نمودار ۵-۲۷ تغییرات فشار سیال با سرعت ۱(m/s) ونسبت قطر ۷/۰ در حالت حرکت جسم ۸۸
نمودار ۵-۲۸ تغییرات نیروی فشاری با نسبت قطر برای سرعت های مختلف در حالت سکون استوانه ۸۹

نمودار ۵-۲۹ تغییرات نیروی فشاری با نسبت قطر برای سرعت های مختلف در حالت حرکت استوانه ۸۹
نمودار ۵-۳۰ تغییرات ضریب نیروی برشی با عدد رینولدز برای نسبت قطرهای مختلف در حالت سکون استوانه ۹۰
نمودار ۵-۳۱ تغییرات ضریب نیروی برشی با عدد رینولدز برای نسبت قطرهای مختلف در حالت حرکت استوانه ۹۱
نمودار ۵-۳۲ تغییرات ضریب پسا فشاری با عدد رینولدز با نسبت قطرهای مختلف برای استوانه ساکن ۹۲
نمودار ۵-۳۳ تغییرات ضریب پسا فشاری با عدد رینولدز با نسبت قطرهای مختلف برای استوانه متحرک ۹۲
نمودار ۵-۳۴ مقایسه نیروها برای یک پیگ واقعی و استوانه با نسبت قطرهای ۹/۰ و۹۵/۰ ۹۴
چکیده
پژوهش حاضر به منظور بررسی حرکت پیگ در خطوط لوله انجام پذیرفته است. باتوجه به اهمیت خطوط لوله در تامین منابع انرژی در جهان، پس از نصب و راه اندازی، تعمیر و نگهداری این خطوط از درجه اهمیت بالایی برخوردار می باشد که باعث شده امروزه توجه ویژه ای به طراحی پیگ ها بسته به نوع استفاده ای که می شود، صورت گیرد. بدین منظور با آغاز به مطالعه گسترده ادبیات پژوهش، ضمن ارائه یک مدل ساده شده از پیگ به صورت یک جسم استوانه ای در جریان سیال درون لوله، سرعت و گرادیان فشار سیال و تغییرات سرعت جسم به صورت تئوری مورد مطالعه قرار می گیرد و نتایج تئوری و تجربی سایر منابع نیز بیان می گردد.
سپس نیروهای پسا و برا بر اساس نتایج تجربی و معادلات حاکم بر جریان سیال بررسی می شود. از این رو جهت تحلیل دقیق تر با بهره گرفتن از نرم افزار فلوئنت میدان های سرعت، فشار، تنش برشی روی دیواره جسم و نیروهای وارد بر آن نمایش داده می شود. با مقایسه میان کلیه نتایج بدست آمده و همچنین بیان نتایج تجربی برای یک پیگ واقعی، میزان دقت و صحت پژوهش جهت بالا بردن راندمان پیگ مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
کلمات کلیدی: پیگ- سرعت سیال- گرادیان فشار سیال- تنش برشی- نیروی پسا و نیروی برا
مقدمه
امروزه صنعت نفت و گاز در جهان یکی از مهمترین و حیاتی ترین صنایع موجود می باشد. در کشور ما نیز به لحاظ منابع عظیم زیرزمینی نفت و گاز، حجم عظیمی از منابع درآمدی کشور از این راه تأمین می شود. لذا گسترده ترین مراکز صنعتی کشور در این زمینه است. حفاری چاه ها، مراکز بهره برداری، خطوط انتقال، ایستگاه های تقویت و تقلیل فشار، صنایع پتروشیمی و… را می توان در این زمینه نامبرد که بدون شک این صنایع در جهان جزو بزرگترین مراکز فنی و مهندسی هر کشوری می باشند.
پس از اینکه چاه های نفت و گاز حفر گردیدند وملزومات بهره برداری بر روی آنها نصب شد باید برای انتقال به مراکز پالایشی، صنعتی و مصرفی از خطوط لوله^[۱] استفاده شود. خطوط لوله به عنوان شاهرگ اصلی انتقال انرژی در جهان به شمار می آیند. پس از اینکه خط لوله ای نصب و به بهره برداری رسید، عوامل گوناگونی از جمله خوردگی^[۲]، خرابی لوله و گرفتگی خط، تعمیر خط لوله را ضروری می سازد. در هنگام نگهداری خط و حفاظت از آن در برابر عوامل مخرب از وسایل مختلفی برای جلوگیری و یا به تعویق انداختن خرابی لوله ها استفاده می شود، یکی از پر کاربردترین این وسایل پیگ^[۳] می باشد. پیگ ها، ابزارهایی هستند که داخل خط لوله توسط جریان سیال اعم از نفت، گاز، آب و… حرکت می کنند. معمولا برای از بین بردن مواد ته نشین شده که موجب مسدود شدن یا کند شدن جریان در خط لوله می شوند و یا شناسایی نقاط آسیب دیده، ترکها و خوردگی ها در خطوط لوله از این وسیله بازرسی استفاده می شود.
فصل اول
کلیات
۱-۱ بیان مساله
پیگ وسیله ای است که به شکل های مختلف و بسته به نیاز ساخته می شود. به منظور استفاده از آن، آن را در ابتدای خط قرار داده و به وسیله فشار سیال پشت آن به جلو می رانند و در انتها از خط خارج می کنند. از پیگ ها برای بالا بردن مقدار جریان عبوری از خط لوله استفاده می شود. هرگونه کاهش در ابعاد داخلی خط لوله باعث کاستن از میزان جریان عبوری از آن می شود. عملا نمی توان از یک خط انتظار بازده ۱۰۰% را داشت. اصطکاک و سایر عوامل فیزیکی باعث کاستن از میزان جریان سیال درون لوله می شوند. گرد و غبار همراه با گاز، پارافین ها، آب، سیالات چند فازی و شن و ماسه درون چاه که به همراه نفت و گاز خارج می شود باعث بروز مشکلاتی در امر انتقال می گردند. در تمام حالات گفته شده، آلودگی های همراه با مواد استحصالی باعث افزایش مقاومت در مقابل عبور جریان شده و راندمان خط را کاهش می دهند، در نتیجه هزینه انتقال افزایش می یابد.
به عمل استفاده از پیگ در داخل لوله، پیگ رانی گفته می شود. پیگ های اولیه برای تمیز کردن لوله به عنوان روشی کم هزینه وسریع مورد استفاده قرار می گرفته اند؛ ودر حال حاضر نیز پیگ رانی معمولی (برای تمیزکاری) استفاده ی فراوانی دارد. پیگ رانی هوشمند^[۴] نیز وظایفی از قبیل نظارت بر بدنه لوله وضبط اطلاعات هندسی لوله را نیز به عهده دارد. اندازه گیری میزان جریان عبوری از خط و مشاهده کاهش زیاد در جریان عبوری نشان می دهد که زمان آن فرا رسیده که خط موردتوجه قرار گیرد. تمیز کردن دوره ای به وسیله پیگ راهی است که ازخورده شدن لوله توسط مواد خورنده همراه با سیال جلوگیری می کند.
در این پایان نامه به بررسی حرکت یک جسم استوانه ای درون لوله به عنوان مدل ساده شده ای از یک پیگ، تحلیل دینامیکی^[۵] آن و مقایسه محاسبات هندسی ونرم افزاری با نتایج تحلیلی و تجربی یک پیگ واقعی پرداخته می شود. از آنجا که بررسی حرکت جسم جامد درون لوله به پارامترهای گوناگونی بستگی دارد بدست آوردن فرمولی جامع که این پارمترها را به هم مرتبط سازد عملا غیرممکن است به همین دلیل ساده سازی هایی در هنگام بدست آوردن وحل معادلات حاکم بر جریان صورت می پذیرد. جواب های بدست آمده باید با نتایج آزمایشگاهی و نیمه تجربی مقایسه شود تا از میزان دقت آنها اطلاع حاصل گردد. امروزه حل عددی و نرم افزارهای کامپیوتری کمک فراوانی به این امر نموده اند.
۱-۲ اهمیت وضرورت تحقیق
با پیشرفت علم و دانش و کشف منابع جدید انرژی همچون انرژی خورشیدی^[۶] وانرژی هسته ای^[۷] هنوز هم بدون شک، سوخت فسیلی^[۸] به جهت هزینه، سهولت مصرف و تبدیل به انرژی، فراوانی کاربرد و مزایای بسیاردیگر، منبع انرژی بی رقیب در جهان است. هرچندانرژی نفت و گاز درجهان رو به اتمام است اما براساس تحقیقات وپیش بینی های صورت گرفته تا افزون بر ۵۰ سال آینده نیز خطوط لوله به عنوان مهم ترین و اصلی ترین وسیله ی انتقال انرژی در جهان مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
خطوط انتقال همانند رگ های بدن انسان، ماده حیاتی صنایع را به مراکز صنعتی، مصارف خانگی و پایگاه های صادراتی منتقل می کنند. بدیهی است امور مربوط به خطوط لوله انتقال نفت و گاز، خود یکی از با اهمیت ترین مسائل در صنعت است. طراحی، نصب، تعمیرات و حفاظت خطوط لوله از عمده ترین مسائل در این زمینه می باشد. گسترش روز به روز خطوط لوله در جهان واهمیت نگهداری وایمنی آن به خصوص لزوم نگهداری وبازرسی های پیوسته خطوط لوله باقدمت بالا، باعث شده است که به تازگی توجه بیشتری به مبحث پیگ و پیگ رانی معطوف شود.
مثال های زیر اهمیت بهره برداری و استفاده از حداکثر راندمان خط را نشان می دهند:

 

1. 1. هر یک درصد افزایش در کارایی یک خط لوله گاز که روزانه ۱۰۰ میلیون فوت مکعب معادل ۸/۲ میلیون مترمکعب گازرا انتقال می دهد، می تواند خروجی گاز در انتهای خط را روزانه یک میلیون فوت مکعب معادل ۰۲۸/۰ میلیون مترمکعب افزایش دهد.

