شکل ۲-۵ سرمازگی ۱۹
شکل ۲-۶ آسیب ناشی از فعالیت عمرانی انسان ۲۲
شکل ۲-۷ کاربرد نمک جهت یخ­زدایی در سطح شهر ۲۴
شکل ۳-۱ دالان­های ایجاد شده به­وسیله سوسک پوست­خوار ۳۶
شکل ۳-۲ بیماری ورتیسیلیومی ۴۵
شکل ۳-۳ بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی زیتون ۵۴
شکل ۳-۴ قارچ سم اسبی ۶۱
شکل ۳-۵ اندام باردهی قارچ سفید عسلی ۶۲
شکل ۳-۶ سفیدک سطحی ۶۴
شکل ۳-۷ بیماری سفیدک پودری شمشاد ۶۵
شکل ۳-۸ شانکر سیتوسپرایی ۶۸
شکل ۳-۹ بیماری قارچ دوده­ای ۷۰
فصل اول:
مقدمه و کلیات

 

1. 1. مقدمه

 

امروزه شهرسازی یک پدیده­ فراگیر در تمام جهان است. پارک­های شهری و فضاهای سبز نقش­ مهمی در تعریف ساختارهای اکولوژیک اکوسیستم­های شهری دارند (گیلبرت^[۱]، ۱۹۸۹). آنها تنوع زیستی را حفظ و خدمات اکوسیستم مهمی ارائه می­ دهند (بولاند و هان همر^[۲]، ۱۹۹۰؛ کرنه و کینزینگ^[۳]، ۲۰۰۵؛ گاستون و همکاران^[۴]، ۲۰۰۵؛ اسمیت و همکاران^[۵]، ۲۰۰۵). در اکوسیستم­های شهری متوسط درجه حرارت و غلظت گازهای گلخانه­ای در مقایسه با مناطق حاشیه­ای بالاتر است (گریم و همکاران^[۶]، ۲۰۰۸). نقش پوشش درختی در اکوسیستم شهری در کنترل آلودگی­های هوا یکی از مهم­ترین مزایای فضاهای سبز شهری است (باراک^[۷]، ۲۰۰۰). افزایش شهرسازی میکروکلیمای شهرها را تحت تاثیر قرار داده است. پارک­ها و فضاهای سبز هم­چنین خدمات زیست­محیطی، اجتماعی و فیزیولوژیکی بسیاری ارائه می­ دهند که برای قابل زندگی بودن شهرهای مدرن و هم­چنین برای ساکنان شهر مهم هستند (فنگ و لینگ^[۸]، ۲۰۰۳؛ یانگ و همکاران^[۹]، ۲۰۰۵). درختان در اکوسیستم­های شهری با جذب و ذخیره­ی گاز­های آلاینده و در نتیجه حذف کردن آنها از اتمسفر، آلودگی هوا را کاهش می ­دهند (نواک^[۱۰]، ۱۹۹۴؛ نواک و همکاران^[۱۱]، ۲۰۰۶). درختان با ایجاد سایه و خنک کردن محیط، هوا را معتدل می­ کنند. بنابراین به کاهش احتمال بیمارهای مربرط به گرما کمک می­ کنند. اکوسیستم­های شهری پیچیده­ترین محیط­ها در مدیریت بیماری بشمار می­آیند. این اکوسیستم­ها محیط­هایی بسیار متنوع و ناهمگن هستند. انواع و شدت شیوع بیماری­ها، نماتدها و پاتوژن­های ایجاد کننده­ بیماری در بیشتر موارد با مناطق جنگلی متفاوت است اکوسیستم­های شهری موقعیت خاصی برای کنترل بیماری­ها و آفات بویژه کنترل بیولوژیک ایجاد می­ کند تعریف اهداف مدیریتی در اکوسیستم­های شهری بسیار دشوار است زیرا ارزش اقتصادی، مباحث زیبا شناختی و خطرات بیماری باید بصورت همزمان در نظر گرفته شوند. با این وجود اصول ارزیابی بیولوژی و اکولوژی بیماری برای مدیریت و کنترل در اکوسیستم­های شهری ضروری است (آهومنش، ۱۳۷۹). بسیاری از بیماری­ها درختی در مناطق شهری وجود ندارند و بسیاری از بیماری­ها در این اکوسیستم­ها به ندرت طغیان می­یابند. بیماری­های درختی در مناطق شهری دو تفاوت عمده با بیماری­های مناطق جنگلی دارند نخست اینکه اکوسیستم­های نزدیک جمعیت­های بزرگ انسانی تخریب شده هستند بنابراین جز اکوسیستم­های فقیر و کم ارزش محسوب می­شوند بنابراین نیاز است تعریف جدیدی از این بیماری­های ارائه و تعاریف سنتی اصلاح شود. دوم ارزش اقتصادی و زیبا شناختی درختان در اکوسیستم­های شهری است که با جنگل متفاوت است. این اصلاحات، اقدامات کنترلی خاص را ممکن و توجیح می­ کند (اطهری­پور، ۱۳۸۱).

درختان برای آشیان­های اکولوژیکی در اکوسیستم­های مختلف سازگار شده ­اند. در حالی که برای زندگی در اکوسیستم­های شهری تمایز نیافتند. در واقع امکان کسب تمایز برای آنها وجود ندارد زیرا پراکنش و استقرار پایه­ های جدید عمدتا از طریق کاشت نهال از جمعیت­های خارجی صورت می­گیرد تا کاشت بذر و استقرار طبیعی. بنابراین درختان در یک اکوسیستم بیگانه هستند که برای ادامه حیات در شرایط جدید بطور اختصاصی سازگاری کسب نکرده اند. یک اکوسیستم شهری نتیجه تعامل و برهم کنش دراز مدت موجودات زنده درون محیط زیست که در آن زندگی می­ کنند نیست بلکه نتیجه تخریب اکوسیستم­های تکامل یافته قبلی یا ایجاد یک اکوسیستم کاملا طرح ریزی شده (اکوسیستم مصنوعی) هستند (خداشناس و اطهری­پور، ۱۳۸۹).
یک اکوسیستم پایدار وابسته به چرخه­ی عناصر غذایی ضروری و زنجیره­های انرژی است. در یک اکوسیستم شهری این چرخه­ها شدیدا تحلیل یافته­اند. فعالیت­های ساختمان­سازی، سنگفرش و آسفالت جاده­ها و فشردگی خاک مانع نفوذ آب در خاک می­ شود. برگ­ها و دیگر بخش­های درختی با تجزیه شدن درخاک مقادیری از آن را به خاک انتقال می­ دهند. در اکوسیستم­های شهری با خود تنظیمی پایین یک کاهش مداوم انرژی و مواد غذایی وجود دارد. بنابراین درختان بویژه درختان بدلیل فقدان مواد غذایی و انرزی در شرایط تنش­زای دائمی قرار دارند.
درختان در اکوسیستم­های شهری در معرض تنش­های بسیار متفاوتی با آنچه درختان در مناطق جنگلی با آن روبرو می­شوند هستند تنش­های ذکر شده در این پژوهش باید به عنوان معیارهای گزینشی در برنامه ­های اصلاح درختان شهری استفاده شوند برخی ویژگی­های اساسی درختان مانند سازگاری به شرایط اقلیمی، مقاومت در برابر بیماری­ها و انعطاف پذیری بالای فنولوژی آنها است. ویژگی­های مربوط به اکوسیستم­های شهری مربوط به تنش­های هستند که بوسیله­ی عوامل اجتماعی، محدود کننده­ حجم خاک و فضای تاج، آلاینده­های خاک، آلاینده­های هوا، نمک­های یخ­زدا، باد و خشکی ایجاد می­شوند. همواره طول عمر نسبتا پایین درختان در اکوسیستم­های شهری شدید مورد توجه قرار گرفته است (گیلبرتسون و بردشاو^[۱۲]، ۱۹۸۵؛ مول^[۱۳]، ۱۹۸۹؛ بردشاو و همکاران^[۱۴]، ۱۹۹۵؛ هاریس و همکاران^[۱۵]، ۱۹۹۹) رابطه­ بین موقعیت­های مکانی و تنش موضوع بسیاری از مطالعات بوده است (فورست و همکاران^[۱۶]، ۱۹۹۹؛ کونیجنندیک و همکاران^[۱۷]، ۲۰۰۰). نیلسون^[۱۸] (۲۰۰۰) اظهار داشت درختان در حاشیه­ خیابان­ها شهری در معرض سطح بالایی از تنش قرار دارند بنابراین طول عمر آنها بسیار کوتاه است. درختان در پارک­ها نسبت به درختان حاشیه­ خیابان در معرض سطح کمتری از تنش هستند و بنابراین طول عمر نسبتا بیش­تری دارند. در جنگلکاری­های شهری درختان در معرض تنش­های نسبتا پایینی هستند و ممکن است به سن قابل ملاحظه­ایی نیز برسند. تنش در این مناطق بیش­تر ناشی از شرایط اقلیمی، شرایط خاک، الگوهای تفریحی و خسارات زیستی ناشی از فعالیت­های انسانی است. اقدامات حمایتی از درختان در اکوسیستم­های شهری شامل: سیاست­گذاری، برنامه­ ریزی و طراحی مسائل فنی مانند برنامه ­های انتخابی و تکنیک­های استقرار و جنبه­ های مدیریتی است (کونیجینندیک و راندراپ^[۱۹]، ۲۰۰۲). موفقیت درختکاری­های شهری وابسته به عملکرد درختان منتخب حتی در شرایط پرتنش است. بنابراین انتخاب و استفاده­ از گونه­ ها و ژنوتیپ­های مناسب عوامل مهمی در یک استراتژی در جهت بهبود کیفیت و کاهش هزینه­ها در استقرار و مدیریت فضاهای سبز شهری هستند.
پائولیت و همکاران^[۲۰] (۲۰۰۲) نشان دادند که در اروپا تنها از چهار جنس Platanus ، Aesculus، Acer و Tilia استفاده می­ شود در کشورهای مدیترانه­ایی مانند اسپانیا ۵۶ درصد از درختان کاشته شده در مناطق آسفالت شده تنها شامل چهار جنس فوق هستند (گارسیامارتین و گارسیاوالدکانتوس^[۲۱]، ۲۰۰۱). استفاده از دامنه­ ­ژنتیکی متنوع علاوه بر بهبود چشم اندازهای زیبا شناختی باعث افزایش سلامتی درختان در مناطق شهری خواهد شد. استفاده از طیف وسیعی از گونه­ ها می ­تواند یکی از مهم­ترین روش­های مبارزه در برابر بیماری­های در حال انتشار و بیماری­های که ممکن است در آینده تهدید کننده باشند در اکوسیستم­های شهری است (سانتامور^[۲۲]، ۱۹۹۰؛ سان^[۲۳]، ۱۹۹۲؛ تلو و همکاران^[۲۴]، ۲۰۰۵؛ رائوپ و همکاران^[۲۵]، ۲۰۰۶؛ باسوک و همکاران^[۲۶]، ۲۰۰۹). بیماری به هر عاملی که باعث ایجاد اختلال در عملکرد طبیعی درخت گردد گفته می­ شود بیماری ممکن است یا زیستی، یعنی عامل ایجاد کننده­ اختلال یک موجود زنده­ مثل قارچ یا باکتری باشد و یا غیرزیستی، یعنی عامل ایجاد کننده­ اختلال هر عامل غیرزیستی­ که در محیط اطراف است مانند افزایش یا کمبود یک یا چند عنصر غذایی باشد (وست^[۲۷]، ۲۰۰۶). امروزه بیشتر رستنی­های شهری در اکوسیستم­های کاملا مصنوعی کاشته می­شوند. این بخصوص برای درختانی که در پیاده­روها و معابر کاشته می­شوند صادق است. کنترل بیماری در محیط های مصنوعی محاسن و معایبی دارد. رعایت اصول بهداشتی به­عنوان یک اقدام پیش­گیرانه در اکوسیستم­های مصنوعی به طور موثرتری انجام می­ شود. بزرگترین مشکل در یک اکوسیستم مصنوعی ناتوانی در ایجاد شرایط طبیعی برای رشد و توسعه درخت است. بنابراین بیشتر درختان در اکوسیستم­های مصنوعی تحت شرایط تنش­زا رشد می­ کنند (سعیدنیا، ۱۳۸۲).
فضای سبز شهری بخشی جاندار از سیمای شهر می­باشد که از انواع پوشش ­های درختی تشکیل شده و دارای بازدهی اکولوژیکی و اجتماعی است. امروزه فضای سبز شهری با دارا بودن کارکرد موثر و سازنده در بهبود بیوکلیمای شهر و تامین سلامت روانی شهروندان، به عنوان جز تعیین کننده از کالبد شهرها شناخته شده است. پوشش درختی بکار رفته در فضای سبز شهری به میزان زیادی در معرض انواع تنش­های محیطی وارگانیزم­های مضر هستند که این امر، سلامت درختان و رشد بهینه آنها را تهدید می­ کند (خداشناس و اطهری­پور، ۱۳۸۹). از میان فاکتورهای تاثیر گذار بر سلامت فضای سبز یک شهر، آفات و بیماری­های درختی از عوامل مهم تهدید کننده درختان هستند که شناخت دقیق این عوامل و دسترسی به ساز و کارهای مدیریت تلفیقی آنها ضمن حفظ سلامت درختان، از مصرف بی­رویه سموم و در نتیجه آثار مخرب زیست محیطی و برهم زدن تعادل اکولوژیک موجود، جلوگیری می­ کند. در این تحقیق سعی شده با معرفی شایع­ترین بیماری­های درختان فضای سبز شهری و مهم­ترین روش­های مبارزه با این بیماری­ها با کاهش هزینه­ های اجرایی و کنترل بیماری متناسب با ویژگی­های اکوسیستم­های شهری به مدیریت بهتر فضاهای سبز شهری کمک شود.
فصل دوم:
بیماری­های غیرزیستی

