رفتار مصرف‌کننده یکی از مهم‌ترین مسائلی است که در سال‌های گذشته موردبحث و تحقیق قرارگرفته است. سازمان‌ها همیشه خواهان فهم نحوه تصمیم‌گیری مصرف‌کننده بوده‌اند تا بتوانند در طراحی محصولات و خدمات خود از آن استفاده کنند. به‌طور مثال اطلاع از گرایش رفتار مصرف‌کننده به سمت استفاده از تبلت‌ها می‌تواند به سازمان‌های تولیدکننده وسایل الکترونیکی در تغییر جهت خط تولیدشان کمک کند. مطالعه رفتار مصرف‌کننده از اهمیت ویژه‌ای در نحوه تصمیم‌گیری مدیریتی سازمان‌ها برخوردار است. یافته‌ای تحقیقات مربوط به مصرف‌کننده همچنین قادر است به‌صورت یک عامل مؤثر در بخش‌بندی بازار عمل نماید (سیبرت، ۱۹۹۶). به‌طور مثال استفاده از تبلت‌ها در بین جوانان بسیار بیشتر از افراد دیگر است.
رفتار مصرف‌کننده همچنین با بازار بین‌المللی رابطه دارد. مطالعه فرایندهای میان فرهنگی و واکنش‌هایی که در کشورهای مختلف به فعالیت‌های مربوط به بازاریابی نشان داده می‌شود، نقطه عطف این حوزه به‌حساب می‌آیند.
مطالعه رفتار مصرف‌کننده مشخص‌کننده اهمیت مسئولیت‌های اخلاقی و اجتماعی در بازار است (سیبرت، ۱۹۹۶). برای مثال اطلاع از عواقب استفاده بیش‌ازحد کودکان از تبلت‌ها و دستگاه‌های الکترونیکی موجب رشد بهتر جمعیت جوان در یک جامعه می‌شود.

مفهوم بازاریابی دلالت بر این عقیده دارد که صنعت، فرایند رضایت مشتری است؛ نه فرایند تولید کالا. یک صنعت با مصرف‌کننده و نیازهایش شروع می‌شود نه به‌وسیله حق امتیاز، مواد خام و یا مهارت فروش. تنها وقتی یک سازمان می‌تواند به بقای خود ادامه دهد که بتواند نیازها و خواسته‌های مصرف‌کننده را با درکی صحیح و جامع از طرف مقابل برآورده کند که این اهمیت مطالعه رفتار مصرف‌کننده را نشان می‌دهد.
رفتار مصرف‌کننده به‌عنوان مطالعه واحدها و فرایندهای مبادله‌ای که شامل اکتساب، مصرف و کنار گذاری کالا، خدمات، تجارب و ایده‌ها است، تعریف می‌شود. مصرف‌کننده به‌ناچار در یک‌طرف فرایند مبادله قرار می‌گیرد که در آن منابع در بین دو طرف جابجا می‌شود. به‌علاوه منابع دیگری همچون احساسات، اطلاعات و موقعیت‌ها نیز می‌توانند بین طرفین مبادله شوند. فرایند مبادله یک عنصر بنیادی در رفتار مصرف‌کننده است (هوستون، ۱۹۸۶).
داشتن درک صحیح از مصرف‌کنندگان و فرایند مصرف، مزیت‌های متعددی را در بردارد. این مزیت‌ها شامل کمک به مدیران در جهت تصمیم‌گیری، تهیه یک مبنای شناختی از طریق تحلیل مصرف‌کنندگان، کمک به قانون‌گذاران و تنظیم‌کنندگان برای وضع قوانین مربوط به خریدوفروش کالا و خدمات و درنهایت کمک به مصرف‌کنندگان در جهت تصمیم‌گیری بهتر است. اهمیت درک صحیح از مصرف‌کننده در تعریف بازاریابی به‌عنوان یک فعالیت انسانی معطوف به ارضای نیازها و خواسته‌ها از طریق فرایندهای مبادله یافت می‌شود.
شناخت رفتار مصرف‌کننده می‌تواند به ایجاد سیاست‌گذاری عمومی کمک نماید. تا آنجایی که مربوط به اصول رفتار مصرف‌کننده است، سیاست‌گذاری عمومی شامل ایجاد قوانین و مقرراتی است که در بازار بر مصرف‌کننده تأثیر می‌گذارند. در قلمرو سیاست‌گذاری عمومی مربوط به رفتار مصرف‌کننده، مطالعه بدرفتاری مصرف‌کننده نیز مدنظر قرار دارد (هوستون، ۱۹۸۶).
داشتن آگاهی کلی از رفتار مصرف‌کننده دارای ارزش شخصی نیز می‌باشد. با شناختی که هر فرد از عوامل مؤثر در نحوه مصرف خود دارد می‌تواند به یک مصرف‌کننده بهتر تبدیل شود. به‌علاوه به مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا در فرایند خرید قادر باشند به راهبردهایی که شرکت‌ها برای فروش محصولات خود استفاده می‌کنند پی ببرند. برای بسیاری از مردم آگاهی از عوامل مؤثر در مصرف، ارزش درونی دارد.