 

1. 1. هرسه درصد افزایش در کارایی یک خط لوله نفت خام که روزانه ۵۰ هزار بشکه نفت خام معادل ۱۳۵۹۵۰ مترمکعب را جابجا می کند، می تواند خروجی درانتهای خط را روزانه ۱۵۰۰ بشکه معادل ۴۰۷۹ مترمکعب افزایش دهد.

 

در ایران نیز حدود ۱۴ هزار کیلومتر خطوط لوله با قدمت بالا وجود دارد که عملیات پیگ رانی هوشمند جهت بازرسی وضعیت داخلی آنها (خوردگی ، نشتی و…) انجام می گیرد. بسته به نوع استفاده از پیگ به عنوان تمیز کننده لوله یا ابزار تست های غیر مخرب^[۹] میزان اثر دینامیکی سیال پشت پیگ همواره اهمیت دارد، لذا برای آن که متوجه شویم پیگ با چه سرعتی حرکت کند ودر طول مسیر چه سرعتی داشته باشد باید تحلیل دقیقی از این اثرهای دینامیکی داشته باشیم تا بتوان آنها را کنترل کرد.
در زیر نمونه هایی از خرابی های خطوط لوله نمایش داده شده است.
جدول ۱-۱ انواع خرابی های خط لوله

 

خم شدگی[۱۰]		خوردگی خارجی[۱۱]
از دست دادن سختی[۱۲]		از بین رفتن جوشکاری[۱۳]
تا خوردگی[۱۴]		سوراخ[۱۵]

۱۵-کتان،هنری،فلسطین و حقوق بین الملل،ترجمه غلامرضا فدایی عراقی،امیرکبیر،چاپ اول،۱۳۵۴
۱۶-ممتاز،جمشیدورنجبریان،امیرحسین،حقوق بین الملل بشردوستانه مخاصمات مصلحانه داخلی،انتشارات کمیته ملی حقوق بشردوستانه و نشر میزان،چاپ اول،تهران،۱۳۸۴
۱۷-ممتاز،جمشید،حقوق بین الملل سلاح های کشتار جمعی،ترجمه امیرحسین رنجبریان،انتشارات دادگستر،چاپ اول،تهران،۱۳۷۵
۱۸-نوس بام ،آرتور. ،تاریخ مختصر حقوق بین الملل،زیر نظر دکتر احمد متین دفتری ،امیرکبیر چاپ اول،تهران ،۱۳۳۷
۱۹-هنکرتز،ژان ماری،دوسوالدیک،لوئیس،حقوق بین الملل بشردوستانه عرفی،ترجمه دفتر امور بین الملل قوه قضاییه جمهوری اسلام و کمیته بین المللی صلیب سرخ،جلد اول ،انتشارات مجد،چاپ دوم،تهران،۱۳۸۷
۲۰-فراسیون،منصور،راهنمای سازمان ملل متحد، وزارت علوم و آموزش عالی ،تهران ،۱۳۵۴
۲۱- شریعت قربانب،محمدجواد،حقوق کیفری بین المللی ،نشرجنگل،،چاپ اول،تهران،۱۳۸۴
ب)مقالات فارسی
۱-البرزی،مسعود،حقوق بشر و حقوق بشردوستانه،نشریه حقوق اساسی،ش۸،۱۳۸۶
۲-باقرپوراردکانی،عباس،تعهدعام دولتها به رعایت و کسب اطمینان از رعایت حقوق بین الملل بشردوستانه،مجموعه مقالات سالنامه ایرانی حقوق بین الملل و تطبیقی،ش۲،۱۳۸۵
۳-بوردال،لیس اس:حقوق بشردوستانه بین المللی،رویه های فعلی و چالش ها،مجموعه مقالات نخستین همایش حقوق بشردوستانه بین المللی در دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران،نشر سرسم،چاپ اول،تهران،۱۳۸۲
۴-تقی زاده، زکیه، هواوندی، فاطمه، کاوشی در مشروعیت استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین در حقوق بین الملل. فصلنامه مطالعات بین الملل (Jsi) شماره ۳،زمستان ۱۳۹۱،
۵-جلیلی،سعید،نظریه اجتناب ناپذیرجنگ هاو تحول آن در کشور شوروی،مجله روابط بین الملل،مرکز مطالعات عالی بین الملل،دانشکده حقوقدانشگاه تهران،شماره۱۰،پاییز۵۶
۶-حبیب زاده،توکل،حقوق بین الملل بشردوستانه و مبارزه با تروریسم،مجله معارف اسلامی و حقوق،دانشگاه امام صادق،ش۱،۱۳۸۶
۷-رمضانی قوام آبادی،محمدحسین،تاملی بر منابع قراردادی حقوق مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی،الهیات و حقوق،مجله تخصصی دانشگاه علوم اسلامی،ش۱۳، ویژه حقوق،۱۳۸۳
۸-رنجبریان،حمید،حمایت از غیرنظامیان در مخاصمات مسلحانه،مجموعه مقالات همایش تحولات اخیر حقوق بشردوستانه بین المللی در دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران،نشرسرسم،چاپ اول،تهران،۱۳۸۲
۹-شهبازیری،ارامش،چالش های مهفوم رزمنده در حقوق بشردوستانه بین المللی،پژوهش های حقوقی ،شهر دانش،ش۱۴،تابستان۱۳۹۰
۱۰-ضیایی بیگدلی،محمدرضا،توسعه و تحول حقوق بشردوستانه در بستر رویه بین المللی معاصر،مجموعه مقالات همایش اسلام و حقوق بین المللی بشر دوستانه،انتشارات مشترک کمیته بین المللی صلیب سرخ و کمیته ملی حقوق بشردوستانه هلال احمر جمهوری اسلامی ایران،چاپ اول،تهران،زمستان۱۳۸۶
۱۱-ضیایی بیگدلی،محمدرضا،نگرشی اجمالی به حقوق جنگ،مجله حقوقی،دفتر خدمات حقوق بین الملل،شماره۶،تابستان و پاییز۶۵
۱۲-ضیایی بیگدلی،محمدرضا،حقوق جنگ و رفتار با اسیران جنگی،مجله حقوقی دفتر خدمات حقوق بین الملل،شماره۸،بهار و تابستان۶۶
۱۳-ضیایی بیگدلی،محمد رضا،مشروعیت جنگ و توسل به زور از دیدگاه حقوق بین الملل،مجله سیاست خارجی،دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی،شماره۲،تابستان۱۳۷۰
۱۴-مصطفی فروتن، مسئله بیطرفی و توقیف و بازرسی کشتی های تجاری در ارتباط با جنگ تحمیلی،مجله سیاست خارجی ،شماره۳، تیر وشهریور۱۳۶۶،ص ۵۷۴)
۱۵-میرزایی ینگجه، سعید، ضرورت توسعه و تدوین حقوق بین المللی جنگ، مجله سیاست خارجی، شماره ۲ سال دوم، تیر – شهریور ۶۷، ص ۳۸۲
۱۶-نوبهار رضا،بررسی قرارداد حمایت از اموال فرهنگی به هنگام نزاع مسلحانه و اعمال آن در جنگ عراق علیهایران،مجله حقوقی،دفتر خدمات حقوقی بین المللی،ش۱۶و۱۷،۱۳۷۱۷۲
اسناد:
اسنادژنو
۱)قرارداد ژنو راجع به بهبود سرنوشت مجروحان و بیماران نیروهای مسلح هنگام اردو کشی،۱۲ اوت۱۹۴۹
۲)قرارداد ژنو راجع به بهبود سرنوشت زخمداران و بیماران و غریقان نیرو های مسلح در دریا،۱۲اوت۱۹۴۹
۳)قرداد ژنو راجه به معامله با اسیران جنگی
۴)قرارداد ژنو راجع به حمایت از افرادکشوری در زمان جنگ،۱۲ اوت ۱۹۴۹
۵)پروتکل اول الحاقی به کنوانسیون ژنو مورخ ۱۲ اوت۱۹۴۹ در خصوص حمایت از قربانیان مخاصمات مسلحانه بین المللی،ژنو،ژوئن۱۹۷۷
۶)پیش نویس قواعدی که برای محدود کردن خطراتی که در زمان جنگ بر جمعیت غیرنظامی وارد میشود،کمیته بین المللی صلیب سرخ،۱۹۵۶

سند لاهه
۱) دستور العمل سن رمو در موردحقوق بین الملل قابل اعمال در مورد مخاصمات مسلحانه در دریا،ژوئن۱۹۹۴(۷
منابع انگلیسی
کتب
۱- Bothe. M, Partsch & K.J. Solf. W. 1989. New Rules for Victims of Armed Conflict; Commentary on Two Protocols Additional to the Geneva Conventions of 1949.The Hague. Nijhoff.
۲- Cassasa, A.1979. The Humanitarian Law of Armed Conflict. Naple.
۳- Castren, E. 1954.The Present Law of War and Neutrality. Helsinki.
۴- Delbez, L .1969. Les Principles Generaux du Droit International Public, L.G.D.J. Paris.
۵- Greenwood, C.2000. International Humanitarian law (Laws of War) in Kalshoven. The centennial of the first International Peace Conference, Reports and Conclusions. The Hagre/ London/Boston. 214.
۶- Henckaerts, Jean., Marie and Doswald Beck, Louise. 2005. Customary International Humanitarain Law. Cambridge University Press.
۷- L.C., Green.1993. The contemporary Law of Armed Conflict. Manchester, New York.
۸- Rosenblad, E.1979. International Humanitarian Law of Armed Conflict. Geneva.
مقالات
۱- Bodansky, D.2003. Legal Regulation of the Effects of Military Activity on the Envirronment.
۲- Castren, E. 1954. The Peresent Law of War and Neutrality.Helsinki.