 

1. 1. بیماری­های غیرزیستی درختان در فضاهای سبز شهری

 

علاوه بر عوامل زنده، عوامل محیطی (غیرزیستی) نیز می­توانند منجر به ایجاد بیماری دردرختان شوند. به اختلال در روند عادی فعالیت­های فیزیولوژیکی درخت در اثر عوامل غیر زنده، بیماری فیزیولوژیکی گفته می­ شود (جهان­آرا و هاشمی، ۱۳۸۲). بیماری­های غیرزیستی (بیماری فیزیولوژیک) در واقع نوعی از بیماری­های درختی هستند که بوسیله­ی یک عامل بیماری­زای غیر زنده یا غیر زیستی بوجود می­آیند. که تظاهر آن در درخت اغلب به صورت کلروز (زردی برگ در اثر تخریب یا تشکیل نشدن کلروفیل)، نکروز (مرگ سلول­ها و قهوه­ای شدن ناحیه مرده در برگ)، رنگ پریدگی برگ­ها، توقف در رشد و خشکیدگی قسمت­ های مختلف درخت بروز می­نماید. درختان بهترین وضعیت رویشی خود را در دامنه­ای از عوامل مختلف غیرزیستی دارند که محیط اطراف آنها را تشکیل می­دهد این عوامل شامل دما، رطوبت خاک، مواد غذایی، نور، آلاینده­های هوا و خاک، رطوبت هوا هستند. هرچند این عوامل برای درختانی که در اکوسیستم­های طبیعی رشد می­ کنند نیز تاثیرگذارند اهمیت آنها روی درختان موجود در اکوسیستم­های شهری به­ طور قابل توجهی مهم­تر است، زیرا این درختان معمولا در خارج از اکوسیستم­های طبیعی خود کاشته می­شوند که نیازهای طبیعی رویشی آنها فراهم نمی­ شود. درختان در فضاهای سبز شهری در محیط­های کاملا مصنوعی رشد می­ کند و تحت فشار وتنش­های محیطی بسیاری هستند (سیمون^[۲۸]، ۱۹۸۹). از مهم­ترین بیماری­های غیرزیستی در درختان می­توان به کمبود عناصر غذایی، مسمومیت ناشی از سموم شیمیایی، سرمازدگی، گرمازدگی، عوارض ناشی از آلودگی هوا و صدمات ناشی از عملیات ساختمانی، تنش­های آبی (کمبود یا افزایش آب مورد نیاز درخت)، تنش­های نوری، تنش ناشی از وزش­ مداوم باد، آسیب­های ریشه­ای و باران­های اسیدی هستند.
۲-۱- ویژگی بیماری­های غیرزیستی
صفات عمومی بیماری­های غیرزیستی که جز بیماری­های غیر عفونی در درختان محسوب می­شوند، ناشی از کمبود یا افزایش عوامل محیطی تامین کننده­ زندگی آنها است. بیماری­های غیر عفونی در غیاب بیمارگر ایجاد می­شوند و نمی ­توانند از درخت بیمار به درخت سالم انتقال پیدا کنند این گونه بیماری­های غیر عفونی ممکن است در تمام مراحل زندگی یک درخت ایجاد شوند ویژگی­های بیمار­های غیر عفونی با توجه به عوامل محیطی خاص و انحراف این عامل از حالت طبیعی، متفاوت است این نشانه­ها ممکن است خفیف تا شدید باشد و حتی ممکن است موجب مرگ درخت شوند.
در یک اکوسیستم، هر عامل اختلال می ­تواند باعث ایجاد یکسری تغییرات زنجیره­ای شود. این تغییرات ممکن است تا جایی پیش بروند که تعداد محدودی از گونه­ ها بتوانند در اکوسیستم زنده بمانند تعدادی از این نیروهای مخرب در یک اکوسیستم شهری هستند که می­توانند محیط را برای ادامه حیات درختان نامناسب کنند.
عوارض زمینی شهری عمدتا در نتیجه جاده­سازی و فعالیت­های ساختمان­سازی تغییر می­ کنند. که به همراه آن تغییرات شدیدی در رطوبت موجود در خاک و الگوهای زهکشی ایجاد خواهد شد. کاشت یا قطع گروهی از درختان در یک مسیر گاه می ­تواند تغییرات حادی را در میزان رطوبت موجود بوجود آورد. تغییرات عوارض زمین در نتیجه سنگفرش کردن یا فشردن خاک در اثر عبور وسائط نقلیه، ساختمان خاک که بر نفوذ پذیری موثر است را تخریب می­ کند. این تغییرات نه تنها بر فیزیولوژی ریشه درختان تاثیر می­گذارند، بلکه بر فیزیولوژی فلور میکروبی اطراف ریشه­ها نیز اثر می­گذارند. به­عنوان مثال بیماری زوال بلوط سفید ^[۲۹] در مناطق شهری ایالات متحده ناشی از تخریب سطوح رطوبتی در نتیجه فعالیت­های ساختمان­سازی بود. در برخی موارد کاهش سطح آب­های زیر زمینی شرایط رطوبتی را برای فعالیت و گسترش مایکوریز­ها نامساعد می­سازد. کاهش جمعیت مایکوریز­ها می ­تواند منجر به زوال بلوط گردد.
۲-۲- تشخیص بیماری­های غیر زیستی
تشخیص بیماری­های غیرزیستی، گاهی با نشانه­هایی مشخص که بر اثر کمبود یا افزایش عامل خاصی در درخت ایجاد می­ شود بوجود می ­آید، بسادگی امکان­ پذیر است. در برخی موارد تجزیه و تحلیل عواملی مانند شرایط آب و هوایی قبل و بعد از شیوع بیماری، تغییرات اخیر در مواد آلاینده­ی خاک و هوای منطقه­ایی که درخت در آن رشد می­ کند، مقدور است. غالبا نشانه­ های بیشتر بیماری­های غیرزیستی مانند سایر بیماری­های غیر عفونی بسیار نامشخص و مشابه نشانه­ های است که بر اثر ویروس­ها و بسیاری از بیمارگرهای ریشه تولید می­شوند. بنابرین تشخیص این بیماری­ها پیچیده­تر است. زیرا باید ثابت کرد که هیچ بیمارگری باعث ایجاد بیماری نشده است و باید بیماری را روی درخت سالم که تحت شرایطی که نشانه­ها در آن ایجاد شده است به وجود می ­آید برای تمایز بیشتر بین عوامل محیطی که قادر به ایجاد نشانه­ها مشابه هستند تشخیص بیماری­های غیرزیستی غالبا مانند بیماری­های زیستی دشوار است. اگر ترکیبی از یک یا چند بیماری غیرزیستی و زیستی روی یک درخت یا در کل منطقه بروز کند تشخیص بیماری و اهمیت هر یک از اجزای آن بسیار مشکل است و اغلب ناممکن است. کوچ^[۳۰] (۱۹۸۹) اظهار داشت گمان اینکه هر بیماری تنها یک عامل دارد اشتباه است. در اکوسیستم­های شهری درختان معمولا هدف چندین عامل مخرب و بیماری­های مرکب قرار می­گیرند. این پیچیدگی­ها ممکن است ناشی از انباشته شدن اثرات صدمات مختلف بر درختان یا بر هم خوردن توازن اثر یکی از صدمات بر دیگر صدمات است. به­عنوان مثال، یک درخت ممکن است علائم کمبود عناصر غذایی را نشان دهد که ناشی از مجموعه ­ای از اثرات پوسیدگی­های ریشه، کاهش فعالیت­های مایکوریز، کاهش رطوبت وغیره باشد. هم چنین این احتمال وجود دارد که آلودگی هوا می ­تواند صدمات قارچی به برگ­ها بوسیله قارچ­کش­ها در سطوحی که به درخت آسیبی وارد می­ کنند را کاهش دهد. از سوی دیگر آلودگی­های هوا می­توانند پاتوژن­های برگی را کاهش دهند.
زمانی که درختان در اثر عوامل محیطی مانند کاهش رطوبت، کمبود مواد غذایی، آلودگی­های هوا یا سرمازدگی تحت تاثیر قرار گرفته باشند، معمولا ضعیف خواهند شد و نسبت به یک یا چند عامل بیمارگر مستعد آلودگی می­شوند. برای مثال، سرمای دیررس باعث آلودگی گل­ها و جوانه­ ها به Alternaria و Botrytis می­ شود استفاده از علف کش­ها آلودگی با فوزاریم (fozarium spp ) را افزایش می­دهد. بسیاری از تنش­های محیطی باعث بروز بیماری­های زیستی می­شوند. در ادامه مهمترین عوامل تنش­زای محیطی که باعث بوجود آمدن بیماری­های فیزیولوژیک در درختان شهری می­شوند مورد اشاره قرار می­گیرد.
۲-۳- کمبود عناصر غذایی
خاک در صورتی شرایط مطلوب رشد درخت را فراهم می­ کند که حاوی تعادل صحیحی از عناصر غذایی مورد نیاز درخت باشد. عناصر غذایی ضروری درختان به دو گروه عناصر پر مصرف و کم مصرف تقسیم می­شوند (خداشناس و اطهری پور، ۱۳۸۹) عناصر کم مصرف شامل آهن، منیزیم، روی، سدیم، کلر، روی، نیکل، مس، مولیبدم، بورن به مقدار بسیار کمی مورد نیاز درختان می­باشند ولی نیاز درختان به عناصر پر مصرف شامل نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، گوگرد، منیزیم زیاد است. البته باید توجه داشت که علی­رغم نیاز ناچیز عناصر کم مصرف، نقش آنها در فعالیت­های حیاتی درخت، کمتر از عناصر پر مصرف نیست­(وست^[۳۱]، ۲۰۰۶؛ خداشناس، ۱۳۸۹).
رشد بهینه درخت، مستلزم وجود میزان کافی از هر دو گروه از عناصر مذکور در خاک است. قابل ذکر است که تغییرات pH یا میزان اسیدیته بستر رشد، حضور فرم قابل جذب عنصر و همچنین غلظت سایر یون­های موجود در خاک، در جذب یک عنصر توسط درخت بسیار موثر است (خداشناس و اطهری پور، ۱۳۸۹) به عنوان مثال براساس گزارشات موجود، pH خاک در اغلب نقاط شهر تهران در محدوده ۱/۸-۴/۷ می­باشد و این امر باعث تاثیر منفی در جذب عناصری نظیر آهن، مس، منگنز و روی توسط درختان می­گردد.
نشانه­ های بیماری که بر اساس کمبود برخی از مواد غذایی ایجاد می­شوند عمدتا به عملکردی بستگی دارد که آن عنصر در درخت به عهده دارد. بیشتر نشانه­ های کمبود عناصر غذایی اختصاصی هستند اما برخی نشانه­ها وقتی یک یا چند عنصر کم هستند مشابه­اند. بیماری های زیادی وجود دارند که دلایل آنها کمبود یا در دسترس نبودن یک یا چند عنصر غذایی لازم در خاک است. اگر میزان کمبود خیلی پایین­تر از حد بحرانی باشد درخت نشانه­ های حادی تولید می­ کند و در نهایت از بین می­رود.
۲-۴-۱- کمبود آهن
یکی از شایع­ترین کمبودهای عناصر غذایی در درختان شهری، کمبود آهن است که باعث زردی بین رگبرگ­ها (رگبرگ­ها سبز می­مانند)، کاهش رشد و سرانجام توقف رشد درخت خواهد شد. باید توجه داشت که به علت عدم تحرک آهن در درخت، کمبود این عنصر ابتدا به صورت زردی برگ­های جوان­تر بروز می­ کند و در ادامه برگ­های پیرتر زرد می­شوند.
احتمال بروز کمبود آهن عمدتاً در خاک­های قلیایی و آهکی بیشتر است. زیرا آهن در این خاک­ها رسوب می­ کند و به فرم غیرقابل جذب برای درختان تبدیل می­گردد. قدم اول در کنترل کمبود آهن، پیشگیری از بروز این کمبود است و بنابراین باید شرایط محلولیت و قابلیت جذب آن را فراهم نمود. برای معالجه کمبود آهن در ایران از سولفات و سایر ترکیبات معدنی نمی­ توان استفاده کرد. زیرا این ترکیبات در خاک آهکی یا قلیایی هیدرولیز شده و آهن آنها به­طورکلی
رسوب می­ کند (آهومنش، ۱۳۷۹) ترکیبات شیمیایی به نام کلات (به­عنوان کود حاوی عناصر کم مصرف) مدت­ها است که به بازار عرضه گردیده و نتایج جالبی برای درمان کمبود آهن و سایر عناصر کم مصرف به همراه داشته است. کلات عبارت است از مجموعه یک ترکیب آلی کمپلکس و یک فلز که در بین آن احاطه شده است (لاربی^[۳۲] و همکاران، ۲۰۰۱). در ایران سه نوع کلات به شرح ذیل به بازار عرضه می­ شود که:
جدول ۱ نام تجاری، نوع خاک و مقدار مصرف سه نوع کلات مهم در ایران

