تکنیک‌های مدل‌سازی

تکنیک‌های مدل‌سازی با توجه به نوع کارکردشان انواع مختلفی دارند.
اقتصاد سنجی^[۱۰۱]: این روش که بر پایه آمار بنا شده است رابطه میان متغیر وابسته (y) و متغیر مستقل (x) را بررسی می‌کند به طوری که:
 (۱)
Yبردار متغیرهای وابسته X بردارهای متغیرهای مستقل و u بردار خطا‌ها است که امید ریاضی خطا در یک معادله باید صفر باشد تا معادله مورد نظر از اعتبار لازم برخودار باشد. این روش بیشتر برای برقراری ارتباط میان نتایج حاصل از آزمایش‌ها و مشاهدات مختلف در یک سیستم مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته در تعیین رابطه متغیرهای مختلف به لحاظ آماری ممکن است مشکلاتی پیش بیاید. از قبیل همبستگی، ناهمسانی واریانس^[۱۰۲] و… که با پیشرفت روز افزون علم آمار، این مشکلات نیز مرتفع گشته است. این روش امروزه توسعه بسیاری یافته و در علوم اقتصاد کاربردهای فراوانی دارد و به عنوان ابزار اساسی درست اقتصاددانان برای سنجش روابط اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آنالیز سری زمانی و روندها^[۱۰۳]: این روش نیز از جمله روش‌های متکی بر آمار است و روند متغیرها را در بستر زمان مورد بررسی قرار می‌دهد.
 (۲)
داده‌های تاریخی حاصل از مشاهدات و تجزیه و تحلیل آن‌ها پایه‌ای برای تصمیم گیری، برنامه‌ریزی و پیش بینی فراهم می‌آورد. یک مدل سری زمانی، مرکب از چهار جزء اصلی است که عبارتند از:
جزء روند: این جزء تحولات بلند مدت اعم از رشد، نزول یا رکود را نشان می‌دهد.
جزء فعالیت اقتصادی: حرکت چرخه‌ای رشد اقتصادی در طول سال‌های متمادی را نمایش می‌دهد.
جزء فصلی: تحول تناوبی تکرار شونده در یک سال با بهره گرفتن از این جزء بیان می‌شود.
جزء تصادفی یا نامنظم: سایر تحولات سری‌ها ی زمانی را که تصادفی و نامنظم هستند توسط این جزء نشان داده می‌شود.
آنالیز داده ـ ستانده^[۱۰۴]: داده ـ ستانده مدلی است شامل یک سیستم از معادلات همزمان که سطوح تعادل همه صنایع را نشان می‌دهد. از محاسن این روش انعطاف زیاد آن است؛ به طوری که می‌توان با فرض‌های خاص اقتصادی، مکمل پویایی را وارد معادلات کرد و سیستم معادلات دیفرانسیل یا معادلات تفاضلی را به دست آورد. البته باید توجه داشت که این روش براساس این فرضیه بنا شده است که امکان جایگزینی نهاده‌های مختلف با یکدیگر وجود ندارد، بعضی از صاحب نظران به همین دلیل آن را فاقد اعتبار کافی می‌دانند.
تحلیل پویایی شناسی سیستم‌ها^[۱۰۵]: این روش بر پایه ساختار مدار کنترلی بنا شده است و امکان مطالعه ساختار و رفتار سیستم پیچیده اقتصادی، اجتماعی، زیستی و فنی را فراهم می‌کند. در این روش سیستم‌های پیچیده واقعی توسط بازخوردهای متعدد، تأخیر زمانی، ذخیره سازی و از طریق معادلات دیفرانسیل مربوط به هم توصیف می‌شوند هدف سیستم‌های پویا، بیش بینی کمی آینده نیست بلکه به دنبال دست یافتن به دانش وسیع و شبیه سازی ارتباطات دینامیکی متقابل میان سیستم‌های اجتماعی، اقتصادی، زیستی و فنی است.^[۱۰۶]
هدف از شبیه‌سازی، مدل کردن سیستم‌های واقعی به منظور مطالعه و بررسی رفتار آن‌‌ها است. مدل‌های شبیه‌سازی جایگزین سیستم‌های واقعی در آزمایشگاه‌ها می‌باشند به نحوی که مدل‌ساز را قادر می‌سازند تا آزمایشات غیر ممکن و یا گران قیمت را انجام دهد. شبیه‌سازی کامپیوتری سیستم‌ها بسیار متداول و متنوع است و محدوده وسیعی از موضوعات را دربر می‌گیرد.
برای مثال شبیه‌سازی جریان توده‌های هوایی، کاهش منابع نفتی و مواردی از این قبیل، از مدل‌های شبیه‌سازی سیستم‌های فیزیکی هستند. علاوه بر این اقتصاددانان و جامعه‌شناسان از مدل‌های شبیه‌سازی، برای بررسی اثرات قیمت انرژی بر اقتصاد، نحوه پیشرفت شرکت‌ها، واکنش شهرنشین‌ها در مقابل سیاست‌های نوسازی شهری، رشد جمعیت و اثرات آن بر غذا، منابع طبیعی، محیط زیست و غیره استفاده می‌کنند. روش‌های مختلف زیادی برای شبیه‌سازی وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به مدل‌سازی تصادفی^[۱۰۷]، تحلیل پویایی‌شناسی سیستمی^[۱۰۸]، شبیه‌سازی گسسته^[۱۰۹] و تئوری بازی‌ها^[۱۱۰] اشاره کرد. علیرغم وجود تفاوت‌هایی بین روش‌های مدل‌سازی فوق، همه این روش‌ها در یک رویکرد خاص مشترکند. این رویکرد خاص این است که همه مدل‌های شبیه‌سازی برخلاف مدل‌های بهینه‌سازی، توصیفی هستند و رفتار دنیای واقعی را توجیه و تفسیر می‌کنند. یک مدل شبیه‌سازی بیان می‌کند که در شرایط موجود چه اتفاقاتی رخ خواهد داد، ولی یک مدل بهینه‌سازی به تعیین بهترین راه حل ممکن (بهترین وضعیت ممکن) برای رسیدن به هدف خاصی، می‌پردازد. مدل‌های شبیه‌سازی ممکن است برای پیش‌بینی رفتار سیستم در آینده و یا طراحی استراتژی‌های جدید تصمیم‌گیری و بررسی اثرات آنها بر رفتار سیستم طراحی شوند.
مدل‌های شبیه‌سازی دو ویژگی بسیار مهم دارند؛ این مدل‌ها باید رفتار سیستم واقعی مرتبط با مسأله مورد بررسی را نشان دهند، علاوه بر این باید رفتار عوامل مؤثر در سیستم مانند رفتار مردم و غیره را نیز نشان دهند. رفتار عوامل مختلف از طریق تعریف قانون‌های خاص به مدل اضافه می‌شود که روی رفتار مدل اثر می‌گذارند.
با ارائه ساختار فیزیکی سیستم‌ها و در نظر گرفتن قوانین تصمیم‌گیری، مدل‌های شبیه‌سازی قادر خواهند بود تا نقش تصمیم‌گیرنده‌های سیستم‌های واقعی را بازی کنند. کمیت و کیفیت اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم‌گیری در مدل‌های شبیه‌سازی به شرایط سیستم تعریف شده، بستگی دارد.
ارزش و اعتبار مدل‌های شبیه‌سازی شده به فرض‌های تعریف شده در آن‌ها بستگی دارد. فرض‌های مدل‌های شبیه‌سازی شامل نحوه تعریف سیستم فیزیکی و قوانین تصمیم‌گیری مسأله است. در مدل‌های شبیه‌سازی، تعریف محیط فیزیکی با تمام جزییات آن، در نظر گرفتن اثرات بازخوردی زیر بخش‌ها، محدودیت‌های غیر خطی و پویایی شرایط مسأله، امکان‌پذیر است. در حقیقت، از دلایل مهم استفاده از مدل‌های شبیه‌سازی امکان تعریف بازخوردها، معادلات غیرخطی و تأخیرها است.
با وجود این که مدل‌های شبیه‌سازی کاربردهای فراوانی دارند ولی اشکالات و محدودیت‌های خاص خود را دارند. این محدودیت‌ها عبارتند از: نحوه تعریف قوانین تصمیم‌گیری، متغیرهای کیفی و تعیین محدوده مدل.
تعریف قوانین تصمیم‌گیری: تعریف قوانین تصمیم‌گیری یکی از مشکلات مدل‌های شبیه‌سازی است. این مدل‌ها می‌بایستی نحوه تصمیم‌گیری کارشناسان را منعکس کنند. بنابراین این مدل‌ها باید قادر باشند تا خود را با تغییرات عوامل تصمیم‌گیری در مدل تطبیق دهند. اما این امر زمانی امکان‌پذیر است که قوانین تصمیم‌گیری به نحوی تعریف شوند تا امکان تصمیم‌گیری در شرایط مختلف وجود داشته باشد. بنابراین مدل باید قادر باشد تا استراتژی‌های تصمیم‌گیری افراد در سیستم، به همراه محدودیت‌ها و خطاهای این استراتژی‌ها را تولید کند. متأسفانه تعریف این قوانین تصمیم‌گیری، اغلب مشکل است و نمی‌توان آن‌ها را از داده‌های آماری استخراج کرد بلکه باید ارتباط داده‌های موجود با تصمیمات اتخاذ شده، مشخص شود تا بتوان قوانین تصمیم‌گیری را مشخص کرد. مدل‌سازان سیستم‌های اقتصادی ـ اجتماعی اغلب برای طراحی مدل‌های شبیه‌سازی، مدلی است که دامنه وسیعی از تصمیم‌گیری‌ها را در شرایط مختلف علوم روانشناسی، جامعه‌شناسی و رفتاری در برگیرد.
متغیرهای کیفی: بیشتر اطلاعات و شناخت بشر از دنیای اطرافش به صورت توصیفی و کیفی است که به راحتی نمی‌توان آن‌ها را کمی کرد. این اطلاعات هرگز در جایی ثبت نشده‌اند ولی برای درک مدل‌های پیچیده بسیار مهم م‌باشند.
در حقیقت مدل‌های شبیه‌سازی محدودیتی برای تعریف این متغیر‌ها ندارند و مدل‌های شبیه‌سازی زیادی وجود دارند که دارای متغیرهای کیفی می‌باشند. ولی نحوه تعریف متغیر‌های کیفی مانند تمایل، کیفیت محصول، اعتبار و شهرت، انتظارات و متغیر‌های مشابه بسیار مهم است و روی فرایند تصمیم‌گیری تاثیر می‌گذارد.
تعریف محدوده مدل: یکی دیگر از چالش‌های طراحان مدل‌های شبیه‌سازی، تعریف معقول و منطقی موز مدل، تعریف متغیر‌های برون‌زا، درون‌زا، بازخورد‌ها و… است. یکی از توانایی‌های مهم مدل‌های شبیه‌سازی قابلیت اعمال کردن روابط بازخوردی مهمی که رفتار سیستم را ایجاد می‌کنند و در نظر‌گرفتن عکس‌العمل آنها در برابر سیاست‌های مختلف، است. بنابراین تعریف محدوده مدل به نحوی که بازخوردهای اساسی سیستم را در بر گرفته باشد، بسیار مهم است.
برنامه‌ریزی ریاضی^[۱۱۱]: این روش که برای پیدا کردن نقطه بهینه (بهینه‌سازی) مورد استفاده قرار می‌گیرد، شامل یک تابع هدف است که در این تابع متغیر وابسته باید بیشینه یا کمینه شود و متغیرهای مستقل تعیین کننده مقدار تابع هدف می‌باشند. مقدار متغیرهای مستقل نیز با توجه به محدودیت موجود تعیین می‌شوند یعنی در یک مسأله برنامه‌ریزی ریاضی مقدار تابع هدف به شرط برآورده شدن مجموعه محدودیت‌های حاکم بر سیستم بیشینه یا کمینه می‌شود. به عنوان مثال یک مسأله برنامه‌ریزی ریاضی به این ترتیب مطرح می‌شود.
  (۳)
با توجه به این که معادلات مربوط به تابع هدف یا محدودیت‌ها، خطی یا غیر خطی باشند روش‌های مختلفی برای حل یک مسأله برنامه‌ریزی ریاضی وجود دارد. اگر هر دو معادله (تابع هدف و محدودیت‌ها) خطی باشند روش سیمپلکس^[۱۱۲] به عنوان روش حل مسأله استفاده می‌شود و در صورتی که یکی از این دو غیر خطی باشند سایر روش‌ها از قبیل قضیه کوهن ـ تاکر^[۱۱۳]مورد استفاده قرار می‌گیرد.
برنامه‌ریزی پویا^[۱۱۴]: این روش یک روش ریاضی است که برای بهینه‌سازی فرایند‌های چند مرحله‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش هنگامی مورد استفاده قرار می‌گیرد که امکان شکستن تصمیمات به اجزاء کوچکتر^[۱۱۵] و ترکیب^[۱۱۶] دوباره تصمیمات اخیر در فرم جدید برای رسیدن جواب مطلوب وجود داشته باشد. این روش، چند مرحله‌ای مسأله نامیده می‌شود. برنامه‌ریزی پویا یک روش‌ سیستماتیک برای رسیدن به جواب چنین مسائلی است.^[۱۱۷]