- تدوین طرح کسب و کار
- نمونه سازی و آزمون محصول
- تولید نیمه صنعتی و آزمون بازار حرفه‌ای
- بازاریابی و آزمون بازار
- شروع تولید و عرضه و معرفی به بازار با حمایت مراکز رشد
- تأمین مالی، سرمایه گذاری و راه اندازی کسب و کار
- تولید و عرضه محصول در ظرفیت واقعی
- تحقیقات بازار و دریافت بازخورد از بازار
- تشخیص فرصت‌های کارآفرینی مجدد (شرکتی/سازمانی)
- پژوهش و توسعه و نوآوری مجدد
تحصیلات دانشگاهی می‌تواند با ترویج فرهنگ کارآفرینی در دانشجویان و آموزش مهارت‌های کارآفرینی به آنان و با ایجاد بانک ایده‌ها و مسایل واقعی ، فراهم کردن بانک اطلاعات کارآفرینی و سرمایه گذاری، زمینه لازم برای شروع فرایند کار آفرینی توسط دانشجویان را فراهم کند و با حمایت‌های مشاوره‌ای در تدوین طرح کسب و کار و عرضه امکانات لازم در مرکز رشد دانشجویان را تا پایان مرحله نهم حمایت کند. کسانی که تا این مرحله را با موفقیت طی نمایند، آماده تاسیس کسب و کار جدید هستند و با ورود به بازار قادرند ظرفیت‌های تولید و اشتغال جامعه را افزایش دهند. از این رو، دانشگاه پویایی رشد اقتصادی و بهبود رفاه عمومی را فراهم می‌کند(ملک پور و علی احمدی ، ۱۳۹۱).