مطالعه و بررسی رفتار مصرف‌کننده سه دسته از اطلاعات را برای ما فراهم می‌آورد: جهت‌گیری، واقعیات و نظریات. ابتدا مطالعه رفتار مصرف‌کننده به مدیران و سیاست‌گذاران عمومی کمک می‌کند تا تأثیر فعالیت‌هایشان را بر روی مصرف‌کنندگان در نظر بگیرند. همچنین برخی از واقعیات مانند علل انتخاب که مصرف‌کنندگان برای خرید محصول استفاده می‌نمایند و یا ارزش‌هایی که فرهنگ‌های خاص تأکید می‌کنند را فراهم می‌سازد. درنهایت مطالعه رفتار مصرف‌کننده به ما کمک می‌کند تا به ارائه نظریات بپردازیم (هوستون، ۱۹۸۶).
۳-۳- رفتار مصرف‌کننده در اینترنت
اینترنت در عصر حاضر به دلیل سادگی استفاده، گستردگی و سرعت بالا، به مهم‌ترین منبع اطلاعات برای بسیاری از کالاها و خدمات تبدیل‌شده است. خصوصیات منحصربه‌فرد اینترنت و برتری کامل آن نسبت به بازارهای دیگر باعث رو آوردن بسیاری از سازمان‌ها برای گسترش خدمات و کالاهای خود در بازارهای اینترنتی گشته است. ازاین‌رو محیط اینترنت به فضای رقابتی بسیار شدیدی برای سازمان‌ها تبدیل‌شده است. در مقابل همین فضا مزیت‌های بسیار بالایی نیز برای کاربران و خریداران ایجاد کرده است. مزایایی از جمله در دست داشتن اطلاعات کامل محصولات و خدمات، قابلیت مقایسه کالاها و خدمات متفاوت و سادگی تعویض محصول باعث شده کاربران بیشتری هرروزه به استفاده از اینترنت بپردازند (کانان و کوپال، ۲۰۰۱).
محیط اینترنت از هر دو جهت تأمین‌کننده و مصرف‌کننده مزیت بسیار بالایی ایجاد کرده است. ازاین‌رو در هرلحظه فضای رقابتی سازمان‌ها شدیدتر می‌شود. اینترنت با بهره گرفتن از خصوصیات منحصربه‌فرد و پیوند خود با بازارهای دنیای واقعی رقابت در این عرصه‌ها را تنگ‌تر نموده است (چونگ و همکاران، ۲۰۰۵).
رفتار مصرف‌کننده را در محیط واقعی به دلیل امکان برخورد و مشاهده فیزیکی به‌سادگی می‌توان دنبال نمود. اما در دنیای مجازی اینترنت این رفتارها کوتاه‌تر شده و شکل خود را تغییر داده‌اند. به‌طور مثال در دنیای واقعی یک مصرف‌کننده پس از ورود به یک بازار به دلیل تنوع پایین محصولات، قدرت انتخاب بالایی ندارد. به همین دلیل نمی‌تواند محصول یا خدمات خود را به‌سادگی جایگزین نماید یا از محصولات مشابه استفاده کند. اما در بازارهای مجازی کاربر این قدرت را دارد که به‌سادگی از میان تنوع بالای کالاها، موارد موردنظر خود را مقایسه کند، در صورت عدم رضایت کالا یا بازار خود را به‌سادگی تعویض نماید و درنهایت بدون معطلی و با امنیت کامل محصول یا خدمت موردنظر خود را خرید نماید (کانان و کوپال، ۲۰۰۱).. در این فرایند نوع رفتار کاربر بسیار تغییر کرده است. کاربر در این شرایط حق انتخاب بالایی دارد درنتیجه خیلی راحت‌تر محصول خود را تعویض می کند.
۳-۴- رفتار کاربر در شبکه‌های اجتماعی
شبکه‌های اجتماعی آنلاین را می‌توان به‌نوعی به یک وب‌سایت مبادله یا خرید تشبیه کرد. همان‌طور که گفته شد در فرایند خرید و بررسی رفتار کاربر و مصرف‌کننده، کالا یا خدماتی مبادله خواهد شد و این کالا یا خدمات می‌تواند از جنس اطلاعات، عواطف و احساسات باشد (کوفاریس، ۲۰۰۲).
چیزی که در اکثر شبکه‌های اجتماعی مورد مبادله قرار می‌گیرد شاید فیزیکی نباشد ولی به همان اندازه یا حتی بیشتر اهمیت دارد. از مطالعه رفتار کاربر در شبکه اجتماعی می‌توان استنتاج‌های بسیار زیادی داشت. همچنین درک رفتار کاربر می‌تواند به جذب کاربران بیشتر و استفاده از اطلاعات آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی کمک کند. (براون و همکاران، ۲۰۰۷)
درک و تحلیل رفتار کاربر یک فرایند چندمرحله‌ای است که در آن پارامترهای مختلفی دست دارند. این پارامترها را می‌تواند به چند دسته عمده تقسیم نمود:
۳-۴-۱- پارامترهای مربوط به اجتماع
این پارامترها از طرف جامعه بر رفتار کاربر تأثیرگذارند و کاملاً به‌صورت جمعی می‌باشند. بدین معنی که کاربر در تغییر آن‌ها نقش جزئی داشته و تغییر در آن‌ها به‌صورت جهشی نیست. این پارامترها شامل فرهنگ، عامل‌های جمعیت‌شناسی، عامل‌های اقتصادی و غیره می‌باشند.
