مدل های مربوط به دسترسی عمدتاً شکل های تکامل یافته و اصلاح شده مدل جاذبه می باشند که توسط محققین مختلف همچون اشنایدرو سیمونز در سال ۱۹۷۱ توسعه و تکامل یافته اند. (صابری فر، ۱۳۷۸، ص ۸۲) در مجموع، در نظریه های دسترسی متغیرهایی نظیر فاصله و هزینه کل اهمیت داشته و کمتر به تقابل فضایی در الگوهای توزیع پرداخته شده است بطور کلی هر یک از نظریه های ارائه شده روی فاکتور و عامل بخصوصی تأکید داشته و گاهاً در زمینه مکانیابی تسهیلات و خدمات خاصی کاربرد دارند. بعلاوه قادر به ترکیب کلیه پارامترهای مؤثر در مکانیابی تسهیل خاص نیستند. (صابری فر، ۱۳۷۸، ص ۸۳)
۲-۱۰-۲- مدل مکانیابی تخصیص
بحث در مورد مدل مکانیابی تخصیص، اندیشۀ تازه ای نیست. بطور کلی تحقیق و بررسی تئوریک در مورد این مفهوم در طول دهۀ ۱۹۶۰ و دهۀ ۱۹۷۰ در ارتباط با پیشرفت علوم کامپیوتری صورت گرفته است. در سیستم های اطلاعات جغرافیایی، بالاخص در نرم افزار Arc GIS شش مدل مکانیابی ـ تخصیص وجود دارد. هر کدام از این شش مدل در زمینه های خاصی از مسائل کاربرد داشته و طراحی شده اند. از این مدل برای اختصاص مکان جهت مراکز خدماتی استفاده می شود. تخصیص برنامه در محیط شبکه است که تحلیل های اختصاص منابع را انجام می دهد. این پروسه نزدیکترین مرکز (حداقل هزینه سفر) را برای هر اتصال در شبکه پیدا می کند. مثلاً می توان جهت یافتن نزدیکترین مدرسه به هر دانش آموز و… این مدل (تخصیص) را به کار برد. تخصیص، این امکان را فراهم می سازد که مدلی برای چگونگی توزیعمیان مراکز مختلف (مثل خیابان ـ خطوط آب و برق و…) به وجود آورد. هر مرکز دارای ظرفیتی برای منبعی خاص می باشد. مثلاً یک مدرسه برای تعداد مشخصی از دانش آموزان ظرفیت دارد. منابع در امتداد عوارض و بر حسب ظرفیت و ملاک های مختلفی مانند فاصله و زمان از هر مرکز و ظرفیت کل آنها نسبت به هر مرکز تخصیص داده می شوند. فرض مدل بر این اساس است که منطقه پیرامون یک مرکز به صورت شبکه ای از عوارض خطی می باشد، این عوارض خطی موقعیت مسیرهای حمل و نقل را شناسایی کرده و مشخص می سازند که این موقعیت ها چگونه به همدیگر مرتبط می شوند و این موقعیت را منعکس می سازند که حمل و نقل منابع بر روی مسیرهای از پیش تعریف شده صورت می گیرد. تخصیص منابع تا زمان رسیدن به حداکثر مقاومت ادامه می یابد. برای مثال به منظور یافتن خیابان هایی که در فاصله زمانی ۵ دقیقه از یک ایستگاه خدماتی می باشند، بایستی مقدار حداکثر مقاومت به حرکت را، ۵ دقیقه برای شبکه تعریف کرد. (سایت مدل ها http://www.gisdevelopment.ne) مدل های مکانیابی ـ تخصیص برای یافتن موقعیت بهینه مراکز خدماتی که برای تمام کاربران به بهترین وجه قابل دسترسی است. توسعه یافته اند. این مدل ها ارتباط بین خدمات بالقوه و استفاده کنندگان مشخص شده برای آن تخصیص را بهینه می سازد. همان گونه که ذکر شد مدل های مکانیابی از شش مدل (سه مدل اصلی و سه مدل فرعی) تشکیل شده است، که هر کدام برای بهینه ساری موقعیت مراکز خدماتی بر اساس یک معیار طراحی شده اند. بهینه سازی می تواند به حداقل رساندن مسافت پیموده شده، به حداکثر رساندن تعداد مصرف کنندگان و… باشد.