ضمیمه ب: مدل‌سازی پویایی شناسی سیستمی در نرم افزار ithink یا STELLA

مدل‌سازی پویایی شناسی سیستمی در نرم افزار ithink یا STELLA

مؤلفه‌های مدل

ساختن مدل در فهم ما از پدیده‌های دنیایی واقعی نقش مهمی دارد. ما همگی مدل‌های ذهنی از دنیای اطراف خود می‌سازیم و مشاهدات خود را بصورت علت و معلوم تجربه می‌کنیم. مدل‌های ذهنی ما را قادر می‌سازند تا مسائل پیچیده‌ای را حل کنیم. مهندسان، زیست‌شناسان و دانشمندان علوم اجتماعی با بهره گرفتن از مدل‌سازی مشاهدات خود را بیان می‌نمایند. با ظهور رایانه‌های شخصی و برنامه‌‌نویسی گرافیکی^[۱۱۸] می‌توانیم مدل‌های پیچیده‌تری را از دنیای اطرافمان بسازیم.
اغلب پدیده‌های دنیای واقعی، پیچیده و به هم وابسته هستند در نتیجه جهت فهم این پدیده‌ها از جزئیات چشم‌پوشی می‌کنیم و سعی خواهیم کرد مسائل اصلی را مورد توجه قرار دهیم.
ساختن یک مدل را می‌توان به چند مرحله عمده تقسیم کرد که در نمودار (٨-۱) نمایش داده شده است. وقایع دنیای اطراف ما روابط خاصی را در پدیده‌ها نشان می‌دهند عوامل کلیدی مشاهداتمان می‌توانند ما را یاری سازند تا وقایع را بصورت خلاصه بیان کنیم. نهایتاً ما باید عوامل تعیین کننده‌ای که روابط بین پدیده‌ها را بیان می‌نمایند مشخص کنیم تا بتوانیم ساختار مدل را شکل دهیم. بعد از این مرحله می‌توانیم مدل را اجرا کرده و نتیجه‌گیری کنیم. می‌توانیم از نتایج بدست آمده از مدل و مقایسه آنها را وقایع میزان خطای مدل را مشخص نماییم.
مراحل ساختن یک مدل
هنگامی که مشاهداتمان را انجام می‌دهیم و پیش‌بینی می‌کنیم و خلاصه‌سازی می‌کنیم، در حقیقت اجزاء مختلف اطلاعاتمان را کنار هم می‌گذاریم. بدین ترتیب یک مدل را توسعه می‌دهیم. قبل از شروع ساختن مدل، در ذهنمان برآورد می‌کنیم که آیا اتفاق چنین کاری ممکن است؟ لذا اگر در حقیقت نیز آن اتفاق مورد نظر روی دهد، این مدل را دوباره استفاده خواهیم کرد. اگر اتفاق مورد نظرمان روی ندهد سعی می‌کنیم مدل ذهنی خود را بازنگری کنیم و نسخه بازنگری شده را در تجربه بعدی مورد استفاده قرار دهیم.
مدل‌سازی یک روند بی پایان است ـ ما مدل را می‌سازیم، بازنگری می‌کنیم، مقایسه می‌کنیم و تغییر می‌دهیم. با هر بار چرخش در روند مدل‌سازی، ‌میزان فهمان از واقعیت بیشتر می‌شود.
دو دسته مدل بصورت کلی قابل بیان هستند، دسته اول مدل‌هایی هستند که پدیده خاصی را در زمان خاصی معرفی می‌نمایند. به عنوان مثال، یک نقشه از جمهوری اسلامی ایران مکان و اندازه یک شهر خاص را بازگو می‌کند. دسته دیگر مدل‌ها روندی را که یک پدیده بوجود می‌آید بیان می‌کنند مثلاً ممکن است یک مدل ریاضی را جهت بیان میزان مهاجرت به یک شهر مورد استفاده قرار دهیم. مدل‌های نوع دوم را پویا می‌نامیم چون تلاش می‌کنند تغییرات پدیده‌های واقعی را شبیه‌سازی کنند.

مدل‌سازی در ithink و STELLA^[119]

جهت آشنایی مقدماتی با شاخصه‌های اولیه مدل‌سازی با ithinkو STELLA با بهره گرفتن از یک مثال ساده بصورت قدم به قدم مدل رشد جمعیت را خواهیم ساخت. بدیل شباهت دو نرم‌افزار فوق فقط نام ithink را ذکر خواهیم کرد. در این مثال ما از هر چهار ابزار گرافیکی مدل‌سازی در روش پویایی‌شناسی سیستمی استفاده می‌کنیم. هنگامی که صفحه اولیه نرم‌افزار ithink را باز می‌کنید می‌توانید نماد متغیرهای حالت^[۱۲۰]، جریان^[۱۲۱]، مبدلها^[۱۲۲] و اتصال دهنده‌ها^[۱۲۳] را که جهت ساختن مدل مورد استفاده قرار می‌گیرند مشاهده کنید (شکل (٨-١)).

