به منظور جذب گردشگران، گسترش تفریح و شادی بین مردم، ارتقاء سطح اقتصادی و فرهنگی جامعه،  تعداد زیادی جاذبه‌های مصنوعی ساخته شده و می‌شود که از آن‌جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• • پارک‌های تفریحی: در اصل جاذبه‌های سرگرم‌کننده‌ای هستند که در محیط خارج از منزل قرار گرفته‌اند و در آن انبوهی از تفریحات و بازی‌ها وجود دارد و برای رفاه حال شهروندان امکاناتی از قبیل فروشگاه و رستوران نیز در چنین پارک‌هایی موجود است. (تیرگ، ۱۳۷۸: ۱۴۴)

• یادمان‌ها و بناهای تاریخی: بناها و قلعه‌های تاریخی همه ساله جمع کثیری از گردشگران و علاقه‌مندان را جذب می کند. آثار باستانی خواه آنچه زیر توده‌های خاک مدفون است و خواه آنهایی که کم و بیش از حوادث طبیعی و غیرطبیعی مصون مانده؛ جذابیت زیادی برای گردشگران دارد مانند بناهای دولتی، بناهای مذهبی، موزه‌ها و گالری‌ها، حیات وحش مصنوعی، باغ‌ها و جاذبه‌های هنری از این دست هستند (لطیفی، ۱۳۸۴: ۳۷). میراث معدن‌کاری و معادن فعال به عنوان ژئوسایت‌های فرهنگی( نکوئی‌صدری، ۱۳۸۸)

هینچ، (۱۹۹۶) جاذبه‌های گردشگری شهرها را در قالب سه محیط انسان‌ساخت، طبیعی و فرهنگی تقسیم‌بندی کرده است. محیط انسان‌ساخت شهرها نقش مهمی در جذب گردشگران به مقصدهای شهری ایفا می‌کند. معماری منحصر به فرد، ابنیه‌ی تاریخی، مراکز ورزشی و فرهنگی، امکانات تفریحی و سرگرمی و مراکز خرید محیط انسان‌ساخت یک شهر را تشکیل می‌دهند. محیط طبیعی یک شهر از ساحل دریا و رودخانه، کانال‌ها، باغ‌ها و بوستان‌ها و… تشکیل شده است. سومین عامل مؤثر بر جذابیت شهرها، محیط فرهنگی آنهاست. الگوهای فرهنگی، آداب و رسوم، سنت‌ها، سبک زندگی، هنر و… گردشگران را به شهرهای مختلف جذب می‌کند (به نقل از تیمور، ۲۰۰۵).

توسعه امکانات و خدمات در شهرها و تلاش برای ایجاد یک تصویر ذهنی متمایز برای یک شهر منجر به شکل‌گیری رقابت بین مقصدهای شهری و رشد بازاریابی مقصدهای گردشگری شده است (پیرس، ۲۰۰۱). جانسن – وربک (۱۹۸۶) با در نظر گرفتن محیط شهری به عنوان یک محصول تفریحی، عناصر گردشگری شهری را با توجه به اهمیت آنها در تصمیم‌گیری سفر، در سه گروه عناصر اصلی، عناصر ثانویه و عناصر جانبی طبقه‌بندی کرده‌اند:

• عناصر اصلی: انگیزه‌ی اصلی گردشگران از بازدید از یک شهر هستند که خود به دو گروه «مکان‌های فعالیت» و «زمینه‌های سرگرمی» تقسیم می‌شوند. «مکان‌های فعالیت»، خدمات و تسهیلاتی هستند که برای تفریح و سرگرمی ایجاد شده‌اند، در حالی که هدف اصلی شکل‌گیری «زمینه‌های سرگرمی»، تفریح و سرگرمی نبوده است ولی امروز به عنوان بخشی از جاذبه‌های گردشگری، تجربه می‌شوند.
• مکان‌های فعالیت:
• خدمات و تسهیلات فرهنگی: کنسرت، سینما، تئاتر و …
• خدمات و تسهیلات ورزشی: استادیوم‌ها و باشگاه‌های ورزشی، مسابقات ورزشی بین‌المللی، منطقه‌ای، ملی و محلی و …
• خدمات و تسهیلات سرگرمی: جشنواره‌ها، کلوب‌های شبانه، رویدادها و …

• زمینه‌های سرگرمی:

  • ویژگی‌های فیزیکی شهر: بافت شهر، بناهای تاریخی، باغ‌ها و بوستان‌ها، رودخانه‌ها و …
  • ویژگی‌های اجتماعی – فرهنگی شهر: فرهنگ عامه، زبان و گویش، آداب و رسوم و …
• عناصر ثانویه: امکانات و خدماتی هستند که ممکن است گردشگران در طول بازدید خود به آنها نیاز داشته باشند و باعث بهبود کیفیت بازدید آنها شود، ولی هدف اصلی آنها از سفر به شمار نمی‌روند، مانند هتل‌ها، رستوران‌ها و مراکز خرید.
• عناصر جانبی: این عناصر زیرساخت‌های موجود در یک شهر هستند که بر تجربه گردشگر مؤثرند، مثل راه‌های دسترسی، پارکینگ، مراکز اطلاع‌رسانی، تابلوها و نقشه‌های راهنما.

یکی از انتقادهایی که به این طبقه‌بندی وارد می‌شود، مربوط به عناصر ثانویه است. امروزه بسیاری از هتل‌ها، رستوران‌ها و مراکز خرید، عامل اصلی جذب گردشگر به یک شهر هستند، به همین دلیل ممکن است در مورد برخی از مقصدهای شهری، این عناصر، در گروه عناصر اصلی جای گیرند (برامول، ۱۹۹۸).

۱ـ۲ـ گردشگری شهری

گردشگری در چارچوب الگوهای فضایی خاصی عمل می‌کند. یکی از این الگوهای فضایی گردشگری شهری است. نواحی شهری به علت آنکه جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی بسیار زیادی دارند غالباً مقاصد گردشگری مهمی محسوب می‌گردند. شهرها معمولاً جاذبه‌های متنوع و بزرگی شامل موزه‌ها، بناهای یادبود، تئاترها، استادیوم‌های ورزشی، پارک‌ها، شهر بازی، مراکز خرید، مناطقی با معماری تاریخی و مکان‌هایی مربوط به حوادث مهم با افراد مشهور دارا بوده که این خود گردشگران بسیاری را جذب می‌کند (Timothy، ۱۹۹۵: ۶۳).

امروزه یکی از مهم‌ترین کاربری شهرها، ارائه خدمات گردشگری نوین است. گردشگری شهری کنش متقابل گردشگران، میزبانان و تولید فضای گردشگری پیرامون سفر به مناطق شهری با انگیزه‌های متفاوت و بازدید از جاذبه‌ها و استفاده از تسهیلات و خدمات مربوط به گردشگری است که آثار متفاوتی در فضای شهری بر جای می‌نهد (هال، ۱۹۹۹: ۱۶۷).

ارتقاء کیفیت محیطی شهرها و برنامه‌ریزی خلاقانه برای ایجاد فضاهای سرزنده شهری و تعریف فعالیت‌های مناسب، تجربیاتی است که کلانشهرهای موفق در جذب گردشگر به آن دست یافته‌اند. تبدیل فضاهای متروک در شهرها به فضاهای فرهنگی، تفریحی، تجاری مدرن، رشد گردشگری و رونق اقتصادی را به همراه دارد. این تجربه‌ای است که در اجرای آن در بسیاری از شهرها و کلانشهرهای دنیا موفقیت‌های چشمگیری را به دنبال داشته است. تبدیل یک میدان اصلی میوه و تره‌بار متروک درون شهر به یک مرکز فرهنگی هنری و یا تبدیل اراضی اطراف خط راه‌آهن متروکه در شهر به فضای سبز عبوری و یا تبدیل یک کارخانه متروک به یک پارک زیبا با فضاهای فرهنگی و تفریحی گذران اوقات فراغت در بسیاری از شهرهای اروپایی و آمریکایی و… از مصداق‌های بارزی هستند که می‌توان در زمینه گردشگری شهری یافت (میرزایی، ۱۳۸۷).