۱-۲-۱۰- ۲- حداقل فاصله
این مدل جهت حداقل رساندن هزینه های حمل و نقل به کار می رود. در این حالت موقعیت مراکز خدماتی به گونه ای باید انتخاب و تعیین گردد که مجموع فواصل وزنی (فاصله ای که به تعداد ساکنان ضرب می شود) طی شده، به حداقل برسد. این مدل دارای کاستی ها و محدودیت هایی است. از قبیل اینکه تنها تعداد خاصی از تسهیلات، مکانیابی می شوند و هر نقطه تقاضا به نزدیکترین مرکز خدماتی مسافرت می کند. در این مدل مراکز خدماتی در مرکز وزن دار واقع می شوند که در آن اکثر نقاط تقاضای تمایل دارند به جایی بروند که وزن بالایی را دارا می باشد. این مدل جهت یافتن موقعیت بهینه یک سری از مراکز خدماتی به کار برده می شود.
۲-۲-۱۰- ۲- مدل حداکثر تراکم
این مدل مراکز خدماتی را در نزدیکترین مراکز جمعیتی مکانیابی می کند. هدف این مدل به حداکثر رساندن تعداد مشتریان می باشد. به عبارتی این مدل به دنبال تراکم مطلوب مشتری در یک شعاع مورد نظر می باشد. فرض اساسی این مدل عبارتست از اینکه تراکم به طور خطی با افزایش فاصله کاهش می یابد. مدل حداکثر تراکم در پی به حداکثر رساندن نقاط تقاضا می باشد و در آن بایستی آستانه فاصله را وارد کرد. بدان معنی که میزان تقاضا در آن فاصله در نظر گرفته می شود و تقاضاهای خارج از فاصله تأثیری در مکانیابی مراکز خدماتی نخواهند داشت. با دور شدن از مراکز خدماتی، احتمال سفر به طور خطی کاهش می یابد تا آنجا که احتمال در آستانه فاصله برابر با صفر شود. این مدل نیز دارای معایب و محدودیت هایی می باشد، از قبیل:
الف) تعداد مشخصی از مراکز خدماتی مکانیابی می شوند.
ب) هر تقاضا به نزدیکترین مرکز خدماتی سفر می کند.
ج) تراکم تقاضا در یک مرکز خدماتی به صورت خطی با افزایش فاصله، کاهش می یابد.
۳-۱۰-۲- مدل حداقل فاصلۀ توان دار
در این مدل نتایج فاصله توان دار تجمعی (مربعی، مکعبی و…) به حداقل می رسد. بر خلاف مدل حداکثر تراکم این مدل، مراکز خدماتی را به سوی نقاط تقاضایی که دورتر واقع شده اند، می کشاند. بالا بودن مقدار نمای فاصله باعث می شود که اثرات فاصله، اغراق آمیز شود. تابع توانی فاصله بزرگ، بطور غیر مستقیم، فواصلی را که رفتار تقاضا بایستی به نزدیکترین مرکز خدماتی بپیماید، متعادل می سازد. در نتیجه این مدل در مکانی ایجاد می شود که باعث به حداکثر رساندن تعادل در خدمات رسانی شود. بر طبق این مدل در صورتی که مرکز خدماتی در هر مسیری جا به جا شود، کل فاصله پیموده شده افزایش می یابد. بنابراین موقعیت تعیین شده بهینه می باشد. در صورتی که بخواهیم فاصله را اغراق آمیز نمائیم و توان دوم را به آن اضافه کنیم، فاصله دامنه اغلب نقاط افزایش می یابد و نقطۀ تقاضا در فاصله خیلی دور واقع می شود و موقعیت کنونی مرکز خدماتی بهینه نخواهد بود. بنابراین مرکز خدماتی به طرف نقطۀ تقاضا کشیده خواهد شد تا فاصلۀ اغراق آمیز شده را کاهش دهد. محدودیت های این مدل عبارتند از:
الف) فقط تعداد خاص از مراکز مکانیابی خواهند شد.
ب) هر متقاضی به نزدیکترین مرکز خدماتی سفر خواهد کرد.
۱-۳-۱۰-۲- مدل حداقل فاصله (محدودیت دار)
این مدل جهت مشخص کردن مکان تعداد مشخصی از مراکز خدماتی می باشد تا در نهایت مقدار فاصله ای که متقاضایان سفر می کنند به حداقل برسد. اگرچه در این مدل ممکن است دسترسی کل بهینه گردد لیکن شاید دسترسی در هر نقطه تقاضا تغییر یابد. جهت ایجاد تعادل باید محدودیت های فاصله را اعمال کنیم تا باعث شود هیچ فردی فاصله ای بیشتر از فاصله تعریف شده تا نزدیکترین فاصله خدماتی را طی نکند. نمونه کاربردی این مدل، مکانیابی کتابخانه های عمومی می باشد. مثلاً مدل با تضمین این موضوع بکار برده شود که هیچ تقاضایی در فاصله بیشتر از ۳۰ کیلومتری یک کتابخانه وجود نداشته باشد. محدودیت های این مدل عبارتند از:
الف) فقط تعداد خاصی از مراکز خدماتی مکانیابی خواهند شد.
ب) هر متقاضی به نزدیکترین مرکز خدماتیش سفر خواهد کرد.
ج) هیچ نقطۀ تقاضایی، دورتر از فاصله مشخص شده نخواهد رفت.
۲-۳-۱۰-۲- مدل حداکثر پوشش
به حداکثر رساندن تعداد مشتریانی که در یک فاصله مورد نظر زندگی می کنند، از اهداف این مدل می باشد. این مدل به شناسایی مراکز جمعیتی نیاز ندارد و مراکز خدماتی به گونه ای مکانیکی می شوند که جمعیت تحت پوشش به حداکثر برسد. مکانیابی مراکز اورژانس نمونه ای از کاربردهای این مدل می باشد. برای خدمات اورژانس مناسب، خانوارها باید دسترسی مناسب و سریع به آن مراکز داشته باشند. این مدل جهت پاسخگویی به سؤالات ذیل مفید می باشد:
الف) با داشتن زمان واکنش مورد نیاز، کمترین تعداد تسهیلات و مراکز خدماتی مورد نیاز برای تحت پوشش قرار دادن هر نقطه تقاضا چند مورد می باشد؟
ب) حد واسط بین تعداد مراکز خدماتی و میزان پوشش کدام است؟
با بکارگیری این مدل برای یک مرکز خدماتی، سپس برای دو مرکز خدماتی و مثل آن، تا جائیکه ۱۰۰% منطقه، زیر پوشش قرار گیرد، سؤالات مورد نظر به راحتی حل خواهند شد. این مدل نیز مانند سایر مدل های ذکر شده دارای معایب و محدودیت هایی می باشد، که عبارتند از:
الف) فقط تعداد خاصی از مراکز خدماتی مکانیابی می شوند.
ب) هر نقطۀ تقاضا به نزدیکترین مرکز خدماتی اش سفر خواهد کرد.
ج) یک نقطۀ تقاضای جمعیتی، فقط زمانی که در داخل آستانه فاصله ای یا زمانی یک تسهیل مشخص قرار گیرد، تحت پوشش قرار می گیرد.
۴-۱۰-۲- تئوری سیستمی
نواحی جغرافیایی به عنوان یک پدیده در حال تغییر با چنان سرعتی دست خوش دگرگونی و تحول می شود که دیگر برنامه ریزی و طرح ریزی رایج و معمولی نمی تواند پاسخگوی این تغییرات باشد. سازگاری با چنین تغییرات سریع جاری نیازمند رویارویی جدیدی با ناحیه و مدیریت نواحی می باشد. (سازمان شهرداری ها، ۱۳۷۰، ص ۵۰)
از آنجایی که فعالیت های انسانی در بستر ناحیه پراکنده هستند، نحوه ارایش فضائی آنان باید به نحوی باشد که ضمن ایجاد کارائی مطلوب برای شهروندان کمترین اثر نامطلوب را بر محیط زیست بر جای گذارد. با این وصف محیط یک ناحیه را می توان به عنوان سیستمی فرض کرد که از زیر سیستم های متعددی تشکیل گرددیه و روابط متقابل بین آنها در جریان می باشد. وظیفه هر برنامه ریز ناحیه ای آن است تا نسبت به ناحیه و مسائل ناحیه ای نگرش سیستمی و همه جانبه داشته باشد. هر یک از خصوصیات سیستم یعنی تأثیر هر جزء بر رفتار کلی، وابستگی رفتار اجزاء و تأثیر آنها بر کل و عدم استقلال رفتار اجزاء را می توان در سیستم های ناحیه ای مورد توجه قرار داد. در این سیستم عناصر ناحیه ای اجزای آن را تشکیل می دهند. کارکرد هر یک از عناصر ناحیه ای بر کارکرد کلی ناحیه تأثیر دارد و نحوه عملکرد و کارائی هر یک از اجزاء به یکدیگر مرتبط و وابسه است. در اوایل دهه ۱۹۵۰ این تفکر در برنامه ریزی حمل و نقل ناحیه ای تأثیر گذاشت و از آن پس به جای مطالعه هر یک از مسائل ترافیکی بطور جداگانه تفکر سیستمی یعنی دید و نگرش کل گرایانه و تمام اجزاء را مورد توجه قرار داد. بر مبنای همین تفکر بود که روش برنامه ریزی حمل و نقل مبتنی بر کاربری اراضی شکل گرفت، و برآورد حجم و جریانات ترافیکی بر اساس پیش بینی انواع کاربری ها در ناحیه امکان پذیر گردید. بر اساس همین دیدگاه برنامه ریزان قادر به تحلیل و ارزیابی کاربری ها در وضع موجود بوده و میزان انطباق و سازگاری هر یک از کاربری ها را در ارتباط با سایر کاربری ها و فعالیت ها می سنجد. این دیدگاه در حال حاضر در قالب مدل های مختلف همچون ساختار فضائی ناحیه شهری سهم قابل توجهی دارد. (حسینی، ۱۳۷۹، ص۷۹)
۵-۱۰-۲- تئوری مکان مرکزی
تئوری مکان مرکزی به دنبال یافتن عوامل مؤثر در مکان گزینی خدمات سکونتگاه ها است. این تئوری یکی از عملی ترین مباحث در ساخت سکونتگاه ها و جایگزینی خدمات است، که از والتر کریستالر جغرافیدان آلمانی در سال ۱۹۹۳ در اقتباس از ایده های یوهان فون تونن، جی کوهل و آلفرد وبر می باشد.
بر اساس این نظریه هر مکان مرکزی استعداد عرضه خدمات را به تعداد معینی از جمعیت دارد. و از ان حد به بالا فضای عرضه تنگ و دست و پاگیر شده و خدمات به گونه ای شایسته توزیع نمی شود. بر همین مبنا است که بر سلسله مراتبی کردن مراکز خدماتی توجه می شود، اما همه خدمات با برد و رسانی همان در اختیار متقاضیان قرار نمی گیرد. اصولاً خدمات معمولی با برد کمتر و خدمات نارد و کمیاب با برد و فاصله بیشتر در اختیار انسان ها خواهد بود. (فرید، ۱۳۶۸، ص ۵۰۷) بدین ترتیب در نظریه کریستالر دو عامل، مهم به نظر می رسد. الف: آستانه کالا و خدمات ب: محدوده بازار فروش کالا و خدمات. بیشتر جغرافیدانان برای تعیین آستانه فعالیت های اقتصادی از عامل حداقل جمعیت استفاده می کنند. بدین سان که تا حداقل جمعیت وجود نداشته باشد نمی توان به عرضه کالا و خدمات با کارکرد در مکان مرکزی اقدام کرد یا آستانه آن را معین ساخت. (شکوئی، ص ۳۸۴) می توان گفت که آستانه هر کالا یا خدمات جایی است که در آن حداقل تقاضا وجود دارد. کالاها و خدمات گوناگون هر یک آستانه ویژه خود را دارند. برخی از کالاها و تولیدات دارای آستانه محدودی هستند، مثل خواربار فروشی ها، نانوائی ها و نظایر آن. در حالی که کالاهایی مثل جواهر فروشی ها و مبل فروشی ها از آستانه پر وسعتی برخوردار هستند.
بطور کلی اصولی که تئوری مکان مرکزی بر آن استوار است را می توان در چند اصل خلاصه کرد:
الف) الگوی پخش فعالیت های انسان در فضا به گونه ای است که فاصله مکانی در نتیجه فضا و مکان با مسافت ها در نظام گیری فعالیت های انسانی نقش سازنده ای را بر عهده دارد. (شعاع دسترسی)
ب) جمعیت به گونه ای در روی یک دشت یکنواخت توزیع شده اند که در آن بطور یکسان حمل و نقل در همه جهات به آسانی امکان پذیر است و همه از درآمد یکسانی برخوردار هستند و مصرف کنندگان کالاها و خدمات، حداقل فاصله را طی می کنند.
ج) توزیع فعالیت های انسانی از اصول سلسله مراتبی و تسلسلی برخوردار می باشد. بنابراین تعدادی از مکان های مرکزی اداری کارکردهای بیشتری هستند، که در سطوح بالاتر نظام سلسله مراتبی مرکزی قرار دارند، در حالی که مکان هایی نیز وجود دارد که در سطوح پایین سلسله مراتب قرار دارند.
گرچه این نظریه بسیار معقول و منطقی به نظر می رسد ولی با واقعیت های زندگی سازگار نیست. شاید بتوان از نظریه فوق در مکانیابی فضاهای آموزشی نواحی به شرطی که طرح های بلند مدت برایشان تهیه شود استفاده کرد.
۶-۱۰-۲- مدل جاذبه
نام مدل جاذبه از قانون جاذبه نیوتون د رفیزیک گرفته شده است. قانون نیوتون برای دو جسم با جرم های m₂ و m₁ که به فاصله d از هم قرار دارند با نماد ریاضی به صورت زیر بیان می گردد.
رابطه (۳-۱)  که در آن f نیروی کشش جاذبه است و G مقدار ثابت با شاخص مقیاس.
در تقلید از قانون جاذبه نیوتون m₂ و m₁ دو نقطه فرض می شوند. مانند دو مرکز مورد نظر (مدرسه) و d فاصله بین دو مدرسه است که تأثیرات متقابل دو مدرسه با وسعت نسبی مستقیم با مجذور فاصله بین آنها نسبتی معکوس دارد. برای بکار گیری مدل جاذبه این فرض وجود دارد که هر ناحیه در رابطه با خدماتی که ارائه می دهد، خودکفاست. بنابراین کل ناحیه به N ناحیه تقسیم می شود. فرض بعدی این است که یک متقاضی مثلاً در ناحیه I به تمامی مراکز خدمات جذب می شود. و می توان میزان جاذبه یک مرکز خدماتی را که به عواملی چون فاصله، هزینه و تعداد جمعیت بستگی دارد، محاسبه نمود. در واقع کنش متقابل بین تقاضا و عرشه یک ناحیه از خدمات باعث بوجود آمدن یک سری نواحی تحت عنوان ” نواحی بازار جغرافیایی ” آن خدمت می شوند. که در ضمن می تواند حوضه نفوذ هر مورد خدماتی نیز به حساب آید. تئوری جاذبه الگوی دیگری نیز از مسافرت و پیش بینی حرکت و جا به جایی بین نواحی ارائه می دهد. ولی برای برنامه ریزان استفاده از این تئوری به تنهایی نمی تواند مفید باشد. اما نقطه قوت آن بخصوص در رابطه با تراکم جمعیت و تعیین تقدم نواحی در تأسیس خدمات است.
ضمن می تواند حوضه نفوذ هر مورد خدماتی نیز به حساب آید. تئوری جاذبه الگوی دیگری نیز از مسافرت و پیش بینی حرکت و جا به جایی بین نواحی ارائه می دهد. ولی برای برنامه ریزان استفاده از این تئوری به تنهایی نمی تواند مفید باشد. اما نقطه قوت آن بخصوص در رابطه با تراکم جمعیت و تعیین تقدم نواحی در تأسیس خدمات است.
۷-۱۰-۲- کاربری زمین
موضوع ” کاربری زمین ” یعنی چگونگی استفاده و توزیع و حفاظت اراضی، همواره از محورهای اساسی شهرسازی و برنامه ریزی شهری منطقه ای بوده است. در واقع مشخصات طبیعی زمین (مثل مقدار، پوشش گیاهی، منابع زیرزمینی و…) و همچنین مشخصات اقتصادی، اجتماعی زمین (حقوق مالکیت، عرضه و تقاضا، منافع عمومی و خصوصی، حفاظت محیط، نیازهای فعلی و آتی ناحیه به زمین، ارزش افزوده زمین و…) از عوامل اصلی و تعیین کننده شکل توسعه ناحیه ای، کیفیت عمران ناحیه و نحوه ساماندهی فضایی انواع فعالیت های ناحیه ای محسوب می شوند. بر این اساس مداخله در سامان بخشی به کاربری زمین و برنامه ریزی برای آن، روندی پیچیده و دشوار است. (مهدیزاده،۱۳۷۷،ص ۷۱)
در یک تعریف کلی کاربری زمین یعنی ساماندهی مکانی و فضایی فعالیت ها و عملکردهای ناحیه ای بر اساس خواست ها و نیازهای ناحیه ای که در واقع هسته اصلی برنامه ریزی ناحیه ای است و انواع استفاده از زمین را طبقه بندی و مکانیابی می کند. به طور کلی در زمینه نحوه استفاده از اراضی ناحیه ای، سه نگرش عمده وجود دارد که عبارتند از:
الف) دیدگاه ساماندهی زمین
ب) دیدگاه کارکردگرایی در کاربری زمین
ج) دیدگاه توسعه پایدار در کاربری زمین
همچنین مردمی است که در آینده از آن بهره مند خواهند شد. به عبارتی دیگر، مشخصات محلی و احتیاجات ساکنان ناحیه و مؤسسات و نهادهای مستقر در ناحیه، اساس تعیین معیارهای مکانی کاربری زمین به شمار می رود. در برنامه ریزی کاربری زمین (انتخاب مکان های مناسب برای هر یک از فعالیت ها) باید به سه نوع مسئله مهم توجه شود:
الف) سازگاری نوع فعالیت مورد نظر در مکان با فعالیت های همجوار