نام تجاری

۳
مهندسی کاربردی

 

 

 

۲
مهندسی توسعه

 

۴
ترکیب تکنیک های فنی با بازار

 

 

 

زیاد
عدم قطعیت در مورد
نتیجه
کم
زیاد عدم قطعیت در مورد راه های رسیدن به هدف کم
شکل ۲-۱٫انواع عدم قطعیت و نو آوری های متناسب آن

 

 

• فعالیت های ربع اول، آن دسته از فعالیت هایی است که شکل صادره آن فعالیت و راه های رسیدن به آن مشخص نمی باشد. این قبیل کارها را اکتشافی^[۳۴] می خوانیم که انجام آن در صلاحیت دانشمندان و تکنولوژیست ها می باشد. بازخور عملکرد چنین فعالیت های نوآوری، کند است و چندان قابل رؤیت و لمس در دنیای خارج نیست. معمولاً در نوع بندی نوآوری، این قبیل فعالیت ها، نوآوری بنیادی نامیده می شود که اکثراً نظری می باشند.

 

 

 

• فعالیت های ربع دوم، آن دسته از فعالیت هایی است که اهداف و صادره ها به روشنی تعریف شده، اما راه های رسیدن به آن چنانکه باید تعریف نشده است و آن را مهندسی توسعه^[۳۵] می نامند.

 

 

 

• فعالیت های ربع سوم فعالیت هایی است که در آن تکنولوژی نسبتاً شناخته شده است، اما موضوع اساسی عبارت از چگونگی استفاده و کاربرد آن می باشد. به این جهت فعالیت های این حوزه را مهندسی کاربرد^[۳۶] می نامند.

 

 

 

• فعالیت های ربع چهارم آنهایی است که اهداف و صادره ها مشخص و راه های رسیدن به آن نیز نسبتاً مشخص می باشد. فعالیت های این حوزه حول سرعت ترکیب تکنیک های فنی و شناسایی بازارهای متناسب با آن است.

 

 

بادن فالر^[۳۷] (۱۹۹۵) با دیدگاهی دیگر و از بعد استراتژیک، نوآوری را در دو دسته کلی طبقه بندی می نماید:

 

 

• نوآوری هایی که تعادل قدرت در یک صنعت یا بخش از بازار را تغییر می دهد: مواردی از قبیل تجدید مهندسی فرایند و مدیریت کنترل جامع در این طبقه می گنجد.

 

 

 

• نوآوری هایی که مرزهای جغرافیایی کالا یا خدمات را تغییر می دهد: نوآوریها در جهت بین المللی کردن تجارت در این طبقه می گنجد.

 

 

در برخی از مطالعات مربوط به نوآوری، بر انواع نوآوری مانند محصول /فرایند، اداری/ فنی، بنیادی/ تدریجی تمرکز کرده اند. از انواع دیگر نوآوری، نوآوری اداری و نوآوری فنی است . نوآوری فنی در ارتباط با محصولات، فرآیندها یا خدمات جدید می باشد در حالی که نوآوری اداری به تغییرات در ساختار اجتماعی سازمان مانند سیاستهای جذب، اختصاص منابع، ساختار وظایف و پاداشها اشاره دارد.از انواع دیگر نوآوری که بسیار استفاده می شود و اغلب با فرصتهای پیشرو ارتباط دارد نوآوری فناوری است که این نوع از نوآوری شامل نوآوری هایی است که با بهره گرفتن از فناوری آغاز می شود. نوآوری محصول / فرایند از انواع دیگر نوآوری است. نوآوری محصول، به محصول و خدمات جدید یا بهبود یافته برای مشتریان خود اشاره دارد و نوآوری فرایند شامل روشهایی است که سازمان از طریق آنها امور را تغییر داده و یا بهبود می بخشد.

نوآوری بنیادی و نوآوری تدریجی طبقه بندی دیگری است که بر مبنای میزان تغییرات و جدید بودن نوآوری می باشد.نوآوری بنیادی به تغییرات اساسی و ریشه ای اشاره دارد در حالی که نوآوری تدریجی به نوآوری های قبلی بدون تغییر در زمینه اصلی آن اضافه می گردد. از انواع دیگر نوآوری می توان به نوآوری بازار، نوآوری رفتار، نوآوری راهبردی، نوآوری معماری، نوآوری مکان و نوآوری در دیدگاه غالب اشاره نمودکه در ادامه به صورت مختصر تعریف می شود (رضوانی و گرایلی نژاد، ۱۳۹۰):

 

 

• نوآوری بازار : شامل رویکرد های جدید شرکت برای تطبیق، ورود و گسترش در بازار های مورد نظر می باشد.

 

 

 

• نوآوری رفتار: در میان افراد و تیم ها نشان داده می شود و مدیریت را قادر می سازد تا فرهنگ نوآوری و قدرت و پذیرش ایده های جدید و نوآوری ها را به وجود آورد.

 

 

 

• نوآوری راهبردی: به توانایی سازمان در اداره کردن اهداف سازمانی، آرزوها و تمایلات سازمان و همچنین مشخص کردن ناهماهنگی های موجود میان این آرزوها و منابع موجود به منظور گسترش منابع محدود اشاره دارد.

 

 

 

• نوآوری اکتشافی: که از نوع نوآوری بنیادی است، که طراحی جدیدی را پیشنهاد می کند، بازار جدید را ایجاد می نماید و کانال های توزیع جدید را به وجود می آورد و خدمات جدیدی را به مشتریان می دهد.

 

 

 

• نوآوری استسماری : از نوع نوآوری تدریجی است و طراحی شده تا بتواند موقعیت موجود را بهبود دهد.

 

 

 

• نوآور معمارانه: نوآوری است که معماری محصول را بدون تغییر در ترکیبات آن تغییر می دهد.

 

 

 

• نوآوری پیمانی : به تغییر در مفهوم مرکزی بدون تغییر در معماری آن اشاره دارد.

 

 

 

• نوآوری مکان: این نوع از نوآوری به مفهومی که محصولات و خدمات را معرفی می کند را تغییر می دهد.

 

 

 

• نوآوری در دید گاه غالب: در مدل های اساسی ذهنی سازمان که بر اساس آن امور انجام می شود ، تغییر ایجاد می کند.

 

 

سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (۲۰۰۵) چهار نوع نوآوری را که دامنه وسیعی از تغییرات در فعالیت های شرکت را در بر می گیرد را شناسایی می کند که عبارتند از:
نوآوری تولید – نوآوری فرایند- نوآوری سازمانی و نوآوری بازاریابی.

 

 

• نوآوری تولید شامل تغییرات مهم در ظرفیت های کالا و خدمات صورت می گیرد. یعنی هم کالاها و خدمات جدیدی که تولید میشود را در بر می گیرد و هم بهبود هایی که در تولیدات و خدمات فعلی ایجاد می شود را در بر می گیرد.