بر اساس چنین ویژگی، امروزه گسترش فضاهای باز جمعی و ایجاد مراکز فراغتی و تفریحی مدرن یکی از اهداف مهم برنامه‌ریزان مدیریت کلانشهرهای جامعه ما می‌باشد. گسترش این نوع جهانگردی مدرن در سطح توسعه محلی پایدار و در نهایت توسعه ملی علاوه بر تأمین اهداف اقتصادی، زیست‌محیطی، تعادل بخشی در گذران اوقات فراغت، تأمین سلامت جسمی و روانی که با خود به همراه می‌آورد، نقش بارزی در جذب توریسم خارجی و داخلی برای یک سیستم مدیریت شهری با برنامه‌ریزی پیچیده و چندوجهی را به همراه دارد. بر این اساس «گردشگری شهری چون با گذران اوقات فراغت، نیازهای فراغتی در درون شهر و محیط پیرامون شهر بصورت مستمر و پایدار در ارتباط است، این صنعت در شهرها بخش جدایی ناپذیر خدمات شهری چندوجهی مورد نیاز شهروندان دائم و غیردائم شهری را تشکیل می‌دهد؛ و بر این اساس این صنعت در حیطه وظیفه برنامه‌ریزی مدیریت شهری واقع می‌شود. علاوه بر این گردشگری شهری با ارزش‌های محیطی، میراث فرهنگی و تاریخی هر شهر ارتباطی تنگاتنگ دارد، که از این منظر توجه به استقلال این امر در طرح‌های توسعه و عمران شهری ضروری به نظر می‌رسد. باید توجه کرد که گردشگری شهری و کیفیت و کمیت آن یکی از شاخص‌های مهم توسعه و عمران شهری به شمار می‌آید، اما در کل برای تحقق گردشگری شهری در شهرها می‌بایست گردشگاه و مجموعه‌های گردشگاهی درون‌شهری و برون‌شهری و حومه‌ای به تناسب بوجود آید و تسهیلات گردشگری نیز در یک شهر به تناسب طیف گردشگران فراهم شود.» (اکبرزاده ابراهیمی، ۱۳۸۶).

۱ـ۳ـ گردشگری مذهبی

یکی از قدیمی‌ترین انواع گردشگری که از جمله بزرگترین بخش‌های بازار سفر نیز به شمار می‌روند گردشگری مذهبی است. انگیزه مردم در این نوع گردشگری باورهای مردم است. تقاضا برای این نوع گردشگری کاملاً  پایدار است. مقاصد در گردشگری مذهبی از یک سنت طولانی‌مدت برخوردارند مانند مکه برای مسلمانان. (رنجبریان و زاهدی، ۱۳۸۴: ۷۴)

گردشگری مذهبی در زمـره‌ی  قـدیمی‌تـرین و پررونـق‌تـرین گردشـگری‌های گذشـته و حـالِ سراسـر جهـان قـرار دارد (Ajit،۲۰۰۴: ۲) که دشواری‌های اقلیمی یا بدیِ آب و هوا نیز مانع آن نمی‌شود (منشی زاده، ۱۳۸۴: ۱۳۹) و قـدمت آن به قدمت خود فرهنگ دینی می‌رسد. مدارک و مستندات تاریخی موجود از تمدن‌های عظیم بین‌النهرین و مصـر و سایر آثار و قرائن بر جای مانده از روزگاران پیش از تاریخ، از دیرباز از سفرهای مذهبی هزاران نفـر از انسـان‌ها حکایـت می‌کنند، به طوری که توده‌های متراکم انسانی از هزاران سال قبل به منظور انجام فرایض دینی هـر رنجـی را بـر خـود هموار می‌کردند و راهی سفرهای دور و دراز می‌شدند. در واقع زیارت و گردشگری مـذهبی ریشـه در باورهـا و اعتقـادات دینی ـ مذهبی دارد (مؤمنی و همکاران، ۱۳۸۷: ۱۴). امروزه گردشگری مذهبی با همه‌ی اجزا و گونه‌های مختلف، به سـبب ویژگی‌های ساختاری و کارکردی بارز آن، توانسته است در متن گردشگری جهانی جای گیرد، به طوری که حوزه نفوذ آن سراسر جهان را فرا گرفته است (Santos، ۲۰۰۴: ۴). بر اساس برآورد سازمان جهانی سفر و جهـانگردی (UNWTO)، گردشگری مذهبی ۲۶ درصد از کل جریان‌های گردشگری جهان را به خود اختصاص داده است Icep، ۱۹۹۷: ۳۰).

۱ـ۴ـ امکانات تفریحی

امکانات تفریحی به مفهوم کلی به فضاها و مجموعه‌هایی اطلاق می‌گردد که با هدف رفاه عمومی ساکنین، جذب بیشتر گردشگر و افزایش مدت اقامت آنها در منطقه گردشگری در کنار سایر آثار گردشگری از جمله آثار طبیعی و تاریخی احداث می‌گردد. مراکز خرید، پارک‌های جنگلی و آبی، دریاچه‌های مصنوعی، شهر بازی و … از جمله امکانات تفریحی به شمار می‌روند.