مقصود آن است که اگر ابزار اندازه ­گیری را در یک فاصله­ی زمانی کوتاه چندین بار به گروه واحدی از افراد بدهیم، نتایج حاصل نزدیک به هم باشد (خاکی، 1382). روش سنجش پایایی ابزار تحقیق با نرخ ناسازگاری که توسط ساعتی ارائه شد اندازه ­گیری می­ شود بطوری که ابتدا بیشترین مقدار ویژه ( ) از ماتریس زوجی نهایی محاسبه شده و پس از آن به ازای بعد ماتریس، مقدار ثابتی تحت عنوان مقادیر شاخص ناسازگاری ماتریس تصادفی پیشنهاد می­ شود. مقدار نهایی نرخ ناسازگاری که همان مقدار پایایی است از خارج قسمت مقدار شاخص ناسازگاری بر شاخص ناسازگاری ماتریس تصادفی حاصل می­ شود. اگر حاصل کمتر از 1/0 باشد می­گوییم سازگاری پذیرفته شده است و پایایی لازم وجود دارد. در این تحقیق نرخ ناسازگاری برای تمامی جداول مقایسه زوجی تحلیل شبکه­ ای فازی کمتر از 1/0 (حداقل 006/0 و حداکثر 08/0) می­باشد.

شیوه تجزیه و تحلیل داده ها

بعد از جمع­آوری داده ­ها، مقایسات زوجی بین منابع مدیریت کیفیت بر مبنای منبع سوم و بر مبنای هر کدام از استراتژی­ها، مقایسات زوجی استراتژی­ های مورد استفاده در مدیریت کیفیت بر مبنای منابع مدیریت کیفیت و بر مبنای نقش هرکدام در افزایش کیفیت محصولات با بهره گرفتن از تجزیه تحلیل شبکه­ ای که توسط ساعتی (1996) ارائه شد، با بهره گرفتن از نرم افزار تحت وب FANP (پایگاه مدیر پلاس، 1392) انجام شد و نتایج برحسب درصد، نوع رابطه میان متغیرهای مختلف را مشخص می­ کند. نتایج به دست آمده از روش تجزیه تحلیل شبکه­ ای به عنوان محدودیت­های سیستمی، ضرایب محدودیت­های آرمانی و محدودیت­های آرمانی وارد روش برنامه­ ریزی آرمانی می­ شود. برنامه­ ریزی آرمانی خطی با بهره گرفتن از نرم افزار Excel انجام شده و میزان انحرافات در تخصیص منابع به حداقل می­رسد.

روش تجزیه تحلیل شبکه­ ای فازی

جمع­آوری نظر خبرگان

جهت جمع­آوری نظرات خبرگان از پرسشنامه مقایسات زوجی فازی استفاده می­ شود.

معرفی نمادها و محاسبه نرخ ناسازگاری

= m عدد فازی میانی
= l عدد فازی پایینی
= u عدد فازی بالایی
= ماتریس اعداد میانی قضاوت­های مثلثی
= ماتریس اعداد میانگین هندسی حدود بالا و پایین قضاوت­های مثلثی
= بردار وزن ماتریس اعداد میانی گزینه iام
= بردار وزن ماتریس اعداد میانگین هندسی حدود بالا و پایین گزینه i ام
= بزرگترین مقدار ویژه برای ماتریس اعداد میانی قضاوت­های مثلثی
= بزرگترین مقدار ویژه برای ماتریس اعداد میانگین هندسی حدود بالا و پایین قضاوت­های مثلثی
عدد میانی قضاوت­های مثلثی گزینهiام بر مبنای معیار jام
عدد بالایی قضاوت­های مثلثی گزینه iام بر مبنای معیار j ام
عدد پایینی قضاوت­های مثلثی گزینه iام بر مبنای معیارjام
بردار وزن ماتریس اعداد میانی معیار j ام
بردار وزن ماتریس اعداد میانگین هندسی حدود بالا و پایینمعیار j ام
=شاخص سازگاری ماتریس اعداد میانی قضاوت­های مثلثی
= شاخص سازگاری ماتریس اعدادمیانگین هندسی حدود بالا و پایین قضاوت­های مثلثی
=نرخ ناسازگاری ماتریس اعداد میانی قضاوت­های مثلثی
=نرخ سازگاری ماتریس اعدادمیانگین هندسی حدود بالا و پایین قضاوت­های مثلثی
معیارj ام
مجموع حاصلضرب اعداد مثلثی میانیiگزینه بر مبنای معیار jام
بردار ویژه­ی گزینه­ی kام
=nتعداد گزینه­ ها
= وزن نهایی مؤلفه­ی هر سطح
Crisp (  )= عدد قطعی وزن فازی نهایی
به منظور محاسبه سازگاری از روش گوگوس و بوچر استفاده شده است. گوگوس و بوچر (1998) پیشنهاد دادند براي بررسی سازگاری، دو ماتريس (عدد مياني و حدود عدد فازي) از هر ماتريس فازي مشتق و سپس سازگاري هر ماتريس بر اساس روش ساعتي محاسبه ­شود. مراحل محاسبه نرخ سازگاري ماتريس­هاي فازي مقايسات زوجي به قرار زير است:
مرحله 1: در مرحله اول اعداد مثلثي فازي به دو ماتريس تقسيم می­ شود. ماتريس اول از اعداد مياني قضاوت­هاي مثلثي تشکيل مي­شود  و ماتريس دوم شامل ميانگين هندسي حدود بالا و پايين اعداد مثلثي مي­شود  .
مرحله 2: بردار وزن هر ماتريس با بهره گرفتن از روش ساعتي به ترتيب زير محاسبه می­ شود:
که در آن  رابطه 3-1:  که در آن  رابطه 3-2:مرحله 3: بزرگترين مقدار ويژه براي هر ماتريس با بهره گرفتن از روابط زير محاسبه می­ شود.
رابطه3-3:  رابطه 3-4:
مرحله 4: شاخص سازگاري را با بهره گرفتن از راوبط زير محاسبه کنيد:
رابطه 3-5:  رابطه 3-6:
مرحله 5: براي محاسبه نرخ ناسازگاري (CR)، شاخصCI را بر مقدار شاخص تصادفي (RI) تقسيم کنيد. در صورتي که مقدار حاصل کمتر از 1/0 باشد، ماتريس سازگار و قابل استفاده تشخيص داده مي­شود. ساعتي براي به‌دست آوردن مقادير شاخص­هاي تصادفي (RI)، 100 ماتريس را با اعداد تصادفي و با شرط متقابل بودن ماتريس­ها تشکيل داده و مقادير ناسازگاري و ميانگين آن­ها را محاسبه نمود. اما از آنجا که مقادير عددي مقايسات فازي همواره عدد صحيح نيستند و حتي در اين صورت هم ميانگين هندسي، آن­ها را عموماً به اعداد غيرصحيح تبديل مي­کند، حتي در صورت استفاده از مقياس (9-1) ساعتي نيز نمي­توان از جدول شاخص­هاي تصادفي(RI) ساعتي استفاده کرد. بنابراين گوگوس و بوچر با توليد 400 ماتريس تصادفي مجدداً جدول شاخص­هاي تصادفي(RI) را براي ماتريس­هاي مقايسات زوجي فازي توليد کردندکه در جدول 3-3 آمده است.
جدول‏3‑3: شاخص­ های تصادفی (RI)

غزالی و فیض کاشانی از عالمان اخلاق، اعتماد به خداوند یا اعتماد به حقیقت توحید را ریشه توکّل معرفی میکنند. با این بیان روشن میشود که توکّل از مراتب ایمان است و همه مراتب ایمان تنها به علم و حال و عمل تحقّق مى‏یابند. این علم همان ایمان است و ایمان تصدیق قلبی است و چون قوى شود یقین گفته مى‏شود و مراتب یقین نیز بسیار است که نگارنده در مقام بیان مراتب یقین نیست. لیکن در این جا از آن یقینى صحبت میشود که مبتنى بر توکّل باشد و این همان توحید یا کلمه «لا إله إلّا الله» است و ایمان به قدرت خداست که «له المُلک» ترجمه آن است، و ایمان به وجود و حکمت اوست که «وَ لَهُ الحَمْدُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَى‏ء قَدِیر» دالّ بر آن است. بنابراین هر کس مؤمن به اینهاست، ایمان او که اصل و ریشه توکّل ‏باشد کامل است‏ و غزالی اعتماد به فضل الهی را بالاترین مرتبه توکل دانسته که فیض کاشانی این مقام را مختص صدیقانی میداند که در توحید خداوند تعالی فانی شدهاند.^[۱۹۰]