نماد چهار متغیر مورد استفاده در ithink
اگر نماد کره زمین در سمت چپ صفحه نمایش ظاهر گردید، بر روی کره زمین کلیک کنید تا به حالت مدل‌سازی منتقل شوید. شکل (٨-٢) در این حالت می‌توانید شرایط اولیه و روابط تابعی مدل را تعیین کنید.

نماد انتقال به حالت مدل‌سازی
از اولین ابزار شروع می‌کنیم؛ متغیر حالت، فرض کنید یک جزیره یک کیلومتر مربعی داریم. جهت بررسی رشد جمعیت این جزیره مدلی را طراحی می‌کنیم، تعداد افراد را متغیر حالت می‌نامیم. روی نماد متغیر حالت (مستطیل) کلیک کنید و آن را به صفحه نمایش بکشید و روی صفحه نمایش دوباره کلیک کنید. حال شما یک متغیر حالت را تعریف کرده‌اید، نام آن را Population بنامید^[۱۲۴]. نتیجه کار شما تا بحال در شکل (٨-٣) نشان داده شده است.

متغیر حالت
در نرم‌افزار ithink به این نوع از متغیر حالت. مخزن^[۱۲۵] می‌گویند، که اگر ما با مقادیر ثابت سرو کار داشته باشیم صحیح خواهد بود. اما نام صحیح این متغیرها متغیر حالت^[۱۲۶] است، که نشان دهنده یکی از شرایط (حالت) سیستم ما خواهد بود. از یک متغیر حالت جهت ساختن تمامی محاسبات یک مدل استفاده می‌شود. بعداً در مورد آن بیشتر توضیح داده خواهد شد. فقط توجه داشته باشید که در حال حاضر این متغیر نشان دهنده تعداد افراد در جزیره است. اما از آنجا که مساحت جزیره یک کیلومتر مربع است، ارزش جمعیت باید در رایانه پس از گذشت هر بازه کوچک زمانی^[۱۲۷] در طول اجرای مدل تغییر کند و ذخیره شود که به آن تراکم^[۱۲۸] جمعیت می‌گویند. جمعیت یک متغیر حالت است متغیری که قابل محاسبه و جمع شدن در یک مخزن است. تراکم قابل جمع شدن و انبار شدن نیست اما هنوز به هر دو متغیر فوق متغیر حالت می‌گوییم. لذا با توجه به انتخاب ما در این مدل، جمعیت و تراکم با یک مربع نشان داده می‌شوند.
اگر به علامت سؤال در وسط مربع توجه کرده باشید، نرم‌افزار ithink به شما می‌گوید باید یک مقدار اولیه برای تمامی متغیرهای حالت ارائه دهید. اگر روی مربع را دوبار کلیک کنید یک جعبه گفتگو باز خواهد شد، ـ در ithink این روش برای تمامی متغیرها مرسوم است ـ ithink از شما یک مقدار اولیه برای متغیر حالت می‌خواهد. می‌توانید مقدار اولیه مورد نظرتان را در محل مربوطه وارد نمایید، مثلاً ۱۰ با کلیک کردن بر روی دکمه OK، پنجره گفتگو را ببندید، حال مشاهده می‌کنید که علامت سؤال از بین رفته است.
سؤال بعدی این است: چه چیزی کم و زیاد شدن جمعیت جزیره را کنترل می‌کند؟ اجازه دهید فرض کنیم، فقط برای ساده‌سازی، که افراد این جزیره بصورت بالغ بدنیا می‌آیند و هرگز نمی‌میرند. بعدها مدل‌های واقعی‌تری را ارائه خواهیم داد. لذا، فقط تولد را بعنوان یک متغیر کنترل^[۱۲۹] خواهیم داشت که دومین متغیری است که استفاده می‌کنیم ـ که به آن متغیر جریان^[۱۳۰] می‌گوییم ـ و مقدار متغیر حالت را تنظیم می کند از نوار ابزار بر روی دومین شکل کلیک کنید و چند سانتیمتر دورتر در سمت چپ متغیر حالت کلیک کرده و پیکان را تا علامت مستطیل جمعیت بکشید و کلید موس را رها کنید. شما باید به حالتی که در شکل (٨-۴) نشان داده شده است برسید.

متغیر جریان

۳-۲ مفهوم سلامت سازمانی
سازمان سالم سازمانی است که درباره خود و موقعیتی که در آن قرار گرفته است واقع بین باشد و قابلیت انعطاف داشته، قادر باشدبرای مقابله با هر مشکلی بهترین منابع خود را بکار گیرد(ساعتچی، ۱۳۷۴، ص۲۵).

