سه فوریتی

۲-۱۷-۲- قانونگذاری تفویضی طبق اصل هشتاد و پنجم قانون اساسی
در مواردی که مجلس ضروری تشخیص دهد، می‌تواند طبق اصل هشتاد و پنجم قانون اساسی اختیار تصویب آزمایشی بعضی از قوانین را که جنبه دائمی دارند به کمیسیون‌های خود و تصویب دائمی اساسنامه سازمان‌ها، شرکت‌ها، مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت را به کمیسیون‌های خود یا به دولت تفویض کند (ماده (۱۶۸))
تقاضای ارجاع طرح یا لایحه‌ای طبق اصل هشتاد و پنجم قانون اساسی به کمیسیون یا کمیسیون‌های مجلس و یا دولت تا قبل از شروع رسیدگی نهایی در مجلس می‌تواند توسط دولت یا ۱۵ نفر از نمایندگان مطرح گردد. این تقاضا در جلسه علنی اعلام و به ترتیب در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد (ماده (۱۶۹)).
هنگام طرح تقاضای مزبور در مجلس، نماینده دولت و یا نماینده منتخب تقاضاکنندگان، دلایل ضرورت ارجاع طرح و یا لایحه را حداکثر به مدت ۱۰ دقیقه بیان می کند و سپس دو نفر مخالف و دو نفر موافق که قبلاً ثبت نام کرده‌اند و در صورت عدم ثبت نام، در مجلس نوبت گرفته اند، هر یک به مدت ۱۰ دقیقه صحبت کرده و آنگاه رأی گیری می‌شود (ماده (۱۷۰)).
پس از موافقت مجلس، طرح یا لایحه به کمیسیون فرستاده می‌شود. ترتیب رسیدگی این قبیل طرح‌ها و لوایح در کمیسیون همان ترتیب رسیدگی و تصویب طرح‌ها و لوایح در مجلس خواهد بود، اما مناط در تصویب رأی حداقل دو سوم اعضای کمیسیون می‌باشد (ماده (۱۷۱)).
پس از تصویب قانون در کمیسیون‌ها، تعیین مدت اجرای آزمایشی آن در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت، به این ترتیب که قانون مصوب کمیسیون به همراه پیشنهاد مدت اجرا، ۴۸ ساعت قبل از طرح در مجلس تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار گیرد. هنگام طرح تعیین مدت در جلسه علنی، در صورتی که پیشنهاد دیگری نباشد، نسبت به پیشنهاد کمیسیون رأی گیری می‌شود. در غیر این صورت، نسبت به پیشنهاد نمایندگان به ترتیب وصول در جلسه علنی پس از صحبت یک مخالف و یک موافق رأی گیری خواهد شد (ماده (۱۷۲)).
برای دائمی نمودن این قوانین باید طرح یا لایحه‌ی جدیدی تقدیم مجلس شده و سیر قانونی تصویب را مجدداً طی نماید. طرح یا لایحه مذکور می‌تواند به صورت ماده واحده و بدون تغییرات یا با اصلاح موادی از قانون آزمایشی تنظیم شود (تبصره «۱» ماده (۱۶۸)). ضوابط کلی و همچنین فرایند تفویض قانونگذاری مجلس شورای اسلامی مطابق اصل هشتاد و پنجم قانون اساسی به صورت نمودار (۲-۲) زیر ارائه شده است.

ترتیب رسیدگی

نهاد مسئول قانونگذاری

اختیارات قابل واگذاری

مشابه سایر طرح‌ها و لوایح در کمیسیون‌ها بوده است، اما مناط در تصویب، رأی حداقل دو سوم اعضای کمیسیون است (ماده ۱۷۱)

کمیسیون ها

تصویب آزمایشی برخی قوانین

تصویب دائمی اساسنامه سازمان‌ها، شرکت‌ها، مؤسسه‌های دولتی یا وابسته به دولت

طبق آیین نامه داخلی هیئت وزیران (ماده ۱۷۳)