۲-۱۱- آیا آموزش کارآفرینی مفید و اثرگذار است؟
رابرت رانستات^[۳۲] ، استاد مدرسه علوم اقتصادی هاروارد آمریکا ، در یکی از تألیف های خود به نام آموزش و تربیت کارآفرینان نوپا ، رابطه‌ی میان آموزش و موفقیت در امر کارآفرینی را به تفصیل شرح داده و حتی در مورد این که چه دروسی باید به کارآفرینان نوپا آموزش داده شود مطالب زیادی آورده اما با وجود این تا به حال در مورد نحوۀ تدریس مواد آموزشی کارآفرینی تحقیق‌های کمی انجام شده است. در گذشته، افسانه‌ای شایع بود که کارآفرینان دارای ویژگی ذاتی هستند و این ویژگی‌ها که همراه با آن‌ها متولد می‌شود شامل : ابتکار، روحیه‌ی تهاجمی، تحرک، تمایل در به بارگیری خطر، توان تحلیلی و مهارت در روابط انسانی است. بنابراین، فرض اساسی افسانه این بود که کارآفرینان با آموزش ، پرورش نمی‌یابند. اما امروزه ، کارآفرینی به عنوان یک رشته‌ علمی شناسایی شده و فروپاشی این افسانه‌ی قدیمی را به دنبال داشته است .رشته‌ علمی کارآفرینی همانند تمامی رشته‌های دیگر، دارای الگوها ، فرایندها و فضایی است که باید دانش مربوط به آن‌ها کسب شود(پرهیزگار و همکاران،۱۳۸۳).
در هر صورت ساختار دوره آموزشی جدید ، بر اساس نظر پایه گذاران آن ، که معتقدند اتخاذ یک رویکرد جدید نتایج مثبت و سودمندی را در دوره‌های آموزش کارآفرینی به بار آورده و با الگوها و روش‌های قدیمی آموزش کلاس‌های سنتی تفاوت بنیادین دارد( همان).
کارآفرینان نه تنها می‌توانند از اشتباه‌های مربیان غیررسمی خود بیاموزند ، بلکه با مطالعه و تربیت رسمی، مستعد یادگیری هستند. کتاب‌ها و دوره‌هایی در مورد شکل دهی کسب و کار جدید با سرعت زیاد در حال افزایش هستند. افزون بر کتاب‌ها و دوره‌ها ، مجموعه‌ی جدیدی از برنامه‌های آموزشی برای پر کردن شکاف اطلاعاتی و دانشی برای کارآفرینانی طراحی شده که هم اکنون در حال پی گیری کسب و کارشان هستند. برنامه‌های مبتنی بر آموزش بر مبنای این فرض عمل می‌کنند که اگر فقط ما وسایل مناسب و اثرگذار برای مرتبط کردن منابع برگرفته از دانشگاه‌ها، مدارس فنی و دانشکده‌ها را به جامعه‌ی کسب و کار جدید پیدا کنیم ، آن وقت ما واقعی می‌توانیم ابتکارهای صنعتی را تقویت کنیم(رحمتی و همکاران،۱۳۸۹).
روند رشد کارآفرینی و اثرگذاری آموزش‌ها و کارآفرینی در اواخر دهه هشتاد میلادی و به دنبال آن توسعه‌ی آموزش‌ها ی تخصصی کارآفرینی در دهه نود نشان می‌دهد که آموزش‌های کارآفرینی نه تنها باعث رشد کمی کارآفرینان شد بلکه موجب تحول در نسل‌های کارآفرینی و ارتقای سطح مهارت‌های کارآفرینی به ویژه در طراحی راهبردهای کسب و کار و مدیریت بنگاه داری با توجه به تغییرهای سریع در حوزه‌ی اختیاری می‌شد(همان).
۲-۱۲- دلایل نیاز به درس کارآفرینی در دانشگاه‌های کشور
یکی از چالش‌های پیش روی جوامع مختلف، دانش آموختگان فاقد توانایی‌های فردی و مهارت‌های لازم برای راه اندازی کسب و کار مناسب است. این امر، آماده سازی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را به وسیله توسعه فرهنگ کارآفرینی در آنان مسلم می‌سازد. آماده سازی در مورد کارآفرینی نبایستی بعد از فارغ‌التحصیلی باشد. بلکه این امر بایستی در حین تحصیل انجام شود و لازم است روح کارآفرینی در دانشگاه‌ها پرورش داده شود. در این راستا ، بازنگری در رشته‌های دانشگاهی و سرفصل‌های دروس آموزشی در تمامی مقاطع به ویژه در دانشگاه‌ها و در جهت تأمین منافع ملی امری لازم و تاسیس رشته‌های علمی به ویژه علومی که خلاء آن‌ها در کشور محسوس است، ضروری به نظر می‌آید (ملکی، ۱۳۸۶).
به طور کلی دلایل نیاز به ارائه درس کارآفرینی را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- تقویت ساختارهای دانایی محور در تولید علم و فن
- توجه به تولید علم و تولید ثروت از دانش
- ایجاد توان شناسایی نیازهای جامعه و تطبیق تخصص و تحصیلات
- ایجاد و پرورش فرهنگ کارآفرینی
- ایجاد توانایی کار گروهی
- بالا بردن توان ارزش آفرینی
- آشنایی با منابعی که به دانشجویان در جهت شناسایی فرصت‌های جدید و ایجاد توان پردازش ایده‌های نو کمک خواهد کرد.
- ایجاد توانایی ارزیابی اقتصادی از طرح تجاری
- ایجاد توان شناسایی تحولات در نیازهای جامعه
- درک مفهوم کارآفرینی در ارتباط با توسعه اقتصادی
- ایجاد و تقویت برخی بسترها و ظرفیت‌های بالقوه برای مسائل علمی حل نشده، نیازهای کشور و ایده‌های نو
- تشویق و گسترش خلاقیت برای خلق کسب و کارها و مفاهیم کسب و کار جدید
- افزایش پویایی و بالا بردن قدرت تجزیه و تحلیل دانشجویان در شناسایی بازار، تکنولوژی، فرصت‌های مالی و اقتصادی
- شناسایی قوت و ضعف کسب و کارهای موجود، تجزیه و تحلیل فرصت‌ها و تهدیدها و ارائه راهکارهای بهبود آن‌ها( ملکی، ۱۳۸۶).
۲-۱۳- روحیه کارآفرینی
 پرورش روحیه کارآفرینی در افراد غیر کارآفرین از اهمیت فوق‌العاده ای برخوردار است و از این رو فعالی تهای آموزشی برای تربیت کارآفرینان در دستور کار بسیاری از مراکز آموزش کارآفرینی قرار گرفته، چرا که لازمه توسعه کارآفرینی، آموزش آن است(مقدسی، ۱۳۸۶).
تلاش‌های دائمی مک کلاند^[۳۳] در حوزه کارآفرینی باعث شد که شایستگی‌های شخصیتی کارآفرینان به عنوان ویژگی‌هایی دائمی، وارد حوزه تحقیقاتی کارآفرینی شود، بر اساس این مدل، کارآفرینان دارای پنج ویژگی توفیق طلبی (پیشرفت طلبی)، ریسک پذیری، استقلال طلبی، خلاقیت، اراده یا کنترل درونی هستند که این ویژگی‌های شخصیتی جزء مؤلفه‌های روحیه کارآفرینی به شمار می‌روند که هر یک به تفصیل در زیر آورده شده است( نقل از سیادت و همکاران، ۱۳۹۱).
۱- مخاطره پذیری: عبارت است از پذیرش مخاطره‌هایی که می‌توانند از طریق تلاش‌های شخصی مهار شوند. مخاطره پذیری شامل تمایل به مدیریت و بر عهده گرفتن امور و اختصاص منابع به فرصت‌هایی است که احتمال تقبل هزینه شکست معقولی را نیز همراه دارند. شاید یکی از گسترده‌ترین ویژگی‌های ذکر شده از کارآفرینان یا کارآفرینی تمایل به پذیرش مخاطره است. مک کله لند(۱۹۶۲) ادعا کرده بود که افراد با نیاز به موفقیت بالا تمایل بیشتری به قبول مخاطره دارند. کارآفرین وقت، تلاش و اعتبار کاری‌اش را در معرض مخاطره قرار می‌دهد و منابع مالی را در یک کار مخاطره آمیز سرمایه گذاری می‌کند، در این کار، عدم قطعیت و مخاطره ناشی از شکست وجود دارد، به همین دلیل، کار آفرینان به یادگیری مدیریت مخاطره و تحمل ابهام برای خود و دیگران تمایل دارند و شکست در یک پروژه را به عنوان یک تجربه یادگیری تلقی می‌کنند(کیاکجوری و همکاران، ۱۳۹۱). تحقیقات نشان می‌دهد که کارآفرین خواه زن باشد خواه مرد، شخصی است میانه رو، که حساب شده مخاطره می‌کند. او لزوماً در پی فعالیتی نیست که مخاطره آن زیاد باشد، بلکه مایل است مقدار متوسطی از مخاطره را که برای شروع فعالیت اقتصادی «معمولی» تلقی می‌شود، بپذیرد و در این حد حاضر می‌شود تا پول، امنیت ، شهرت و موقعیت خود را به مخاطره اندازد(همان).
۲- کنترل درونی: نگرانی مهمی که اکثر مردم هنگام تشکیل یک فعالیت کارآفرینانه نوپا با آن مواجه می شوند این است که آیا انگیزه و توان لازم را نه تنها برای شکل دادن اولیه سازمان جدید، بلکه برای اداره و رشد آن دارا هستند یا خیر؟ افراد با مرکز کنترل بیرونی معتقدند که وقایع بیرونی که خارج از کنترل آن هاست، سرنوشت شان را تعیین می کند. به عبارت دیگر، کارآفرینان موفق به خود ایمان دارند و موفقیت یا شکست را به سرنوشت، اقبال یا نیروهای مشابه نسبت نمی دهند(هزارجریبی، ۱۳۸۹).
۳- توفیق طلبی: نیاز به توفیق طلبی عبارت است از تمایل به انجام کار در استانداردهای عالی، جهت پیش گرفتن از رقبا و تعیین استاندارد توسط خود فرد. در حوزه تحقیقات مربوط به خصوصیات شخصیتی و کارآفرینی مفهوم نیاز به موفقیت توجه زیادی را به خود جلب کرده است. مطالعات «مک کله لند^[۳۴]» (۱۹۶۲) مفاهیم اولیه نیاز به موفقیت را مورد بررسی قرار داده‌اند «مک کله لند» معتقد است که انگیزه موفقیت بالا با برخی از جنبه‌های عملکرد مخاطره آمیز مرتبط می‌باشد. وی همچنین بیان می‌دارد که نیاز به توفیق در افرادی که فعالیت‌های اقتصادی خود را آغاز نمایند، بالاتر می‌باشد. این افراد مایل هستند تا همواره در چالش باشند و در راه رسیدن به اهداف قابل دسترس و همچنین نسبت به عملکرد خود، بازخورد مکرر و منظم زمانی نیاز دارند. این افراد ترجیح می‌دهند تا شخصاً مسئولیت حل مشکلات، تعیین اهداف و دست‌یابی به آن‌ها را از طریق تلاشی شخصی خود بر عهده گیرند. به طور خلاصه وی استدلال می کند افرادی که نیاز به توفیق بسیار زیادی دارند، دارای ویژگی‌های ذیل می‌باشند: ۱-مسئولیت شخصی برای تصمیم گیری را ترجیح می‌دهند. ۲-مخاطره پذیری آن‌ها متوسط است.۳- به دریافت بازخورد از نتایج تصمیمات خود علاقه‌مند می‌باشد. «مک کله لند» (۱۹۶۲) در تحقیقات خود نتیجه گیری می کند که نیاز به توفیق، انگیزه اصلی توسعه اقتصادی در کشورها بوده و در تصمیم گیری فرد برای کارآفرین شدن تاثیر بسزایی دارد( نقل از سعیدی کیا، ۱۳۸۲).
۴- خلاقیت: خلاقیت، همانا توانایی خلق ایده‌های جدید است که این ایده‌ها ممکن است به محصولات یا خدمات جدید نیز منجر شوند. تورنس^[۳۵] (۱۹۷۴) فرایند «حساس شدن به مسائل، نقص‌ها، پیدا کردن نقاط مبهم در معلومات، مشخص نمودن مشکل، جست و جو برای راه حل، حدس زدن و صورت بندی فرضیه‌ها درباره نواقص، آزمون فرضیه‌ها، تغییر در فرضیات و آزمون فرضیه‌ها، تغییر در فرضیات و آزمودن مجدد آن‌ها و در نهایت اتصال عناصر مختلف به یکدیگر» را خلاقیت می شما رد. برای ارائه تعریف دقیق از خلاقیت، باید ابتدا جایگاه نوآوری را مشخص کرد. نوآوری همانا ارائه محصول، فرایند و خدمات جدید به بازار می‌باشد و خلاقیت نیرویی است که در پس نوآوری نهفته است( به نقل از مقصودی، ۱۳۸۴).
نوآوری فرآیندی است که خلاقیت را به محصول تبدیل می‌کند. بنابراین، نوآوری متمایز از خلاقیت (ایجاد یک فکر یا محصول جدید) است. فعالیت نوآوری در تعریفی که «شومپیتر^[۳۶]» از کارآفرین می‌دهد، یک ویژگی واضح و آشکار است. «شومپیتر» (۱۹۳۴) نقش کارآفرین را به عنوان یک میانجی تحقیق تعریف کرده و کارآفرین را به عنوان مرد فکر و مرد عمل می‌بیند «دراکر» بعداً نقش نوآور بودن کارآفرین را گسترش داده و نوآوری را به عنوان ابزار خاص کارآفرینان تشریح می‌کند. نوآوری ضرورتاً پرداختن به کار جدید نیست. نوآوری ابزار ویژه کارآفرینی است. نوآوری می‌تواند یک روش جدید برای یک کار قدیمی باشد(یک روش قدیمی برای انجام کار جدید است). «گیلفورد» خلاقیت را تفکری واگرا می‌داند که به جهات مختلف سیر می‌کند و برای حل مسئله به خلق راه حل‌های بسیار متنوع و نوین می‌پردازد. کارآفرین از میان ایده‌های ناشی از خلاقیت خود و یا دیگران و ترکیب آن با فرصت‌های بازار، این ایده را با تلاش پیگیر و مستمر به یک فرصت کارآفرینانه تبدیل می‌کند و با راه اندازی کسب و کار به آن عینیت می‌بخشد. هم نوآوری و هم خلاقیت، از اجزای لاینفک کارآفرینی می‌باشند و به گفته «پیتر دراکر^[۳۷]» (۱۹۸۵) وجود نوآوری در کارآفرینی به قدری ضروری است که می‌توان ادعا نمود کارآفرینی بدون آن وجود ندارد و خلاقیت نیز بدون نوآوری نتیجه‌ای ندارد(همان).
۵-استقلال: استقلال نیروی برانگیزاننده که فرد با این ویژگی احساس می‌کند که بر سرنوشت خود کنترل دارد، کاری را برای خود انجام می‌دهد و آقای خودش است. استقلال طلبی (یا به عبارت دیگر، بی‌علاقگی به کار کردن برای دیگران) همانند نیرویی است که باعث می‌شود که کارآفرین تمام مخاطره‌ها و ساعت‌های طولانی کار خسته را برای ایجاد فعالیت کارآفرینانه نوپا به جان بخرد. نیاز به استقلال طلبی همانند نیاز به موفقیت از ویژگی‌های افراد کارآفرین تلقی می‌شود، نیاز به استقلال طلبی به عنوان تمایل به مستقل بودن و خود هدایتی تعریف می‌شود، نیاز به استقلال طلبی به عنوان یک انگیزه اساسی برای دانشجویانی که ممکن است علاقه‌مند به کار کردن در شرکت‌های کوچک‌تر باشند، پیشنهاد می‌شود(شریف زاده و زمانی، ۱۳۸۵). نیاز به استقلال طلبی عنصر محوری مورد علاقه کارآفرین می‌باشد. نیاز به استقلال ویژگی‌هایی است که به عنوان یک نیروی انگیزشی مهم برای کارآفرینان بر آن تاکید شده است. در واقع، نیاز به استقلال را نمی‌توان با عباراتی نظیر «کنترل داشتن بر سرنوشت خویش» «کاری را برای خود انجام دادن» و «رئیس خود بودن» تعریف کرد. در واقع نیاز به استقلال، عاملی است که سبب می‌شود تا کار آفرینان به اهداف و رویاهای خود دست یابند. البته داشتن استقلال، یک زندگی راحت را تضمین نمی‌نماید. بیشتر کارآفرینان ساعات زیادی را در روز کار می‌کنند، علی رغم محدودیت‌های اقتصادی و محیطی، خود تصمیم می‌گیرند، کارها را به شیوه خود انجام می هند، طبق برنامه خود عمل می‌نمایند و سودی که خود ایجاد نموده‌اند را برداشت می‌کنند و آنچه حاصل می‌شود، رضایت آن‌هاست(همان). پرورش روحیه کارآفرینی در افراد غیر کارآفرین از اهمیت فوق‌العاده ای برخوردار است. از این رو فعالیت‌های آموزشی برای تربیت کارآفرینان در دستور کار بسیاری از مراکز آموزش کارآفرینی قرار گرفته، چرا که لازمه توسعه کارآفرینی، آموزش آن است و رشد روحیه کارآفرینی فرایندی پرورشی است(مقدسی، ۱۳۸۶).
۲-۱۴- برنامه درسی آموزش کارآفرینی
برنامه درسی کارآفرینی از نظر ماهیت باید مبتنی بر رویکرد چند رشته‌ای^[۳۸] باشد. این برنامه باید قواعد پیچیدگی علوم را نشان دهد و همان گونه که افراد دارای استعدادها، انگیزه‌ها و هویت‌های پیچیده‌اند این برنامه باید نیازهای متنوع آن‌ها را مرتفع نماید( لوسزکیو^[۳۹] ، ۲۰۰۸).
برنامه درسی کارآفرینی باید دارای پنج بعد( ای) باشد: محیط^[۴۰]، اقتصاد ^[۴۱] ، کارآفرینان^[۴۲]، شرکت^[۴۳]( بنگاه) و پیچیدگی.^[۴۴] در خصوص محیط، به بررسی این موضوع می‌پردازد که محیط چگونه بر رفتار جوامع و افراد اثر می‌گذارد. در زمینه اقتصاد، منعکس کننده استراتژی‌های است که برای موفقیت در این محیط مورد نیاز است. در بخش کارآفرینان، فراگیران با افراد کارآفرین جامعه خود مصاحبه می‌کنند و از این طریق ذهنیت و آمادگی کارآفرینی را کسب می‌نمایند و با دشواری‌ها و فرصت‌های شروع کسب و کار در جامعه خود آشنا می‌شوند. در رابطه با شرکت یا بنگاه؛ فراگیران از طریق تحلیل محیط، اقتصاد و کارآفرینان چارچوبی برای طراحی یک واحد بنگاه فراهم می‌کنند و بخش پنجم یعنی پیچیدگی نشان دهنده پیچیدگی عمل کارآفرینی و تأثیر متغیرهای مختلف بر کارآفرینی است(شرفی و همکاران،۱۳۹۱).