برخی سلامت سازمانی را به «بهداشت روانی در محیط کار» مترادف گرفته و سازمان سالم را سازمانی می دانند که بتوانند میزان افسردگی، نا امیدی و نا رضایتی،کم تحرکی استرس و …کارکنان را به حداقل برساند.به عنوان مثال خانم نول(Newe) در کتاب سازمان سالم اظهار می دارد که سلامت سازمانی موضوعی کلی است که با زیر مجموعه های زیر ارتباط دارد.
استرس(فشار روانی)
بهداشت روانی
اخلاق در سازمان (نول، ۲۰۰۰، ص ۱۹۱).
به تعبیر حسام الدین بیان عوامل سلامت محیط کار در پنج مورد طبقه بندی شده است.
محیطی آکنده از اهمیت و امنیتی برای اظهار نظر
احساس شناخته شده و ارج گذاری به تخصص ها
احساس پذیرفته شده و قبول نظرات بر جسته اصل فن
مشاوره با صاحب نظران ومتخصصان
به کار بستن نظرات در تصمیم گیری وهدایت سازمان (به نقل از زرگر، ۱۳۸۶)
۴-۲ تاریخچه سلامت سازمانی:
اندیشه سلامت سازمانی جدید نیست و از چندین دهه قبل نظر بسیاری از اندیشمندان علم سازمان و مدیریت را به خود جلب نموده است. استعاره سلامت سازمانی را میلر در سال ۱۹۶۵ برای اولین بار مطرح کرد. میار برای تشریح سلامت سازمانی، ویژگی های آن را به سه ذدسته تقسیم کرد که عبارتند از:
دسته اول : نیاز های وظیفه ای
دسته دوم: نیازهای بقاء و نگه دارنده
دسته سوم: نیاز های رشد و توسعه سازمان (هوی ،۱۹۸۳، به نقل از شاه طلبی، ۱۳۸۹، ص۵۶) واژه سلامت سازمانی به وسیله پارسونزف بالیس، سیسل، هوی و تاتر و هوی و میسکل مورد تجدید نظر قرار گرفت، در حقیقت سلامت سازمانی، توانایی سازمان برای موفقیت و سازگاری با محیط و ایجاد انسجام میان کارکنان و رسیدن به اهداف تعیین شده است (کرماز، ۲۰۰۲).
آلثورت و ریچارد نیز مواردی را به عنوان شاخص های سلامت سازمانی جمع کردند، هوی و فلامن فهرست سلامت سازمانی را در ابعاد هفتگانه و در سطوح نهادی، اداری و فنی توسعه دادند. این ابعاد شامل یگانگی نهادی، ساختار اولیه، تخصیص منابع، نفوذ مدیر، مراعات، تأکید علمی و روحیه هستند (حسینی، ۱۳۸۶، ص۵۰).
۵-۲ تعاریف سلامت سازمانی:
« کیت دیویس » سازمان سالم را سازمانی می داند که در آن کارکنان احساس کنند کاری سودمند و مفید انجام می‌دهند و به احساس رشد و پرورش شخصی دست می‌یابند. آنان بیشتر کاری شوق‌انگیز را که خشنودی درونی فراهم می‌آورد، دوست دارند و می‌پذیرند. بسیاری از کارکنان مسئولیت و فرصت پیشرفت و کامیابی شغلی را جست‌وجو می‌کنند. آنان می‌خواهند که به سخنانشان گوش داده شود و با آنان چنان رفتار شود که گویی هر یک دارای ارزش وجودی فردی هستند. آنان می‌خواهند که اطمینان یابند سازمان به راستی برای نیازها و دشواری‌های آنان دلسوزی می‌کند (هوی و میسکل، ۱۹۸۷، ترجمه عباس زاده ، ۱۳۸۲) .
ازنظر « لایدن و کلینگل » سلامت سازمانی یک مفهوم تقریباً تازه ای است و شامل توانایی سازمان برای انجام وظایف خود به طور موثر و رشد و بهبود سازمان می گردد. یک سازمان سالم جایی است که افراد می خواهند در آنجا بمانند و کار کنند و خود افرادی موثر و سودمند باشند (لایدن و کلینگل، ۲۰۰۰).
« ماتیو مایلز » یک سازمان سالم را به عنوان سازمانی تعریف می کند که « نه تنها در محیط خود دوام می آورد بلکه در یک برهه زمانی طولانی نیز به طور کافی سازش کرده و توانایی های بقاء و سازش خود را به طور مداوم توسعه داده و گسترش می دهد ». چیزی که در این تعریف واضح است این است که سازمان سالم با نیروهای مانع بیرونی به طور موفقیت آمیزی برخورد کرده، نیروی آن را به طور اثربخشی در جهت اهداف و مقاصد اصلی سازمان هدایت می کند. البته عملکرد سازمان در یک روز مشخص، ممکن است اثربخش و یا غیر اثربخش باشد اما علایم درازمدت در سازمانهای سالم، مساعد اثربخشی است(هوی و میسکل، ۱۹۸۷، ترجمه عباس زاده ، ۱۳۸۲).
در تعریف دیگری از سلامت سازمان، سازمانی را سالم می دانند که آفریننده باشد و برای این ویژگی یعنی آفرینندگی باید از ویژگیهایی برخوردار باشد که عبارتند از:
دگرگونی را بپذیرد.
اندیشه های تازه را گرامی بدارد.
آزمایش و شکست را جزئی از کامیابی بداند.
از کوشش افراد قدردانی کند.
سازمانی که دارای جو سالمی است سازمانی است که:
در مبادله اطلاعات قابل اعتماد باشد.
دارای قابلیت انعطاف و خلاقیت برای ایجاد تغییرا ت لازم بر حسب اطلاعات بدست آمده باشد.
نسبت به اهداف سازمان دارای یگانگی و تعهد باشد.
حمایت داخلی، آزادی از ترس و تهدید را فراهم کند زیرا که تهدید به ارتباط خوب و سالم آسیب می رسانند و قابلیت انعطاف را کاهش می دهد و به جای علاقه به کل نظام حفاظت از خود ر ا تحریک می کند (هوی و میسکل، ترجمه عباس زاده،۱۳۷۰، ص۶۵).
۶-۲ مولفه های سلامت سازمانی
مایلز که برای ارائه مدلی برای سلامت سازمانی عنایت ویژه ای داشته و یافته های اخیر پیرامون سلامت سازمانی ریشه در مطالعات وی دارد،ویژگی های سازمان سالم را در تأمین سه نیاز اصلی یعنی :
نیازهای وظیفه سازمان
نیازهای بقاه
نیازهای رشد و توسعه سازمان دانسته و باتوجه به نیاز مذکور، ابعاد سلامت سازمانی را شامل ۱۰ بعد به شرح زیر می داند (هوی و فیلدمن، ۱۹۸۷، ص۳۰).
تمرکز بر اهداف: در یک سازمان سالم، هدف یا اهداف سیستم برای اعضاء کاملاٌ روشن، قابل پذیرش و قابل وصول می باشد. روشنی و قابل پذیرش بودن اهداف برای اعضاء می بایست به عنوان یک ضرورت دیده شوند لیکن برای سلامتی سازمان موقعیتی ناسازگار محسوب می گردد. بنابراین اهداف می بایست علاوه بر روشنی و قابل پذیرش بودن،با وجود دسترسی به منابع، قابل توسعه با تقاضاهای محیطی باشند.
شایستگی ارتباط: تا زمانی که سازمان به طور همزمان همانند گروهای کوچک دارای سیستم رودرو نیستند، حرکت اطلاعات در درون آنها بسیار سخت است. این بعد از سلامت سازمان دال بر این است که ارتباطات عمودی و افقی ناقص آزادی، تا حدودی در سازمان وجود دارد و این مرزهای سازمان و سیستم را قطع و محیط سازمان را به یک سطح حداقل از سرکوبی، انحراف و… می شناسد. در یک سازمان سالم نیز، یک حس سریع و خوب از فشارهای روانی وجود دارد. داده های کافی درباره ی مسایل سیستم وجود دارند که به آن نیاز دارند و آن را بدون اعمال تلاش های غیر ضروری به دست آورده اند، همچون افرادی که منشی رئیس در تماس هستند، یا روزنامه محلی را مظالعه می کنند یا افرادی که به جلسات دعوت می شوند.
حداکثری برابری قدرت: در سازمان سالم، توزیع نفوذ نسبتاٌ برابر است و زیر دستان می توانند بالا دستان را تحت نفوذ قرار دهند و حتی مهم تر از آن این است که آنها می فهمند که رئیس شان می تواند همین کار را با مافوقش انجام دهند در چنین سازمانی اگر چه تعارض بین گروهش یقیناً وجود خواهد داشت، اما نیروهای درون گروهی برای قدرت نخواهد بود. در چنین سازمانی حالت این افراد همان طوری که آنها به بالا، اطراف و زیردست خود می نگرند حالتی است که همبستگی و انجام دارند نه این که در فشار و جبر صریح و یا غیر صریح باشند.
به کار گیری منابع: در سازمان سالم کارکنان ممکن است در حقیقت باشدت فراوان کار کنند که بر ضد خودشان یا برضد سازمان شان کار نمی کنند. به عبارتی دیگر بین منافع افراد وسازمان تناقضی وجود ندارد. علی رغم کارکنان به طور معتدل تری احساس می کنند که به خودیابی رسیده اند. آنها نه فقط احساس خوب بودن در شغلشان را دارند بلکه یک حس عمومی از یادگیری، رشد و توسعه، در فرایند ایجاد مشارکت سازمانی دارند.
اتحاد و یگانگی
روحیه: نظریه مایلز حاکی از آن است که روحیه از حالت « خوب بودن» یا « رضایت» است. رضایت برای سلامت کافی نیست. در عین حال به نظر می رسد که در سطوح سازمان ایده روحیه مفید باشد. یک مجموعه محض از احساس فردی، در حول و حوش احساس فرد از خوب بودن و رضایت و اطمینان داشتن متمرکز است.
نوآوری: یک سیستم سالم به نوآوری رویه های جدید حرکت به سوی اهداف جدید، تولید انواع محصولات جدید، گوناگون و بیشتر شدن تفاوتها در طول زمان، تمایل دارد و به عبارتی دیگر، یک سیستم سالم در حال رشد و تغییرات است نه باقی مانده در حالت روتین و استاندارد.
استقلال: یک سازمان سالم نیز مانند یک انسان سالم ، از استقلال برخوردار است و به تقاضاهای بیرون از خود به طور مشابه پاسخ انفعالی نمی دهد. خودش ابراز و محیط را احساس می کند و پاسخ مخرب به تقاضاهای دریافت شده نیز نمی دهد. آن به داشتن یک نوع استقلال از محیط تمایل دارد، در چنین حس مشابهی است که فرد سالم فردی است که در حالیکه با دیگران معامله می کند به پاسخ های آنی به عنوان عوامل تعیین کننده در رفتارش برخورد نمی کند.
سازگاری: نظریات استقلال و نوآوری، هر دو با ایده شخص سالم، گروه سالم یا سازمان سالم در یک تماس واقعی و موثر با محیط مرتبط است. هنگامی که تقاضای محیط و منابع سازمانی منطبق بر یکدیگر نیستند، یک روش حل مسأله ، رویکرد محدود کننده ای است که در آن هم محیط و هم سازمان از بعضی جنبه ها متفاوت خواهند بود. شایسته تر این است که تطبیق پیوسته زمان، به عنوان یک نتیجه حاصل از تغییرات در سیستم محلی بخش های مرتبط ، یا هر دوی آنها ظاهر گردد و یک چنین سیستمی ثبات اثر بخشی دارد و سازمان انعطاف را به اداره مشکلاتی که در طول فرایند های تطبیق ظاهر شده مورد تأکید قرار می دهد.
شایستگی حل مسأله: در نهایت هر موجود سالمی، حتی موجود مادی همچون رایانه ، همواره مشکلاتی دارد. مسأله وجود یا عدم وجود مشکل نیست، بلکه منش و طریقی که در آن فرد، گروه یا سازمان با مشکلات تطبیق و سازگاری حاصل می نماید، اهمیت دارد. آرجریس پیشنهاد نموده است که در یک سیستم موثر ، مشکلات با حداقل انرژی حل می شوند و مکانیزم حل مسأله در پایان از بین نمی رود بلکه باقی می ماند و تقویت می شود. در یک سازمان شایسته، ساختارها به خوبی توسعه می یابند و رویه ها برای احساس وجود مشکلات، برای امکان حل آنها، برای تصمیم گیری درباره حل آنها، برای اجرای آنها و برای ارزیابی اثربخشی آنها طراحی می گردد (هوی و میسکل، ۱۳۸۲، ص۳۵).
۷-۲ سلامت سازمانی از دیدگاه نظریه پردازان
۱-۷-۲ «کاپلان و کاراواتا»
شاخص های سلامت سازمانی در مدل کاپلان و کاراواتا را می توان به سه رویکرد دسته بندی کرد:
رویکرد شاخصهای ورودی^[۶]
رویکرد شاخصهای فرآیندی^[۷]
رویکرد شاخصهای خروجی^[۸]
در رویکرد شاخصهای ورودی، فرض بر این است که چنانچه ورود یهای سازمانی از سلامت برخوردار باشند و سازمان توانایی جذب ورود یهای سالمی را داشته باشد، می توان از سلامت عملکرد آن اطمینان حاصل کرد (Heydari tafreshi, 2002).