کشف معنای توحید به وسیله نور حق که برای مقربان است، بعد از مرتبه اقرار به زبان در مرحله اول و تصدیق قلبی در مرتبه دوم است. طبق نظر فیض کاشانی حالت توکل در مرتبه سوم متجلی میشود که همان مرتبه کشف معنا بوده و مختص مقربان الهی است. امّا مرتبه اوّل حالت نفاق خواهد بود و مرتبه دوّم اعتقاد همه مسلمانان است. در مرتبه سوّم که توکّل بر آن مبتنى است، صرف اعتقاد به توحید توکّل را به بارنمى‏آورد؛ یعنی باید کشف شود در جهان فاعل و مؤثّرى جز خداوند وجود ندارد و هرچه موجودات اعمّ از آفرینش، روزى، مرگ و زندگى، توانگرى و نادارى و غیره، پدید آورنده و هستى بخش آنها تنها خداوند است و او را در ایجاد آنها شریکى نیست.^[۱۹۱]
نتیجه اینکه نباید به جز او به چیز دیگرى نظر افکند، بلکه تنها باید از او بیم داشت و تنها به او امیدوار بود. و میبایست که وثوق و اعتماد بر او باشد؛ چه تنها فاعل و مؤثّر اوست و هر چه جز اوست مسخّر او هستند و از خود، هستى و استقلالى ندارند تا بتوانند ذرّه‏اى را در ملکوت آسمانها و زمین به جنبش درآورند. این توحید جز با ایمان به رحمت و حکمت بارىتعالى کامل نمى‏شود؛ زیرا توحید توجّه به مسبّبالأسباب را نتیجه میدهد و ایمان به رحمت الهی، وثوق به او را درپی دارد.
توکل به خدای تعالی در امور روزمره منافاتی با سعی و تلاش انسان در رسیدن به مقاصدش ندارد. به بیان دیگر انسان در وهله اول باید توکلش به منشأ اسباب باشد و در مرتبه بعد خود از تلاش خود دریغی نداشته باشد و هر دو امر را مدنظر قرار دهد.
۳- اعتماد به خداوند یا اعتماد به نفس
قرآن کریم عبارت پرمعنایی را در رابطه با سعی و کوشش بیان میکند. آیه شریفه «وَ أن لَیسَ لِلإنسَان إلا مَاسَعی»^[۱۹۲] حکایت از آن دارد که نه تنها اعتماد به نفس از دیدگاه اسلام پذیرفته شده؛ بلکه برای مردم جز آنچه خود کردهاند نیست. شهید مطهری با استناد به این آیه دیدگاه خود را نسبت به مقبولیت اعتماد به نفس اتقان میبخشند. ایشان در جای دیگری بر درستی اعتماد به نفس تأکید میکنند، مشروط بر اینکه در مقابل انسانهای دیگر باشد؛ اما در مقابل اعتماد به خدا جایگاهی برای اعتماد به نفس وجود ندارد. این بدان معناست که انسان در کارهای خود به انسانهای دیگر اتکال نداشته باشد و کار خود را تا جایی که ممکن است، خود انجام دهد و از دیگران تقاضایی نداشته باشد و همچنین امتیازی در میان بندگان برای خود قائل نشود.^[۱۹۳]
در تأیید این سیره تربیتی، سخن معروف دیگری از نبی مکرم۷ وارد شده است. همان جایی که ایشان خود زانوی شتر خویش را باز کردند. سپس به اصحابشان که خواستار کمک به ایشان بودند فرمودند: «لَا یَسْتَعِنْ أحَدُکُمْ مِنْ غَیره وَ لَو بِقُضْمَه مِنْ سِواک» یعنی تا میتوانید در کارها از دیگران کمک نگیرید ولو برای خواستن یک مسواک.^[۱۹۴] آنچه که در اینجا مهم است عمل و اتکاء به عمل است که پیامبر اکرم۷ در سیره عملی و تعلیمی خود بدان تصریح داشتهاند.
بنابراین چنین پنداری باطل است که اتکای به خدا با اعتماد به نفس سازگار نبوده و کسی که به خدا متکی باشد نمیتواند به خود اتکا داشته باشد؛ زیرا معتقد به خدا بین اعتماد به خود و اعتماد به خدا یک نوع تلازم وتوافقی را مدنظر قرار میدهد. در واقع اعتماد به نفس وسیلهای برای اتکای به خدا نیز هست؛ چراکه اعتماد به نفس یکی از نتایج و دستاوردهای صبر است و بیصبری در برابر حوادث تلخ زندگی از مقابله با مصیبتهای اختیاری که نموداری از اتکاء به نفس است موجب دوری و فراموشی از خداوند میگردد. از اینرو میان اعتماد به نفس و تکیه به خداوند نه تنها همبستگی مثبت وجود دارد؛ بلکه اعتماد به نفس مشروط به توکل بوده و بدون توکل به حق، اعتماد به نفس ناممکن است. حتی اتکاء به نفس بعد از اعتماد به خداوند منشأ خیرات است. البته این بدان معنی نیست که کسی که به خود اعتماد دارد در واقع خود را از خداوند بی نیاز میداند و خود را همهکاره هستی میپندارد؛ بلکه مقصود این است که هیچ کس نمیتواند بدون لطف و یاری خداوند مسیر پر پیچ و خم کمال را بپیماید و هر کس بیتوجه به این نکته بخواهد به اوج کمال برسد خود را تباه ساخته است. چنین کسی نه تنها به کمال نمیرسد؛ بلکه در خودبینی و خودفریبی فرو رفته است.
بنابراین اعتماد به نفس واقعی با حقتعالی پیوندی عمیق داشته بدون توجه به اینکه اسباب و عوامل آن پنهان هستند یا آشکار، که این همان معنای دقیق توکل به خدا و اعتماد به او است. به بیان دیگر انسان در زندگانی خویش لیاقت ذاتی خود را بهکار میاندازد و به امید دیگران نمینشیند، نه این که از خدای تعالی بریده، خود را مصدر هر امید و آرزو و مؤثر حقیقی بداند. خداوند در قرآن کریم میفرماید:
> وَلَا تَقُولَنَّ لِشَیء إنّی فَاعِلٌ ذلک غَدا إلّا أن یَشَاءَ اللهُ<^[195]
هرگز نگو فردا چنین میکنم، مگر خداوند بخواهد.
۴- اعتماد به نفس در اخلاق
اینکه اعتماد به نفس اخلاقی است و در مقولهای از موضوعات اخلاقی میگنجد یا اینکه غیر اخلاقی بوده و جایگاهی در حوزه اخلاق ندارد، محل بحث و تأمل است؛ زیرا اگرچه این مفهوم در اخلاق اسلامی جایگاهی ندارد و هر جائی که از اعتماد صحبت میشود، مقصود اعتماد به خداست؛ اما مفهوم و جلوههایی از اعتماد به نفس در روایات آمده و مردم نسبت بدان برانگیخته شدهاند. دلیل این امر آن است که در متون دینی ما به جای تعبیر «اعتماد به نفس»، تعابیری مانند «اعتماد به خداوند و توکل به او» آمده است و شاید هم دلیل آن نقدشدن اعتماد به نفس در بعضی از روایات از ناحیه معصومینG باشد.
اگر در سخنانی از امام علیC چنین آمده است که «الثِّقَهُ بِِالنَّفسِِ مِنْ أوْثَقِِ فُرَصِِ الشَّیْطانِ»^[۱۹۶] بدان معنی که اعتماد به نفس از استوارترین و بزرگترین فرصتها و دامهای شیطان است و یا این کلام گوهربار حضرت که در جای دیگری میفرمایند: «کُنْ أوثَقْ مَاتکوُنُ بِنَفسِک أحْذَر مَا تَکوُنُ مِنْ خِداعِها»^[۱۹۷] به مقداری که به نفس خود اعتماد داری به همان مقدار نسبت به نیرنگش هشیارتر باش، نمیتوان به این نتیجه رسید که اعتماد به نفس غیر اخلاقی است؛ زیرا با توجه به اینکه حقیقت نفس در قرآن و روایات معصومینG دارای مراتب گوناگونی است، در بعضی موارد نقد و نکوهش میشود و یا در موارد دیگر به سبب سوگندی که خداوند برای آن یاد کرده است، ارزش آن تبیین میشود و در نهایت گاه از آن به دشمنترین دشمنان تعبیر شده و گاهی از آن به نیکی یاد میشود؛ اما توجه به این نکته ضروری است که حضرات معصومینG کرامت انسانی را که شرافت دارد، تأکید کردهاند.
اینکه نفسِ آدمی را گوهری گرانبها معرفی میکنند طوری که مروت انسانی به شرافت نفس بستگی دارد و یا اینکه بهای بهشت، نفس و جان آدمی قرار میگیرد، همگی تأییدی است بر این امر که شناخت نفس، بالاترین و بهترین شناخت است و در مقابل، جهل و ناآگاهی نسبت به آن، بزرگترین جهالتها است. بنابراین با توجه به این سخنان نه تنها اعتماد به نفس غیراخلاقی نیست؛ بلکه اخلاقی بوده و ارتباطی تنگاتنگ با حقتعالی داشته و پایه و مبنایی برای اعتماد و توکل به ذات بـاریتعـالی است. از اینرو توجه به نفس، دانستن قدر و منزلت آن، بکارگیری سعی و تلاش در راستای پرورش و شکوفایی آن، همه از مطالبی است که در فحوای روایات و حتی در مطالب عالیه عرفانی، همیشه مورد تأکید ائمه هدی بوده است.
طبق این بیان هرجا که از اعتماد به نفس بر حذر شدهایم، مقصود تن دادن به شرایط موجود و مراتب نازله نفسانی است و اینکه موانع نفس و پرتگاههای انسانیت را فراموش نکنیم. پس که سزاوار است، انسان هم و غم خویش را صرف رشد و اعتلای خود کند و مسئولیت کارهای خود را به عهده گیرد و به نفس و غرایز آن اعتماد نکرده و از همه مهمتر برای پیشرفت خود در ارکان مختلف زندگانی سربار دیگران نشویم.
امام علیC بهترین بینیازی را بینیازی نفس از اموری میدانند که او را به قید و بند وادارد. از اینرو میفرمایند:
> خَیرُ الغِنی غِنیَ النَّفسِ<^[198]
بهترین بینیازی، بینیازی نفس است.
همچنین ایشان در دو فراز متفاوت ارزش و بهاء نفس را گران توصیف کرده و آن را در مقابل بهشت الهی قرار میدهند. بنابراین چنین وجود گرانبهایی را نباید به بهای اندک دنیا فروخت و در برابر هر کسی ذلیل وخواری کرد.
> إنَّ النَفسَ لَجَوهَرَه ثَمینَه مَن صانَها رَفَعَها و مَن إبتَذَلَها وَضَعَها<^[199]