بانکداری الکترونیکی کلیه خدمات بانکی ر ا بصورت الکترونیکی و از طریق واسطه های ایمن ارائه می دهد و نیاز به حضور فیزیکی مشتری در بانک را مرتفع می سازد . بانکداری الکترونیکی خدماتی چون اطلاعات حساب و استعلام آن، حواله یا انتقال وجوه بین حساب ها، سپرده گذاری، تبدیل ارز و پرداخت صورتحساب و آب، برق و … را به صورت فهرست بندی و زمان بندی شده در اختیار مشتری قرار می دهد . بانکداری الکترونیکی مزایای بسیاری چون افزایش مشتری و پایین آمدن هزینه معاملات بانکی را به دنبال دارد و در ضمن بانکها می توانند از این طریق، خدمات را با کارایی بیشتر و با هزینه های پایین تری ارائه داده و به حفظ و افزایش سهم بازار بازار نامحدود از لحاظ مکانی ، تمرکز بر کانال های توزیع جدید، خود بپردازند(سعیدی^[۸]؛۲۰۰۳). تجارت الکترونیکی عبارت است ازخرید و فروش کالاها و خدمات بین موسسات ، افراد ؛دولتها و نیز بخش های دولتی و خصوصی به گونه ای که این عملیات (خرید و فروش)از طریق شبکه های کامپیوتری هدایت گردد.(اکرمی مقدم به نقل از خلیلی برکویی؛۱۳۹۱).در تعریفی ساده؛ تجارت الکترونیک عبارت است از انجام تمامی مراحل تجارت از طریق شبکه های رایانه ای و مخابراتی بدون نیاز به حضور فیزیکی در معامله است .بانکداری الکترونیک یکی از دستاوردهای تجارت الکترونیک محسوب می شود که عبارت است از:ارائه خدمات بانکی از طریق یک شبکه رایانه ای عمومی و قابل دسترسی(اینترنت) که از امنیت بالایی برخوردار باشد(گان و گلیمز^[۹]؛۲۰۰۶)
تجارت الکترونیک واژه‌ای است که برای تجارت از طریق سیستم‌های اطلاعاتی، ارتباطی بکار می‌رود .به طور مختصر تجارت الکترونیک عبارت است از هر نوع تجارتی که از طریق رابط الکترونیکی  مانند تلویزیون، فکس و یا اینترنت انجام می شود به عبارت دیگر تجارت الکترونیک مجموعه ارتباطات، مدیریت اطلاعات و قابلیت های امنیتی است که به سازمانها اجازه می دهد که اطلاعات مربوط به فروش و  خدمات و کالاها را با هم رد و بدل کنند. تجارت الکترونیک انجام کلیه فعالیتهای تجاری با بهره گرفتن از شبکه‌های ارتباطی کامپیوتری، به ویژه اینترنت است.به عبارت دیگر تجارت الکترونیک، نوعی، تجارت بدون کاغذ است. به وسیله تجارت الکترونیک تبادل اطلاعات خرید و فروش و اطلاعات لازم برای حمل و نقل کالاها، با زحمت کمتر و مبادلات بانکی با شتاب بیشتر انجام خواهد شد. شرکتها برای ارتباط با یکدیگر،محدودیتهای فعلی را نخواهند داشت و ارتباط آنها با یکدیگر ساده تر و سریع تر صورت می‌پذیرد. تجارت نقشی بسزا و چشم گیری در زندگی روزمره ما به عهده گرفته‌است به طوری که اجتناب از آن کار آسانی نیست. با رشد روزافزون معاملات تجارت الکترونیک در سطح جهان و نیاز تجارت به حضور بانک جهت نقل و انتقال منابع مالی، بانکداری الکترونیک به عنوان بخش تفکیک ناپذیر از تجارت الکترونیکی دارای نقشی اساسی در اجرای آن می باشد (پرندوش؛۱۳۸۸) .۲-۴ تقسیم بندی دوره های بانکداری الکترونیکی