۳-۴-۲- پارامترهای مربوط به وب‌سایت
پارامترهای مربوط به وب‌سایت شامل پارامترهایی هستند که از طرف وب‌سایت یا شبکه اجتماعی آنلاین بر روی کاربر تأثیرگذارند. این پارامترها بهترین پارامترها در این تحلیل‌ها می‌باشند؛ زیرا توسط صاحبان شبکه‌های اجتماعی قائل تغییرند. پس مدیران سازمان‌ها و وب‌سایت‌ها می‌توانند با تغییر این پارامترها بر روی رفتاری که از کاربر سر می‌زند نقش داشته باشند. این پارامترها گستره‌ای از ظاهر وب‌سایت تا عملکرد و ساختار آن را در برمی‌گیرد.
۳-۴-۳- پارامترهای مربوط به کاربر
این پارامترها به‌صورت مستقیم بر روی رفتار کاربر تأثیرگذارند و حتی ممکن است جزئی از رفتار وی باشند. اغلب اوقات هدف از مطالعه رفتار کاربر دست‌یابی به نحوه تغییرات این پارامترها است. مطالعه و تغییر در این پارامترها بسیار برای تحلیل‌کنندگان رفتار کاربر مهم است. این پارامترها می‌توانند جنسیت، نیاز، اعتماد و غیره باشند.
۳-۵- مدل‌های رفتار خرید
همواره شرکتهای تحقیق کننده در رفتار مشتری، سعی بر آن دارند تا اطلاعاتی در مورد کالای خریداری شده، روش، تعداد، مکان و علت خرید بدست آورند. پی بردن به علتهای رفتار مشتری همیشه به سادگی قابل دستیابی نیست، زیرا اغلب پاسخهای مربوط به این سوالات در ذهن و فکر مصرف کننده وجود دارد.
مدل های متنوعی درباره رفتار خرید وجود دارد که در ادامه برخی از آنها شرح داده می‌شود:
۳-۵-۱- مدل رفتار خرید هاوکینز
هاوکینز و همکارانش عوامل موثر برخرید را به سه دسته ی درونی ، بیرونی و موقعیتی تقسیم کردند. عوامل بیرونی تاثیر عوامل فرهنگی و اجتماعی مانند تاثیرات خانواده و گروه های مرجع را بر رفتار مشتری شرح می دهد. عوامل درونی شامل ادراکات فردی از قرار گرفتن در معرض اطلاعات، انگیزه ای که در فرد شکل می‌گیرد و همچنین ماهیت یادگیری و به خاطر سپاری این اطلاعات می باشد.
عوامل تاثیرگذار موقعیتی عبارتند از تمامی عوامل خاص مربوط به یک زمان یا مکان که از دانش کلی فرد در مورد ویژگی های فردی و محرک‌ها تبعیت نمی‌کنند (هاوکینز و همکاران، ۱۹۸۳).
۳-۵-۲- مدل رفتار خرید هاوارد- شیث
در این مدل چگونگی تبدیل داده های خاص در پاسخ به محرک های بازاریابی به محرک هایی نظیر خرید و یا دیگر پاسخ های رفتاری از طریق یادگیری ، شرح داده می‌شود. این مدل شکل ویرایش یافته یک تلاش منظم و سیستماتیک قبلی برای برپاکردن یک نگرش و تئوری عمیق از فرایند تصمیم‌گیری مشتریان است. طبقات اجتماعی ، فرهنگ، وضعیت و سازمان‌های اقتصادی، اجتماعی متغیرهایی هستند که هاوارد و شیث آن‌ها را متغیرهای خارجی یا بیرونی می‌نامند و در تحلیل مدل خود، آن‌ها را ثابت فرض می‌کنند (هاوارد و شیث، ۱۹۶۹).
۳-۵-۳- مدل رفتار خرید انگل–کولات–بلک ول
این مدل اساسا به عنوان یک طرح برای سازماندهی ساختار دانش مربوط به رفتار مشتری به کار گرفته می‌شود. مدل مذکور از کانال‌های ویرایش متعددی تشکیل شده است که هدف بهینه‌سازی و نیز هر چه بیشتر شفاف‌شدن روابط بین اجزای اصلی و فرعی بوده است. براساس این مدل قبل از اینکه پیامی مورد بهره برداری قرار گیرد، مصرف کننده باید از آن آگاهی یابد، انگیزه را تعبیر و تفسیر کند ، به وسیله ی این انگیزه ترغیب شود (ماسون، ۱۹۸۴).
۳-۶- مروری بر تحقیقات انجام شده
جدول ۳- ۱ مروری بر تحقیقات انجام شده