نفس گوهری گرانبها است، کسی که آن را حفظ کند تعالی یابد و کسی که آن را پست گرداند فروافتد.
> ألا إنه لَیْسَ ﻻنفُسَکُمْ ثمَن إلا الجنَّه فَلاتَبیعُوها إلا بها<^[200]
آگاه باشید که چیزی جز بهشت بهای جان و نفس شما نیست، پس آنرا جز به بهشت نفروشیدش.
علاوه بر این همانطور که بیان شد ایشان ارتباط مستقیمی بین جوانمردی و شرافت انسانی برقرار میکنند و در فراز دیگری میفرمایند:
> عَلی قَدرِ شَرَفِ النَّفسِ تَکوُنُ المُرُوَّه<^[201]
جوانمردی و مروت به میزان شرافت انسانی است.
اینها از شواهدی بودند که ائمه معصومینG بعد از قبول و پذیرش اعتماد به نفس، بر جلوهها و ثمرات این ویژگی تأکید کردند و مردم را بر تقویت آن برانگیختند. اساسا معنا و مفهومی که از اعتماد به نفس نزد موافقین آن اراده میشود، همین معنای بینیازی و باورکردن استعدادهاست که نباید آنها را دست کم گرفت. بنابراین اعتماد به نفس با این تبیین هیچگاه در برابر اعتماد به خداوند قرار نگرفته، خودسری نفسانی تلقی نمیشود.
۵- حقیقت اعتماد به نفس در اخلاق
اعتماد به نفس حقیقی آن است که انسان مسئولیت زندگانی خود و شخصیت خویش را بپذیرد و برای تحقق آن و نیل به سعادت واقعی و کمال حقیقی در تلاش و کوشش باشد و آن گوهری است خدایی که درون انسانها به ودیعه گذاشته شده که باید درخشیدن و پرورش آن را در گذر زمان به نظاره نشست. از اینرو اعتماد به نفس لازم و ملزوم اعتماد به خدا بوده و کسی که اعتماد به نفس دارد، قطعا به خدا اعتماد داشته و توکل کرده است و از نیروی خویش بهره جسته و کمک و نصرت حق را همراه و قرین خود کرده است. پس سزاوار است که انسان در کارهایش متوجه مسبب الأسباب شود؛ چراکه تعلق و بستگی او به آن منبع فیض الهی است و بایسته است که به نصرت و عنایت ذات اقدس ربوبی اعتماد کند. از اینرو مرحوم علامه طباطبائی بیان میکنند که:
مراد از اعتماد به نفس این است که انسان در زندگی، لیاقت ذاتی خود را به کار انداخته به امید دیگران ننشیند؛ نه اینکه از خدای تعالی بریده، خود را مصدر هر امید و آرزو و مؤثر حقیقی بداند.^[۲۰۲]
اگر مراد از اعتماد به نفس، دوری از خدا و جدایی از او باشد، نه تنها کسی به آن معتقد نیست؛ بلکه مردود هم هست و هر جا از اعتماد به نفس مثبت سخن میرود، آن در برابر ضعف نفسانی، وابستگی به دیگران، خود کمتر بینی و خود را بیارزش شمردن قرار دارد. در نهایت باید گفت که اعتماد به نفس با تکیه بر نقاط قوت شکل میگیرد و هنگامیکه انسان خود را باور میکند، همت و تلاش او بر حالات حقیقی و واقعی تمرکز مییابد، اگر با هماهنگیهایی که اعتماد به نفس بین قوای مختلف انسان ایجاد میکند، همت و اراده نیز او را همراهی کنند، حرکت به سوی هدف معین آغاز میشود و در نتیجه با اتکاء به منبع لایزال الهی به مطلوب نائل خواهد شد.
همانطور که قبلا عرض شد، مخالفتهایی در برابر اعتماد به نفس صورت گرفته است. از جمله کسانی که مخالف آن هستند عالم بزرگوار اخلاق و عمل، آقای جوادی آملی است. ایشان در تفسیر موضوعی خویش چنین میفرمایند:
یکی از افکاری که از مغرب زمین به حریم اندیشه ناب توحیدی مسلمانان و موحدان نفوذ کرده، این است که اعتماد به نفس از فضایل است و باید دیگران را به آن ترغیب کرد؛ درحالیکه اسلام هرگز اعتماد به نفس را تأیید نکرده است؛ زیرا انسانی که مالک هیچ شأنی از شئون خود نیست … چگونه میتواند بر خود تکیه کند؟^[۲۰۳]
و باز در ادامه میفرمایند:
اما اعتماد به نفس یا اعتماد به دیگران از نظر اسلام رذیلت است؛ زیرا معنای اعتماد به نفس آن است که انسان به حول و قوه خود اعتماد کند، درحالیکه خدای سبحان در معرفی مؤمنان میفرماید: آنان در برابر تهاجم بیگانگان میگفتند: حسبنا ا… و نعم الوکیل.^[۲۰۴]
علاوه بر پاسخهایی که قبلا ایراد شد، دو پاسخ در اینجا متبادر است. پاسخ اول همان است که علامه بزرگوار مرحوم طباطبائی فرمودند به اینکه مراد از اعتماد به نفس این است که انسان در زندگی، لیاقت ذاتی خود را به کار اندازد و به امید دیگران ننشیند؛ نه اینکه از خدای تعالی بریده، خود را مصدر هر امید و آرزو و مؤثر حقیقی بداند که این بیان ایشان در بالا نیز اشاره شد.
پاسخ دوم اینکه هرگونه نیرو و انرژى که انسان در اختیار دارد از خداست و از ناحیه ذات اقدس حق به وى واگذار شده است. اعتماد به نفس به این معنا نیست که در مقابل اعتماد به خداوند قرار دارد تا چنین اشکالاتی به آن وارد شود؛ بلکه اعتماد به نفس توجه و التفات به لیاقتهای ذاتی و فطری است که انسان باید از آنها بهره وافی و کافی ببرد تا سربار دیگران نشده به مقصود و مطلوب خویش برسد، از اینرو اعتماد به نفس، فینفسه با خودش مقایسه میشود و تأیید این پاسخ همان مطلبی است که در صفحه ۹۶ نیز آمد و به بُعد ایجابی و سلبی اعتماد به نفس اشاره شد.
حاصل آنکه اعتماد به نفس در مقابل اعتماد به خداوند قرار ندارد؛ بلکه آن در راستای توکل به خداوند است و به بیان دیگر پله و مقدمهای برای رسیدن به توکل است. بنابراین بایسته است که آدمی نیروها و توانائیهای ذاتی و فطری خویش را در رسیدن به مطالبش بهکار گرفته پیگیری نماید و از هیچ تلاش و کوششی دریغ نکند و در عین حال تمام امر خود را به خدای متعال واگذارد و نتیجه کار را طبق مقدراتش بپذیرد.
۶- مؤلفه های اعتماد به نفس در اخلاق
رشته های گوناگون علمی، مفاهیم و اصطلاحات مختص به خود دارد که از نظر معنایی اشاره به موضوعات مربوط به آن رشته دارد. اکنون برای بررسی و تبیین واژه اعتماد به نفس که واژهای روانشناختی است، ارائه اوصاف و ویژگیهای این کلمه برای فهم دقیقتر و بهتر دیگران ضروری است.
اعتماد به نفس از مفاهیمی است که در گستره روانشناسی ایجاد شده و با حفظ کلیت و وحدت مفهومیش، فقط در این گستره قابل فهم خواهد بود؛ بنابراین نمیتوان در مباحث دینی واژگـان معادل آنرا یافت؛ زیرا در آیات و روایات و کتابهای اخلاقی، مفهومی با این ویژگی که بهطور کامل بر اعتماد به نفس منطبق باشد، وجود ندارد؛ اما از آنجا که این مفهوم دارای مؤلفه ها و یا شبکه های مفهومی است، بررسی ویژگیهای اعتماد به نفس در گستره دین بهطور کامل امکان پذیر است و از این طریق است که میتوان اعتماد به نفس را در آیات و روایات بازشناسی کرده، با رویکرد اخلاقی و اسلامی به آن بنگریم.
اعتماد به نفسى که اسلام در انسان تأکید دارد این است که امید انسان را از هرچه غیر عمل خودش است از بین مى‏برد و به هرچه انسان بخواهد امید ببندد از راه عمل خودش باید امید ببندد و همین‏طور پیوند انسان با هر چیز و هرکس از راه عمل است. از اینرو آنچه که شاکله اعتماد به نفس را تشکیل میدهد، باید ارتباط مستقیم و دقیقی با عمل انسان داشته باشد. عمل انسان نیز مربوط به اندیشه و نوع تفکر اوست. به تعبیر دیگر بررسی اعتماد به نفس در اسلام و خصوصا در اخلاق اسلامی تنها از منظر اندیشه و عمل امکان دارد؛ یعنی از یکسو کسی که خواهان تقویت و ارتقاء آن است باید اندیشه و شیوه تفکر خویش را اصلاح نماید و از سوی دیگر به عمل خود توجه داشته باشد تا عمل او رسیدن به مطلوب را تضمین نماید. بنابراین پایداری و پایایی فردی ساختمان اعتماد به نفس با مهندسی فکر و عمل، سهل و ممکن است. از اینرو آنچه که در ذیل به عنوان مؤلفه های اعتماد به نفس ارائه شده، مبتنی بر همان مهندسی فکر و عمل است که دستآورد مطالعات کتابهای متعدد اخلاقی و اعتقادی خصوصا سیره علمی و عملی اهل بیتG و در صدر آن خطابات عام و خاص قرآن کریم است که در لابهلای متن به تناسب بحث آورده شدهاند. به هر روی مؤلفه های اصلی که ساختمان اعتماد به نفس بر آن بنا شده عبارتند از:
خـودآگاهی و بصیرت، احترام به خود، کرامت انسانی، مثبت اندیشی، امیدواری، همـت و اراده، مسئولیتپذیری، استقلال روحی ـ روانی.
بعد از بیان موضوع اعتماد به نفس در حوزه اخلاق اسلامی و مؤلفه های آن در جایگاه اخلاقی، نوبت به نظرگاه دانشمندان و علماء اخلاق در رابطه با اعتماد به نفس و مراتب آن میرسد. از اینرو آثار دانشمندان صاحبنظر به لحاظ تقدم عصر و زمان بر دیگران مقدم شده و آثار برگزیده ذیل از میان آثار بیشمار دانشمندان اخلاق که حاوی رویکرد آنان است، برای مطالعه و تحقیق بیشتر در اخلاق اسلامی انتخاب شدهاند.