در نظام حقوقی بین المللی، نوع و شکل حکومت و به عبارت دیگر، رژیم سیاسی کشورها به هیچ وجه مورد نظر نیست و از این رو انتخاب آن به وسیله کشورها آزادانه صورت می گیرد، (رژیم مشروطه، جمهوری و غیره ). طبق « اصل وحدت و دوام کشور »^[۷۲] تغییر آنها تأثیری در وجود و ثبات کشور ندارد. تنها اثری که ممکن است حاصل شود، رفتار سیاسی کشورهای دیگر است و این امر به «سیاست بین الملل » مربوط می شود نه به حقوق بین الملل.
برای اینکه بدانیم قدرت سیاسی یا قدرت حکومت دارای چه خصوصیات واقعی است، باید اولاً عقیده « قدرت تسلط » را کنار گذاشته، نظریه « قدرت تصمیم گیری » را جایگزین آن سازیم.

همچنین شایسته است خصوصیات دیگری را برای قدرت سیاسی اصیل است، زیرا مشتق از هیچ قدرت دیگری نیست. در صورتی که قدرت گروه های دیگر ناشی از منشاء دیگری است( مثلاً قدرت تصمیم گیری شهر و شهرستان که ناشی از قدرت مرکزی حکومت است).
۱-۲-۴ – حاکمیت و استقلال:
عناصر سه گانه (جمعیت، سرزمین و حکومت) تا زمانی در تشکیل دولت ها موثرند که عنصر چهارم یعنی « حاکمیت » نیز رعایت شود. در واقع، برجسته ترین ویژگی یک دولت « حاکمیت » یا « استقلال » آن است. پیش نویس « اعلامیه حقوق و تکالیف دولت ها » که در سال ۱۹۴۹ توسط کمیسیون حقوق بین الملل تهیه شد، استقلال را به عنوان اهلیت یک دولت برای تأمین رفاه و توسعه خود به دور از سلطه دیگر دولت‌ها، تعریف کرده است، مشروط بر آن که حقوق مشروع آن ها را تضعیف یا نقض نکند.^[۷۳]
برای پی بردن به مفهوم واقعی قدرت سیاسی باید اصول حاکمیت و استقلال را که اساس و ریشه قدرت سیاسی است، تجزیه وتحلیل نمود.درحقوق عمومی،حاکمیت به معنی « قدرت برتر »، « قدرت مافوق » و « قدرت مطلق و انحصاری » است.
اصل حاکمیت برای نخستین با در قرن ۱۶ توسط « ژان بدان »^[۷۴] فرانسوی ابراز شد و عده ای از فلاسفه و حقوقدانان دیگر نیز از او پیروی نمودند طبق نظر آنان، در نظام بین المللی حاکمیت به معنای عدم وابستگی به قدرت دیگر است. حقوق بین الملل جدید، حاکمیت کشورها را به رسمیت شناخته وبند اول ماده ۲ منشور ملل متحد دراین مورد مقرر داشته :
« سازمان بر مبنای اصل تساوی حاکمیت کلیه اعضای آن قرار دارد ».^[۷۵]
بنابراین سازمان ملل متحد بر اصل برابری حاکمیت کلیه اعضا پایه گذاری شده است، و این برابری در واقع برابری حقوقی است و منظور برابری سیاسی، اقتصادی و غیره نیست.
تصمیمات قضایی و داوری بین المللی نیز چنین اصلی را به منزله خصیصه بنیادین کشور دانسته اند.
حاکمیت فقط در زمینه داخلی قابل پذیرش است (حاکمیت ملی)، آن هم نه به صورت مطلق و غیرمشروط، بلکه تابع حقوق بین الملل. به بیان بهتر، حاکمیت به مفهوم جدید، یعنی حق تصمیم گیری و آزادی عمل کشور در کلیه امور، در چهارچوب مرزهای خود و عدم وابستگی به هر قدرت داخلی یا خارجی (استقلال). تنها محدودیت وارده به چنین قدرتی از ناحیه مقررات حقوق بین الملل است. در روابط بین المللی نیز کشور از اختیارات و قدرت حقوقی برخوردار است که حقوق بین الملل برای او به رسمیت شناخته است و بدان صلاحیت می گویند.
دکتر بیگ زاده، می نویسد: در حقوق بین الملل برای اینکه یک دولت بتواند موجودیت یابد باید دو شرط را دارا باشد :
۱ – حاکمیت
در این حاکمیت باید گفت که سرزمین و جمعیت موجود در آن باید فقط در تحت یک حاکمیت انحصاری باشند، درجامعه بین المللی سلسله مراتبی میان تابعان حقوق بین‌الملل وجود ندارد، لذا هر دولت بر سرزمین خود حاکم بوده، می تواند بدون آنکه به دیگران اجازه دهد این حاکمیت را اعمال نماید.
۲ – حاکمیت موثر
دولت باید قادر باشد که «عملاً» و « واقعا ً » نظم عمومی و امنیت را در سرزمین خود تأمین کرده، آن را اداره نماید و همچنین باید به طور واقعی و موثر اعمال دولتی را از جمله اجرای تعهدات بین المللی را انجام دهد باید گفت که موثر بودن معیار بسیار مهمی است که امکان می دهد ارزش حقوقی تصمیمات مختلف را که از طرف دول اتخاذ می شوند در روابط بین الملل ارزیابی نموده بنابراین وجود دولت یک واقعیت عینی است و این عینیت زمانی قابل ملاحظه است که یک جمعیت در یک سرزمین مشخص مستقر شده و تحت حاکمیت انحصاری و موثر یک حکومت قرار داشته باشد. سوالی که مطرح است مسئله مشروعیت دولت می باشد آنچه اهمیت دارد آن است که کنترل مشروعیت نظام های سیاسی داخلی در حقوق بین الملل ممکن نیست و این وابستگی به حقوق اساسی هر کشور دارد، زیرا معلوم نیست که این کنترل در حقوق بین الملل به چه کسی تعلق دارد و بر مبنای چه معیارهایی انجام می شود، لذا از نظر حقوقی این کنترل ممکن نیست ولی از نظر داخلی ماهیت حکومت دارای اهمیت بسیاری است از آنجا که قدرت و حاکمیت در سرنوشت یک کشور و یک مردم اثر مستقیم دارد لذا دولتی که از نظر داخلی دارای مشروعیت باشد قادر است که حفظ مصالح و حاکمیت خود در روابط بین الملل باشد در عصر حاضر دولتها سعی دارند که خود را دمکراتیک و قانونی جلوه داده، اعلام نمایند مجری مصوبات مجلس یا مجالس قانونگذاری هستند که این مجلس یا مجالس منتخبین مردم می باشند آنچه امروز بیشتر در روابط بین دول به چشم می خورد تأیید وضعیت هایی است که از نظر زمانی توانسته تداوم داشته باشد. اعم از اینکه مشروع باشد یا نامشروع ، مثالها در این مورد زیاد است و آن دولتهایی است که با کاربرد زور به وجود آمده اند که نه تنها قواعد ابتدایی و زیر بنایی حقوق بشر و آزادی های فردی را رعایت نمی کنند بلکه اصول قانون اساسی خود را نیز زیر پا می گذارند، معهذا دول دیگر کوچکترین کنترلی در ماهیت این دولتها نمی کنند و ناتوان از آشکار نمودن عدم مشروعیت این قدرتها هستند. به علاوه اگر چنین تلاشی بخواهد انجام شود مسئله دخالت آشکار در امور داخلی کشور مطرح می گردد که این امر بر خلاف اصول حقوق بین الملل است. در این مورد می توان از قدرتهای سیاسی که بر اثر کودتا بوجود آمده اند نام برد مانند کودتای سرهنگان در یونان به سال ۱۹۶۷، کودتای نظامی به رهبری پینوشه در شیلی ۱۹۷۳ و کودتا در افغانستان به سال ۱۹۷۸.^[۷۶]