 

سوز سینه: سوزش دل و کنایه از محبت و شوق، اضطراب و آشفتگی دل (فرهنگنامه شعری، شاهد خود بیت)
سلمان: اشاره به سلمان فارسی است که از یاران مشهور پیامبر (ص) بوده است. اصل وی به قولی از جی اصفهان و به قولی از رامهرمز بود. سلمان از ادیان و مذهب آگاهی فراوان داشت و مردی پرهیزگار و زیرک بود. در غزوه‌ی خندق بنا به مشهور، وی بود که مسلمانان را به حفر خندق راهنمایی کرد، و در همین میانه بود که حدیث «سلمان منا اهل البیت» نشأت یافت. صوفیان او را از پیشگامان طریقه می دانند.(۱۷)
درد بودردا: عویمر بن‌عامر از کبار صحابه و فقها و برادر خوانده سلمان بود … و درد بودردا ظاهراً به مناسبت مشابهت جزئی از کنیه‌ی او شهرت یافته است و وفات او را از سال ۳۱ تا ۳۹ نوشته اند، در بعضی از شهرهای ایران آشی به عنوان نذر برای بهبود بیماران بپزند و به خانه‌ها پخش کنند که به آش بودردا مشهور است و حضرت رسول او را حکیم امت خود خواند و از گردآورندگان قرآن بود و عمر او را قاضی دمشق کرد… شیخ عطار در مناقب او گوید:

از این مشتی ریاست جوی رعنا هیچ نگشاید مسلمانی ز سلمان جوی و درد دین ز بودردا
( دیوان عطار، تفضلی، ص ۷۲۶، به نقل از همان)
بین بوذر، سلمان، اویس و بودردا مراعات‌النظیر وجود دارد و نیز بیت تلمیح و اشاره‌ای به سرگذشت آنان دارد. بین مسلمان و سلمان جناس زاید و بین درد و بودردا صنعت اشتقاق یا اقتضاب وجود دارد.
معنی بیت: به راستی گفتار ابوذر غفاری صحابه پیامبر،به بوی خوش انفاس رحمانی و بهشتی اویس، به محبّت و شوق و آشفتگی دل سلمان و به درد دینی حکیم بودردا صحابه پیغمبر قسم می‌خورم.
۵۲)به مفتیان شریعت به مبدعان سخن به سالکان طریقت به رهروان صفا
مفتیان شریعت: عموماً به فقهاء دین اسلام، خصوصاً به ائمه چهارگانه اهل سنت گفته می‌شود:
۱-ابوحنیفه نعمان بن ثابت موسّس مذهب حنفی (متولّد ۸۰ هجرت، متوفی ۱۵ هجرت).
۲-ابوعبدالله مالک بن انس مؤسس مذهب مالکی (متولّد ۱۰۱ هجرت، متوفی ۱۸۲).
۳-ابوعبدالله محمدبن ادریس شافعی مؤسس مذهب شافعی (متولّد ۱۵۰ هجرت، متوفی ۲۰۳ هجرت).
۴-ابو عبدالله احمد بن محمد بن حنبل مؤسس مذهب حنبلی (متولّد ۱۶۴ هجرت، متوفی ۲۴۱ هجرت) (تعلیقات دیوان مجیر).
مبدعان سخن: کنایه از شاعران و سخن سرایان.
رهروان صفا: سالکان کوی صفا، کنایه از صوفیه.
در بیت موازنه رعایت شده است./ بین طریقت و شریعت و نیز سالکان و رهروان تناسب وجود دارد.
معنی بیت: به فقهاء دین اسلام ( و یا ائمه چهارگانه اهل سنّت) و شاعران و سخنوران سوگند و به رهروان طریقت عرفان و سالکان و صوفیان سوگند.
۵۳)به خضر و علم لدنّی و مجمع البحرین به طور و انّی اناالله ز حد طور ندا
خضر:  بیت ۱۷، و نیز برای توضیح بیشتر  تعلیقات دیوان مجیر، صص ۴۷۸-۴۷۷ .
علم لدنّی: علم لدنّی علمی است که بنده از خدا آموزد بدون واسطه بشر یا ملک و این اصطلاح مأخوذ از قرآن است که فرمودند:« فوجد عبداً من عبادنا آتیناه رحمه من عندنا و علّمناه من لدنّا علماً» (آیه ۶۵، کهف ۱۸).
ترجمه: پس یافتند بنده ای از بندگان ما را، که ما از جانب خویش او را رحمت داده بودیم و از نزد خودمان به وی دانش آموخته بودیم. (تعلیقات دیوان مجیر) و نیز برای توضیح بیشتر  همان، ص ۴۷۹.
مجمع‌البحرین: این اصطلاح عرفاست و عبارت از حضرت قاب قوسین است بعضی گفته اند حضرت جمع وجود است. بعضی گویند مجمع‌البحرین دل است (همان).
«و اذ قال موسی لفتاه لا ابرح حتی ابلغ مجمع البحرین امضی حقباً» (آیه ۶۰، کهف ۱۸).
خلاصه تفسیر ابوالفتح رازی در مورد این آیه  تعلیقات دیوان مجیر.ص ۴۷۹.
در فرهنگ مجمع‌البحرین آمده که: منظور از بحرین عبارت است از خضر و موسی است که موسی بحر علم ظاهر و خضر بحر علم باطن بود(همان. ص.۴۸).
انّی اناالله:  قصیده ۱۱، بیت ۹
حد: حایل میان دو چیز (معین).
بیت تلمیح و اشاره‌ای به داستان خضر(ع) و زندگانی و علم لدنی او و به ماجرای موسی(ع) و کوه طور (در قرآن) دارد.
معنی بیت: به خضر(ع) و علم لدنی او و مجمع‌البحرین (احتمالاً میعادگاه موسی و خضر) سوگند. به کوه طور و به ندای انّی اناالله که از میان طور به گوش موسی(ع) رسید سوگند.
۵۴)به عارفان حقیقت گزین غم پرور که نیستشان ز غم حق، به خویشتن پروا
غم پرور: غم پرورده: آنکه پیوسته در غم و اندوه باشد، کنایه از دلداده (فرهنگنامه شعری).
معنی بیت: به عارفان و خداشناسانی که حق را برگزیده و غم پرورند و از فرط توجه به حق، اعتنایی به خود ندارند سوگند.
۵۵)به اهل صفّه که چون عود خام سوخته‌اند ز تف مجمره سینه در مقام رضا
اهل صفّه: این دسته جماعتی بودند زاهد فقیر و غریب از مهاجرین صحابه که در حدود هفتاد نفر بوده و گاهی کمتر و بیشتر می‌شده اند و این جماعت به واسطه نداشتن مسکن و مال و اولاد در صفّه مسجد نبوی منزل داشته‌اند… معاریف اهل صفّه عبارتند از: بلال بن رباح، سلمان فارسی، عمار یاسر، صهیب بن سنان، زید بن خطاب برادر عمر، مقدادبن الاسود، ابوذر، ابوعبیده عامر جراح( تعلیقات دیوان مجیر)، نیز  کشف المهجوب هجویری، تصحیح ژوکوفسکی، ص ۹۷.
عود: چوب درختی که در هند روید و چون بسوزانند بوی خوش از آن برخیزد و بهترین نوع آن، سیاه کبود است که سپیدی در آن نباشد.
عود خام: عود خالص ( فرهنگ نامه شعری)
تا شعاع صبح سوزد هر سحر چون عود خام گوهری کان را بر این سربسته مجمر بسته اند
(دیوان مجیر، ص، ۷۱)
مجمره: آتشدان
بین عود، سوخته و مجمره تناسب وجود دارد.
معنی بیت: به صحابه خاص رسول که همچون عود از گرمی آتشدان سینه در مقام رضا و خرسندی سوخته‌اند سوگند.
۵۶)به رنج خاطر خاصان به خام کاری دهر به صبر کردن و تسلیم پختگان بلا.
خام کاری: ناآگاهی، نپختگی، کم تجربگی (فرهنگنامه شعری).
پختگان بلا: آنان که در بلا پخته و آزموده شده اند و کنایه از خاصان و اولیاءالله (همان).
بین صبر و تسلیم (که از مقامات سلوک هستند) تناسب وجود دارد.
معنی بیت: به در دل بندگان حق و به کارهای نسنجیده ایام و به بردباری و خرسندی آزمودگان دست بلا سوگند.
۵۷)به سقف خانه معمور و چار حد حرم به رکن کعبه و زنجیر مسجدالاقصی
خانه معمور؛ بیت معمور: خانه آباد، البیت المعمور در قرآن سوره طور آیه ۴ آمده، خانه‌ای هست در آسمان چهارم برابر کعبه (فرهنگ لغات و تعبیرات)
چارحد: چهار جهت، چهار طرف (همان).
حرم: حریم، پناهگاه: خانه شخصی و اطراف آن که از تعرض دیگران در پناه است، جای محترم و محفوظ از تعرض، گرداگرد خانه کعبه، گرداگرد کعبه و مکه (فرهنگ لغات و تعبیرات).
رکن: ستون، ستونی که بدان چیزی دیگر تکیه کند (معین).
مسجدالاقصی: لفظ مسجدالاقصی در اولین آیه سوره اسراء موجود است و مراد از آن بیت المقدس می‌باشد که به اعتبار دوری آن از مکه، اقصی خوانده شده و به اعتبار آنکه بعداً از مساجد بزرگ مسلمانان خواهد بود به عنوان مسجد، موصوف گردیده و این خود از معجزات و اخبار غیبیّه قرآن مجید است… (تعلیقات دیوان مجیر، ص، ۴۸۲).

اولاً- در حین معامله اساساً دینی وجود ندارد.
ثانیاً- شخصی بر اثر قبول خدمتی در یک بنگاه رسمی و غیر رسمی تعهد می کند که طبق شرایط معین وظیفه و کار خود را انجام دهد و اگر تخلف کرد و خسارتی از تخلف او حاصل شد، این خسارت را که دین او خواهد شد به آن بنگاه بدهد و برای تأمین این قصد از همان حین استخدام ملکی را نزد بنگاه به وثیقه می گذارد که در صورت تخلف و حدوث خسارت تا مبلغ معین (و یا به میزان خسارت وارد شده ) با صدور اجرائیه و فروش مورد وثیقه خسارت خود را از آن محل استیفاء کند.