شما بهترین امتی هستید که از میان مردم پدید آمده، امر به معروف و نهی از منکر می کنید.
و از سوی دیگر انجام این وظیفه را به عهده گروه خاص از مسلمانان قرار می دهد:
ولتکن من کم امَّهً یَدعونَ الی الخیرِ و یأمرونَ بالمعروفِ و یَنهونَ عَن المُنکَر (آل عمران ۱۰۴)
باید از شما جماعت و گروهی باشند که دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر کنند. (سروش ۱۳۸۶: ۸۰و ۸۰)
مقام معظم رهبری درباره ی امر به معروف و نهی از منکر می فرماید: امر به معروف و نهی از منکر که یکی از ارکان اساسی اسلام و ضامن به پا داشتن همه فرائض اسلامی است باید در جامعه ما احیا شود و هر فردی از آحاد مردم، خود را در گسترش نیکی و صلاح و چیره شدن زشتی و گمراهی و فساد مسئول احساس کند. ما هنوز تا یک جامعه کاملاً اسلامی که نیکبختی دنیا و آخرت مردم را به طور کامل تأمین کند و تباهی و کج روی و ظلم و انحطاط را ریشه کن سازد فاصله ی زیادی داریم. این فاصله، باید با همت مردم و تلاش مسئولان طی شود و پیمودن آن با همگانی شدن امر به معروف و نهی از منکر آسان گردد. (بانکی پور فرد ۱۳۸۰: ۱۲۶)
و در جای دیگر می فرماید:
بنده چندی پیش گفتم همه باید امر به معروف و نهی از منکر بکنند. الان هم عرض می کنم که نهی از منکر کنید. این واجب است. امروز امر به معروف و نهی از منکر کنید. هم مسئولیت شرعی و هم مسئولیت انقلابی و سیاسی شماست. امر به معروف هم مثل نماز واجب است. حضرت امیر (ع) در نهج البلاغه می فرماید:
(همه کارهای خوب و جهاد در راه خدا، در مقایسه با امر به معروف و نهی از منکر نیست، مگر همچون آب دهانی که در دریایی ژرف انداخته شود). یعنی امر به معروف و نهی از منکر در مقیاس وسیع و عمومی حتی از جهاد بالاتر است. پایه دین را امر به معروف و نهی از منکر محکم می کند. اساس جهاد را امر به معروف و نهی از منکر استوار می کند. (همان: ۱۲۷)
ز- شهادت و جهاد در راه خدا:
شهادت در لغت به معنای گواهی به معنای گواهی دادن و گواهی است و شهید معانی متعددی دارد:
«۱- کشته شده در راه خدا که به جهت حضور ملائکه رحمت، یا شهادت خدای متعال و فرشتگان برای او به بهشت، او را شهید گویند. ۲- کسانی که در روز قیامت از آنان بر امتهای گذشته درخواست گواهی و شهادت می شود. ۳- آنکه زنده و حاضر است نزد پروردگار خود. ۴- آنکه مشاهده می کند ملکوت و ملکه خدای را و …» (میرعرب، ۱۳۸۴: ۳۳)