۱-۳– انواع کشورها:
انواع کشور متفاوت از انواع حکومت است، معمولاً کشورها را به بسیط، ساده و مرکب تقسیم می‌کنند. کشورهای مرکب خود نیز دارای گونه‌های متفاوت هستند: اتحادیه شخصی، اتحادیه واقعی ، کنفدراسیون کشورها ( اتفاق دول ) و فدرال.
۱-۳-۱ – کشوربسیط یا ساده:
کشوری را بسیط یا ساده می گویند که از حیث قانون اساسی، سازمان اقتدارات عالیه و قوانین عادی در آن یکپارچگی وجود داشته باشد. در چنین کشورهایی، قدرت سیاسی به صورت متمرکز و توسط ارگان‌های مرکزی حکومت که از نظر سلسله مراتب نسبت به ارگان های محلی بالاتر قرار دارند، اعمال می شود و تمام بخش های جغرافیایی و سیاسی مختلف یک کشور تابع نهاد های مرکزی حکومت می باشند. این متابعت به هیچ وجه به این معنی نیست که ارگان های محلی حق اتخاذ هیچ گونه تصمیمی نداشته و در مقابل حکومت مرکزی مسلوب الاختیار باشند، بلکه آنها نیز می توانند در بخش هایی از امور داخلی خود تصمیم گیری نمایند. قوانین موضوعه مخصوصاً قانون اساسی هرکشور، ارگان های محلی را تعیین و حدود صلاحیت و ارتباط آنها را با یکدیگر و با حکومت مرکزی مشخص می کند.
در ایران که یک کشور بسیط است، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در فصل هفتم و دیگر اصول شامل اصل ۱۰۰، ۱۰۲، ۱۰۳، ۱۰۵، ۱۰۶ و قانون شوراها به موضوع پرداخته است. همچنین کشورهای فرانسه، اسپانیا، ایتالیا، دانمارک، سوئد، نروژ، پرتغال، ترکیه و یونان نیز بسیط می باشند.
۱-۳-۲– کشورهای مرکب:
کشورهای مرکب برخلاف کشورهای بسیط، هر یک از اعضای تشکیل دهنده آن حسب مورد دارای قوانین و تشکیلات خاص مربوط به خود باشند. این اعضاء به عنوان واحدهای سیاسی کم یا بیش مستقل و حاکمی محسوب می شوند که به دلایل مختلفی به گردهمایی ارادی تن داده و پیرامون یک حکومت مرکزی اجتماع، و از بخشی از اقتدارات خود به نفع آن صرفنظر کرده اند. اعضای کشورهای مرکب غالباً خود به صورت کشور مستقل در عرصه بین المللی ظاهر می شوند.
۱-۳-۲-۱– اتحادیه شخصی:
اتحادیه شخصی وحدت دو کشور مستقل در صحنه بین المللی است که در رأس آن یک پادشاه بر آن دو، سلطنت می کند، بدون آنکه هیچ وجه مشترک دیگری میان آن دو کشور وجود داشته باشد. به عبارت دیگر هر یک از کشورهای عضو اتحادیه، استقلال، حاکمیت و تمامیت ارضی خود را حفظ کرده است و شخص حقوقی بین المللی محسوب می شود.
مهم‌ترین سابقه تاریخی اتحادیه شخصی را می توان اتحادیه انگلستان و هانور (۱۸۷۳-۱۷۱۴) و اتحادیه هلند و لوکزامبورگ (۱۹۸۰-۱۸۱۵) دانست.
امروزه شاید بتوان رابطه انگلستان و برخی کشورهای کامنولث از جمله کانادا واسترالیا را درزمره ی دومینیون‌های سابق انگلستان هستند، نوعی اتحادیه شخص نامید. زیرا پادشاه انگلستان براساس سنت دیرینه تاریخی و به صورت نمادین و تشریفاتی ریاست عالیه این کشورها را نیز بر عهده دارد، بدون آنکه این امر کوچکترین لطمه ای به استقلال و حاکمیت آنها وارد ساخته باشد.
۱-۳-۲-۲– اتحادیه واقعی
اتحادیه واقعی، اتحادیه میان دو یا چند کشور و تشکیل یک کشور جدید است. این اتحادیه به طور دائم تحت حکومت رئیس واحدی قرار دارد و ارگان های مشترکی امور اتحادیه را انجام می دهند و عمده‌ترین این ارگان ها عبارتند از : اداره امور خارجی و بین المللی و اداره امور دفاع ملی.
در اتحادیه واقعی، کشورهای عضو از حیث کلیه امور داخلی، از جمله قوانین اساسی، قوانین عادی قوای عالیه حکومتی کاملاَ مستقل می باشند و مبنای تشکیل اتحادیه واقعی معمولاَ یک معاهده بین المللی است که با توافق کشورهای عضو اتحادیه منعقد شده و خروج آن نیز به تراضی طرفین بستگی دارد.
بدیهی است پس از انحلال اتحادیه، هر یک از کشورهای عضو، استقلال کامل خود را باز یافته و بار دیگر در زمره‌ی اعضای جامعه بین المللی تلقی می شوند.
مهمترین اتحادیه واقعی عبارتند از : اتحادیه سوئد و نروژ، اتحادیه اتریش و مجارستان، اتحادیه مصر و سوریه، اتحادیه زنگبار و تانگا و تشکیل کشور تانزانیا.
۱-۳-۲-۳– کنفدراسیون کشورها (اتفاق دول):
کنفدراسیون، اتحادیه سازمان یافته و کاملی است از چند کشور مستقل که به منظور حفظ منافع مشترک، ایجاد همبستگی و اشتراک مساعی میان خود در برخی از زمینه های نظامی، اقتصادی، مالی، روابط خارجی و حل و فصل اختلافات و غیره شکل می گیرد.
مهمترین خصوصیات کنفدراسیون عبارتند از :
اعضای کنفدراسیون دارای حقوق برابر می باشند.
هر یک ازاعضا دارای قانون اساسی خاص می باشد.
کنفدراسیون، کشوری فوق کشورهای عضو نیست.
سازمان مرکزی از نمایندگان اعضاء و به تساوی تشکیل می شود.
قدیمی ترین کنفدراسیون کشورها، کنفدراسیون سوئیس در سال ۱۸۱۵ بود که در سال ۱۸۴۸ به فدرال تبدیل شد. همچنین کنفدراسیون ایالات متحده امریکا که در سال ۱۷۸۷ به فدرال تبدیل شد. اتحادیه اروپایی ذغال و فولاد، اتحادیه انرژی اتمی، شورای وزیران اروپا و کمیسیونهای مجالس پارلمانی از تکنیک‌های سازماندهی کنفدراسیون کشورها بهره برده است.
۱-۳-۲-۴ – کشور فدرال:
فدرالیسم در وسیع ترین مفهوم خود عبارت است از اتحاد جوامع انسانی مختلف که در نهایت دو گرایش متغیر را با هم هماهنگ می سازد. این دو گرایش عبارتند از : گرایش به خود مختاری جوامع تشکیل‌دهنده، گرایش به وجود سلسله مراتب در جامعه کل که جوامع کوچکتر را تشکیل داده است.
۱-۳-۲-۴– ۱– خصوصیات کشور فدرال:
کشور فدرال، جامعه سیاسی است مرکب از چندین کشور عضو که از لحاظ بین المللی یک کشور محسوب می شوند.
اهم خصوصیات کشور فدرال عبارتند از :
تشکیل یک کشور از چندین کشور، در یک فرایند ائتلافی.
کشور فدرال براساس قانون اساسی فدرال تأسیس می‌شود.
قانون اساسی فدرال را نمایندگان کشورهای عضو تدوین می کنند.
روابط میان کشورهای عضو با یکدیگر و با کشور فدرال مبتنی بر قانون اساسی فدرال می باشد.
از دید حقوق بین الملل، هر یک از کشورهای عضو، کشور محسوب نمی شود.
در قانون اساسی فدرال، اجازه خروج از نظام فدرال و تغییر نظام سیاسی به کشورهای عضو داده نمی‌شود.