تحولات شگرف در نظام بانک داری را به چهار دوره می توان تقسیم کرد . هر دوره از تکامل برای مدیران نظام بانکی ، این امکان را فراهم نموده است که اوقات تلف شده را در محیط رقابتی به حداقل رسانده و در گستره بالاتری به ارائه خدمت پرداخته و سرعت، کیفیت، دقت و تنوع خدمات خود را افزایش دهند.
۱-۲-۴)دوره اول - اتوماسیون پشت باجه
فن آوری اتوماسیون پشت باجه در دهه ۱۹۶۰ رواج داشت و این امکان را فراهم نمود تا دفاتر و کارت ها از شعب حذف و گر دش روزانه حساب ها در پایان هر روز ، به رایانه های مرکزی برای به روز شدن ارسال گردد . این دوره ، نقطه آغازین کاربرد رایانه در نظام بانکی بوده و کاربرد اصلی آن محدود به ثبت دفاتر و تبدیل اسناد کاغذ ی به فایل های رایانه ای بود .
۲-۲-۴) دوره دوم - اتوماسیون جلوی باجه
این دوره از اواخر دهه ۱۹۷۰ و زمانی آغاز شد که کارمند شعبه بصورت پیوسته به حساب های جاری دسترس ی داشته و امکان انتقال پیوسته اطلاعات از طریق بکارگیری خطوط مخابراتی و رایانه های بزرگ مرکزی میسر و ممکن گردید . در این دوره بانک ها از شبکه های مخابراتی موجود که در اختیار و انحصار شرکت های دولتی بود استفاده می کردند.
۳-۲-۴)دوره سوم - متصل کردن مشتریان به حسابها
دراین دوره که از اواسط دهه ۱۹۸۰ آغاز شد .امکان دسترسی مشتریان به حساب های شان فراهم گردید . یعنی مشتری از طریق تلفن یا مراجعه به و استفاده از کارت هوشمند یا کارت مغناطیسی یا کامپیوتر شخصی به (ATM) دستگاه خودپرداز حسابش دسترسی پید ا می کرد و ضمن انجام عملیات دریافت و پرداخت، نقل و انتقال وجوه به صورت الکترونیک انجام می داد. مهمترین ویژگ ی دوره سوم که آنرا از دوره های قبل متمایز می نمود توسعه سامانه های ارتباطی مشتریان با حساب های شان بود.
۴-۲-۴)دوره چهارم - یکپارچه سازی سامانه ها و مرتبط کردن مشتری با تمامی عملیات بانکی :
آخرین دوره تحول در نظام بانکی زمانی آغاز شد که انجام تمام عملیات بانکی بطور الکترونیکی دنبال شد. در این دوره هم بانک و هم مشتریان می توانند بطو ر دقیق و منظم اطلاعات مورد نیازشان را کسب کنند ؛ چرا که اساس سامانه های جدید بانکی ، مشتری مداری بوده است نه حساب مداری. در این دوره صرفه جویی واقعی در نیروی انسانی بوجود آمد و پول کاملاً حالت الکترونیکی وپ غیرقابل لمس پیدا می نماید و ابزار تعامل دو طرف یعنی مشتری و بانک، خدمات الکترونیکی آنچه حائز اهمیت است ویژگی فعال و آینده نگر می باشد(احمد^[۱۰] و همکاران؛۲۰۰۷).
۲-۵تاریخچه بانکداری الکترونیکی در جهان
در سال ١٩٩۴ بانک ها شروع به کاوش در اینترنت کردند تا به عنوان یک سیستم تحویلداری پیشنهادی برای محصولات و خدماتشان از بانکداری اینترنتی استفاده کنند . این نوع بانک برای هر تراکنشی قیمت کم تری را از بانک های شعبه دار ارائه می دهد.هم چنین به دسترسی به بازارهای جهانی و آسایش مشتریان توجه بیشتری نشان می دهد. تا ژانویه ١٩٩۵ ، فقط ٢۴ بانک بر روی شبکه اینترنت وجود داشت، با این وجود به فاصله یک سال ٨٠٠ بانک اضافه شدند . به طوری که کارشناسان بانک های صنعتی تخمین زدند که بانک های شمال امریکا تا سال ٢٠٠٠ حدود ١۵٠٠ شبکه بر روی اینترنت تأسیس خواهند کرد . در ابتدا وب سایت های بانکی بر روی اینترنت، همان مواردی را داشتند که بروشورهای تبلیغاتی شان یاد کرده بودند و مشتریان می توانستند با پست الکترونیک با بانک خود ارتباط برقرار کنند و اطلاعات حساب و رقم های جدید را کنترل کنند . بانک ها سایت های خود را برای انتقال منابع، صورت حساب ها، رهن ها، وام های خودکار،محصولات بیمه، امنیت تجارت و غیره گسترش دادند . این مسأله به بانک ها اجازه داد تا که اولین بانک اینترنتی واقعی SFNB ، طور غیر مستقیم با مؤسسات غیر بانکی رقابت کنند .برای بانک ها اینترنت راهی به سوی فرصت های جدید بود تا بتوانند میدان دید و مشتری مداری شان را توسعه دهند . براساس آخرین تحقیقات به عمل آمده استفاده از اینترنت ظرف سه سال آینده ۵٠٠ درصد افزایش می یابد که از جمله دلایل این افزایش فوق العاده می توان به پایین بودن قیمت رایانه های شخصی، آسودگی بیشتر و ایمنی لحظه ای اشاره کرد . امروزه بانک های بسیاری در سطح جهان ارائه خدمات الکترونیکی را به عنوان ابزاری برای توسعه بازار، بهبود خدمت به مشتری،کاهش هزینه ها و ارتقای بهره وری به کار می گیرند . (حسن زاده و پورفرد؛۱۳۸۲)
از طرفی بانکداری سنتی از طریق شعبه هم چنان به عنوان یک روش ا صلی برای انجام مبادلات و عملیات بانکی در بسیاری کشورها باقی مانده است . با وجود این که میلیون ها دلار در ایجاد سیستم های بانکداری الکترونیک در بسیاری کشورها خرج شده، گزارشات حاکی از آن است که استفاده کنندگان بالقوه از این سیستم ها به رغم در دسترس بودن از آن استفاده نمی کنند و این موجب نگرانی بانک ها شده است. این نتایج نیاز به شناسایی عواملی را که بر پذیرش خدمات الکترونیک بانکی و از جمله بانکداری از طریق اینترنت تأثیر می گذارند آشکار می کند. به دلیل این که کسب و کارها از جمله بانکها، سرمایه گذاری های کلانی را برای توسعه سیستم های اطلاعاتی و به کارگیری فناوری اطلاعات برای ارایئه خدمات بهتر انجام می دهند، درک عواملی که موجب پذیرش این تکنولوژی می شود و ایجاد شرایطی که تحت آن فناوری اطلاعاتی مورد نظر پذیرفته شود از مهم ترین عوامل در زمینه تحقیقات فناوری اطلاعات است (وانگ^[۱۱] و همکاران؛۲۰۰۳)
۲-۶ بانکداری الکترونیکی در ایران
در کشور ما انجام سریع امور و عدم اتلاف زمان به عنوان مهم ترین عنصر موفقیت در رقابت بانک ها محسوب شده و مشتریان به عنوان رکن اصلی تعیین کننده این رقابت، ارزش بسیار زیادی برای فن آوری و سرعت و در درجه بعدی تخصص فنی بانک ها قائل هستند . در بانکداری نوین تشریح خدمات بانک و خصوصا خدمات بانکداری الکترونیک الزامی است و مشتریان حق دارند از طریق رسانه های عمومی، خدمات بانک ها را بشناسند .از این رو بانک ها برای کارآمد شدن نیاز به کسب اطلاعات کافی از مشتری، درک علائق و خواسته ها و توسعه روابط با او هستند. بنابراین شایسته است که در باز ار رقابت تنگاتنگ کنونی بانک ها از یک سو و از سویی بر اساس سیاستهای اصل ۴۴ قانون اساسی در کنار فرصت عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی و به تبع آن تاسیس بانک های خارجی در ایران و در ضمن با توجه به خصوصی شدن تعداد زیادی از بانک های دولتی و همچنین اختلاف ناچیز سود بانکی در بخش جذب منابع و مصارف ، بانک ها هرچه سریع تر برای حفظ مشتریان خویش، چاره اندیشی نمایند . بانکداری امروز، شیوه های نو، مشتری مداری موثر، ارائه فن آوری های نو، سرویس دهی و خدمات موردنظر مشتری را می طلبد که هر بانکی در این امور موفق تر عمل کند در بازار رقابتی موفق به جذب منابع بیشتر و در نتیجه دوام و بقای دائمی آن بانک با بهره وری بالا خواهد شد و بانکداری الکترونیک تنها گزینه فراروی این بانک ها جهت تحقق این اهداف است .با درنظرداشتن پیشرفت های سریع فنآوری اطلاعات و ارتباطات و بکارگیری آن در نظام بانکداری، جمهوری اسلامی ایران نیز از دهه های ۶۰ و ۷۰ شمسی تلاشهای ز یادی را در جهت استفاده از سامانه های رایانه ای دربانکها انجام داد . با وجود موانع و مشکلاتی که در راه گسترش بانکداری الکترونیکی وجوه در ایران وجود داشت، اقدامات قابل توجهی در این زمینه انجام شده است. همچنین نتایج تحقیقات نشان می دهد دستگاه های خودپرداز در ایران از سوی مردم به عنوان نماد بانکداری الکترونیک شناخته می شوند، چرا که شروع بانکداری الکترونیک در کشور تا قبل از نصب و راه اندازی دستگا ههای خودپرداز همراه بود .سال ۱۳۶۹ اقدام جدی جهت استفاده از کارت های بانکی در کشور صور ت نگرفت تا آنکه در سال ۱۳۷۰ بانک تجارت توانست اولین کارت بانکی را صادر نماید که به طرح چک کارت بانک تجارت معروف شد . پیرو این اقدام بانک تجارت، بانک سپه نیز در سال ۱۳۷۱ با نصب هفت دستگاه ماشین خودپرداز کارت بانکی صادر کرد (آماده و جعفرپور؛۱۳۸۸) .
۲-۷انواع بانکداری الکترونیک
بطور کلی بانکداری الکترونیک را به انواع ذیل تقسیم نمود(سنتر بانک؛۲۰۰۲).
۱-۲-۷ بانکداری خانگی
مشتریان بانکها از طریق رایانه های شخصی و با بهره گرفتن از مودم و همچنین یک خط تلفن می توانند به اطلاعات رایانه مرکزی بانکها در اینترنت و یا اینترانت دسترسی پیدا کرده و آنگاه عملیات بانکی خود را انجام دهند. به عبارت دیگر بانکداری خانگی عبارت است از انجام تقریباً کلیه عملیات بانکی از طریق رایانه های شخصی موجود در منازل و با بهره گرفتن از خطوط مخابراتی.
۲-۲-۷ بانکداری از راه دور