استاد شهید مطهری درباره شهادت طلبی می نویسد: «گرایشهای ایمانی، مذهبی موجب آن است که انسان تلاش هایی علی رغم گرایش های طبیعی فردی انجام دهد. و احیاناً هستی و حیثیت خود را در راه ایمان خویش فدا سازد. این در صورتی میسر است که ایده انسان جنبه تقدس پیدا کند و حاکمت مطلق بر وجود انسان بیابد. تنها نیروی مذهبی است که قادر است به ایده ها تقدس ببخشد و حکم آنها را در کمال قدرت بر انسان جاری سازد.
گاهی افرادی نه از راه ایده و عقیده مذهبی بلکه تحت فشار عقده ها، کینه توزیها، انتقام گیریها و بالاخره به صورت عکس العمل شدید در برابر احساس فشارها و ستم ها، دست به فداکاری می زنند و از جان و مال و همه حیثیات خود می گذرند، همچنانکه نظایرش را در گوشه و کنار جهان می بینیم. ولی تفاوت یک امیدهای مذهبی و غیرمذهبی این است که آن جا که پای عقیده مذهبی به بیان می آید و به ایده قداست ببخشد، فداکارییها از روی کمال رضایت و به طور طبیعی صورت می گیرد. فرق است میان کاری که از روی رضا و ایمان صورت گیرد ، که نوعی انتخاب است، با کاری که تحت تاثیر عقده ها و فشارهای ناراحت کننده درونی صورت می گیرد که نوعی انفجار است. ایمان مذهبی پیوندی است دوستانه میان انسان و جهان و به عبارت دیگر نوعی هماهنگی است میان انسان و آرمانهای کلی جهان اما ایمان و آمانهای غیرمذهبی، نوعی دیگر از جهان و ساختن جهانی برای خود است. که به هیچ وجه، از جهان بیرون حمایت نمی شود. (همان: ۳۵)
حجه الاسلام قرائتی به استناد آیه :
ولا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتاً بل احیاءٌ عند ربهم یُرزقون. (آل عمران، ۱۶۹)
و هرگز گما ن مبرید آنها که در راه خدا کشته شده اند مردگانند، بلکه آنها زندگانی هستند که نزد پروردگارشان روزی داده شده اند.
ما بر مبنای قران که شهیدان را زنده می داند، به شهدای راه اسلام و بخصوص شهدای کربلا سلام کرده با آنان حرف زده و توسل می جوییم.
در روایات آمده است که شهید هفت ویژگی اعطایی از جانب خدا دارد:
۱- اولین قطره خونش موجب آمرزش گناهانش می گردد. ۲- سر در دامن حورالعین می نهد. ۳- به لباسهای بهشتی آراسته می گردد. ۴- معطر به خوشبوترین عطرها می شود. ۵- جایگاه خود را در بهشت مشاهده می کند. ۶- اجازه سیرو گردش در تمام بهشت به او داده می شود. ۷- پرده ها کنار رفته و به وجه خدا نظاره می کند. (قرائتی، ۱۳۹۰: ۸-۲۷)
مقام معظم رهبری نیز در رابطه شهادت و جهاد در راه خدا می فرماید:
هدف از تعلیم و تربیت در رژیم گذشته بار آوردن افراد برای کسب مقام و پول بود ولی هدف شما امروز شهادت و جهاد در راه خداست و این امر، به دلیل تحصیل در محیط اسلامی و انقلابی است. (بانکی پورفرد،۱۳۸۰: ۱۲۸)
پس ما می بینیم کسانی که پا به عرضه شهادت و جهاد در راه خدا می گذارند بدرستی تربیت یافتگان تعالیم عالیه اسلام هستند و به نوعی تعلیم و تربیت شکلی جهادی دارد. مقام معظم رهبری در این رابطه در دیدار با جمعی از برادران مراکز تربیت معلم و انجمن های اسلامی می فرماید:
شما کار بسیار شایسته ای انجام داده اید که قلم و دانش و تعلیم و تحصیل را با جهاد ومبارزه و پیکار در هم آمیختید. این همان شکل درست ورود به صحنه های اجتماعی، در بینش عمیق اسلامی است. (همان: ۱۲۸)
و در جای دیگر می فرماید:
شهادت یکی از مفاهیمی است که فقط در ادیان معنا می دهد، هر چند در همه ملتها و کشورها، اگر کسی در راه هدفهای ملی کشته شود، به او شهید می گویند و همه کشورهایی که امروز نام و آوازه ای دارند و تاریخی پشت سرآنها کسانی را که به عنوان شهید در میان خودشان می شناسد به آنها افتخار می کنند و یاد آنها را گرامی می دارند و اینها کسانی هستند که در برهه ای از تاریخ آن کشور و ملت، در راه هدفهای ملی یا حفظ استقلال ملی، جنگ کردند و کشته شدند اما در حقیقت نام و معنای شهید در جایی صادق می باشد که دین موجود است.
شهید یعنی انسانی است که در راه آرمانهای معنوی کشته می شود و جان خود را که سرمایه اصلی هر انسانی است برای هدف و مقصودی الهی صرف می کند و خدای متعال هم در پاسخ به این ایثار و گذشت بزرگ، حضور و یاد و فکر او را در ملتش تداوم می بخشد و آرمان او زنده می ماند. این خاصیت کشته شدن در راه خداست. کسانی که در راه خدا کشته می شوند، زنده اند. جسم آنها زنده نیست، اما وجود حقیقی آنها زنده است. (همان: ۱۲۹)
ح- مراسم و شعائر:
مراسم و شعائر از اصول تربیت اسلامی است. بعضی از اعمال را می شود در گوشه ای و کنج خانه ای انجام داد، اما ابزار آن و اظهار آن در جمع و جماعت تاثیر دیگری دارد. اسلام دین جمع و جماعت است، دست خدا با جماعت است. رسیدن به اهداف عالیه اسلام به تنهایی میسر نمی شود. انقلاب اسلامی ایران بدون از خودگذشتگی و رشادت آحاد مردم مطمئناً به پیروزی نمی رسید و برگزاری مراسمات مذهبی و اجتماعات و برپایی شعائر اسلامی مبارزات مردم را به هدف اجابت رساند.
امام خمینی درباره وحدت کلمه و یکی بودن و دوری از تفرقه می فرماید:
آن مطلبی که همیشه مد نظر بوده و درباره آن پافشاری شده فقط وحدت کلمه و اجتناب از تفرقه است که همه می دانیم که وحدت ملت چه اثرهای معجزه آسایی داشته و دارد و در مقابل، تفرقه و تنازع چه نکبتهایی بر سر مسلمین در طول تاریخشان آورده است. و ملت عظیم الشأن ایران که هر دو طرف را مشاهده کرده اند و از تفرقه رنج برده اند، و بحمداله شهد وحدت را چشیده اند و اعجاز آن را از اول نهضت تا انقلاب و تاکنون لمس نموده اند، لازم است مراقبت کنند و نگذارند دستهای پلید شیطانی و عمال سر سپرده استکبار جهانی در صفوف مقدس آنان وارد شده و به تفرقه افکنی قیام کنند. و هر وقت از اشخاص یا گروههایی یک چنین خیانتهایی مشاهده کردند بدون وقفه و در اسرع اوقات درصدد جلوگیری برآیند، و به مسئولین کشور اطلاع دهند و آنان را معرفی نمایند. و این امر برای همه ملت اهمیت دارد، و برای دو قشر از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ یکی قشر محصلین خصوصاً دانشگاهیان، که لازم است با هوشیاری و تعهد به اسلام و خدمت به کشور مراقب اوضاع و احوال طبقات محصلین و دانشگاهیان باشند که خدای ناخواسته یک وقت این مراکز بزرگ تعلیم و تربیت به سوی مسائلی که قبلاً بدان بودند کشیده نشوند. (امام خمینی(ره)، ۱۳۸۷: ۲۰۹)
بزرگداشت ایام الله یکی از راه های تعظیم شعائر دینی است که بی شک در تربیت اسلامی هر فرد مسلمانی تاثیر دارد. از این طریق می توان خود را به اقیانوس بی کران لطف الهی پیوند داد و روح و جسم خود را بدور از هرگونه هوا و خودپرستی به رود خروشان جماعت سپرد و مراسم و مناسک اسلامی را انجام داد نور ایمان و تربیت اسلامی قلبهای مومنان را به هم پیوند می زند و یکباره، مانند ریسمانی محکم به لطف الهی گره می زنند و این یکی بودن ها و توجه به نقطه ی خاص داشتن یعنی ذات لایزال الهی باعث می شود که محکم و استوار در راه رسیدن به هدف که همان قرب الهی است گام بردارند. تجربه انقلاب شکوهمند اسلامی کشورمان نمونه بارز و قابل اشاره ای است که همه ساله به یاد آن مبارزات و جانفشانیها و جشن پیروزی انقلاب ملت مسلمان ایران در روز ۲۲ بهمن به خیابانها مانند سیل خروشان سرازیر می شوند و نمونه ای از جلوه و شکوه وحدت را به نمایش می گذارند. و انسان در آن روز دیگر متعلق به خودش نیست. عزمها و اراده ها یکی می شود و جلوه قدرت الهی به نمایش در می آید.
در دیگر مراسمات و تعظیم شعائر الهی می توان به کنگره عظیم حج و نماز جمعه نیز اشاره کرد. در این باره مقام معظم رهبری می فرماید:
مراسم یک اصل و شعائر نیز یکی از اصول در روش تربیت اسلامی است. شعائر حج و اقامه نماز جمعه مراسمی است که در منزل هم ممکن است انجام گیرد. ولی اسلام تاکید دارد که این مراسم با آن کیفیت خاص انجام پذیرد و خود این مسئله فلسفه ای دارد. تفکر و قوه عقلانی انسان از استدلال بهره می گیرد ولی استدلال همه چیز نیست و جوانب دیگری هم در وجود انسان است که آن را با استدلال نمی توان قانع کرد. مجموعه روح و دستگاه تشکیل دهنده شخصیت معنوی انسان غیر فکر و نیروی استدلال، وسائل اشباع کننده و تغذیه کننده دیگری را برای ارضای جوانب عاطفی، احساسی و احساس هماهنگی در مردم وجود دارد. و لذاست که همراه بودن فعالان و تلاشگران یکی از رازهای این مراسم است. همان قدرت و قوتی که استدلال برای متفکرین خشک دارد که جز تفکرهیچ چیز نمی فهمند و جز استدلال هیچ چیز آنها را قانع نمی کند همان قوت و قدرت با اضعاف اندازه و شدت خود برای مراسم نسبت به همه حتی متفکرین وجود دارد … . ائمه علیه السلام در هر مناسبتی از انواع مراسم استفاده می کردند و ما هم برکات آن را تا بحال مشاهده کرده ایم … . تجلیل از مراسم دهه فجر جزئی از مبارزات بزرگ ماست. شعائر الله یعنی، آن جریانهایی که می تواند احساسات پاک، صمیمانه و صادقانه ملتها را مورد بهترین استفاده در جهت منافع آنها قرار دهد. لذاست که مراسم حج معادل تمام سیاست خارجی ما اهمیت دارد چون یک صحنه عظیم انباشتگی احساسات پاک و صادقانه ملتهاست. (بانکی پورفرد، ۱۳۸۰: ۱۱۷)
۷-۲- اهداف اخلاقی:
اخلاق جمع خُلق و در لغت به معنای خوی هاست و در اصطلاح عبارت است از حالات نفسانی راسخ در نفس که با پیدایش آن حالات، اعمال اخلاقی بدون زحمت و نیاز به تأنی و تأمل سرمی زند. (سازمان عقیدتی سیاسی ناجا، ۱۳۹۰: ۱۰)
الف- تخلق به اخلاق الله:
بخشی از اهداف تعلیم و تربیت اسلامی اهداف اخلاقی است و هدف اصلی آن تخلق به اخلاق الله است. مهمترین بحث این است که انسان برای رسیدن به اخلاقی الهی باید خدا را بشناسد و مادامی که نتواند خود را بشناسد نمی تواند خدا را بشناسد. پس مقدمه خداشناسی خود شناسی است. همانطوریکه پیامبر اکرم(ص) می فرماید:
«مَن عَرَفَ نفسهُ فقد عَرَفَ رَبَّه». کسی که خود را بشناسد خدای خویش را نیز می شناسد. و امیرالمومنین علی(ع) نیز در این باره می فرماید: «معرفه النفس انفعُ المعارف». سودمندترین شناختها شناخت خود است. (الهامی نیا، ۱۳۸۹: ۱۵)
حقیقت نفس انسان دارای دو بعد است. یکی بدن و دیگری روح که هر چه می گذرد بدن انسان رو به نقسان می رود و روح به عنوان یک حقیقت بعد از زوال بدن باقی می ماند. و ملاک برتری انسان نسبت به حیوان همان روح الهی اوست که باعث شده فرشتگان نیز بر او به فرمان سجده کنند. نفس دارای حالات مختلفی است و چنانچه در قران کریم نیز به نفس اماره اشاره شده است: و ما اُبَرِّئُ نفسی اِنَ النفس لَاَمارهٌ بالسوءِ اِلا ما رَحِم رَبی. (یوسف، ۵۳) من نفس خود را تبرئه نمی کنم بدرستیکه نفس فراوان انسان را به کارهای زشت می خواند مگر آنچه را پروردگارم رحم کند.
و می بیینیم که انسان دارای نفسی است که همواره او را به سوی بدی و شر می کشاند مگر اینکه انسان خود را متخلق به اخلاق الهی کرده باشد و شامل رحم خدا شود و از شر و بدی دور بماند که در اینجا نقش تربیت و اخلاق اسلامی به خوبی نمایان می شود و یا در حالات دیگر نفس خداوند می فرماید: ولااُقسِمُ بالنفسِ اللَوامه سوگند به نفس بسیار سرزنش کننده. و این در جایی است که وجدان انسان بیدار می شود و هواهای نفسانی و طغیانگر خود را سرزنش و ملامت می کند و همچنین در سوره فجر قران کریم به نفس مطمئنه اشاره شده است: یا ایتها النفس المطمئِنهُ ارجعِی اِلی رَبکِ راضیهً مرضیهً (فجر، ۲۷-۲۸). ای نفس مطمئنه! خشنود و پسندیده به سوی خدایت باز گرد. و این در حالی است که انسان در اثر قرب الهی که برگرفته از تربیت اخلاق اسلامی است اطمینان و آرامش پیدا کرده که بجز خداوند به چیز دیگری فکر نمی کند و همه چیز را مقهور و مغلوب اراده الهی می داند و به همین جهت راحتی و سختی، غنا و فقر، بود و نبود آرامش او را بر هم نمی زند و او خود را تسلیم امر الهی می بیند. (الهامی نیا، ۱۳۸۹: ۱۹)
مقام معظم رهبری نیز درباره تخلق به اخلاق الله می فرماید:
اصلاً فایده اساسی و هدف اصلی این است که انسانها متخلق به اخلاق الله بشوند. تخلق به اخلاق الله مقدمه برای یک کار دیگر نیست، کارهای دیگر، مقدمه برای تخلق به اخلاق الله است. عدل مقدمه تخلق به اخلاق الله و نورانی شدن انسانهاست. حکومت اسلامی و حاکمیت پیامبران، برای همین است؛ «انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق»
ب- تقوا:
تقوا یک هدف اساسی تربیتی است … والعاقبهُ التقوی، سرانجام نیک مخصوص تقواست. کلمه تقوا به معنای حفظ و نگهداری است و وقتی این کلمه در زمینه اخلاقی و تربیتی در مورد انسان بکار می رود به معنای حفظ خود، تسلط بر خود، اراده خود و قرار دادن اعمال و رفتار خود در مسیر عقلانی است.
هدف اساسی تعلیم و تربیت این است که خود را طوری بار آورند که خود اداره کننده خویشتن باشد، تمایلات یا هواهای نفسانی خود را تحت کنترل در آورد و از آنچه غیر منطقی و غیرعقلانی است خود را دور سازد و آنچه شایسته انسان بودن اوست انجام دهد. (شریعتمداری، ۱۳۷۹: ۱۳۱)
در رابطه با تقوا آیت اله مکارم شیرازی در کتاب مثلهای زیبای قران در پیام مهم آیه شریفه ۳۵ سوره رعد آورده است:
از آیات متعدد در می یابیم که میزان پاداش الهی در آخرت، تقواست. و به دو روایت اشاره کرده است:
۱- پیامبر گرامی اسلام (ص) در روایت کوتاه و پرمعنایی می فرماید: «تمام التقوی اَن تتعلم ما جَهِِلتَ و تَعمَلَ بما عَمِلتَ» تقوای کامل به دو چیز تحقق می یابد. نخست اینکه، آنچه نمی دانی و بدان نا آگاهی، فراگیری و دیگر اینکه، به آنچه می دانی جامه ی عمل بپوشان.
براساس این روایات ندانستن عذر تلقی نمی شود، بلکه انسان موظف است آنچه را نمی داند بیاموزد و سپس به آن عمل کند. در روز قیامت به کسانی که می گویند نمی دانیم، خطاب و عقاب می شود که چرا یاد نگرفتید؟!
۲- حضرت علی(ع) نیز در روایتی کوتاه و جالب می فرماید: «مَن مَلِکَ شهوتَهُ کان تقیّا» کسی که مالک شهواتش باشد باتقواست.
انسان باتقوا مالک غضب، شهوت، حب جا و مقام، حب شهرت جناح گرایی و … است و بر همه این امور تسلط دارد. (مکارم شیرازی، ۱۳۸۶: ۳۱۴)