زمان تامین (عملکرد عرضه­کننده)

۲-۷-۲- مبانی نظری رویکرد پویایی­شناسی سیستم و مدلسازی ریاضی
عمده مدلهای ریاضی کلاسیک به دو دسته قطعی و غیر قطعی تقسیم می­شوند. در مدلهای قطعی فرض بر این است که همه متغیرهای مدل معین و ثابت هستند در حالی که در مدلهای غیرقطعی، پارامترهای نامشخص و تصادفی نیز وارد می­شوند. برخی از مدلهای زنجیره تامین بر مبنای تئوری و شبیه­سازی هستند و هر دو جزء قطعی و غیر­قطعی را شامل می­شوند. بنابراین به عنوان مدلهای هیبریدی یا ترکیبی به آنها نگریسته می­ شود. در مدل­سازی ریاضی فضای حالت یک رویکرد قطعی حاکم است. اما در مدلسازی و شبیه­سازی پویایی­شناسی سیستم یک رویکرد ترکیبی حاکم می­باشد به طور کلی در این فصل می توان نتیجه ­گیری کرد که­:

۱- به دلیل رویکرد تحلیلی انتقادی در فرایند مدلسازی، این فرایند درک بهتری را از ساختار سیستم فراهم می ­آورد. در جریان این فرایند، مدلساز و تیم کارفرما درگیر فرایندی می­شوند که هدف آن بهبود مداوم مدلی است که از واقعیت ارائه می­ شود. شبیه­سازی سیستم معمولاً منجر به درک جدیدی از ساختار سیستم می­ شود که در دور بعدی امکان تهیه مدل­های کامل­تری را فراهم می­سازد. این یک امتیاز بزرگ برای مدل­های پویایی سیستم­ها است که در آن مدل سیستم به صورت جعبه سفید (به معنای آنکه روابط علی بین اجزاء توضیح داده میشود) تهیه می­ شود. در مقابل، مدل­های ریاضی معمولاً جعبه سیاهی از موضوع را ارائه می کنند (روابط ریاضی و آماری بین متغیرها بدون توضیح ساختار رفتاری).
۲- مدل­های پویایی­شناسی سیستم­ امکان وارد کردن متغیرهای کمی و کیفی را به طور همزمان در سیستم فراهم می ­آورد. این امتیاز مهمی است که در مدل­های ریاضی پیاده­سازی آن بسیار مشکل است. فارستر در ابتدای کار خود درک کرده بود که پویایی سیستم­ها باید برمبنای یک رویکرد تجربی و براساس شبیه­سازی رایانه­ای شکل بگیرد. این رویکرد باعث می­ شود تا با نوشتن معادلات غیر­دقیق برای متغیرهای کیفی و شبیه­سازی عددی آنها، تاثیر این عددها بر روی کل سیستم درک شود.
۳- باتوجه به محدودیت مفهوم­سازی، می­توان بیان داشت که همه مدل­ها به نوعی ناکامل هستند، چرا که مدل در ذات خود نمونه کوچکی از موجودیت­ها و روابط دنیای واقعی است. محدوده این ساده شدن، عمدتاً در مرز مدل بیان می­گردد که نشان­دهنده مفاهیمی است که در مدل لحاظ شده و در واقعیت به صورت مجرد وجود ندارد (مفاهیمی که به صورت انتزاعی و برای یکپارچه­سازی تعدادی از مفاهیم واقعی استفاده شده ­اند) و یا برعکس، مفاهیمی که در دنیای واقعی وجود دارند و برای اجتناب از پیچیدگی مدل، با توجه به هدف مدلسازی فعلاً از آن صرف­نظر شده است. مدلسازی پویایی­شناسی سیستم­ را می­توان یک فرایند تکراری در نظر گرفت که با هر تکرار جزئیات بیشتری در آن لحاظ می­گردد و در نهایت مدل پیچیده­تر و کامل­تری نسبت به قبل خواهیم داشت.
۲-۷-۳- شبیه­سازی زنجیره تامین با بهره گرفتن از رویکرد پویایی­شناسی سیستم
با مرور مبانی نظری و تحقیقات انجام شده در زمینه ارزیابی زنجیره تامین با بهره گرفتن از پویایی­شناسی سیستم استنباط می­ شود که زنجیره­های تامین را به عنوان یک سیستم و با بهره گرفتن از شبیه­سازی دینامیکی می­توان مورد ارزیابی و مطالعه قرار داد زیراکه­:
- زنجیره­های تامین پویا هستند ودر طول زمان رفتارهای متفاوتی را از خود نشان می دهند. به عنوان مثال پویایی­هایی که توسط تامین­کنندگان مواد اولیه در طول زمان در شبکه تامین و حمل و نقل مواد اولیه وجود دارد یا قمیت­هایی که در شبکه وجود دارد و در زمان های مختلف متفاوت می­باشد. همچنین بازار تقاضایی که در طی زمان تغییر می­ کند نمونه­هایی از وجود پویایی در زنجیره هستند.
- آنها دارای اثر متقابل می­باشند. به این معنی که اجزاء سیستم اثر متقابل بر همدیگر دارند و این فعل و انفعالات باعث رفتارهای مختلف سیستم می­ شود. در زنجیره­های تامین مدرن بسیاری از پویایی­های مورد نظر با انواع مختلف این تعاملات تولید می­شوند. به عنوان مثال در زنجیره­های تامین خدمات تعامل بین کاربر اطلاعات و فراهم­کننده سرویس­های اطلاعاتی ممکن است رفتارهای متفاوتی را در زنجیره پدید آورد.
- زنجیره­های تامین پیچیده هستند و فعالیت­هایی که در سیستم انجام می­ شود ممکن است تابعی از تعداد زیادی متغیرهای کلیدی باشند که روابط متقابل بسیار قوی با هم دارند. توانایی درک این شبکه بعنوان یک کل واحد و تجزیه و تحلیل تعامل بین اجزاء مختلف سیستم و فیدبک­های بین آنها بدون استفاده از مدلسازی دینامیکی به عنوان یک ابزار در مدلسازی شبکه ­های زنجیره تامین بسیار دشوار و یا حتی غیر ممکن می­باشد.
اما علی­رغم این موارد، جدول ۲ پیوست نشان می­دهد که همچنان رویکرد مدلسازی، رویکرد غالب در ارزیابی زنجیره تامین بوده و استفاده از رویکرد شبیه­سازی و به خصوص استفاده از تکنیک پویایی­های سیستم در این زمینه اندک بوده است. بنابراین همچنان خلأ بسیار عظیمی در این زمینه با بهره گرفتن از رویکرد پویایی­شناسی سیستم وجود دارد.
بر اساس پیشینه تحقیق اکثر تحقیقات انجام شده تنها به دنبال شبیه­سازی بخشی از زنجیره هستند­. مثلاً به بحث شبیه­سازی و بهینه­سازی تامین یا تولید- توزیع به تنهایی پرداخته شده است. اما با توجه به وابستگی سه جزء تامین، تولید و توزیع لازم است جهت بهینه­سازی کامل زنجیره­، اجزا فوق با توجه به نوع ساختار زنجیره به صورت ترکیبی در نظر گرفته شود.
۲-۷-۴- مدلسازی ریاضی ارزیابی زنجیره تامین
با مرور تحقیقات انجام شده در زمینه ارزیابی زنجیره تامین با بهره گرفتن از رویکرد مدلسازی ریاضی استنباط می شود که­:
بر اساس جدول ۲ پیوست تعداد مقالات منتشر شده در زمینه ارزیابی زنجیره تامین، در طول چند سال اخیر روند رو به رشد داشته است که این نشان از اهمیت تحقیق در این حوزه می­باشد.
با مرور تحقیقات در این زمینه می­توان نتیجه گرفت که در بیشتر مدلهای موجود، دستیابی به یک تابع هدف ماکزیمم یا مینیمم برای یک یا تعداد محدودی معیارها براساس یک سری محدودیت­ها می­باشد و در هیچکدام از مدلهای فوق با یک دیدگاه سیستمی به مساله توجه نشده است. این در حالی است که روابط علی متعدد و درهم تنیده در مدل زنجیره تامین وجود دارند و دستیابی به هدف مورد­نظر باید با توجه به متغیرها و روابط علی بین آنها باشد.
بنابراین عمده تحقیقات انجام شده از نوع چند هدفه یا آرمانی می­باشند و عمدتاً هدفها نیز عبارتند از­: حداقل کردن هزینه­ها، حداقل کردن زمان تحویل و …
در اکثر تحقیقات از مدلهای خطی استفاده شده است و از مدلهای شبیه­سازی کمتر استفاده شده است.
در هیچکدام از تحقیقات از مدلسازی ریاضی سیستم­های پویا که هدف از آن تعیین ماهیت سیستم و تعیین پایداری یا عدم پایداری سیستم است استفاده نشده است.
بنابراین در نهایت می­توان چنین نتیجه ­گیری کرد که­:
با توجه به اهمیت زنجیره تامین خدمات و گسترش این حوزه لازم است که تحقیق بیشتری در این حوزه انجام گیرد.
با توجه به مطالب این فصل و نتیجه­گیریهای فوق به منظور ارزیابی زنجیره تامین نیاز به مدلسازی است. در ادبیات ارزیابی زنجیره تامین، استفاده از مدل­های ریاضی و مدل­های شبیه­سازی برای انجام این کار پیشنهاد شده است. با توجه به ابعاد و پیچیدگی روابط میان عناصر در زنجیره تامین خدمات شرکت مخابرات ایران، استفاده از مدل­های شبیه سازی، مناسب­تر و دقیق­تر به نظر می­رسد. این مدل­ها قادرند تا فضای آزمایشگاهی مشابه با واقعیت پدید آورند و بسیاری از روابط و مسائلی که مدلسازی ریاضی آنها غیرممکن و یا پیچیده می­باشد را مدلسازی نمایند.
بنابراین با توجه به اینکه در مدلهای ریاضی پیشین به زنجیره تامین از دیدگاه سیستمی پرداخته نشده است و روش پویایی­شناسی سیستم نیز به تنهایی فقط رفتارهای سیستم را شبیه­سازی می­ کند و به هویت سیستم کمتر توجه دارد در این تحقیق از یک دیدگاه ترکیبی استفاده می­ شود. یعنی اینکه علاوه بر شبیه­سازی رفتار سیستم، معادلات دیفرانسیل حاکم بر سیستم و معادلات ماتریس فضای حالت نیز به دست می­آیند و با بهره گرفتن از آنها می­توان برای بهینه­سازی سیستم و پیش ­بینی وضعیت آینده سیستم استفاده نمود.
فصل سوم
روش­شناسی پژوهش
۳-۱- مقدمه
به منظور انجام تحلیل­ها و ارزیابی زنجیره تامین خدمات که هدف این پژوهش است، باید از تکنیک­ها و ابزار مناسبی برای مدلسازی زنجیره تامین موردنظر و سپس تحلیل آن استفاده نمود. با توجه به نتایج حاصل از فصل قبل در این پژوهش از یک روش­شناسی ترکیبی پویایی­شناسی سیستم و مدلسازی ریاضی سیستم­های پویا استفاده می­ شود. در این فصل از تحقیق به دو موضوع پرداخته خواهد شد. در ابتدا روش تحقیق و در ادامه فرایند پژوهش معرفی خواهد شد.
۳-۲- روش تحقیق
۳-۲-۱-رویکرد فلسفی پژوهش
باتوجه به اینکه فلسفه غالب در رویکرد پویایی­شناسی سیستم فلسفه علی است و هدف اصلی آن کسب معرفت و بینش عمیق در باره کارکرد سیستم است، این روش­شناسی اصولاً در پارادایم"یادگیری” یا “تفکر سیستمی نرم” قرار می­گیرد. با این وجود گسترش دامنه­ این هدف به طراحی سیاست­های بهبود­یافته، پویایی­شناسی سیستم را به پارادایم “بهینه­سازی” و یا “تفکر سیستمی سخت” نیز مرتبط می­سازد. بنابراین، همانطور­که در شکل ۳-۱ نشان داده شده است، می­توان گفت که این متدولوژی در پیوستار متدولوژی های سیستمی، در فاصله بین متدولوژی­های نرم و سخت قرار می­گیرد. اما باید متذکر شد که پویایی­شناسی سیستم بیشتر متمایل به متدولوژی سیستمی نرم یا پارادایم “­یادگیری­” است. جایگاه متدولوژی پویایی­شناسی سیستم بر روی این پیوستار باتوجه به نوع تحلیلی که با آن انجام می­ شود، تغییر می­ کند. این متدولوژی می ­تواند به سمت “یادگیری” یا به طرف “بهینه سازی” در نقطه مقابل آن جابجا شود. بنابراین، متدولوژی پویایی­شناسی سیستم، متدولوژی نسبتاً انعطاف_­پذیری است که می­توان آن را در سطوح مختلفی به کار گرفت و از ماهیتی کیفی و کمی برخوردار است. این نوع انعطاف­پذیری، پویایی­شناسی سیستم را برای مسائل مدیریتی که در سرتاسر پیوستار قرار دارند، کاربردی­تر می­سازد و طیفی از مسائل ساخت­یافته تا بدون ساختار را در بر می­گیرد (سوشیل، ۱۳۸۷، ۵۵).
سطح اجرا پیوستار سیستم ها تفکر سیستمی نرم تفکر سیستمی سخت
پارادایم یادگیری پویایی­شناسی سیستم پاردایم بهینه سازی
بدون ساختار ساخت یافته
پیوستار وضعیت مسائل مدیریتی
شکل ۳-۱- انعطاف­پذیری پویایی­شناسی سیستم در پیوستار سیستم(سوشیل، ۱۳۸۷، ۵۷)
بنابراین بسیاری از دانشمندان پویایی سیستم مانند آندرسون^[۲۰۰] (۱۹۸۰)، میدوز^[۲۰۱] (۱۹۸۰)، فارستر^[۲۰۲] (۱۹۹۴) و استرمن^[۲۰۳] (۲۰۰۲)، پویایی­های سیستم را به عنوان یک پارادایم متمایز در نظر می­گیرند زیرا که منطقی که بر پویایی­شناسی سیستم در مراحل مختلف چرخه پژوهش حاکم است متفاوت می­باشد (تدلی^[۲۰۴]، ۲۰۰۲، ۳).