وثیقه حسن انجام تعهد همیشه به این صورت نیست. چه، ممکن است کسی از کارخانه ای تدریجاً کالا برای فروش بگیرد و سفته به کارخانه بدهد و تدریجاً به کارخانه مقروض شود و برای حسن انجام تعهد به پرداخت وجه سفته ها ملکی را به صاحب کارخانه و رهن بلامدت بدهد تا هر وقت هر قدر از سفته های او واخواست شود با صدور اجرائیه و فروش مواد وثیقه به همان نسبت طلب خود را استیفاء نماید. در این فرض هم در حین معامله وثیقه ای دینی وجود ندارد تا چه رسد به سر رسیدی که برای پرداخت آن معین کنند. شک نیست که مواد ٣٣ و ٣۴ ق.ث. بر نوع دوم از معاملات وثیقه ای صددرصد قابل تطبیق نیست، ولی به اندک عنایت معلوم است که روح مواد مذکور شامل این مورد است و شورای عالی ثبت اخیرا این رویه را پذیرفته است.
سوم- از مواد ٣٣٨ و ١٩٧ ق.م. معلوم است که در بیع ممکن است ثمن هم عین باشد و هم پول. بنابراین در بیع شرط هم ممکن است ثمن کالا باشد، مثل اینکه شخصی خانه خود را در قبال صد تن پسته به بیع شرط بدهد که در سر رسید پسته را بدهد و خانه را مستخلص کند. در این صورت خسارت تأخیر ماده ٣۴ ق.ث. به آن تعلق نخواهد گرفت و آگهی مزایده هم به عنوان مقدار صد تن پسته باید منتشر شود (مستقیماً از ماده ٣۴ ق.ث. به انضمام مواد ١٩٧ و ٣٣٨ ق.م. از خواص مشترک معاملات وثیقه ای در هر سه نوع آن، این است که معاملات مذکور از طرفین لازم است که در رهن باشد یا بیع شرط یا عقد دیگر، زیرا در ماده ٣۴ ق.ث. معاملات شرطی و رهن در یک سیاق ذکر شده و همه تابع یک حکم اند و عبارت ماده طوری است که نمی توان گفت : «رهن طبق ماده ٧٨٧ ق.م. از طرف مرتهن جایز است، ولی معاملات شرطی طبق ماده ٢١٩ ق.م. نسبت به طرفین لازم است. بنابراین کلمه (می تواند) در ماده ٣۴ ق.ث. اصلاحی ۲۶/۵/۱۳۲۰ به این معنی است که بستانکار حق دارد صدور اجرائیه را بخواهد نه اینکه حق دارد با چشم پوشی از مورد وثیقه (که همان به هم زدن معامله با حق استرداد به تعبیر ماده ٧٨٧ ق.م. میباشد) طلب خود را بر ذمه ی مدیون تحمیل و در نتیجه سند طلب خود را به صورت یک سند ذمّه ای درآورد و مال و دارایی و آزادی مدیون را تهدید کند. در مورد سند ذمّه ای توقیف مدیون جایز است، زیرا این همان وضعی بود که برای اجتناب از آن مواد ٣٣و ٣۴ و ٣۴ مکرر ق.ث. وضع شده است. به این ترتیب مواد قانون ثبت در حدّ خود ناسخ ماده ٧٨٧ ق.م. است.»^[۷]
معاملات رهنی و شرطی و معاملات با حق استرداد و سایر معاملات وثیقه ای تابع مواد ۳۴ و ۳۴ مکرر ق.ث. و ماده ۱۰۸ به بعد آئیننامه اجرائی مفاد اسناد رسمی لازمالاجراء مصوب سال ۱۳۲۲ می باشد.
ولی مقررات اجرای اسناد را می توان در قانون ثبت اسناد و املاک مصوب ۲۶/۱۲/۱۳۱۰ و اصلاحیه مصوب ۲۷/۶/۱۳۲۲ و الحاقی ۱۸/۱۰/۱۳۵۱ و آئیننامه طرز اجرائیه معاملات شرطی و رهنی و با حق استرداد مصوب ۱۶/۲/۱۳۵۲ وزارت دادگستری مشاهده نمود. در واقع آئیننامه اخیرالذکر جایگزین مقررات سابق گردیده و تمامی عملیات اجرائی بر اساس آئین نامه مذکور انجام می گیرد.
بند اول : معاملات رهنی
رهن در لغت به معنی گروگان و در قید چیزی بودن آمده و مترادف آن کلمه وثیقه است به عبارتی رهن گرو گذاشتن مالی است نزد دیگری در قبال دریافت وام تا اداء دین و در واقع نوعی قرض گرفتن است در قبال ترهین مالی بعنوان پشتوانه که تا بازپرداخت آن نزد وام دهنده گرو می ماند. در تحریر الوسیله حضرت امام خمینی (قدس سره الشریف) در تعریف رهن آمده است : رهن عقدی است که جهت وثوق و خاطر جمعی طلبکار بر دینی که بر ذمه بدهکار دارد تشریع شده است و به عینی که گرو داده شده «رهن و مرهون» و به پرداخت کننده آن «راهن» و به گیرنده آن «مرتهن» گفته می شود.
فصل هجدهم قانون مدنی نیز به مبحث رهن اختصاص یافته و به تفصیل شرائط راهن و مرتهن و مورد رهن را بیان نموده است. رهن، عقدی است که بموجب آن، مال مدیون، وثیقه طلب وی قرار می گیرد. به بیان ماده ۷۷۱ ق.م. «رهن عقدی است که بموجب آن مدیون، مالی را برای وثیقه به دائن می دهد. رهن دهنده را راهن و طرف دیگر را مرتهن می گویند.»
بدین ترتیب عقد رهن سبب می شود که طلبکار وثیقه عینی بیابد و بر آن «حق عینی تبعی» پیدا کند؛ بدهکار نتواند در آن تصرفی کند که به زیان مرتهن باشد (ماده ۷۹۳ ق.م.) و طلبکار نسبت به استیفای حق خود از قیمت مال مرهون بر دیگر طلبکاران رجحان یابد.
به عبارت دیگر «رهن عقدی است که بموجب آن بدهکار یا ثالث مال موجود در خارج (اعم از منقول یا غیرمنقول) را بعنوان وثیقه به بستانکار می دهد تا اگر بدهی خود را در سررسید ندهد از محل فروش وثیقه طلب بستانکار داده شود، عقد رهن عقد عینی است و تا به قبض ندهد اثر عقد پدید نمی آید.»^[۸]
«رهن اخص از معاملات وثیقه ای است زیرا به موجب عقد رهن مالی به وثیقه داده می شود ولی عقود دیگری هم وجود دارد که به موجب آن مالی به وثیقه داده می شود.(معاملات وثیقه ای)
از ظاهر ماده ۳۳ و ۳۴ ق.ث. معلوم است که عقد رهن مشمول عنوان معاملات با حق استرداد نیست. در این صورت عنوان معاملات با حق استرداد اخص از عنوان معاملات وثیقه ای است زیرا عنوان اخیر بر رهن هم صدق می کند ولی عنوان معامله با حق استرداد بر رهن صدق نمی کند.»^[۹]
بند دوم : معاملات شرطی
ماهیت معاملات شرطی ناشی از بیع است با حق خیار برای متعاملین و هر چند در باب خیار شرط ضمن مواد ۳۹۹، ۴۰۰و ۴۰۱ ق.م. به توضیح آن پرداخته است اما فصلی از فصول قانون مدنی به بیع شرط اختصاص یافته است و غالب معاملات شرط تحت همین عنوان انجام می گیرد و متبادر به ذهن افراد از معاملات شرطی همانا بیع شرط می باشد.
با نگاهی به پیشینه تاریخی مربوط به معاملات شرطی می توان دریافت که ماهیت این معاملات دستخوش تغییراتی شده است. در ابتدا در معاملات شرطی سعی بر این بود که بین ثمن و مثمن معامله تناسب ارزشی رعایت شود لذا بایع هیچ گاه حقوق خود را تضییع شده نمی دید و هرگاه اراده می کرد می توانست از حق خیار خود استفاده نماید. اما رفته رفته این نوع از معاملات نیز جنبه صوری به خود گرفت و ماهیت آن به صورت وثیقه ای برای معاملات استقراضی تلقی شد، به همین علت دیگر بین ثمن دریافتی با قیمت واقعی مبیع هیچ تناسبی به چشم نمی خورد و برای بدهکاری که به چنین معامله ای تسلیم می شد همواره این خطر وجود داشت که چنانچه به موقع موفق به تهیه اصل وجه و سود آن برای فسخ معامله نمی گشت در برابر اخذ مبلغ ناچیزی تمام مبیع از مالکیت قطعی مشتری بیرون آید و از طرفی عده ای با سوء استفاده از این موقعیت با توسل به معامله شرطی کلاه شرعی برای معاملات خود پیدا کرده و حق همه گونه خیارات را از بایع سلب می ساختند تا بعداً هیچگونه ادعایی متوجه آنان نگردد. اما با پدید آمدن چنین جوی نیاز به یک حکم حکومتی بود تا در خصوص این معاملات ساماندهی رخ دهد و در زمان ناصرالدین شاه طی فرمانی محاکم مکلف شده اند مبلغ پرداختی مشتری را با مال الاجاره ملک مورد معامله حساب نموده و مازاد قیمت مبیع به نفع بایع حکم صادر نمایند. اما این حکم نیز افاقه نکرد و سرمایه دارن که تمایلشان به انجام معاملات شرطی کم شده بود حاضر به تسلیم شدن به این احکام نبودند و در چنین شرایطی بایع صوری (بدهکار واقعی) ناچار بود طبق دلخواه طلبکار مبیع را به بیع قطعی به مشتری منتقل کند و در برابر خریدار ظاهری به فروشنده وکالت می داد که اگر در موعد معین، عین ثمن با مال الاجاره گذشته ملک به وی مسترد گردد بایع ذیحق است که مبیع را مجدداً به خود منتقل سازد.
در نتیجه در این معاملات بعد از انقضاء مهلت و عدم پرداخت وجه موضوع وکالت خود به خود منتفی می شد و دعوای آنان در محاکم مسموع نبود و در نتیجه معامله قطعی محسوب می شد. بعد از تصویب قانون مدنی برای جلوگیری از اجحاف حق خریداران شرطی، ماده ۳۴ ق.ث در این راستا به تصویب رسید که البته این ماده در سال ۱۳۸۶ با اصلاحاتی مواجه شده است. در ماده اصلاحی جدید کلیه معاملات رهنی و شرطی و دیگر معاملاتی که در ماده ۳۳ ق.ث راجع به اموال منقول وغیر منقول منعقد می شود اگر چنانچه بدهکار طلب خود را در مهلت مقرر در سند نپردازد طلبکار می تواند با مراجعه به دفترخانه تنظیم کننده سند صدور اجرائیه را خوستار باشد. در خصوص معاملات شرطی می توان با تکیه بر اینکه بایع می تواند با تحویل ثمن معامله در مهلت مقرر، مبیع را مسترد کند احکام مربوط به معاملات با حق استرداد را در خصوص آن جاری و ساری نمود.
بند سوم : بیع شرط
بیع شرط در قانون مدنی به موجب ماده ۴۵۸ چنین تعریف شده است : «در عقد بیع تعاملین می توانند شرط نمایند که هرگاه بایع در مدت معینی تمام مثل ثمن را به مشتری رد کند خیار فسخ معامله را نسبت به تمام مبیع داشته باشد و همچنین می تواند شرط کنند که هرگاه بعض مثل را رد کرد خیار فسخ معامله را نسبت به تمام یا بعض مبیع داشته باشد در هر حال حق خیار تابع قرارداد متعاملین خواهد بود و هرگاه نسبت به ثمن قید تمام یا بعض نشده باشد خیار ثابت نخواهد بود مگر با رد تمام ثمن» با نگاهی به ماده مذکور می توان دریافت که بیع شرط از انواع بیع خیاری بوده و بایع می تواند در مهلت مقرر با رعایت جهات قانونی معامله را فسخ و مبیع را به خود منتقل نماید. در غیر این صورت پس از انقضاء مدت به ملکیت قطعی مشتری در می آید و نیز نماآت و منافع حاصله از حین عقد تا زمان فسخ متعلق به مشتری خواهد بود.
بیع در لغت، گاه به معنای فروش و گاه به معنای خرید آمده است و از واژگان متضاد به شمار می‌رود
متعاقدین در ضمن عقد بیع می‌توانند، هر شرطی که برخلاف احکام شرعی و مقتضای عقد نباشد، شرط نمایند. به طور مثال هرگاه بایع در مدت معینی تمام مثل ثمن را به مشتری رد نماید، خیار فسخ معامله را نسبت به تمام مبیع داشته باشد؛ در هر حال حق خیار، تابع قرارداد متعاملین خواهد بود. به این معامله بیع شرط یا بیع خیاری می‌گویند.^[۱۰]
شرط خیار در بیع شرط، دارای ویژگی خاصی است و آن اینکه این خیار برای فروشنده شرط می‌شود، در حقیقت فقط فروشنده می‌تواند از این امتیاز استفاده کند و شرط استفاده از آن پرداخت ثمن می‌باشد. بدین ترتیب که شخص مال خود را فروخته و در آن شرط می‌کند که اگر در مدت خیار، ثمن و قیمت آن مال را به خریدار برگرداند، بتواند عقد را فسخ کرده و مبیع را پس بگیرد.
از ساختمان حقوقی این نوع معامله سوء استفاده‌هایی می‌شد، بدین ترتیب که از آن برای گرفتن سود پول، استفاده می‌شد، به طوری که وام دهنده به طور صوری ملک وام گیرنده را خریده و در قرارداد شرط می‌کرد که اگر فروشنده، ثمن را ظرف مهلت معینی بپردازد، حق فسخ معامله را خاهد داشت. غالباً در این معاملات، ارزش وام در مقابل ملک، ناچیز بود و اگر فروشنده در مهلت معین نمی‌توانست وام را پس داده و معامله را فسخ کند، معامله قطعی می‌شد و ضررهای زیادی به فروشنده وارد می‌شد.
جهت جلوگیری از سوء استفاده‌های مختلف، ماده ۳۳ ق.ث وضع شد که مقرر می‌دارد : «نسبت به املاکی که با شرط خیار یا … مورد معامله واقع می‌شوند، حق تقاضای ثبت با انتقال دهنده یعنی فروشنده است.»
در حقیقت با وضع این ماده قانونگذار اعلام کرد که بیع خیاری، مملّک نیست و خریدار چنین ملکی نمی‌تواند به ادعای مالکیت، تقاضای ثبت ملک کند.
در نهایت ماده ۳۴ اصلاحی قانون ثبت به طور کلی معاملات با حق استرداد (که فروشنده حق استرداد را دارد) را در زمرۀ معاملات رهنی قرارداد. به موجب این ماده در معاملات شرطی مثل بیع شرط، خریدار، تنها طلبکار فروشنده است و می‌تواند برای وصول طلب خود درخواست صدور اجرائیه و فروش مبیع شرطی را بنماید، نه اینکه بتواند مستقلاً‌ ملک را به نام خود ثبت نماید.از جمله آثار بیع شرط در قانون مدنی عبارتند از :^[۱۱]
۱- برخلاف قانون ثبت، ملکیت مبیع به خریدار انتقال می‌یابد و طبق ماده ۴۵۹ اگر فروشنده در زمان مقرّر، ثمن را باز نگرداند، بیع قطعی می‌شود؛ اگر چه این ماده با قانون ثبت اصلاح شده است.
۲- قید خیار برای فروشنده موجب محدودیت سلطۀ خریدار بر ملک می‌شود. ماده ۴۶۰ ق.م. مقرر می دارد : «در بیع شرط مشتری نمی‌تواند در مبیع تصرفی که منافی خیار باشد، از قبیل نقل و انتقال و غیره بنماید.»
گفتار سوم : شرایط اساسی معاملات با حق استرداد
بند اول : اهلیت داشتن
اهلیت را به انگلیسی“capacity” و به فرانسه هم “capacite” گویند. در لغت به معنی سزاوار بودن، لیاقت، قابلیت، استحقاق و صلاحیت آمده است. در علم حقوق عبارت از صلاحیت قانونی برای دارا بودن حق و نیز اعمال حق می‏باشد که به اهلیت تمتع و اهلیت استیفاء تقسیم می‏شود. اهلیت در حقوق ایران به دو معنی بکار رفته است :
۱- اهلیت به معنای عام؛
۲- اهلیت به معنای خاص؛
منظور از اهلیت به معنای عام، عبارت است از صلاحیت شخص برای دارا شدن حق و اجرای حق؛ در حقیقت در این مفهوم، اهلیت به معنای کامل آن استفاده می‌شود، به طوریکه هر شخصی که بتواند، دارای حقی شود و نیز بتواند از آن استفاده نموده و استیفاء نماید، گفته می‌شود که اهلیت کامل دارد مثل انسان بالغ و عاقل و رشید.
اهلیت به معنای خاص فقط شامل یکی از این دو قسم است، یعنی یا اهلیت دارا شدن حقی، یا اهلیت اجرای آن، در صورت وجود هر یک از این حق در شخصی، گفته می‌شود که اهلیت استیفا یا اهلیت تمتع دارد هر کجا که واژه اهلیت استفاده می‌شود بیشتر منظور اهلیت استیفاء و اجرای حق است و همین اهلیت اعمال حق، یکی از شرایط اساسی معامله می‌باشد و شخصی که اهلیت استیفاء و اجرای حق ندارد، معاملۀ او و معامله با او صحیح و کامل نخواهد بود. «متعاملین باید برای معامله اهلیت داشته باشند.» (مفاد ماده ۲۱۰ ق.م.)
اهلیت تمتع آن عبارتست از : قابلیتی در انسان که به اعتبار آن می‏تواند دارای حق شود و مورد تکلیف قرار گیرد. یا به عبارت دیگر : استعدادی که به موجب آن شخص از حقوق خصوصی بهره‏مند می‏شود و می‏تواند صاحب حق و تکلیف گردد. و به نظر دکتر کاتوزیان چون تمتع از حق به طور معمول با بکار گرفتن و اجرای آن همراه است، این کلمه صلاحیت اعمال حق را نیز در بر می‏گیرد. اهلیت دارا شدن حق یا اهلیت تملک و استحقاق، همگی به معنی صلاحیت و توانایی شخص برای دارا شدن حق است و این اهلیت بستگی به مراحل زندگی انسان دارد. مراحل زندگی انسان عبارتند از: اهلیت جنین، اهلیت دوران طفولیت، اهلیت دوران تمیز (تشخیص خوبی‌ها و بدی‌ها) اهلیت بلوغ و اهلیت رشد. در حقیقت اهلیت انسان از دوران جنینی و بطور ناقص شروع می‌شود و به سوی تکامل می‌رود.
«اهلیت برای دارا بودن حقوق، با زنده متولد شدن انسان شروع و با مرگ او تمام می‌شود» (مفاد ماده ۹۵۶ ق.م.) شخصیت حقوقی از تولد انسان شروع و در تمام طول زندگی و حیات او ادامه داشته و با فوت وی پایان می‏پذیرد. حتی در ماده ۹۵۷ ق.م. جنین نیز دارای حقوق بوده بهشرط زنده متولد شدن که می‏گوید حمل از حقوق مدنی متمتع می‏گردد مشروط بر اینکه زنده متولد شود.
اهلیت استیفاء که به انگلیسی “capacity to exercise rights”گویند و آن عبارت از قابلیتی که قانون برای افراد شناخته تا بتوانند حق خود را اجرا و خود متعهد سازند. به دیگر سخن صلاحیتی که شخص بهحکم قانون درباره اعمال حق خویش می‏یابد. برای اینکه شخص بتواند حق خویش را به مرحله اجرا درآورد. باید اهلیت استیفا داشته باشد. منظور از اهلیت استیفا، اهلیت اجرای حق و اهلیت اداء، داشتن شرایط لازم قانونی می‌باشد. مطابق ماده ۲۱۱ ق.م.: «برای اینکه متعاملین اهل محسوب شوند باید بالغ و عاقل و رشید باشند»، به همین علت ماده ۲۱۲ ق.م. «معامله با اشخاصی که بالغ یا عاقل یا رشید نیستند را بواسطۀ عدم اهلیت باطل می‌داند.»
اجرای حق مستقیماً و بالاستقلال منوط به استعداد طبیعی و جسمی و روحی افراد می‏باشد. مثلاً هر چند که کودک دو ساله دارای اهلیت تمتع است، معالوصف آن قدرت جسمی و روحی را ندارد که حق خود را اعمال نماید و آثار آن را تحمل کند. ماده ۹۵۸ ق.م. می‏گوید هر انسان متمتع از حقوق مدنی خواهد بود لیکن هیچ کس نمی‏تواند حقوق خود را اجرا کند مگر اینکه برای این امر اهلیت قانونی داشته باشد مثلاً مالک می‏تواند برای گرفتن اجاره بها و یا رفع ید غاصبانه طرح دعوا نماید. یا قرارداد بیع و یا سایر عقود منعقد نماید.
اما آنچه در قسمت دوم ۹۵۸ ق.م. بیان گردیده به نظر اهلیت اجرای حقوق می‏باشد. چون هر انسان متمتع از حقوق مدنی است. و کلمه حقوق که جمع کلمه حق است و معنی حق، نوعی است از سلطنت بر چیزی متعلق به عین چون حق تحجیر، حق رهانت، حق غرما در ترکه میت یا متعلق به غیر عین حق خیار متعلق به عقد، حق قصاص، حق حضانت، حق فسخ، حق طبع، حق تقدم، و در اسلام به حق الله و حق الناس و… شامل می‏شود.
ماده ۱۲۱۰ ق.م. در مورد سن بلوغ و رشد بیان می‏دارد : «هیچ کس را نمی‏توان بعد از رسیدن به سن بلوغ به عنوان جنون یا عدم رشد محجور نمود. مگر آن که عدم رشد یا جنون او ثابت شده باشد.
تبصره ۱: سن بلوغ در پسر پانزده سال تمام قمری و در دختر نه سال تمام قمری است.
تبصره ۲: اموال صغیری که بالغ شده است در صورتی می‏توان به او داد که رشد او ثابت شده باشد.»
آنچه که از مفهوم مخالف و صدر ماده مستنبط است رسیدن به سن بلوغ مترادف است با عاقل بودن و رشید بودن. یعنی پس از ۱۵ سال و ۹ سال قمری یک فرد ایرانی که قانون مدنی بر احوال شخصیه آن حاکمیت دارد عاقل، بالغ، رشید است و طبق ماده ۲۱۱ ق.م. که می‏گوید «برای اینکه متعاملین اهل محسوب شوند باید بالغ و عاقل و رشید باشند. و ماده ۲۱۲ ق.م. معامله با اشخاصی که بالغ یا عاقل یا رشید نیستند را به واسطه عدم اهلیت باطل دانسته» و قانونگذار اهلیت برای معامله را بلوغ، عقل و رشد دانسته و اما تبصره ۲ ماده ۱۲۱۰ استرداد اموال به صغیر را که بالغ شده منوط به اثبات رشد صغیر می‏داند و بحث اینجاست که اثبات رشد بلافاصله بعد از بلوغ است یا به فاصله‏ای از آن و این که رشد وی پیش چه کسی یا چه مرجعی ثابت شود و به طور مطلق بیان گردیده و شاید بتوان گفت که استنباط از عمومات قانون اثبات رشد در مراجع قضایی باید باشد. و لذا لازم می‏شود که افراد پس از رسیدن به سن بلوغ جهت تصرف در اموال خود و بالطبع کسب اجازه انجام معامله به دادگستری مراجعه و گواهی اثبات رشد دریافت دارند.
بدیهی است عمومات قواعد عمومی قراردادها از جمله اهلیت با شرایطی که مختصراً در فوق بیان گردید نیز باید در معاملات با حق استرداد نیز رعایت شود.
بند دوم : معاملات با حق استرداد ورشکسته
به طور کلی معاملات تاجر ورشکسته، قبل از تاریخ توقف صحیح و معتبر است. اشخاص در انجام هرگونه معامله که مخالف قانون نباشد، آزادند و حتی میتوانند قسمتی از اموال خود را به رایگان به دیگران واگذار کنند. بنابراین اصل در مورد معاملاتی که تاجر ورشکسته قبل از تاریخ توقف انجام داده است صحت آنهاست. لیکن در خصوص معاملاتی که تاجر ورشکسته همزمان یا بعد از صدور حکم ورشکستگی انجام داده بسیاری از حقوقدانان قایل به تفکیک بوده و معتقدند که بایستی دعوی استرداد را مطرح نمود.
دعوای استرداد دعوایی است که خواسته آن استرداد اموال امانی نزد تاجر ورشکسته است در مواردی (ماده ۵۳۳ ق.ت.) مقنن استرداد اموال فروخته شده به ورشکسته را مجاز دانسته است. دعوای استرداد فرع بر اثبات ورشکستگی است. دادگاه صالح به رسیدگی دعوای استرداد نیز دادگاه صادرکننده حکم ورشکستگی است. مدعی استرداد ابتدا باید به موجب ماده ۲۴ ق. اداره تصفیه ظرف ۲ ماه به اداره تصفیه مراجعه و ادعا را مطرح کند و در صورت عدم پذیرش، طرح دعوا کند. همچنین برابرماده ۵۳۵ ق.ت. : مدیرتصفیه می تواند با تصویب عضو ناظر، تقاضای استرداد را قبول نماید و در صورت اختلاف محکمه پس ازاستماع عقیده ناظرحکم مقتضی را می دهد. مواد ۵۲۸ تا ۵۳۵ ق ت راجع به استرداد است.
مطابق ماده ۵۳۳ ق.ت. «هرگاه کسی مالالتجاره به تاجر ورشکسته فروخته ولیکن هنوز آن جنس نه به خود تاجر ورشکسته تسلیم شده و نه به کسی دیگر که به حساب او بیاورد آن کس میتواند به اندازه ای که وجه آن را نگرفته از تسلیم مالالتجاره امتناع کند.» این ماده راجع به حالتی است که کالا به تاجر فروخته شده اما تسلیم نشده که در این صورت اگر ثمن پرداخت نشده باشد، فروشنده حق دارد از تسلیم مبیع امتناع کند نویسندگان، این ماده را مصداقی از ماده ۳۷۷ ق.م. راجع به حق حبس و نیز ماده ۳۸۰ ق م (خیار تفلیس) میدانند. از ظاهر ماده نیز بر میآید که ناظر به خیار تفلیس باشد میدانیم که مؤجل بودن ثمن یا مبیع موجب سقوط خیار تفلیس نیست و در مورد این ماده نیز چنین است. نکته دیگر این که این حکم را باید به همه عقودی که در آنها خیار تفلیس وجود دارد (عقود معاوضی) تسری داد.
با پذیرش جریان خیار تفلیس در وضعیت ورشکستگی، شرایط فسخ معامله با تاجر ورشکسته به استناد این خیار به شرح زیر است :
۱- از آنجا که ماده ۳۸۰ ق.م. مقرر می کند : «در صورتی که مشتری مفلس شود و عین مبیع نزد او موجود باشد» چنین استنباط می‌شود که تاجر باید پس از انجام معامله، ورشکسته گردد. البته برخی معتقدند که اگر معامله پس از صدور حکم ورشکستگی انجام شود و عین مال در میان دارایی تاجر ورشکسته باقی باشد، به استناد ماده مذکور، به شرطی که طرف معامله به ورشکستگی تاجر در زمان انجام معامله جاهل باشد نیز می‌تواند معامله را فسخ کند و مالی را که با فسخ، مالک شده مسترد نماید.
برداشت اخیر از ماده ۳۸۰ قانون مدنی، قابل انتقاد است؛ چون ظاهر ماده دلالتی بر حق فسخ معامله‌ای که پس از افلاس یا به تعبیری ورشکستگی انجام می‌گیرد ندارد. علاوه این که تفکیک میان علم و جهل طرف معامله از افلاس یا ورشکستگی در قانون پیش بینی نشده است. همچنین حکم ورشکستگی، جزء احکام اعلانی می‌باشد و کسی که پس از صدور حکم ورشکستگی و اعلان آن با تاجر ورشکسته معامله می‌کند نمی‌تواند جهل خود را به عنوان دلیل استرداد مال قرار دهد.