دولت

تصویب دائمی اساسنامه سازمان‌ها، شرکت‌ها، مؤسسه‌های دولتی یا وابسته به دولت

مراحل رسیدگی و تصویب قوانین آزمایشی (مواد ۱۶۸ تا ۱۷۳ آیین نامه داخلی مجلس)
اعلام وصول تقاضا در جلسه علنی و قرار دادن آن در دستور کار مجلس طبق نوبت
بررسی ضرورت ارجاع طرح یا لایحه به کمیسیون یا کمیسیونهای مربوط در مجلس پس از ارائه دلایل ضرورت ارجاع توسط یکی از پیشنهاد دهندگان یا نماینده دولت و صحبت دو موافق و دو مخالفت و اتخاذ تصمیم مجلس
ارائه درخواست ارجاع طرح یا لایحه به کمیسیون های مجلس از سوی دولت یا ۱۵ نفر از نمایندگان در صحن علنی مجلس (ماده ۱۶۹)
ارجاع طرح یا لایحه به کمیسیون یا کمیسیون های مربوط در صورت تصویب مجلس
رسیدگی و تصویب در کمیسیون و ارجاع آن به مجلس همراه با پیشنهاد مدت اجرا
تکثیر و توزیع مصوبه کمیسیون در بین نمایندگان ۴۸ ساعت قبل از طرح در مجلس
طرح در جلسه علنی مجلس و رای گیری در مورد مدت اجرای آزمایشی طرح یا لایحه (در صورتی که پیشنهاد دیگری نباشد)
تهیه طرح یا لایحه لازم توسط نمایندگان یا دولت قبل از انقضاء مدت آزمایشی و ارائه آن به مجلس برای تعیین تکلیف دائمی (در غیر این صورت اعتبار قانونی آن پایان می یابد)
نمودار(۲-۲) ضوابط و فرایند تصویب قانونگذاری
۲-۱۷-۳- تفسیر قوانین
مطابق اصل هفتاد و سوم قانون اساسی شرح و تفسیر قوانین عادی در صلاحیت مجلس شورای اسلامی است. به همین دلیل آیین نامه داخلی مجلس به تبیین نحوه تفسیر قوانین نیز پرداخته است.
تفسیر قوانین نیز همچون سایر مصوبات قانونی مجلس به واسطه طرح یا لایحه در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد. مطابق ماده (۱۷۴) آیین نامه، رسیدگی به طرح‌ها و لوایح مربوط به شرح و تفسیر قوانین عادی یک شوری است و می‌تواند به طور عادی یا به صورت فوریت مورد مذاکره قرار گیرد. البته در تفسیر قوانین بحث در کلیات و جزئیات از هم تفکیک نمی‌شود. نحوه رسیدگی به این طرح‌ها و لوایح به این صورت است که استفساریه به صورت عادی و یک فوریتی باشد، پس از گزارش کمیسیون و توضیح سخنگو، یک مخالف و یک موافق، هر یک به مدت ۱۰ دقیقه صحبت خواهند کرد. با پیشنهاد رئیس و یا ۱۰ نفر از نمایندگان و تصویب مجلس مدت صحبت و تعداد مخالف و موافق تا دو برابر قابل تغییر است. در مورد تفسیر قوانین نماینده دولت هم می‌تواند صحبت کند (ماده ۱۷۵)
در صورتی که گزارش کمیسیون و همین طور پیشنهادهای دیگر که به کمیسیون رسیده است، به تصویب مجلس نرسد، هر نماینده می‌تواند نظر خود را کتباً به هیئت رئیسه بدهد. پیشنهادها به ترتیب وصول مورد بحث قرار می‌گیرد و اگر پیشنهادی به تصویب نرسید موضوع برای بحث بیشتر به کمیسیون ارجاع می‌شود (ماده ۱۷۶). در صورتی که تفسیر به صورت دو فوریتی و سه فوریتی باشد نیز همانند دیگر طرح‌ها و لوایح دو فوریتی و سه فوریتی مورد رسیدگی قرار می‌گیرد (ماده ۱۷۷).
باید توجه داشت با عنایت به ماده (۱۳۰) آیین نامه، طرح یا لایحه تفسیری یک قانون نمی‌تواند حاوی مقررات جدیدی بوده و صرفاً می‌توانند قانون قبلی را تفسیر نمایند. برای اصلاح قانون قبلی لزوماً باید طرح یا لایحه به منظور اصلاح یا نسخ آن قانون آماده و تقدیم مجلس شود.
۲-۱۷-۴- بررسی و تصویب معاهدات و قراردادهای بین‌المللی