• نتایج بدست آمده از آمار استنباطی،

• ارائه پیشنهادات بر مبنای یافته­های تحقیق،

• • ارائه پیشنهادات برای تحقیقات آتی،

• محدودیت­های تحقیق.

۵-۲) طرح مجدد مساله پژوهش:
اخلاق در تمامی حوزه ها اجتماعی، فرهنگی و علمی این قابلیت را دارد تا به عنوان بخش هدایت­کننده قلمداد گردد و باعث کاهش رفتارهای نابهنجار و غیر اخلاقی گردد. یکی از مواردی که می ­تواند بی اخلاقی را در سازمان کاهش دهد، اعتقاد و التزام به اخلاق حرفه­ای است.اخلاق حرفه­ای با بیان نظام­مند مسئولیت­های اخلاقی در حرفه سعی در تبیین شیوه ­های رفتار متداول در میان اهل یک حرفه داشته و بی دنبال مدیریت رفتار و کردار انسان­ها در هنگام انجام کارهای حرفه­ای است. اعتقاد به اخلاق حرفه­ای تاثیر قابل ملاحظه­ای در بهره­وری سازمانی دارد (Elci & Alpkan. 2009).
اخلاق حرفه­ای^[۱۳۷] نیز، مجموعه ­ای از اصول و استانداردهای سلوک بشری است که رفتار افراد و گروه­ ها را تعیین می­ کند. در حقیقت، اخلاق حرفه­ای، یک فرایند تفکر عقلانی است که هدف آن محقق کردن این امر است که سازمان چه ارزش‌هایی را چه موقع باید حفظ و اشاعه نمود (معیدفر، ۱۳۸۹، صص۱۹-۱۴).
از طرفی نیز درک ارتباط بین اخلاق حرفه­ای و مولفه­هایش در هر سازمان با سایر موضوعات سازمانی لازم به نظر می­رسد.چنانچه مدیران و کارکنانی که در یک سازمان شاغل هستند، وفاداری زیادی نسبت به اخلاق حرفه­ای، حرفه و سازمان خود داشته باشند، رضایت سازمانی و شغلی آنان بهبود خواهد یافت و با بهبود رضایت شغلی مدیران و کارکنان، عملکرد سازمانی^[۱۳۸] نیز دستخوش تغییر قرار خواهد گرفت. بنابراین انتظار می­رود که اخلاق حرفه­ای و مولفه­های مربوط به آن بر متغیرهای رفتار سازمانی، همچون تعهد سازمانی، ارتباطات، روحیه، انگیزش، عملکرد سازمانی و از همه مهم­تر رضایت شغلی تاثیرگذار باشد. رضایت شغلی نیز مجموعه­ احساسات و باورها است که افراد در مورد شغل کنونی خویش دارند. در تعریفی دیگر منظور از رضایت شغلی^[۱۳۹] نگرش کلی فرد درباره کارش است. کسی که رضایت شغلی او در سطحی بالا است نسبت به شغل یا کار خود نگرش مثبت دارد (رابینز، ۱۳۷۴). و همچنین، رضایت شغلی عبارت است از حدی از احساسات و نگرش‌‌های مثبت^[۱۴۰] که افراد نسبت به شغل خود دارند (مقیمی،۱۳۸۰).
سازمان شهردای قم و مراکز تابعه آن از جمله نهادهایی عمومی است که التزام و رعایت اخلاق حرفه­ای و مولفه­هایش به دلیل ارتباط با ارباب رجوعان در آن نمود بیشتری دارد. شهرداری استان قم با دارا بودن معاونت­های اداری مالی، امور مناطق، برنامه­ ریزی و توسعه، حمل و نقل و ترافیک، خدمات شهری، سرمایه ­گذاری و مشارکت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و فنی و عمرانی و سایر سازمان­های تابعه همچون سازمان میادین و تره­بار، سازمان آتش نشانی، سازمان اتوبوس­رانی و تاکسی­رانی و … تلاش دارد تا به مردم و ارباب رجوعان خدمت خوب و در خور شانی را ارائه نماید. از طرفی رعایت اخلاق حرفه­ای در شهرداری با مواردی همچون استقبال از پیشنهاد و انتقاد، رعایت ادب و نزاکت در مواجهه با مراجعین، توجه به ارباب رجوعان، راهنمایی مراجعین و … تجلی پیدا می­ کند که رعایت اخلاق حرفه­ای و مولفه­های آن تاثیر به سزایی در بهبود سطح رضایت­مندی کارمندان، شاغلین و مدیران در این نهاد عمومی دارد.
بنابراین با استعانت به مباحث اخلاقی و اصول اخلاقی به طور کلی و عام و با توجه و امعان نظر به اخلاق حرفه­ای به طور خاص می­توان به تبین رابطه بین اخلاق حرفه­ای و مولفه­هایش با رضایت شغلی پی برد.
بر این اساس هدف اصلی پژوهش که محققان در پی برآورده ساختن آن هستند این است؛ «مطالعه ارتباط اخلاق حرفه­ای و مولفه­هایش با میزان رضایت شغلی مدیران نواحی چهارگانه شهرداری استان قم».
۵-۳) نتایج حاصل از یافته­­های تحقیق:
۵-۳-۱) نتایج بدست آمده از آمار توصیفی:
بر اساس اطلاعات حاصله از جداول و نمودارهای فصل چهارم، افرادی که در این تحقیق به پرسشنامه ­ها پاسخ داده­اند دارای مشخصات جمعیت­شناختی به شرح جدول شماره (۵-۱) می‌باشند؛
جدول شماره (۵-۱) تلخیص اطلاعات جمعیت­شناختی

متغیر جمعیت­شناختی
توضیح

جنسیت
۵۲ نفر مرد (۱۰۰%)

وضعیت تاهل
۴۹ نفر متاهل (۹۴٫۲۴%) و ۳ نفر مجرد (۵٫۷۶%)

سن
۶ نفر کمتر از ۳۰، ۲۹ نفر ۳۰ تا ۴۰، ۱۶ نفر ۴۰ تا۵۰، ۱ نفر ۵۰ و بالاتر

مدرک تحصیلی
۵ نفر دیپلم، ۱۰ نفر فوق دیپلم، ۲۶ نفر لیسانس، ۱۱ نفر فوق لیسانس

سنوات خدمت
۰ نفر کمتر از ۱، ۵ نفر ۱ تا ۵، ۱۴ نفر ۵ تا ۱۵، ۲۹ نفر ۱۵ تا ۲۵، ۴ نفر ۲۵ سالا و بالاتر

همچنین آمار توصیفی متغیرهای تحقیق (اخلاق حرفه­ای و مولفه­هایش و رضایت شغلی) در جدول شماره (۵-۲) به طور خلاصه اشاره شده است.