هر چند دیدگاه ترجیحی نسبت به دیدگاه ایستا عملیتر و قابل قبولتر است اما با این حال دو شکاف و خلاء آشکار در تئوری ترجیحی وجود دارد.
الف: دیدگاه ترجیحی به تقسیم سود الزامی و حتمی متکی است اما چرا آنرا حتمی میداند نمیتواند تشریح کند.
ب: تئوری در ارتباط با اینکه چرا و چه موقع شرکت اقدام به انتظار سهام (تامین مالی خارجی) میکند استدلال واضحی را ارائه نمیدهد. با توجه به مراتب فوق میبینیم که هر دو راه حل با ابهاماتی روبر است و به روشنی رفتار مالی شرکتها را در حرکت به سوی ساختار مالی بهینه تشریح نمیکند لذا رفتار مالی شرکتها در این خصوص به مانند معمایی حل نشده است و از این رو عبارت معمای ساختار سرمایه مطرح میشود.(مایرز،۱۹۸۴)
۲-۲-۱-۸) ساختار مالی مطلوب:
منظور از اصطلاح ساختار سرمایه، نوع و نسبت درصد انواع مختلف اوراق بهادار منتشر شده توسط واحد انتفاعی است ساختار بهینه سرمایه نیز مجموعه نسبتهایی است(انواع اوراق بهادار) که موجب حداکثر شدن ارزش کلی واحد انتفاعی بشود و اما چگونه میتوان محدوده حداکثر ارزش واحد انتفاعی را تعیین کرد ؟ مدیران مالی در مواجهه با مسئله بسیار مشکل مذبور ناگزیر از تدوین سیاست مناسب خود میباشند. چنانچه پس از اعلام یک برنامه مالی جدید، قمیت سهام شرکت کاهش یابد میتوان نتیجه گرفت که اجرای برنامه مالی جدید موجب خارج شدن ارزش شرکت از محدوده بهینه خواهد شد. ضمناً موسسات مالی تامین کننده اعتبار و تسهیلات مالی نیز میتوانند دیدگاه های خود را درباره برنامه مالی واحد انتفاعی در اختیار مدیران مالی بگذارد. چنانچه واحد انتنامی ناگزیر از پرداخت بهره بالا (غیرمتعارف) باشد، میتوان آن را نشانهای از استقراض زیاد قبلی تلقی کرد. منبع دیگر اطلاعات میتواند تجدید نظر در ردهبندی اوراق ترخیص واحد انتفاعی و پایین آوردن آن توسط نوسان تحلیل گر مالی می باشد. (مدیریت مالی جلداول سازمان حسابرسی صفحه ۲۳۹)
۲-۲-۱-۹) روش های مختلف تأمین مالی
وظیفه هر مدیر مالی بهینه سازی ساختار داراییها، بدهیها و حقوق صاحبان سهام به منظور حداکثر ساختن ثروت سهامداران است، در این زمینه مدیر مالی سه تصمیم اخذ میکند:
۱) تجزیه و تحلیل و برنامه ریزی مالی: شامل ایجاد تناسب در ساختار داراییها، بدهیها و حقوق صاحبان سهام جهت بهبود و عملکرد واحد اقتصادی و برنامه ریزی آینده.
۲) تصمیمات سرمایه گذاری: شامل تصمیمات مربوط به کاربرد و تخصیص و تأمین شده بین داراییهای فیزیکی (مانند ساختمان و ماشین آلات) و مالی (انواع اوراق بهادار) به نحوه مطلوب و برای تحصیل بیشتر بازده.