شتاب در رشد بانکداری از راه دور، از سالهای ۱۹۸۰ به بعد با بهره گرفتن از تلفنهای همراه در دنیا آغاز شد . این رشد در حقیقت با گسترش شبکه های بیسیم و تلفنهای همراه ، و قابلیت وصل شدن تلفنهای همراه به اینترنت موجب گردید تا مشتریان بانکها از هر نقطه ای امکان دسترسی به حسابهای خود در بانک را داشته باشند و بتوانند عملیات بانکی خود را انجام دهند و پدیده جدیدی بنام بانکداری از راه دور را به وجود آورند .
۳-۲-۷بانکداری اینترنتی
بانکداری اینترنتی را می توان به معنی انجام کلیه عملیات بانکی از طریق وبسایت ایجاد شده توسط بانکدر اینترنت دانست(فرست^[۱۲]؛۲۰۰۹)
۴-۲-۷ تلفنبانک
در حال حاضر بانکها با نصب بردهای الکترونیکی بر روی تلفنبانک بر روی رایانه های مرکزی شبکه های داخلی و شبکه های متمرکز، امکان پاسخگویی خودکار به مشتریان را فراهم کرده اند، کاربران با در اختیار داشتن تلفنهای مجهز به سیستم تن – از طریق ایجاد ارتباط با تلفنبانک- امکان دریافت صورتحساب و آگاهی از موجودی حساب خود رادارند.
۵-۲-۷بانکداری از طریق تلویزیون کابلی
در شیوه ی بانکداری از طریق تلویزیون کابلی، با بهره گرفتن از یک سیستم کنترل از راه دور و انتخاب کانال تلویزیونی مربوط به بانک، مشتریان می توانند بسیاری از عملیات بانکی را که از طریق تلفن عادی انجام می شود پیگیری و به انجام برسانند (حسن زاده؛۱۳۹۲) .
۶-۲-۷دستگاه خودپرداز
یکی دیگر از روش های نوین در بانکداری الکترونیک، استفاده از دستگاه خودپرداز است. انجام بسیاری از امور بانکی، از طریق خودپرداز امکان پذیر است. با توجه به اینکه شخص با در دست داشتن کارت خود و با وارد کردن شماره رمز، باید در محل دستگاه حضور داشته باشد، موراد ایمنی آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
از روش های دیگر در بانکداری الکترونیکی، دستگاه فروش نقطه ای می باشد که به طور وسیع در فروشگاه ها و مراکز خدماتی مورد استفاده قرار می گیرد . در این شیوه، مشتری با بهره گرفتن از کارت هوشمند و قرار دادن آن در دستگاه و با وارد کردن رمز خود، می تواند برای خرید کلیه ی کالاها و خدمات خود به جای پول نقد از کارت استفاده کند(ناظمی وهمکاران؛۱۳۸۴) .
۲-۸ سطوح بانکداری الکترونیک
بانکداری الکترونیکی را می توان بر اساس دامنه و فضای اصلی انتقال الکترونیکی وجوه و فناوری اطلاعات و ارتباط به دو سطح تقسیم کرده و مورد بررسی قرار داد .
۱-۲-۸ بانکداری الکترونیکی مصرف کننده (در سطح مشتری)
منظور از بانکداری الکترونیکی مصرف کننده، آن بخش از بانکداری الکترونیکی است که توسط اشخاص و مشتریان حقیقی بانک مورد استفاده قرار می گیرد. به بیان دیگر آن بخش از بانکداری است که مشتریان و مصرف کنندگان نهایی با آن سر و کار دارند .این بخش از بانکداری الکترونیکی مبتنی ابزارهایی نظیر ماشینهای خود پرداز (ATM)و مشتمل بر بانکداری تلفنی ؛پایانه های فروش(POS) ، بانکداری خانگی / دفتری و بانکداری اینترنتی است.
۲-۲-۸ بانکداری الکترونیکی بین بانکی
انتقال الکترونیکی وجوه بین بانکها در کشورهای مختلف به شیوه های گوناگون انجام می شود. یک شیوه جهانی انتقال الکترونیکی وجوه، استفاده از شبکه سوئیفت(SWIFT) است. بانکهای عضو در این شبکه بانک به راحتی می توانند به انتقال الکترونیکی وجوه بین خود بدون محدودیت مرز و در سطح بین المللی اقدام نمایند .سوئیفت به طور معمول برای نقل و انتقال بین المللی پول بین بانکها مورد استفاده قرار می گیرد .علاوه بر سوئیفت، کشورهای پیشرفته برای انتقال الکترونیکی وجوه بن بانکهای خود از سیستمهای داخلی نیز استفاده می کنند، به طور مثال در کشور آمریکا از CHAPS) ؛انگلستان از (CHIPS)و مالزی از (RENTAS) استفاده می شود .در ایران نیز اطلاعات بانکی در سطح بین الملل و خارج از کشور از طریق شبکه بین المللی سوئیفت انجام می شود، اما در داخل کشور تبادل اطلاعات از طریق شبکه تبادل اطلاعات بانکی ( شتاب ) و مرکز هماهنگی تبادل اطلاعات بین بانکی ( مهتاب ) صورت می گیرد (گودرزی وزبیدی ،۱۳۸۷) .
۲-۹امنیت در بانکداری الکترونیکی
امروزه ورود به فضای مجازی حاصل از فناوری اطلاعات و ارتباطات دوره جدیدی از تمدن بشر را به وجود آورده است. در این راستا حضور نظام بانکی پیشرفته جهت ورود به بازارهای بین المللی ، جز الزامات هر کشوری می باشد که درحال حاضر باپیشرفت فناوری اطلاعات تمامی صنایع در جهان از جمله صنعت بانکداری به سرعت به سمت این تحولات پیش رفته است.بنابراین همراه با ارتقاء وتوسعه تکنولوژی های نوین، به دلیل وجود ضعفهای که بانکداری سنتی با خود به همراه داشت ؛ سبب شد تا سیستم بانکی جز نخستین سازمانهایی باشد که ازدستاوردهای فناوری اطلاعات ؛شبکه واینترنت استفاده نماید. بدین ترتیب بانکداری الکترونیکی جایگزین بانکداری سنتی گردید. اما از آنجایی که ارتباط بین این شبکه ها بدون در نظر گرفتن مسائل امنیتی طراحی شده اند، لذا علیرغم منافعی که پیشرفت تکنولوژی برای بشر در برداشته ، در معرض تهدید و سوء استفاده نیز بوده است. جهت جلوگیری از این خطرها مبحث امنیت مطرح می گردد که عامل موثری جهت پذیرش و استفاده بیشتر افراد از خدمات بانکداری الکترونیک می باشد.کاربردهای بانکداری الکترونیک همچون تجارت الکترونیک جهت استفاده راحت تر تراکنشهای بانکی راه های مناسبتری را پیشنهاد می کند (آتو وچونگ^[۱۳] ؛۲۰۱۴).
بانکداری اینترنتی در سالهای اخیر محبوبیت زیادی یافته است زیرا روش های سریعتر با هزینه کمتر و دسترس پذیری بیشترجهت اجرای فعالیت در وب را برای افراد فراهم آورده است(کلیسنس و دیگران^[۱۴]؛۲۰۱۳).امنیت به طور عمومی شامل دور نگهداشتن افراد غیر مجاز از دسترسی به اطلاعات و اجازه دادن به افراد مجاز جهت دسترسی به دارایی های با ارزش می باشد. اکثر فعالیتهای بانکها با اطلاعات شخصی و حساس مشتریان و خریداران درگیر هستند(سو و هان^[۱۵] ؛۲۰۱۳).پس امنیت این اطلاعات از ارزش زیادی برخوردار است .بر طبق نظریه پدن^[۱۶](۲۰۰۴) کاربران این گونه سیستمهای بانکی الکترونیکی را می پذیرند و به آن اعتماد می کنند تنها اگر مشاهده نمایند که سیستم امن است از این رو امنیت نقش مهمی در احساس امنیت آنها بازی می کند. سیاستهای امنیتی که در غالب ارکان و اهداف امنیتی گنجانده می شوند شامل محرمانگی^[۱۷] ،تمامیت ^[۱۸] ، عدم انکار^[۱۹] ، تصدیق وسندیت ^[۲۰] ، کنترل دسترسی ^[۲۱] و قابلیت ^[۲۲]استفاده می باشند .هر مکانیسم امنیتی بنا به ضرورت و نیاز ، جهت انجام هدف خاصی از امنیت مثل محرمانگی ، تمامیت ، صحت و امثاال آن استفاده می شود(کش و دیگران^[۲۳]؛۲۰۰۲) .
برای افزایش و توسعه امنیت در سیستم بانکداری الکترونیک چندین مکانیسم از جمله رمز عبور ، سیاستهای امنیتی و امثال آن وجود دارد که در آن اجرا شده اند(کلیسنس و دیگران؛۲۰۱۳) .تهدیدها در یک سیستمهای الکترونیکی می تواند به وسیله تکثیر دستگاه ها؛ تغییر یا تکثیر اطلاعات نرم افزاری، تغییر پیامهای ارسالی، سرقت وسایل سخت افزاری و یا اطلاعات نرم افزاری و عدم کارکرد صحیح صورت پذیرد . از جمله حملاتی که می تواند موجب آسیب رساندن شود شامل نرم افزارهای بدافزا ، ویروس ها ، کرم ها ، اسب تراوا های رایانه ای ، دربهای مخفی، ثبات کننده کلیدها، حفره های امنیتی، استراق سمع، حملات Phishing ، Pharming ، Skimming و poofing می گردد. لذا بایستی مکانیسمی جهت ضمانت انجام هر تراکنش بانکی که در آن داده های حساس مالی نیز رد و بدل می شود وجود داشته باشد. برای رسیدن به این امر مهم، از روشهایی مثل استفاده از رمز عبور، اعمال مکانیسمهای رمزنگاری ، به کار بردن امضاهای الکترونیکی ، گواهی های دیجیتال ، دیوارهای آتش و پروتکلهای امنیتی استفاده می شود .امروزه امنیت و عدم اعتماد مهمترین و اصلی ترین نگرانی کاربران بانکداری الکترونیکی می باشد. در این خصوص زمانی کهکاربران بانکداری الکترونیک به شبکه اینترنت وصل می شوند تا از خدمات این نو بانکداری استفاده کنند ، اطمینان به سیستم از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است . این اطمینان در صورتی بوجود می آید که شخصای باور کند که بانک وی برای او شرایط و شاخصهای مفید و مورد نیاز جهت انجام یک تراکنش موفق را فراهم آورده است (همتی؛۱۳۹۲) .
۲-۱۰اجزای سازنده بانکداری الکترونیک
به عنوان یک اصل پذیرفته شده، پیش از آنکه بتوان عوامل موثر بر موفقیت یک سیستم و ستاده های مربوط به آن (از منظر درونی و بیرونی) را به درستی تشخیص داد، می بایست شناخت کاملی از خود آن سیستم و اجزاء سازنده آن به دست آید . از آنجا که سیستم بانکداری و ستاده آن(خدمات الکترونیک) نیز مستثنی از این قاعده نیست، قبل از آنکه عوامل موثر بر میزان پذیرش خدمات آن از جانب مشتریان بررسی شود، لازم است این مبحث از منظر اجزاء سازنده آن مورد بحث و بررسی قرار گیرد. این اجزاء عبارتند از:

 

• • مشتریان (نیازها، سلایق، انتظارات، ارزش ها، خصوصیات بوم شناختی، آمادگی الکترونیکی، آشنایی با فضای الکترونیک و…

 

• • بانک ها (نوع مالکیت ، استراتژی، فناوری محوری، مشتری محور

 

• بافت محیطی (شامل عوامل اقتصادی،دولتی/سیاسی، اجتماعی/فرهنگی، رقابت و فناوری)

 

• Ibid, p. 94 ↑

 

• Hissène Habré ↑

 

• Ibid, pp. 96-7 ↑

 

• Ibid, p. 97 ↑

 

• Kelsall, Tim, “Truth, Lies, Ritual: Preliminary Reflections on the Truth and Reconciliation Commission in Sierra Leone“, Human Rights Quarterly, Vol.27, No.2, May 2005, pp. 380-381 ↑

 

• Mobekk, op.cit, p. 268 ↑

 

• Ibid ↑

 

• کمیسیون حقیقت یاب آفریقای جنوبی در سال ۱۹۹۵ به موجب قانون ارتقای وحدت و سازش ملی ایجاد گردید. در پی آن هفده کمیسیونر در یک انتخابات عمومی برای اداره کمیسیون انتخاب شدند. به موجب این قانون کمیسیون از صلاحیت اعطای عفو، احضار افراد، تحقیق و تفحص برخوردار بود. کارکنان کمیسیون بالغ بر سیصد نفر بودند و بودجه سالانه آن برای دو و نیم سال اوّل حدود هجده میلیون دلار بود. کمیسیون کار خود را در سه کمیته مجزا: کمیته تخلّف های حقوق بشری ـ که مسئول برای جمع آوری استشهادیه های قربانیان و شهود در رابطه با تخلّف های ارتکابی بود ـ، کمیته عفو ـ که مسئول رسیدگی و تصمیم گیری در رابطه با درخواست های عفو بود ـ، کمیته جبران خسارت ـ که مسئول ارائه پیشنهاد برای جبران خسارت از قربانیان بود ـ تشکیل شده بود. کمیسیون، استشهادیه ی بیست و سه هزار قربانی و شهود را دریافت نمود و دو هزار نفر از این تعداد در جلسات استماع عمومی حضور یافتند. اوّلین گزارش کمیسیون در اکتبر ۱۹۹۸ و گزارش نهایی اش در مارس ۲۰۰۳ بعد از نتیجه گیری در رابطه با درخواست های عفو منتشر گردید.
  
  Quinn & Freeman, op.cit, p. 1121 ↑

 

• Ibid, p. 1127 ↑

 

• Hayner, Unspeakable Truths, Transitional Justice and the Challenge of Truth Commissions, op.cit, pp. 99-100 ↑

 

• Ibid, p. 101 ↑

 

• Ibid, p. 102 ↑

 

• Quinn & Freeman, op.cit, p. 1127 ↑

 

• U.N. Transitional Administration in East Timor (UNTAET) ↑

 

• Commission for Reception, Truth and Reconciliation (CAVR) ↑

 

• برای اطلاع از نحوه تشکیل کمیسیون حقیقت و سازش تی مور شرقی و ساختار و عملکرد آن رجوع شود به سایت کمیسیون:
  http://www.cavr-timorleste.org/en/index.htm (Last Visited at 13 January 2014) ↑

 

• Waldorf, Lars, “Mass Justice for Mass Atrocity: Rethinking Local Justice as Transitional Justice“, Temple Law Review, Vol.79, No.1, Spring 2006, p. 24 ↑

 

• Community Reconciliation Process (CRP) ↑

 

• Biti Boot ↑

 

• Waldorf, op.cit, pp. 24-25 ↑

 

• در رابطه با موفقیت برنامه سازش کمیسیون حقیقت و سازش تی مور شرقی لازم به ذکر است که به نقل از سایت کمیسیون ۱۵۴۱ درخواست برای برگزاری برنامه سازش به کمیسیون واصل شد که از بین آن ها ۱۳۷۱ برنامه با موفقیت به اتمام رسید. به این ترتیب حدود ۹۰ درصد از پرونده های ارجاعی با موفقیت کار خود را به اتمام رساندند. این آمار در مقایسه با آمار دادگاه ویژه رسیدگی به جرایم ارتکابی طی دوره درگیری ها حاکی ار موفقیت بیشتر برنامه سازش کمیسیون است.
  http://www.cavr-timorleste.org/en/reconciliation.htm (Last Visited at 13 January 2014) ↑

 

• Special Panel for Serious Crimes (SPSC) ↑

 

• UNTAET, Reg. No 2000/15 on the Establishment of Panels with Exclusive Jurisdiction over Serious Criminal Offences, § ۱.۳, UNTAET/REG/2000/15 (June 6, 2000). In Waldorf, op.cit, p. 24 ↑

 

• برای اطلاع بیشتر از عملکرد دادگاه رجوع شود به:
  Cohen, David, “Seeking Justice on the Cheap: Is the East Timor Tribunal Really a Model For the Future?“, East West Center, No.61, August 2002. Available at: www.eastwestcenter.org/fileadmin/stored/pdfs/api061.pdf. (Last Visited at 14 January 2014)‎ ↑

 

• Hayner, Unspeakable Truths, Transitional Justice and the Challenge of Truth Commissions, op.cit, p. 105 ↑

 

• Ibid, p. 102 ↑

 

• Ibid, p. 103 ↑

 

• Ibid, p. 104 ↑

 

• Ibid ↑

 

• Quinn & Freeman, op.cit, p. 1128 ↑

 

• Ciorciari & Ramji-Nogales, op.cit, p. 14 ↑

 

• لازم به ذکر است که گرچه در کامبوج کمیسیون حقیقت یاب تشکیل نشد، اما از سال ۲۰۰۸ در این کشور برنامه ملی جهت آموزش تاریخ دوران حاکمیت خمرهای سرخ در سطح مدارس و دانشگاه ها، دسترسی به اسناد دوران پیشین و جلسات علنی جهت گفت و گو از دوران گذشته تعبیه شده است.
  Ibid, p. 2 ↑

 

• Hayner, Unspeakable Truths, Transitional Justice and the Challenge of Truth Commissions, op.cit, pp. 207-208 ↑

 

• Ibid,pp.197-204 ↑

 

• برای توضیح بیشتر رجوع شود به:
  Igreja, Victor, Dias-Lambrance, Beatrice, Richters, Annemiek, “Gamba Sprits, Gender Relations, and Healing in Post–Civil War Gorongosa,Mozambique“, Journal of the Royal Anthropological Institute, Vol.14, No.2, 2008, p. 358 ↑

 

• Hayner, Priscilla," International Guidelines for the Creation and Operation of Truth Commissions: A Preliminary Proposal“, Law and Contemporary Problems, Vol.59, No.4, 1996, pp. 176-177 ↑

 

• Gorgone, Kerry.O’Shea, “Between Vengeance and Forgiveness: Facing History after Genocide and Mass Violence“, op.cit, p. 213 ↑

 

• Mobekk, op.cit, p. 273 ↑

 

• برای توضیح بیشتر رجوع شود به قسمت عملکرد کمیسیون های حقیقت یاب در جبران خسارت از قربانیان ↑

 

• Kelsall, op.cit, pp. 378-380 ↑

 

• Hayner, Unspeakable Truths, Transitional Justice and the Challenge of Truth Commissions, op.cit, p. 208 ↑

 

• Landsman, op.cit, p. 87 ↑

 

• طبق مذهب بودیسم این اعتقاد وجود دارد که بهترین راه سازش انتقام گیری نیست. به همین دلیل در کامبوج حمایت چندانی از سوی جامعه برای تعقیب و مجازات جرایم ارتکابی توسط خمرهای سرخ وجود نداشت. از نظر مردم کامبوج صلح و سازش مهم تر از اجرای عدالت کیفری است.
  Stephen P. Marks, Forgetting “The Policies and Practices of the Past”: Impunity in Cambodia 18 FLETCHER F. WORLD AFF. 17 (Summer/Fall 1994), In Landsman, Ibid ↑

 

• Landsman, Ibid; kelsall, op.cit, p. 390 ↑

 

• Goldstone, Richard.J, “Past Human Rights Violations: Truth Commissions and Amnesties or Prosecutions“, Northern Ireland Legal Quarterly, Vol.51, No.2, 2000, p. 173 ↑

 

• Ibid, pp. 17-18; Hayner," International Guidelines for the Creation and Operation of Truth Commissions: A Preliminary Proposal“, op.cit, pp. 175-176 ↑

 

• Quinn & Freeman, op.cit, p. 1130 ↑

 

• Ibid, p. 1124 ↑

 

• Coyne, op.cit, p. 16 ↑

 

• Quinn & Freeman, op.cit, pp. 1139-40 ↑