۱۹

انعطاف در عملیات و تحویل(FOD)^[70]

انعطاف در عملیات و تحویل، امکان ارائه خدمات ویژه برای مشتریان و بخصوص تقاضاهای غیرمتداول را برای برونسپار فراهم میآورد.

۲-۲- بخش دوم: ادبیات تجربی
۲-۲-۱ پیشینه داخلی:
اوبرین و قدسی پور (۱۹۹۸)به تلفیق فرایند تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی و برنامه ریزی خطی برای عوامل آشکار و پنهان در انتخاب بهترین تأمین کنندگان و تعیین بهترین میزان سفارش به طوری که ارزش کل خرید ، حداکثر شود پرداختند. ایتنر ^[۷۱]و دیگران(۱۹۹۹) اقدامات انتخابی و کنترلی را که بر ارتباط بین استراتژی های تأمین کننده و عملکرد سازمانی اثر می گذاشتند را مورد بررسی قرار دادند.موتوانی ^[۷۲]و دیگران(۱۹۹۹) از طریق توسعه مدلی برای منبع یابی و خرید در یک مجموعه بین المللی بخصوص در کشورهای در حال توسعه ، خلأ موجود در تحقیقات انتخاب تأمین کننده را پر کردند. دولتشاهی^[۷۳] (۲۰۰۰) بر روی تسهیل همکاری در سه افق برنامه ریزی استراتژیک ، تاکتیکی و عملیاتی در ارتباط با روابط تأمین کننده تمرکز کرد. براگلیا و پترونی^[۷۴] (۲۰۰۰) تئوری مطلوبیت چند خصیصه ای را بر اساس استفاده از DEA با هدف کمک به مدیران خرید در فرموله کردن استراتژی های کارآمد منبع یابی در بازار در حال تغییر ، ارائه کردند. لیو^[۷۵] و دیگران (۲۰۰۰) برای انتخاب تأمین کننده ، تأمین کنندگان رادر تحقیقی با بررسی دلایل به خدمت گیری پیمانکاران عنوان شده که تخصصی شدن فعالیت ها و خدمات باعث شده است تا اکثر شرکت ها مایل باشند کارهای مختلف خود را به شرکت های دیگر بسپارند. شرکت هایی که محصولات پیچیده تولید می کنند مانند شرکت های خودروساز ناگزیرند تمام یا بخشی از قطعات زیرمجموعه های خود را به شرکت های دیگر واگذار کنند . این شرکت ها در واقع پیمانکاران شرکت اصلی هستند. ارزیابی و انتخاب پیمانکار (پیمانکاران) مناسب یکی از مسائل بسیار مهمی است که اگر در آن دقت شود، از بروز مسائل و مشکلات زیادی در آینده جلوگیری خواهد کرد (فداکار،۱۳۷۶).
پیمانکاران پروژه های عمرانی ممکن است بر اساس عباراتی چون زمان، هزینه وکیفیت کار مورد سنجش قرار گیرند و صاحبان پروژه ها، همواره تحت فشار بوده اند تا بهترین پیمانکار را برای اجرای پروژه انتخاب کنند . در ارزیابی پیمانکاران روش های تجزیه و تحلیل های چندشاخصه، رگرسیون چندگانه، تجزیه و تحلیل های خوشه ای، و تئوری مجموعه های فازی مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته اند(هالت^[۷۶]،۱۹۹۸).
با بررسی این موضوع، در پژوهشی توسط هالت و الومولی و هریس ^[۷۷](۱۹۹۵) در ارتباط با برنامه ریزی منابع، متدهایMCDMبه کار گرفته شده و بیان شده است این متدها باعث تشویق و جلب اعتماد بیشتر در تصمیم گیرندگان می شود.
هاتوش ^[۷۸]و اسکیتمور (۱۹۹۸)به مساله انتخاب پیمانکار با بهره گرفتن از تئوری مطلوبیت چندگانه پرداخته اند. آنها یک تکنیک تجزیه تحلیل چندمعیاره را برای انتخاب پیمانکار وارزیابی مناقصه بر تئوری مطلوبیت مورد توجه قرار داده اند و به این نکته اشاره نموده اند که با وجود مطالعات بسیار در دو دهه اخیر در خصوص روش های انجام پروژه های عمرانی، هنوز توسعه و بهبود متناسبی در نرخ موفقیت این گونه پروژه ها رخ نداده است و در عوض، تاخیرهای وسیع در برنامه های زمانی و جداول برنامه ریزی، هزینه های اضافی، مشکلات جدی در کیفیت و تعداد فزاینده ای ازمطالبات و دعاوی قضایی بوجود آمده است.
این موارد باعث شده است تا متخصصان در جستجوی تکنیک هایی برای انتخاب پیمانکار با بهره گرفتن از تئوری مطلوبیت چندگانه باشند . تکنیک پیشنهاد شده برای ارزیابی مناقصات در جایی که تضاد بین اهداف وجود دارد مناسب است . آنان همچنین، بیان نموده اند که از این روش، می توان برای انتخا ب تجهیزات طرح های عمرانی، انتخاب مدیران پروژه ها، و مواردی از این قبیل استفاده نمود.
اسکیتمور^[۷۹] و میلز^[۸۰] (۱۹۹۹)یک متدولوژی نیازمندی محور را برای طبقه بندی پیمانکاران با توجه به توانایی های آنان جهت برآورده ساختن خواسته های کارفرمایان ارائه دادند.
اکروه ^[۸۱]و ترانس^[۸۲](۱۹۹۹) ریسک های انتخاب پیمانکاران را بررسی و یک سیستم دانایی محور خبره را برای انتخاب سیستماتیک،هدفمند و استراتژیک پیمانکاران پیشنهاد کرده اند.
همچنین زاوادزکاز^[۸۳] و ویلیتین^[۸۴] (۲۰۰۶)یک مدل ارزیابی چندمعیاره برای انتخاب پیمانکاران با در نظر گرفتن قیمت و مطلوبیت ارائه نموده است.
در مقالهای برای ارزیابی وضعیت پیمانکاران بر اساس عبارات توصیفی از اعداد مثلثی و ذوزنقه ای استفاده شده است و یک سیستم تصمیم گیری چند معیاره بر مبنای تئوری مجموعه فازی برای رتبه بندی پیمانکاران ، پیشنهاد شده است. در مدل پیشنهادی ، وزن فازی معیارها، استفاده از روش مجموع ساده وزین فازی برای رتبه بندی، به ارائه یک مثال عددی پرداخته است( رجایی و همکاران،۱۳۸۷)
در پژوهشی دیگر علاوه بر شناسایی شاخص های مؤثر بر انتخاب پیمانکار ف میزان اهمیت و اولویت بندی شاخص های مزبور با بهره گرفتن از مدل AHP در تصمیم گیری گروهی تعیین شده ونحوه استفاده از مدل AHP جهت انتخاب مناسبترین پیمانکار بر اساس شاخص های اولویت بندی شده در پروژه ی مؤسسه مالی و اعتباری شهرستان «لردگان» نشان داده شده است(حیدری ،۱۳۸۷)
همچنین در تحقیقی یک مدل جند معیاره اولیه ارائه شده است که بتواند با در نظر گرفتن همه عوامل کیفی و کمی مؤثر در ارزیابی پیمانکاران ،مهمترین پیمانکار ار برای اجرای پروژه انتخاب نماید.در این مدل ۶ معیار کلی به عنوان معیارهای مؤثر در انتخاب یک پیمانکار در مناقصه ارائه شده است که بعضی از این معیارها شامل زیر معیار های خاص خود نیز هستند . در این تحقیق ، روش چند شاخصی فازی با استفادهاز شیوه متغیر های بیانی برای رتبه بندی و انتخاب بهترین پیمانکار در مناقص بکار گرفته شده است.
مهرگان و همکاران (۱۳۸۹) به ارائه یک مدل تصمیم گیری چند شاخصه جهت برون سپاری فرایند کسب و کار با بهره گرفتن از AHP پرداختند، آنها پس از انجام تحقیقات مقدماتی و مستندات علمی، ۱۹ شاخص تاثیرگذار بر انتخاب تامین کننده در فرایند برون سپاری استخراج کردند و با اعمال نظرات خبرگان صنعت از میان این شاخصها، ۴ شاخص سازگاری، هزینه، کیفیت و شهرت و اعتبار تامین کننده به دلیل اهمیت بالای آنها مبنای مطالعه و انتخاب استراتژی برون سپاری شرکت آذین تنه انتخاب گردید. با توجه به ویژگیهای خاص روش فرایند تحلیل شبکه ای از جمله قابلیت استفاده در محیطهای مطمئن و وجود ارتباط بین معیارها از این روش جهت اولویت بندی سه گزینه برون سپاری بصورت نزدیک، برون سپاری بصورت دور و عدم انجام برون سپاری استفاده گردید. در پایان نتایج مطالعه حاکی از آن بود که برون سپاری بصورت نزدیک نسبت به برون سپاری بصورت دور و عدم انجام برون سپاری از امتیاز بالاتری برخوردار بوده و در اولویت قرار دارد.
معتدل و همکاران(۱۳۸۹) به ارائه مدلی جهت پشتیبانی تصمیمات برون سپاری پروژه های فناوری اطلاعات با بهره گرفتن از متد تصمیم گیری گروهی پرداختند. در این مقاله سعی شده است با شناسایی عوامل تاثیر گذار بر تصمیمات برون سپاری پروژه های فن اوری آطلاعات و تعیین ضرایب اهمیت آنها با بهره گرفتن از متد فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی امتیاز برون سپاری هر یک از پروژ ه های تعریف شده، در مدیریت فنا وری اطلاعات شرکت ملی پالایش و پخش محاسبه شود و سپس با بهره گرفتن از متد برنامه ریزی صفر و یک(مدل کوله پشتی) و لحاظ کردن محدودیت بودجه، پروژه های مناسب جهت برون سپاری الویت بندی شوند.
مهر جردی و همکاران (۱۳۸۹) در پژوهشی به بررسی ” الگوی ارزیابی و انتخاب پیمانکاران در حوزه های پتروشیمی با بهره گرفتن از رویکردهای تصمیم گیری پرداختند” معیارهای شناسایی شده در رتبه بندی پیمانکاران ، در این پژوهش، با بهره گرفتن از رویکرد MCDM در پروژه های پتروشیمی مورد بررسی قرار گرفته و با طرح پرسشنامه ای، مؤثرترین معیارها در این زمینه شناسایی گردید. سپس، با بهره گرفتن از پرسشنامه دیگری، نظریات خبرگان (حاوی اطلاعات کلی یک مناقصه شامل پروژه و ۵ پیمانکار شرکت کننده در آن) جمع آوری شد و با به کارگیری تکنیک های تاپسیس و بردا، ارزیابی انجام گرفت و برترین پیمانکار بعنوان برنده مناقصه معرفی گردید . در نهایت، فرایند تصمیم گیری به همراه راهکارهایی برای به کارگیری این روش و پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی ارائه گردیده است.
۲-۲-۲ پیشینه خارجی
راسل^[۸۵] و اسکیبنیسکی^[۸۶] (۱۹۸۸)که برای بررسی انتخاب پیمانکار برای کارهای ساختمانی کوچک در هنک کنگ پرداخته شده است. مکانیزم ساخت و نگهداری ساختمان ها بررسی شده و استخدام عامل یا نماینده مورد بحث قرار گرفته است و بیان نموده اند که با توجه به ساختمان های قدیمی و تعداد زیاد این ساختمان ها که عمر زیادی هم دارند، مسأله تعمیر و نگهداری این ساختمان ها امری حیاتی و مهم است، رویه معمول در انتخاب پیمانکار برای چنین مواردی انتخاب پیمانکار براساس حداقل قیمت می باشد تا در هزینه ها صرفه جویی صورت گیرد، ولی توجه به این نکته ضروری است که حداقل قیمت، لزوماً تحویل سریع و با کیفیت خوب کارها نیست؛ چیزی که بیشترین اهمیت را در کارهای تعمیرات و نگهداری دارد. آنان همچنین با بیان دو مطالعه موردی اینگونه نتیجه می گیرند که پروژه ای که فاقد یک روش مناسب برای انتخاب پیمانکار باشد به مشکلات جدی برخورد خواهد کرد . در انتها، پیشنهاد شده است که مؤسسات مدیریتی خاص ساختمان، در این خصوص به کار گرفته شوند .
انجی ^[۸۷] و اسکیتمور ^[۸۸] (۱۹۹۹) از طریق انجام پژوهش تجربی گسترده ای که در انگلستان انجام شد، به بررسی واگرایی معیارهای داوری (تصمیم گیری) که توسط سازمانهای مشاوره ای مختلف در پیش ارزیابی پیمانکاران انجام می شود، پرداختند.
سونمز ^[۸۹] و همکاران( ۲۰۰۱ ) پس از آنکه اظهار داشت که در یک گزینش موثر باید پیش ارزیابی را به عنوان بخشی از عمل انتخاب گنجاند یک روش تحقیقاتی ثانویه استاندارد را برای ارزیابی پیمانکاران معرفی کردند.
همانطور که مشاهده می شود در جدول ۳-۲ معیارها و منابعی که این معیار ها از آن مستخرج شده است آورده است.
جدول۳-۲معیارهای مستخرج از منابع برای انتخاب پیمانکار

منابع

معیارها

مؤلفه ها

اولسون (۲۰۰۶)،آراز(۲۰۰۷)

ثبات مالی

مالی

بارتلمی(۲۰۰۳)،اولسون(۲۰۰۶)،آراز(۲۰۰۷)

قدرت مالی

بارتلمی^[۹۰](۲۰۰۳)،اولسون(۲۰۰۶)،آراز(۲۰۰۷)، چوی(۲۰۰۲)،وات(۲۰۱۰)

هزینه های برون سپاری