۳) تصمیمات تأمینمالی : شامل تصمیمات مربوط به ساختار مالی و ساختار سرمایه و همچنین تعیین و انتخاب بهترین شیوه تأمینمالی و ترکیب آن.
منابع مالی هر واحد اقتصادی از منابع داخلی و خارجی تشکیل شده است. منابع داخلی شامل جریانهای حاصل از عملیات به علاوه وجوه حاصل از فروش داراییها و منابع خارجی نیز شامل استقراض از بازارهای مالی و انتشارهای جدید است. (حسابدار- شماره ۱۴۶- تاملی در شیوه های تامین منابع مالی در واحدهای اقتصادی، صفحه ۲۸)
معمولاً روش های تأمینمالی در سه گروه تأمینمالی کوتاه مدت، میان مدت، بلند مدت مورد مطالعه قرار میگیرد که در زیر به توضیح هر یک از این روشها میپردازیم:
۱) تأمین مالی کوتاه مدت
تأمین مالی کوتاه مدت تعهداتی است که باید ظرف یک سال یا کمتر بازپرداخت شود. این نوع تأمین مالی می تواند برای رفع نیازهای فصلی یا موقت یا تأمین نیازهای دائمی مورد استفاده قرار گیرد.
سه منبع اصلی تأمین مالی کوتاه مدت به ترتیب اهمیت عبارتند از اعتبارات تجاری، استقراض از بانک های تجاری و صدور اسناد تجاری، اعتبارات تجاری و صدور اسناد تجاری معمولاً شکل تضمین نشده اعطائی اعتبار است در حالی که بانکهای تجارت هم وام بدون تضمین و هم وام تضمین شده اعطاء می کند. وام تضمین شده وامی است که وام گیرنده برخی از داراییهای خودش را مقابل وام دریافتی به تضمین می گذارد و واحد انتفاعی معمولاً حساب های دریافتی یا موجودی مواد یا کالا را پشتوانه اعتبارات کوتاه مدت قرار می دهد. (مدیریت مالی جلد دوم سازمان حسابرسی صفحه ۴۲)
۲) تأمین مالی میان مدت:
منظور از بدهی میان مدت، بدهیهایی است که سررسید آن بیش از یک سال و کمتراز پنج سال میباشد، هر وامی کمتر از یک سال جزو بدهی های جاری در ترازنامه منعکس میگردد، و هر بدهی با سر رسید بیشتر از پنج سال در بدهیهای بلند مدت نشان داده میشود. البته معمول این است که کلیه بدهیهای بیش از یک سال یه عنوان بدهی بلند مدت در ترازنامه درج گردد، و سرفصل خالص برای بدهیهای میان مدت اختصاص نمییابد. تأمینمالی میان مدت علاوه بر وامهای میان مدت، خرید نسیه ماشین آلات و تاسیسات و اجاره را نیز شامل میگردد، بنابراین تأمینمالی میان مدت عبارت است از:
الف) وام های میان مدت
ب) خرید نسیه ماشینآلات و تاسیسات
ج ) تأمین مالی از طریق اجاره
۳) تأمین مالی بلند مدت:
تأمین مالی بلندمدت به سه دسته تقسیم میشود: سهام عادی، اوراق قرضه و سهام ممتاز
۱-۳) سهام عادی:
سهام عادی بخشی از سرمایه شرکت سهامی است که مشخص کننده میزان مشارکت، تعهدات، منافع و حقوق صاحب آن در شرکت میباشد. مالکان شرکت سهامی، سهامداران آن نامیده میشوند. مسئولیت سهامداران محدود به سهام آنها است و بنابراین شخصاً مسئول بدهیهای شرکت نمیباشند. سهامداران شرکت با رأی خود هیئت مدیره را تعیین میکنند. هیئت مدیره شرکت نیز کارکنان شرکت را انتخاب میکنند. معمولاً به دلیل اینکه بسیاری از سهامداران جزء در مجامع عمومی حاضر نمیشوند، قبل از تشکیل مجمع عمومی، برخی مدیران برای سهامداران وکالاتنامه حق رأی ارسال میکنند و از آنها میخواهند حق سهم خود را به مدیریت بسپارند. به همین دلیل، کنترل مؤثر شرکت میتواند با کمتر از ۵۰% مالکت سهام عادی نیز تحقق یابد. (مدیرت مالی جلد دوم احمد مدرس صفحه ۲۳۰)
۲-۳) اوراق قرضه:
راه دیگر تأمین مالی بلند مدت خارج از مؤسسه، صدور اوراق قرضه میباشد. سرمایهگذاران در اوراق قرضه میتوانند از یک جریان منظم بازده سرمایه گذاری، از اطمینان خاطر نسبتاً بالایی نیز برخوردار شوند. اما، دارندگان اوراق قرضه سهمی در سودهای استثنایی واحد انتفاعی ندارند و از حق رأی در مجامع نیز محروم میباشند. اوراق قرضه از لحاظ سرمایه گذاران جاذبه دارد که مایلند از شانس سودآوری در مقابل حصول اطمینان از جریان منظم درآمد صرف نظر کنند. (مدیرت مالی جلد دوم سازمان حسابرسی صفحه ۴۲)
۳-۳) سهام ممتاز:
سهام ممتاز سهامی است که نسبت به سایر انواع سهام دارای امتیازاتی باشد. امتیازات مزبور معمولاً شامل مشخص بودن سود سهام، اولویت در دریافت سود سهام، اولویت در دریافت مبلغ اسمی در زمان انحلال و در برخی مواقع داشتن حق رأی بیشتر^[۱۷] است. سهام ممتاز معمولاً زمانی منتشر میشود که هزینه سهام عادی بالا باشد. بهترین زمان انتشار سهام ممتاز وقتی است که درجه اهرم مالی خیلی بالا بوده، یا انتشار سهام عادی از نظر کنترل شرکت، برای مالکان مشکل ساز باشد. در تأمین سرمایه، سهام ممتاز بسیار گرانتر از اوراق قرضه است زیرا سود سهام ممتاز، از نظر مالیاتی کاهنده نمییاشد. (مدیریت مالی جلد دوم احمد مدرس صفحه ۲۲۶)
۲-۲-۱-۱۰ ) تأمین مالی و ساختار سرمایه:
مدیران برای تأمین مالی ابتدا از طریق وجوه عملیاتی سازمان اقدام میکنند. آنگاه به بازارهای خارجی روی میآورند و در این مسیر بدهی را بر ارزش ویژه ترجیح میدهند. براساس این منطق، عموم مدیران مالی ابتدا به ارزیابی ظرفیت استقراض خود اقدام کرده و پس از اعمال ملاحظات خاص تا سطح ظرفیت به دست آمده بدهی ایجاد میکنند. عمده ترین خطر افزایش بدهی، عدم توانایی پرداخت اصل و فرع در سررسید مقرر است. لذا اینگونه پرداختهای ثابت بدون توجه به توانایی سودآوری واحد اقتصادی باید تسویه شود. هرگونه عدم پرداخت منجر به ورشکستگی یا اقدامات حقوقی علیه واحد اقتصادی میشود. علاوه بر این، حفظ انسجام مالی و موقعیت رقابتی واحد اقتصادی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. واحد اقتصادی باید به گونهای عمل کند که وجوه کافی برای سرمایه گذاریهای راهبردی، پرداخت سود سهام، هزینه های پژوهش و توسعه و نظایر آن در دسترس باشد. عدم توانایی در فراهم آوردن این وجوه سلامت مالی واحد اقتصادی را تهدید خواهد کرد.
در تعیین ظرفیت استقراض، مدیر مالی باید توازن بین جریانهای نقدی داخلی و جریانهای خارجی لازم را همواره مدنظر داشته باشد. برای این منظور باید آن مقدار جریانهای نقدی که میتواند در پرداخت تعهدات مالی مورد استفاده قرار گیرد، شناسایی شود.
تصمیمات مربوط به ساختار سرمایه واحد اقتصادی دارای دو جنبه میزان سرمایه مورد نیاز و ترکیب تأمین سرمایه است و فرایندی را که منجر به تصمیمگیری نهایی میگردد روش تعیین ساختار سرمایه مینامند. مطالب در مورد تعیین ساختار سرمایه حول محور روشهایی میچرخد که واحد اقتصادی به وسیله آن میزان ریسک و بازده هر یک از ساختارهای مختلف سرمایه را تعیین میکند.
هدف از تعیین ساختار سرمایه، مشخص کردن ترکیب منابع مالی به منظور به حداکثر رساندن ثروت سهامداران است اگر چه چارچوب نظری ارائه شده در مباحث مدیریت مالی مأخذ خوبی برای این کار است، اما تردیدی نیست که در عمل ما را با مشکلات و مسائل زیادی مواجه خواهد کرد، زیرا ثروت سهامداران تحت تأثیر عوامل متعددی قرار میگیرد که ساختار سرمایه یکی از آنها است.
ساختار سرمایه یک واحد اقتصادی، رابطه نزدیکی با هزینه سرمایه دارد. ساختار سرمایه، ترکیب منابع نقدی بلند مدت مورد استفاده واحد اقتصادی است و تغییر در آن موجب تغییر هزینه سرمایه واحد اقتصادی می شود. هدف اصلی از تصمیمهای ساختار سرمایه، ایجاد ترکیبی مناسب از منابع نقدی بلند مدت، به منظور حداقل سازی هزینه سرمایه واحد اقتصادی و از آن طریق، حداکثر کردن ارزش بازار واحد اقتصادی میباشد. این ترکیب را ساختار سرمایه بهینه مینامند.
۲-۲-۱-۱۱) هزینه تأمینمالی
هزینه تأمینمالی هر واحد اقتصادی، بر اساس میانگین موزونی از هزینه های اوراق بهاداری محاسبه میشود که به منظور پشتیبانی مالی سرمایه گذاریهای آن واحد اقتصادی مورد استفاده قرار میگیرد. در این محاسبه، هزینه هر نوع اوراق بهادار در نسبت ارزش آن اوراق به جمع مبلغ کلیه اوراق بهادار صادر شده توسط واحد اقتصادی ضرب میگردد.
برای استفاده از هزینه تأمینمالی در ارزیابی سرمایه گذاری جدید هر واحد اقتصادی دو شرط اساسی مطرح است:
ریسک پروژه های سرمایهای تحت بررسی، مشابه ریسک متوسط پروژههایی باشد که در گذشته توسط واحد اقتصادی مورد قبول و اجرا قرار گرفته است.
سیاست تأمینمالی واحد اقتصادی تحت تاثیر پروژه های سرمایهای قابل قبول و اجرا شده واحد اقتصادی قرار نگیرد.
هزینه تأمینمالی، معیار مناسبی برای تعیین حداقل نرخ بازده قابل قبول پروژه های سرمایه ای، در مواردی است که دو شرط فوق حضور دارند. حداقل نرخ بازده قابل قبول برای هر سرمایهگذاری از تقسیم حداقل گردش وجوه نقد قابل قبول بر مبلغ سرمایهگذاری به دست آید.
چنانچه واحد اقتصادی n روش مختلف تامینمالی را مورد استفاده قرار دهد که هر روش j ، هزینه مربوط به آن  و نسبت به درصد  باشد، هزینه تامین مالی واحد اقتصادی(  ) به شرح زیر محاسبه میشود:

به رغم دقت ظاهری فرمول، برآورد دقیق هزینهتأمین مالی هر واحد اقتصادی در اغلب موارد مشکل است زیرا نسبت درصد روش های مختلف تأمینمالی و همچنین هزینه آن به شکلهای متفاوتی انجام میشود. (حسابدار- شماره ۱۴۶- تاملی در شیوه های تامین منابع مالی در واحدهای اقتصادی، صفحه ۲۹-۳۳)
۲-۲-۲) بخش دوم: عوامل مؤثر بر ساختارمالی
عوامل موثر بر ساختار مالی (اهرم مالی) شرکتها به دو دسته عوامل درونی و بیرونی تقسیم میشوند که در ذیل به شرح هر کدام از این عوامل میپردازیم.
۲-۲-۲-۱)عوامل درونی مؤثر بر ساختارمالی:
عوامل درونی شامل ملاحظات درونی یک شرکت هستند که اثراتی را برروی نوع ومقدار اوراق بهادار در ساختارمالی آن شرکت دارند. این عوامل بدین قرارند:
۲-۲-۲-۱-۱) صنعت:
تعریف ومفهوم تقریبا واحدی که در اکثر متون از واژه صنعت به عمل آمده بدین قراراست: ‹‹صنعت عبارت است ازمجموعه شرکتهایی که دارای خطوط تولید (محصولات) عمده واصلی مشابهای هستند››. بدین معنی که عامل تعیین کننده نوع صنعت یک شرکت این است که آن شرکت باتوجه به محصول عمده واصلی که تولید میکند در کدام گروه از صنایع قرار میگیرد. (فری و جانس^[۱۸]؛ ۱۹۷۹)
به عنوان مثال وقتی که اشاره میشود ‹‹صنعت مصالح ساختمانی›› یعنی مجموعه شرکتهایی که تولید یا تولیدات اصلی آنها مواد و مصالح ساختمانی است ازقبیل تولیدات سیمان، گچ، آهک، کاشی و مانند آن. به عبارت دیگرمحصولات این قبیل شرکتها همگی مورد استفاده ساخت و ساز ساختمانها وابنیه واین قبیل موارد است. بنابراین شرکتهایی که تولیدات ومحصولات آنها ازاین نوع باشد، دراین صنعت قرارمیگیرند.
اما اینکه چگونه نوع صنعت بر ساختارمالی (نسبت بدهی) تأثیردارد، بدین نحواست، شرکتهائی که دریک صنعت هستند از ریسک تجاری (عدم قطعیت درعایدات آتی) یکسانی برخوردارند، زیرا:
۱- تولیدات مشابهای دارند.
۲- هزینه های مواد ونیروی کارآنها یکسان ومشابه است.
۳- به تکنولوژی مشابهای متکی هستند.
وازطرفی ریسک تجاری است که میزان وام واعتباراتی که بازارهای سرمایه دراختیار شرکت قرارمیدهند راتعیین میکند. همچنین نرخ بهره وام واعتبارات باتوجه به میزان نوسان درعایدات شرکت تعیین میگردد. بنابراین باتوجه به اینکه یک شرکت درکدام صنعت قراردارد، ریسک تجاری مختص آن صنعت راخواهد داشت، و ریسک تجاری نیز میزان وام و اعتباراتی که بازارهای سرمایه دراختیارشرکت قرارمیدهند راتعیین میکند. لذا این امر نیز ساختارمالی شرکت را تحت الشعاع خود قرار میدهد.
بنابراین نوع صنعت به عنوان یک عامل یا ‹‹متغیرکیفی^[۱۹]›› است که نسبت بدهی (اهرم مالی) شرکتها را تحت تأثیرخود قرار میدهد، و در مطالعات مربوط به عوامل درونی تأثیر گذار بر ساختارمالی به عنوان یک
عامل مهم و اساسی تلقی میشود. (بردلی^[۲۰]؛ ۱۹۸۴)
۲-۲-۲-۱-۲) اندازه شرکت: