۲- ۶ معرفی رنگزای روناس و کاربردهای آن
فرانسه: Rouge de tinturiers , Garance tinctoriale , Garance
انگلیسی: Madder
آلمانی:Faerberrote , Faerberroethe , Krapp
ایتالیایی: Garanza , Barba rossa , Arizzari , Robia dei tintori
فارسی: روناس
عربی: فوه^[۵۹] ، فوه الصباغین.
۲- ۶- ۱ تاریخچه ی روناس
ای دولف در کتاب صنایع دستی کهن ایران بیان کرده است: « روناس در ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد در درهﻯ سند در شهر « موهنجودارو » شناخته شده است و از آنجا نخست به خاورمیانه گسترش یافت” ای دولف ،۱۳۸۴". در « تورات» و همچنین نوشته هایی که از قبور فراعنه مصر به دست آمده است، مدارکی در مورد رنگرزی با روناس وجود دارد. همچنین آثاری از رنگ قرمز حاصل از ریشه روناس در یکی از مقبره های مصری متعلق به ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح یافت شده است"دادگی، ۱۳۶۹، ص۸۸".
در پاپیروس های مصری قرن سوم پیش از میلاد مسیح، نام این گیاه عنوان گردیده و در مورد آزمایشهای کنترل رنگ آن توضیحات زیادی آمده است. در یکی از پاپیروس های مصری در همین مورد مطلبی با این مضمون آمده است: « دانه هایی همراه با خمره ها که بوی نافذی دارد. دست های او با روناس به رنگ سرخ درآمده است، گویی که با خون آغشته شده است. مانند پرنده ای شکاری که خونین شده است، مانند اینکه گوشتش از زیر پوست نمایان شده است"Lichtheim.M.1974″.
همچنین « ابن حوقل » می نویسد: « و جزیرهﻯ بزرگ دیگری رو به روی رود کر و نزدیک باب است. این جزیره نیز بیشه ها و درختان و آبها دارد و از آن روناس به دست می آید و به همین سبب گروهی از شهر بردعه ( بردع ) بدانجا آمده، مدتی به تهیهﻯ روناس می پردازند، و آن را به ورهان و بردعه می برند و از آن بهره مند می شوند” ابن حوقل،۱۳۴۵، ص۱۲۹".
بازرگانی ونیزی که در سال ۹۱۳ ﻫ. ق. در ایران ساکن بوده است می نویسد: « در این شهر [خوی] رنگ سرخ لاکی به مقدار فراوان می سازند و آن را از ریشه های سرخی فراهم می کنند که در زیر زمین است و با بیل و کلنگ بیرون می آورند و سپس به هرمز می فرستند و از این ریشه ها برای ساختن و به کار بردن رنگ سرخ در غالب نقاط هندوستان بهره می جویند “امیری، ۱۳۴۹، ص۳۸۰". گیاه بیان شده همان روناس می باشد.

شاردن در سفرنامه اش به فراوانی آن در ایران اشاره کرده و عنوان می کند که از این گیاه برای رنگرزی و نقاشی استفاده می شود ” شاردن،۱۳۸۸".
این گیاه در استان های یزد، مخصوصا شهرستان های اردکان و بافق کشت می شود. جزو گیاهان اصلی تناوب زراعی مرسوم در این مناطق است و در رونق اقتصادی و درآمد کشاورزان و اصلاح خاک آنها نقش مؤثری دارد. در روزگاران قدیم در استان های آذربایجان (شرقی و غربی)، اردبیل، مرکزی، کرمان و فارس کشت می شده است و در استان فارس به عنوان یکی از گیاهان مرتعی وجود دارد که از نظر رنگ فاقد کیفیت است “میراب زاد اردکانی،۱۳۸۸".
۲-۶-۳ ترکیبات شیمیایی روناس
ماده رنگی ریشه روناس نام دارد. شماره روناس در کالرایندکس ۶- ۸ الی ۱۲ می باشد. ریشه روناس دارای مواد رنگی مختلفی می باشد.۲۳ جزء رنگی متعلق به گروه هیدروکسی آنتراکینون ها در ریشه وجود دارد. از میان اجزاء رنگی روناس تنها ۱۵ جز آن قدرت رنگدهی و ایجاد رنگ ثابت را دارد. مقدار هر کدام از این اجزاء در گونه های مختلف گیاه، متفاوت است و گاهی این مقدار خیلی جزئی است. بر اساس نوع و کمیت اجزای سازنده رنگ روناس و حضور یا عدم حضور بعضی از آنها، می توان تا حدودی به گونه گیاهی آن پی برد. گونه های گیاهی روناس شامل چهار گروه عمده هستند: روبیا تینکتروم^[۶۰]، روبیاپرگرنیا^[۶۱]، روبیا کوردیفولیا^[۶۲]، روبیا اکان^[۶۳] "امیری،۱۳۸۶،ص ۵۴ - ۵۶".
از نظر شیمیایی روناس دارای یک ماده ” ازته” است که نقش فرمان را دارد و تحت تاثیر این فرمان، مواد رنگی ایجاد می شوند. از تجزیه ی ریشه روناس مواد زیر بدست می آیند: گلوکزیدی به نام اسید روبریتریک^[۶۴]، روبیادین^[۶۵]، آلیزارین، پورپورین^[۶۶]، گلوکز و مواد دیگری همچون پکتیک، مواد رزینی و مواد چرب و غیره، وجود دارد. تحقیقات در سنتز رنگها نشان می دهند، ماده اصلی رنگی روناس، آلیزارین (۲-۱ دی هیدروکسی آنتراکینون) است. مهمترین خاصیت آلیزارین از لحاظ رنگرزی آن است که با اکسیدهای فلزات متفاوت ترکیب می شود و لاک های رنگین تولید می کند که در اسیدها و قلیاهای ضعیف حل نمی شود.
آلیزارین به فرمول C₁₄H₈O₄ و به وزن مولکولی ۲۰/۲۴۰ می باشد. که نخستین بار در سال ۱۸۲۳ میلادی به وسیله Colin و Robiguet شناخته شد. آلیزارین به حالت آزاد در ریشه خشک روناس وجود دارد؛ بطوری که با تأثیر دادن الکل جوشان، میتوان آن را استخراج نمود. آلیزارین به شکل کریستالهای زرد رنگ است که فاقد بو می باشند و در دمای ۲۹۰ درجه، ذوب می شود و میزان حلالیت آن در آب خیلی کم است ولی در محلول های قلیایی، حل می گردد. پورپورین بلورهای سوزنی شکل به رنگ نارنجی دارد. این ماده بیشتر از آلیزارین در آب جوش حل می شود.
شکل۲- ۲٫ فرمول شیمیایی آلیزارین
روبیادین به فرمول C₁₅H₁₀O₄ با وزن مولکولی ۲۳/۳۵۴ است و از بعضی از گیاهان روناس مانند روبیا تینکتوروم به دست می آید. سنتز آن به وسیله Jashi و همکارانش صورت گرفته است. روبیادین به صورت بلورهای سوزنی شکل درخشان به دست می آید که فاقد بو است و در دمای ۲۹۰ درجه ذوب می شود. در آب، سولفور دو کربن و آب آهک غیر محلول ولی در الکل، اتر و بنزن به مقدار زیاد حل می گردد ” میراب زاده اردکانی، ۱۳۸۸".
اسید روبریتریک به فرمول C₂₆H₂₈0₁₄ است و به شکل بلورهای سوزنی شکل زرد رنگ به دست می آید. این ماده در آب سرد، اتر و بنزن به مقدار کم، ولی در آب جوش الکل و اتر استیک، به مقدار زیاد حل می شود. در ۲۶۰ درجه ذوب می شود. در اسید سولفوریک و قلیائیات، با ایجاد رنگ قرمز ارغوانی حل می گردد. اسیدهای رقیق و فرمانی به نام روبیا آنرا طبق فرمول شیمیایی (۲-۱)، به آلیزارین و گلوکز تبدیل می نماید:
(فرمول ۲- ۱) C₂₆H₂₈O₁₄ + ۲H₂O C₁₄H₈O₄ + ۲C₆H₁₂O₆
پورپورین یا تری اوکسی آنتراکینون^[۶۷]، به فورمول C₁₄H₈O₅ است و به صورت بلورهای سوزنی شکل به رنگ زرد نارنجی به دست می آید. در گرمای ۲۵۶ درجه ذوب می شود. در الکل، اتر استیک، اسیداستیک و قلیائیات حل می گردد. محلول های قلیائی آن، رنگ قرمز دارد ولی محلول آن در آب باریت یا آب آهک، به رنگ قرمز ارغوانی است “زرگری،۱۳۶۱،ص ۵۴ تا ۵۷".

شکل۲-۳٫ ترکیبات شیمیایی ریشه روناس
۲- ۶- ۴ مشخصات گیاه شناسی
گیاهی است علفی، پایا، به ارتفاع ۵/۰ تا ۵/۱ متر که به حالت وحشی می روید. ساقه خش این گیاه چهارگوشه و پوشیده از خارهای کوچک و قلاب ماننده است که بدین وسیله به تکیه گاه ها ارتباط پیدا می کند. این خارها در کناره های برگ و رگبرگ میانی نیز دیده می شود. برگ های آن بیضوی دراز و نوک تیز است و با آنکه به ظاهر مجتمع به تعدا ۶ تایی در طول ساقه دیده می شود معهذا بیش از دوتای آنها برگ نیست و بقیه استیپولهایی با ظاهر برگ مانند می باشد. گل های آن کوچک، زرد رنگ و مجتمع به صورت چترهای متعدد در محور ساقه و یا در قسمت های انتهایی آن است. میوه آن به صورت سته، گوشتدار و به رنگ قرمز تیره است. قسمت مورد استفاده این گیاه، اعضای زیر زمینی یعنی ریزوم و ریشه آن است که به ضخامت انگشت است و طول آن نیز به یک متر می رسد “زرگری،۱۳۶۱،ص ۵۴ - ۵۷".
برگهای آن متقابل و کامل هستند و گوشواره دارند. گوشواره ها رشد زیادی دارند و هم اندازه برگها دیده می شوند. به همین دلیل، برگها و گوشواره های شبه برگ به صورت ” آرایش فراهم” یا “چرخه ای” در می آیند که در هر گره، حلقه هایی از ۴ تا ۶ و به ندرت ۱۰ برگ تشکیل می شود. گل آذین این گیاه معمولا با انشعابات زیادی همراه است که در قسمت فوقانی، بیشترین قطر را دارد و آرایش خاصی را به وجود می آورد که ممکن است دارای براکته یا فاقد براکته باشد.گل آذین گیاه خانواده ی Rubiaceae ، خوشه مرکب یا گرزن دو سویه و گاهی سنبله ی انتهایی است. گل های گیاهان این خانواده منظم و غالبا دو جنسی هستند و به ندرت تک جنسی و یک پایه اند. گلبرگ ها به هم پیوسته اند و گاهی تشکیل لوله گل را می دهند که معمولا کوتاه و گاهی خیلی بلند است. کاسبرگ ها جدا از هم و یا گاهی تحلیل رفته اند و گل فاقد کاسبرگ است. پرچم ها، چسبیده به گلبرگ ها و به صورت یک در میان بین گلبرگها قرار گرفته اند. تخمدان ها در این خانواده، میانی دو خانواده و هر خانه محتوی یک تا چند تخمک است. میوه ی گیاهان این خانواده آبدار و دارای دو دانه است “امیری،۱۳۸۶،ص ۵۲ - ۵۶".
۲- ۶- ۴- ۱ خصوصیات مرفولوژی گونه روناس
روناس گیاه علفی دائمی با ساقه های بالارونده و یا غیر بالارونده است. اندام های زیرزمینی آن، ریشه و ریزوم هستند که در واقع بخش قابل استفاده گیاه محسوب می شوند. قطر ریشه از ۸/۰ تا ۲ سانتی متر و طول آن ۱۰۰-۵۰ سانتی متر است. ریشه روناس به رنگ سرخ تیره و رنگ داخل آن سرخ روشن است. ابتدا طعم شیرین دارد و سپس تلخ و گس می شود. ریشه سه قسمت دارد :
۱- مغز نازکی در میان ریشه که به رنگ زرد مایل به قرمز است.
۲- جداری که مغز را احاطه کرده است. رنگ در این قسمت به صورت گلوکز وجود دارد که به سهولت از سایر قسمت ها جدا می شود.
۳- پوسته خارجی به رنگ تیره مایل به قهوه ایی که بسیار نازک است و بافت مرده دارد “سپهری اردکانی،۱۳۸۴،ص ۲۴".
۲-۶- ۴- ۲ زمان کشت
موقع کشت بذر روناس، از فروردین لغایت نیمه دوم اردیبهشت ماه، و زمان کشت ریشه روناس، از شهریور لغایت اسفند ماه است.
۲-۶- ۴- ۳ روش کاشت و تکثیر
تکثیر این گیاه از دو طریق ” تکثیر جنسی^[۶۸] ” (تکثیر از طریق بذر) و ” تکثیر غیر جنسی^[۶۹] ” (تکثیر به وسیله قلمه ریشه) صورت می گیرد که بسته به موقعیت منطقه از نظر اقلیم، دارای مزایا و معایبی است.
۲- ۶- ۴- ۴ نگه داری روناس یا مرحله داشت
خاک دهی پای بوته ها (روپوش دادن) در پاییز سال اول پای بوته ها، خاک مخلوط با کود حیوانی می دهند تا ریشه توسعه پیدا کند و از سرمای زمستان محفوظ بماند. در تابستان سال دوم وقتی گیاه به گل رفت، قسمت ساقه و برگ را کف بر می کنند و به مصرف تغذیه دام می رسانند. در پاییز سال دوم نیز پای بوته ها مجددا خاک همراه با کود حیوانی می دهند. در اواخر تابستان سال سوم یا چهارم، روناس را کف بر و ریشه ها را در مهرماه برداشت می کنند. این عمل موجب افزایش ریشه و در نتیجه، بالا رفتن عملکرد می شود. علاوه بر این، از یخ زدن ریشه روناس در فصل زمستان جلوگیری می کند.
۲- ۶- ۴- ۵ برداشت
ریشه روناس را در پاییز سال سوم یا چهارم، پس از کف بر کردن ساقه و برگ های سبز، با بیل های مخصوص روناس کنی برداشت می کنند. عرض این بیل ها حدود ۱۲ و طول آن ۵۰ سانتی متر است. ضمنا بهتر است روناس را در ۳ یا ۴ سالگی برداشت کرد، زیرا ریشه ها به اصطلاح خوب رنگ می اندازند و می توان رنگ بیشتر و مرغوب تری استخراج کرد. در مناطقی که این گیاه را به عنوان یک گیاه زراعی کشت می کنند، زمان برداشت از ۲ سالگی به بعد و حتی در موارد خاصی ۴ سالگی است. برداشت محصول معمولا در اواسط مهر ماه تا اواخر آبان ماه است. برداشت در حال حاضر کلا به صورت دستی است و هزینه زیادی دارد.
میزان محصول ریشه تر روناس بین ۱۵ تا ۲۰ تن در هکتار است که ۱۰ تا ۱۲ درصد آن رنگ است. میزان تولید محصول ۳ و ۴ ساله بیشتر از ۲ ساله است. به طور متوسط، عملکرد روناس ۲ ساله بین ۸ تا ۱۰ تن ریشه خشک و روناس ۳ ساله بین ۱۰ تا ۱۵ تن در هکتار است. مقدار تولید روناس ۲ ساله نصف ریشه ۳ و ۴ ساله است و برداشت روناس ۲ ساله مقرون به صرفه نیست.
۲-۶- ۵ خشک کردن ریشه روناس
ریشه ها را بعد از برداشت، به مدت ۱۵ روز در هوای آزاد و در مقابل نور آفتاب قرار می دهند تا رطوبت خود را از دست بدهند. سپس آن ها را به آسیاب های مخصوص روناس سایی می فرستند تا به صورت پودر در آیند. بنابر اظهار مطلعین محلی، در صورتی که ریشه های خشک شده ۲ تا ۳ سال در انبار بمانند و سپس ساییده و در رنگرزی استفاده شوند، دوام و شفافیت رنگ آنها افزایش می یابد. لذا روناس را می توان مدت زیادی انبار کرد و هیچ گونه آفت انباری ندارد “میراب زاده اردکانی،۱۳۸۸".
۲- ۶- ۶ طریقه خرد کردن روناس

توحید محوری در آموزه های حضرت ابراهیم خلیل (علیه السلام)
با دقت در مضمون آیات حکایت کننده احتجاج ابراهیم با اطرافیانش که شامل: پدر، قوم اجرام آسمانی پرست، پادشاه زمان خویش و … روشن مى‌گردد که خدامحورى و توحید، محور تمامی رو ش های دعوتی و تربیتی حضرت ابراهیم (علیه السلام) و بلکه محور حیات پربرکت اوست؛ و این به جهت جو شرک آلود و کفر آمیز حاکم بر آن جامعه بوده که پرستش خدایان دروغین، از سنگ و چوب گرفته تا خورشید و ماه در آن رواجى آشکار داشت؛در مناظره با پدر و قوم، بیانات متعددى حاکى از خدا محورى اوست، مانند:
قال بل ربکم رب السموات والأرض الذى فطرهن وأنا على ذلکم من الشاهدین
پس از بناى بیت الله مى‌گوید:
ربنا تقبل منا إنک أنت السمیع العلیم
پروردگارا از ما بپذیر. به راستى تو شنواى دانایى.
پس از محاجه با ستاره پرستان:
إنى وجهت وجهى للذى فطر السموات والأرض حنیفا وما أنا من المشرکین
من از روى اخلاص، پاکدلانه روى خود را به سوى کسى گردانیدم که آسمان‌ها و زمین را پدید آورده است و من از مشرکان نیستم.
و حتى در پایان عمر، به عنوان وصیت بر توحید تأکید مى‌ورزد:
ووصّى بها إبراهیم بنیه ویعقوب یا بنى إن الله اصطفى لکم الدین فلاتموتن إلا وأنتم مسلمون
و ابراهیم و یعقوب، پسران خود را به همان آیین سفارش کردند: اى پسران من، خداوند براى شما این دین را برگزید؛ پس البته نباید جز مسلمان بمیرید.
از سوى دیگر بخش قابل توجهى از آیات حکایت کننده داستان ابراهیم را مناجات‌ها و راز و نیازهاى پرمحتواى ابراهیم با پروردگارش تشکیل مى‌دهد، که گفت وگوهاى ابراهیم خلیل را با خداوند متعال باز گو مى‌کند که در فصل سوم به بررسی این آیات خواهیم پرداخت.

محوریت مبداء ومعاد در دعوت انبیا
همه انبیای الهی بر آن بودند تا انسان‌ها را به وجود خداوندی معتقد سازند که او را خلق کرده و هدف از خلقت او را رسیدن به کمال وجودیش معرفی نموده و حساب و کتابی نیز برای اعمال انسان قرار داده تا انسان با نیرویی باز دارنده بهترین عمل را انجام دهد.

مبدأ، منهای معاد معنا ندارد و توحید کامل در پرتو آن است که انسان موحّد بینش مرجعی و معادی نیز داشته باشد. اعتقاد به معاد همان اعتقاد به مبدأ است. معادشناسی و مبدأ شناسی هرگز تفکیک پذیر نیستند. هر کس خدا را آغازگر دانست هُوَ الاوُّل، باید بازگشت و نهایت را نیز به سوی او بداند هُوَ الآخِر.
دین نیرومندترین عاملی است که می‌خواهد بشر را معتقد به روز قیامت و حساب و کیفر و پاداش روزِ واپسین؛ تربیت کرده و افرادی را پرورش دهد، تا خویشتن را در همه احوال محاکمه نموده و خود را قاضی و حاکم و شاهد بر اعمال واقوال خود قرار داده و ضمیر و وجدان خود را مراقب و نگهبان رفتار خود بداند، پیش از آنکه در پیشگاه عدل الهی حاضر گردد.
هرکس منکر معاد شود، خدا را متهم به عبث کاری کرده است. اگر انسان مثل حیوان بخورد و شهوت رانی کند و بعد هم نیست شود اینهمه دستگاه عظیم برای چه خلق شده!؟ چنین کسی هر چند خدا را هم قبول داشته باشد، او را به حکمت نشناخته است.
قرآن کریم طی دهها آیه بر این ارتباط و هماهنگی تأکید دارد و خطاب به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید:
قُلْ أَ غَیْرَ اللَّهِ أَبْغی‏ رَبًّا وَ هُوَ رَبُّ کُلِّ شَیْ‏ءٍ وَ لا تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلاَّ عَلَیْها وَ لا تَزِرُ وازِرَهٌ وِزْرَ أُخْرى‏ ثُمَّ إِلى‏ رَبِّکُمْ مَرْجِعُکُمْ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ فیهِ تَخْتَلِفُون‏.
بخش نخست آیه ناظر به مبدأ و بخش دوم ناظر به معاد است در جای دیگر می‌فرماید:
قُلْ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ وَ لا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِکین * قُلْ إِنِّی أَخافُ إِنْ عَصَیْتُ رَبِّی عَذابَ یَوْمٍ عَظیم
این آیه تلفیقی از اعتقاد به آغاز و پایان است؛ من مأمورم به او ایمان بیاورم و شرک نورزم. نتیجه این بینش، ترس از عذاب قیامت و توجه به قیامت است. به‏طور کلی دعوت انبیا مبنی بر تذکّر فطرت به مبدأ و معاد است.
رسول خدا استدلالها، موعظه ها، احتجاجها، جدالها و برخوردها، در جنگ وصلح، گفتارهای فردی و اجتماعی، خطبه ها و همه شئون تربیتی خود، مردم را به اهمّیّت اعتقاد به معاد توجه می‌داد.
انکار معاد نشانه گمراهی عمیق و فاصله گرفتن از حق است:
أَلا إِنَّ الَّذینَ یُمارُونَ فِی السَّاعَهِ لَفی‏ ضَلالٍ بَعید
بی‌اعتقادی به معاد عامل حبط و نابودی همه کارهای نیک و با ارزش است:
وَ الَّذینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ لِقاءِ الْآخِرَهِ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ.
ایمان به معاد ضامن اجرای تمام قوانین الهی، زمینه‌ساز تهذیب نفوس، احقاق حقوق، عمل به تکالیف، مقاومت در برابر شداید و بالاخره مفهوم بخشیدن به زندگی و خروج از پوچی است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر اساس فرمان الهی از روش های متعددی برای ایجاد این عقیده در مردم استفاده می‌نمود. عمده ترین این شیوه‌ها عبارت‌اند از:
تأکید بر اهمیت معاد و انکارناپذیری آن:
زَعَمَ الَّذینَ کَفَرُوا أَنْ لَنْ یُبْعَثُوا قُلْ بَلى‏ وَ رَبِّی لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِما عَمِلْتُمْ وَ ذلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسیرٌ
کافران پنداشتند که هرگز برانگیخته نخواهند شد. پیامبر، بگو آری، به پروردگارم سوگند که همه شما مبعوث خواهید شد، سپس آنچه را عمل می‌کردید به شما خبر می‌دهند و این برای خدا آسان است.
اثبات امکان معاد:
قُلْ سیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنْشِئُ النَّشْأَهَ الْآخِرَهَ إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیرٌ
بگو در زمین سیر کنید و بنگرید خداوند چگونه آفرینش را آغاز کرده است. سپس خداوند همین گونه جهانآخرت را ایجاد می‌کند او بر هر چیز قادر و تواناست.
ادله وقوع معاد:
قُلْ لِمَنْ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلْ لِلَّهِ کَتَبَ عَلى‏ نَفْسِهِ الرَّحْمَهَ لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلى‏ یَوْمِ الْقِیامَهِ لا رَیْبَ فیه
بگو آنچه در آسمانها و زمین است از آن کیست؛ بگو برای خداست، رحمت را بر خود فرض کرده است و همه شما را در روز قیامت که شکی درآن نیست جمع خواهد کرد.
بیان آثار تربیتی باورمندی به معاد:
فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَهِ رَبِّهِ أَحَدا
پس هر کس امید لقای پروردگارش را دارد باید عمل صالح انجام دهد و کسی را در عبادت پروردگارش شریک نکند.
همان طور که در آیات مختلف دیدیم بحث معاد همراه با بحث مبدأ آفرینش بیان شده و این دو همبستگی لاینفکی با یکدیگر دارند و سعادت حقیقی انسان در گرو اعتقاد به این دو است.
مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وعَمِلَ صَالِحًا فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ
کسانی که به خدا و روز قیامت ایمان بیاورند و عمل صالح انجام دهند، نه ترسی برآن‌ها است و نه غمگین خواهند بود.
آیاتی که ذکر شد، آیاتی بودند که اهمّیّت اعتقاد به معاد را به ما متذکّر می شدند و چون اصول اعتقادی بسیار به هم نزدیک و مرتبط هستند، بی اعتقادی نسبت به هر یک از آن‌ها، اعتقاد به دیگر اصول را کم رنگ می کند و می‌بایست ما به این امر توجه جدی داشته باشیم.

سودآوری فعلی،EPS

بالا

قیمت سهام

باثبات در شرایط واقعی ونوسان پایین

منبع: (کرمی و عمرانی، ۱۳۸۹، ۵۳)
در مرحله افول فرصت‌های رشد عموماً ناچیز است. شاخص‌های سودآوری، نقدینگی و ایفای تعهدات روند نزولی داشته و شرکت در شرایط بسیار سخت محاط شده است؛ ضمن اینکه هزینه تأمین مالی از منابع خارجی بالاست به‌گونه‌ای که در اغلب موارد نرخ بازده داخلی کمتر از نرخ تأمین مالی است؛ به عبارتی رابطه (IRR<K) برقرار است (دهدار، ۱۳۸۶، ۹۷).
متأسفانه، تولید جریانات نقدی مثبت مرحله بلوغ، نمی‌تواند برای ابد ادامه داشته باشد. همزمان با کاهش تقاضا برای تولیدات شرکت جریانات نقدی ورودی نیز کاهش می‌یابد. اگرچه در طول دوران بلوغ منابعی برای توسعه بازار و یا افزایش سهم بازار سرمایه‌گذاری نمی‌شود، اما هزینه‌هایی برای نگه‌داشتن این عوامل اثرگذار بر سطوح فروش آتی انجام می‌شود. زمانی که تقاضای فروش شروع به کاهش به‌صورت مستقیم می‌کند، هیچ توجیهی برای ادامه هزینه کردن همان مبالغ برای نگه‌داشتن فعالیت بازاریابی باقی نمی‌ماند و جریان نقدی ورودی خالص را می‌توان در طول مراحل اولیه کاهش، با تغییر دادن استراتژی کسب‌وکار به‌صورت مناسب حفظ کرد. ریسک تجاری مرتبط با این مرحله باید مدنظر قرار گیرد چون هنوز از سطح خود در مرحله قبلی، بلوغ، در حال کاهش است. در حال حاضر یک متغیر ناشناخته اصلی، یعنی طول مرحله بلوغ حل‌شده است و تنها ریسک اصلی باقیمانده این است که تا چه زمانی به لحاظ اقتصادی توجیه دارد که به کسب‌وکار ادامه فعالیت داده شود.

این ریسک تجاری پایین باید با ریسک مالی نسبتاً بالا برای تأمین منابع مالی کامل شود. این کار را می‌توان با ترکیب یک سیاست تقسیم سود بالا و استفاده از تأمین مالی از طریق وام به دست آورد. استراتژی سرمایه‌گذاری مجدد در یک کسب‌وکار در حال مرگ احتمالاً کمتر خواهد بود، چون چشم‌انداز آتی رشد در حال حاضر منفی است و این موضوع به‌آسانی به سیاست تقسیم سود بالا با نسبت بالا مرتبط می‌شود. در حقیقت سود پرداختی به افراد در طول این مرحله می‌تواند بالاتر از سود بعد از مالیات باشد، به این دلیل که احتمال وجود یک تعدیل مالی نادرست برای استهلاک سرمایه‌گذاری مجدد وجود داشته باشد. در نتیجه سودهای تقسیمی شاید برابر کل سودها و استهلاک باشد که در هر مورد باید مشخص شود که بخشی از پرداخت سود تقسیمی واقعاً نشان‌دهنده بازپرداخت سرمایه می‌باشد.
چشم‌اندازهای منفی رشد به یک ضریب P/E پایین برای سهام منتقل می‌شوند، زمانی که با روند رو به افول درآمد هر سهم که در طول این مرحله تجربه می‌شوند، ترکیب می‌شوند؛ این موضوع در این حالت منجر به کاهش قیمت می‌شود. بااین‌حال تا زمانی که سهامداران آگاه باشند که بخشی از پرداخت سود نقدی بالای آن‌ها به‌صورت اثربخشی بازپرداخت سرمایه است، این ارزش روبه افول نباید باعث نگرانی‌های نامرتبط شود. استراتژی‌های مالی این مرحله به شرح جدول زیر می‌باشد:

جدول ۲-۴: پارامترها و استراتژی مالی در مرحله افول

ریسک تجاری

پایین

ریسک مالی

بالا

منابع تأمین مالی

وام

سیاست تقسیم سود

نسبت کامل

۷۴۷

۷۶۵

۷۹۷

۱۳۴۱

۸٫واردات کالا برای مصارف مستقیم

۲۵۳

۲۶۸

۲۳۹

۲۶۵

۲۷۹

۲۸۴

۲۹۲

۴۲۵

۹٫سهم گردشگری در اشتغالزایی(هزار نفر)

۲۷۴۳۱۲

۲۶۴۱۹۰

۲۵۶۰۷۶

۲۵۳۰۰۰

۲۵۷۳۴۸

۲۶۱۳۹۴

۲۶۵۷۵۴

۳۳۷۸۱۹

منبع:WTTC,Travel & Tourism Economic Impact, World, 2013
اثری که بحران مالی بر روی اقتصاد گردشگری دارد در دوره­ بین سال­های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ پر رنگ­تر است. عملکرد کلی به عنوان یک هدف T&T^[33] (گردشگری و سفر) با تخفیفی که از تقاضا (از ورود گردشگران بین المللی محاسبه می­ شود) بدست می ­آید و تغییرات در گردشگری بین المللی یک شاخص برای رفاه بخش­های کل اقتصاد برای کشورهای پذیرنده­ی گردشگر محسوب می­ شود. گردشگری بین الملل طی سال­های ۲۰۰۸-۲۰۰۹ حدود ۸% کاهش داشت است. به صورت منطقه ای این کاهش برای حجم گردشگر ورودی به آسیا ۶%، اروپا۱۰%، خاورمیانه۱۸% که بیشترین آسیب را طی سال ۲۰۰۹ داشت، آمریکا۵% می­باشد و تنها افریقا افزایش ۳% در گردشگر ورودی داشت (سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل، ۲۰۰۹). با شروع بحران مالی سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل پیش ­بینی کرد که گردشگری جهانی در سال ۲۰۰۹ بین ۴-۶% کاهش یابد اما نرخ کاهش خصوصا در نیمه دوم سال ۲۰۰۹ بیشتر از این میزان بود (سانگ و لین^[۳۴]،۲۰۱۰).
بیشترین کشورهای مقصد (کشورهای عمده­ی پذیرنده­ی گردشگر) در جریان بحران با آسیب مواجه شدند اما برخی این کاهش گردشگر را به درستی مدیریت کردند و بر خلاف انقباض در بازار مسافرت­های بین المللی، در این زمینه از رشد هم برخوردار بودند. مقاصد برنده (مثل: مالزی، تایوان و اندونزی) با توجه به فعالیت­های چین با کشورهای دور دست، افزایش در تقاضا را تجربه کردند. دیگر کشورها (مثل: ترکیه، بلغارستان و کشورهای شمال قاره­ی آفریقا) از طریق جذب مسافران کشورهای بحران زده­ی غربی اروپا که نسبت به تغییرات قیمت حساسیت بیشتری داشتند، از بحران بهره بردند.
اقتصاد­های بازنده در جذب گردشگر داخلی و گردشگر بین المللی، برای نشان دادن مرکز بحران در نظر گرفته شده ­اند، همانطور که در نمودار (۲-۷) نشان داده شده است، اکثر آنها کشورهای مقصد اروپایی و آمریکای شمالی بودند که مسافران تعطیلات آخر هفته و گردشگران از فواصل دور را از دست داده بودند. مهمترین آن­ها (فرانسه و اسپانیا کشورهایی که بیشترین بازدید کننده را از سراسر دنیا داشتند) ورود گردشگران به کشورشان شدیدا کاهش یافته بود به طوری که درآمد به ازای هر گردشگرشان کمتر شده و شاهد فشار قیمت شدند. در نیمه ی دوم سال ۲۰۰۹ و نیمه اول سال ۲۰۱۰ این روند بهبود پیدا کرد، اما آنچه دیده می شود اثرات بلند مدت باقی مانده از بحران بر روی سطح قیمت­ها در این اقتصاد­ها است (مجمع جهانی اقتصاد^[۳۵]،۲۰۱۱).

نمودار شماره (۲-۷) : اثر بحران مالی ۲۰۰۸-۲۰۰۹ بر روی مقاصد بزرگ گردشگری
منبع: UNWTO , 2010.
نمودار (۲-۷) برندگان و بازندگان بحران مالی را در حوزه گردشگری بر مبنای دو معیار، درصد تغییر در درآمد حاصل از گردشگری و تغییر در تعداد گردشگر ورودی نشان می­دهد. چنانچه ملاحضه می­ شود محور افقی درصد تغییر در درآمد حاصل از گردشگری بین الملل را از ۲۵- تا ۴۰ درصد و در محور عمودی نرخ تغییر در تعداد گردشگر ورودی را از ۲۵- تا ۲۰ درصد نشان داده شده است. به این ترتیب این نمودار چهار ربع متفاوت تشکیل شده است. نقطه مرکزی نمودار با مختصات (۰ , ۰) بیانگر اقتصادی است که تغییری در تعداد گردشگر ورودی و درآمد حاصل از گردشگری نداشته است.
کشور­های نظیر مالزی و ترکیه که در ربع اول قرار دارند، برندگان حوزه گردشگری در طول بحران هستند زیرا نه تنها تعداد گردشگر ورودی به این کشورها افزایش یافته است بلکه میزان درآمد­­­­­­­­­­­های حاصل از گردشگری بین المللی آن­ها نیز افزایش یافته است. به عنوان مثال ترکیه نه فقط با رشد گردشگر ورودی در حدود ۱۵ درصد مواجه بوده است بلکه رشد درآمدی حاصل از گردشگری بین الملل این کشور بیش از دو برابر این نرخ و در حدود ۳۵ درصد است. یعنی ترکیه توانسته است نسبت به قبل از بحران درآمد بیشتر از محل گردشگری بین الملل کسب نماید.
ربع دوم نشان دهنده کشورهای است که رشد تعداد گردشگر ورودی داشته باشد اما درآمد حاصل از گردشگری بین الملل آن­ها افت داشته باشد. که البته هیج کشوری در این ربع قرار نمی­گیرد.
در ربع سوم، هم نرخ رشد گردشگر ورودی و هم میزان درآمد حاصل از آن منفی است. در این قسمت اقتصاد­های صنعتی و مقاصد بزرگ گردشگری نظیر فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، کانادا، یونان و چین قرار گرفته­اند. در بین کشورهای این قسمت برخی آسیب بیشتری دیده­اند به عنوان مثال ایرلند که بشدت آسیب دیده است و با افت ۱۵ درصدی در تعداد گردشگر ورودی و کاهش حدود ۲۰ درصدی درآمد حاصل از گردشگری مواجه شده است.
در ربع چهارم، اقتصادهایی وجود دارد که اگر چه تعداد گردشگر ورودی به آن­ها کاسته شده اما با رشد درآمد حاصل از گردشگری مواجه بوده ­اند. به عنوان مثال هند، استرالیا و هنگ کنگ علیرغم کاهش تقریبا ۵ درصدی در تعداد گردشگر ورودی با رشد در حدود ۲۰ درصد در درآمد حاصل از گردشگری مواجه بوده ­اند، یعنی خدمات گردشگری را با قیمت­های بیشتری ارائه کرده است.
کشورهایی که با تغییر الگوی تقاضا، خود را دیر انطباق دادند (ویتنام) و روی تداوم رشد بازار کشورهای غرب اروپا و آمریکای شمالی برنامه ریزی کرده بودند، در جریان بحران بازنده شدند. بعضی کشورها در طول بحران، با رشد ورود گردشگر مواجه بودند که این مساله حاصل از برخی پیشامدها بود. به عنوان مثال تایوان حجم زیادی از مسافران چینی را پس از جولای ۲۰۰۸ و از سرگیری پروازهای یک سره جذب کرد. بلغارستان هم بخشی از این رشد را مدیون بحران بود، زیرا گردشگرانی که بودجه­ی محدودی داشتند (خصوصا از غرب اروپا ) به عنوان یک جانشین ارزان اروپایی برای سفر به سواحل آفتابی بلغارستان را انتخاب می­کردند. پیش از ۷۵% مسافران ورودی به بلغارستان در سال ۲۰۰۹ گردشگران کشورهای همسایه بودند که به علت نرخ برابری پایین پول بلغارستان، سفرهای یک روزه به این کشور داشتند.
برندگان بحران سعی در افزایش جذب گردشگر و بالا بردن درآمد حاصل از آن داشتند تا یک چشم انداز بلند مدت مطلوب T&T از خود نشان دهند. ترکیه این بحران را تبدیل به یک فرصت جذب گردشگر کرد. آن­ها برای خدمات سواحل آفتابی خود قیمت­های مناسب­تری نسبت به رقبای خود از جمله ایتالیا، اسپانیا و یونان ارائه کردند. ضمن اینکه بازاریابی خود را بر روی قسمت­ های مختلفی مثل ورزش­های زمستانی، تجربه ­های فرهنگی، گردشگری سلامت و دریایی متمرکز کردند.
به عنوان یک نمونه دیگر از برندگان T&T در طول بحران، مالزی از محصولات متنوع میوه­های خود برای ترویج گردشگری در طول بحران استفاده کرد. آن­ها همچنین بازاریابی خود را علاوه بر کشورهای راه دور، بر کشورهای منطقه نیز متمرکز کردند و سعی نمودند از ماجرا جویی­های طبیعی هم استفاده کنند (مثل اکوتوریسم)، همچنین تمرکز بر روی تنوع فرهنگ­ها، تفریحات خانوادگی، خدمات لوکس کمی ارزان و MICE ^[۳۶] قرار دادند. مالزی همچنین فرمت­های نوآورانه برای گردشگران ارائه داد، از جمله اقامتگاه­هایی که خانواده­ها در آن ساکن می­شدند و بوسیله­ی قطار به گردش در کشور می­پرداختند. ضمن اینکه گردشگران را برای انتخاب مالزی به عنوان محل اسکان دوم دائمی تشویق می­کردند (طرح مالزی خانه ی دوم من).
کشورهای برنده­ی بحران به دو دسته ی کلی تقسیم می­شوند: دسته اول، کشورهایی که از نزدیکی به چین سود بردند، مثل مالزی، تایوان و اندونزی و کشورهایی مثل جمهوری دومینیکن که پس از کاهش ورود گردشگر بازار هدف خود را از کشورهای اروپایی و آمریکا به بازار کشورهای دیگری مثل کانادا تغییر دادند. این کشورها سعی کردند گردشگر بین المللی خود را حفظ کنند.

رابطه­(۳-۱) مدل تصحیح خطای برداری ساختاری ۴۶
رابطه­(۳-۲) رابطه­ بین خطای پیس­بینی و اخلال شاختاری ۴۷
رابطه­(۳-۳) نرخ ارز حقیقی ۴۹
رابطه­(۳-۴) معیار مورک ۵۰
رابطه­(۳-۵) معیار همیلتون ۵۰
رابطه­(۳-۶) معیار همیلتون ۵۰
رابطه­(۳-۷) بازده غیرعادی ۵۰
رابطه­(۳-۸) لگاریتم متغیرهای پژوهش ۵۲
رابطه­(۳-۹) رگرسیون چند متغیره ۵۵
رابطه­(۳-۱۰) فرمول دوربین- واتسون ۵۷
رابطه­(۳-۱۱) ضریب تعیین ۵۷
رابطه­(۳-۱۲) ضریب تعیین تعدیل شده ۵۸
رابطه­(۳-۱۳) مدل داده ­های ترکیبی ۶۰
رابطه­(۳-۱۴) مدل تعدیل شده داده ­های ترکیبی ۶۰
رابطه­(۳-۱۵) مدل نهایی داده ­های ترکیبی ۶۱
رابطه­(۳-۱۶) برآورد خطای داده ­های ادغام شده ۶۲
مقدمه
امروزه انرژی به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در رشد و توسعه نقش مهمی را در امر برنامه­ ریزی کشورها ایفا می­ کند. قیمت نفت یکی از متغیرهای کلیدی هر اقتصاد است که در تعیین موقعیت اقتصاد هر کشور نقش بسزایی دارد. اقتصاد جهان در سال­های مختلف نوسانات مثبت و منفی زیادی را در قیمت نفت خام تجربه کرده است. این نوسانات و تغییرات قیمت نفت بر متغیرهای کلان اقتصادی در کشورهای جهان تأثیر گذاشته و اقتصاد این کشورها را با چالشی جدی روبه­رو کرده است و موجب شده تا آنها برای در امان ماندن از تأثیرات منفی ناشی از این نوسانات تدابیر مختلفی بیندیشند. اقتصاد ایران وابستگی زیادی به قیمت نفت دارد و به همین دلیل تحقیق در مورد اثرات بالا و پایین شدن قیمت نفت بر بازار مالی کشور، از جمله تحقیقات بسیار مهم و ارزشمند می­باشد، همچنین بررسی آثار آن بر بورس اوراق بهادار، که یکی از اصلی­ترین اجزای بازارهای مالی است و نقش موثری در توسعه و رشد اقتصادی کشور دارد، اهمیت بسزایی دارد.

از سوی دیگر اهمیت مطالعه و پژوهش در حوزه­ شرکت­ها به افرادِ سرمایه­گذار کمک می­ کند، زیرا افراد در تجزیه وتحلیل­هایی که انجام می­ دهند در نهایت امید دارند با توجه به ریسک سرمایه ­گذاری، بازده متناسب با آن را بدست آورند، تجزیه و تحلیل مناسبِ عوامل گوناگون می ­تواند باعث مدیریت بهترِ سرمایه آنها و افزایش ثروت سرمایه­گذار شود. با توجه به موارد ذکر شده در ارتباط با اهمیت موضوع بررسی عوامل مؤثر بر بازده سرمایه ­گذاری­ها و اثرات آن عوامل بر بازار سرمایه، و همچنین نیازمندی شرکت­هایی که در اولین سال­های عرضه سهام خود در بورس هستند به اطلاعات تحلیلی برای شناسایی عوامل اثرگذار بر بازده حاصل از فعالیت­شان، این تحقیق بر آن است تا با بررسی نوسانات قیمت نفت و اثرات آن بر بازده سهام و به طور خاص بر بازده غیرعادی سهام شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و ارائه نتایج حاصله بتواند برای سازمان خصوصی­سازی و سازمان بورس اوراق بهادار مفید باشد. همچنین با بدست آوردن نتایج آزمون فرضیه ­های فرعی تحقیق، یعنی میزان تأثیر نوسان منفی و مثبت قیمت نفت بر بازده غیرعادی سهام، راهنمایی برای سرمایه ­گذاران جهت اخذ تصمیمات مناسب برای سرمایه ­گذاری باشد.
پایان نامه­ حاضر در پنج فصل گردآوری شده است. در فصل اول کلیات تحقیق شرح داده شده است که با مطالعه­ آن می­توان با اصول کلی و چارچوب تحقیق آشنا شد. فصل دوم به مبانی نظری و پیشینه تحقیق اختصاص یافته است که بخش مبانی نظری مطالب ارزشمندی را در اختیار افراد قرار می­دهد و همچنین در بخش بعدی نتایج پژوهش­های صورت گرفته توسط سایر محققین بیان می­ شود. فصل سوم پایان نامه در مورد روش­ها و مدل­های استفاده شده در تحقیق اختصاص دارد. فصل چهارم حاوی اطلاعات مربوط به تجزیه و تحلیل داده ­ها می­باشد و نهایتاً در فصل پنجم نتیجه ­گیری و جمع­بندی کلی صورت گرفته است.
امیدوارم تحقیق انجام شده در این پایان نامه بتواند مفید واقع شود و به استفاده کنندگان از نتایج آن کمک نماید.
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱- مقدمه
یکی از مهمترین بازارهای موجود در اقتصاد هر کشوری بازار مالی می­باشد که متأثر از متغیرهای اقتصادی من جمله قیمت نفت می­باشد. از طرفی یکی از مهمترین مسائلی که سرمایه ­گذاران با آن روبرو می­باشند نوسان و بی­ثباتی قیمت­های نفت است که سبب ایجاد نوسان در بازارهای مالی می­گردد. با توجه به تاثیر گسترده­ی منفی نوسانات قیمت نفت بر بخش­های مختلف اقتصاد ایران، مانعی برای کارایی بازار بورس به شمار می­رود و بر عملکرد سرمایه ­گذاران تاثیر­گذار می­باشد. لذا باید تحلیل دقیقی از تغییرات قیمت نفت بر روی بازده سهام شرکت­ها صورت پذیرد. تعیین قیمت نفت به عوامل متعددی بستگی دارد که اغلب آنها از کنترل تولید کنندگان آن خارج است. همین مسئله سبب شده است که وضعیت اقتصادی اغلب کشورهای وابسته به درآمدهای نفتی تحت تأثیر نوسانات قیمت نفت قرار گیرد. در این فصل کلیات پژوهش مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در ابتدا به شرح و بیان مسأله تحقیق پرداخته خواهد شد، پس از آن اهمیت و ارزش تحقیق بیان می­گردد، سپس اشاره­ای به اهداف تحقیق می­ شود. همچنین در ادامه فرضیه ­ها و روش تحقیق شرح داده می­ شود.
۱-۲- بیان مسأله تحقیق
قیمت نفت یکی از متغیرهای کلیدی هر اقتصاد است که در تعیین موقعیت اقتصاد هر کشور نقش بسزایی دارد. اقتصاد جهان در سال­های مختلف نوسانات مثبت و منفی زیادی را در قیمت نفت خام تجربه کرده است. این نوسانات و تغییرات قیمت نفت بر متغیرهای کلان اقتصادی در کشورهای جهان تأثیر گذاشته و اقتصاد این کشورها را با چالشی جدی روبه­رو کرده است و موجب شده تا آنها برای در امان ماندن از تأثیرات منفی ناشی از این نوسانات تدابیر مختلفی بیندیشند. بیشتر مطالعات انجام شده درباره اثر تغییرات قیمت نفت بر اقتصاد کشورها، برای کشورهای صنعتی انجام گرفته است، که اغلب وارد کننده نفت هستند. در این کشورها نفت به عنوان یکی از عوامل تولید بوده و افزایش قیمت آن آثار تورمی و رکودی دربرداشته است و کاهش قیمت آن به عنوان تغییری مثبت برای طرف عرضه محسوب می­ شود. در حالی که در کشورهای در حال توسعه صادرکننده نفت اینگونه نیست. از آنجایی که کشورهای در حال توسعه مخصوصاً کشورهای صادرکننده نفت به دنبال صنعتی شدن هستند، بی ثباتی قیمت نفت برای آنها دارای اهمیت بیشتری است؛ زیرا از یک سو در مسیر صنعتی شدن نیاز آنها به نفت و انرژی افزایش می­یابد و از سوی دیگر برای کشورهای صادرکننده نفت، درآمدهای نفتی، منبع اصلی درآمد آنها است. اقتصاد ایران به شدت وابسته به صادرات نفت بوده و آسیب­پذیری آن نسبت به تغییرات درآمدهای نفتی بسیار بالاست. درآمدهای نفتی تاثیرات دوگانه­ای بر اقتصاد ایران دارند؛ از یک سو شواهد حاکی از رشد اقتصادی مناسب در سال­هایی است که درآمدهای نفتی رشد ملایم و آرامی داشتند. در حقیقت رشد ملایم درآمدهای نفتی، رشد اقتصادی را از طرف عرضه و تقاضا تقویت می­ کند.(مهرآرا و نیری ۱۳۸۸). قیمت جهانی نفت به عنوان یک عامل تاثیرگذار بر عوامل سیاسی و اقتصادی هر کشور مخصوصاً کشورهای صادر کننده نفت است. ایران از جمله صادر کنندگان بزرگ نفت در جهان است که وابستگی زیادی به درآمدهای نفتی دارد. بنابراین اقتصاد ایران تحت تاثیر نوسانات قیمت نفت قرار می­گیرد. بازار بورس هم به عنوان یکی از بخش­های اقتصاد می ­تواند تحت تاثیر این نوسانات قرار گیرد. شرکت­های بی­شماری در سراسر دنیا خواه در فرایند چرخه حیات اقتصادی و خواه از طریق برنامه خصوصی سازی شرکت­های دولتی، با عرضه سهام خود به عموم مردم، برای نخستین بار وارد بازار سرمایه می­شوند. نظر به اینکه عرضه اولیه سهام برای یک شرکت در حال رشد عمده ترین منبع تأمین مالی آن به شمار می­رود سعی می­ کنند تا با عملکردی مطلوب و تعیین قیمتی مناسب در عرضه اولیه، جریان­های نقدی حاصل را برای شرکت حداکثر سازند(بوجراج و لی^[۱]،۲۰۰۲). پس از زمان عرضه اولیه سهام به عموم، برای شرکت­ها بازده­ی غیرعادی از اهمیت خاصی برخوردار می­باشد و این بازده از عوامل مختلفی تأثیر می­پذیرد و نقش مهمی در پیشرفت شرکت ایفا می­ کند و ممکن است قیمت نفت یکی از این عوامل باشد که ما به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.
۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق
در دهه اخیر قیمت نفت نقش مهمی در مدل­سازی وضعیت اقتصادی و سیاسی کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته ایفا می­ کند. امروزه قیمت نفت به عنوان یکی از مهمترین مؤلفه­ های بنیادین در بازارهای مختلف مالی شناخته می­ شود که در این میان بازار سهام از جایگاه خاصی برخوردار است. از منظر نظری، قیمت نفت و نوسانات مرتبط با آن می ­تواند بر بازده سهام یا قیمت­های سهام از طریق درآمدهای انتظاری تأثیرگذار باشد. تکانه­های نفتی یا نوسانات قیمت نفت یکی از عوامل اصلی بسیاری از بحران­های اقتصادی در میان کشورهای واردکننده و صادرکننده­ی نفت است. برای کشورهای صادرکننده­ی نفت، درآمدهای حاصل از فروش نفت، منبع بسیار مهمی از درآمدهای مالی و ارزی دولت­ها را تشکیل می­دهد. وابستگی این درآمدها به قیمت نفت در بازار جهانی و به عبارتی برونزا بودن آن را می­توان دلیلی بر بروز نااطمینانی و بی­ثباتی در سیاست­گذاری­های اقتصادی دانست. بنابراین می­توان گفت که هرگونه نوسان و بی­ثباتی در بازار جهانی نفت به بروز عدم تعادل و حتی بحران منجر می­ شود مگر آنکه سیاست­های صحیحی در مواجهه با این نوسانات از سوی دولت­ها اتخاذ شود (فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، ۱۳۸۵). از سوی دیگر بورس اوراق بهادار یکی از اصلی ترین اجزای بازارهای مالی است که نقش موثری در توسعه و رشد اقتصادی کشور دارد. بازار بورس از جمله بازارهای مالی مؤثری است که در جمع­آوری سرمایه لازم برای بنگاه­های اقتصادی فعالیت می­ کند. از طرفی قیمت نفت و نااطمینانی حاصل از نوسانات قیمت نفت به عنوان عامل مهم تولیدی می ­تواند نقش موثری در قیمت تمام شده کالا و در نتیجه سودآوری بنگاه و به تبع آن تغییر در میزان بازده بنگاه­ها بر جای بگذارد. در کشورهای صادر کننده نفت مانند ایران که سهم اصلی درآمد خود را از طریق ارز حاصل از فروش نفت تامین می­ کنند تاثیر شوک­های قیمت نفت بر بخش­های اقتصادی یکی از دغدغه­ های سیاست­گذاران و اقتصاددانان بوده است، در نتیجه تحقیق و بررسی بر روی نوسانات قیمت نفت و تأثیرات احتمالی آن بر روی بازده سهام شرکت­ها از اهمیت خاصی برخوردار می­باشد، که در این تحقیق سعی بر این است که تمرکز بر روی بازده غیرعادی سهام معطوف شود و بررسی کنیم که آیا این بازده از نوسانات قیمت نفت تأثیر می­پذیرد یا خیر.
۱-۴- سؤالات و اهداف تحقیق
سؤال اصلی تحقیق این است که آیا بین نوسانات قیمت نفت و بازده غیرعادی سهام می ­تواند رابطه­ای وجود داشته باشد؟
سؤالات فرعی برای دستیابی به جواب سؤال اصلی پژوهش؛ شامل موارد زیر می­باشد:
۱- آیا نوسان منفی قیمت نفت بر بازده غیرعادی سهام تأثیر می­ گذارد؟
۲- آیا نوسان مثبت قیمت نفت بر بازده غیرعادی سهام تأتیر می­ گذارد؟
هدف این تحقیق بررسی رابطه بین نوسانات قیمت نفت (متغیرمستقل) و بازده غیرعادی سهام (متغیر وابسته) است. بسته به رابطه بین این دو متغیر و اینکه این رابطه متقارن است یا نامتقارن، می­توانیم در برنامه­ ریزی­های اقتصادی برای جلوگیری از بروز بحران در بازار بورس اوراق بهادار استفاده کنیم.
۱-۵- فرضیه ­های تحقیق
الف) فرضیه اصلی:
نوسانات قیمت نفت با بازده غیرعادی سهام رابطه معنی­داری دارد.
اکنون برای رسیدن به نتیجه در مورد فرضیه­ اصلی دو فرضیه فرعی بیان می­ شود که پس مورد آزمون قرار دادن این دو فرضیه؛ می­توانیم فرضیه اصلی را رد یا تأیید نماییم. شرط پذیرفتن فرضیه اصلی این می­باشد که یکی از فرضیه ­های فرعی تأیید شود.
ب) فرضیه ­های فرعی:
۱- نوسان منفی قیمت نفت با بازده غیرعادی سهام رابطه معنی­دار دارد.
۲- نوسان مثبت قیمت نفت با بازده غیرعادی سهام رابطه معنی­دار دارد.
۱-۶- کاربردهای متصور از تحقیق
با توجه به موارد ذکر شده در ارتباط با اهمیت موضوعِ بررسی قیمت نفت و اثرات آن بر بازار سرمایه، این تحقیق بر آن است تا با بررسی نوسانات قیمت نفت و اثرات آن بر بازده سهام و به طور خاص بر بازده غیرعادی سهام شرکت­های خصوصی سازی شده در بورس اوراق بهادار تهران و ارائه نتایج حاصله بتواند برای سازمان خصوصی سازی و سازمان بورس اوراق بهادار مفید باشد. همچنین با بدست آوردن نتایج آزمون فرضیه ­های فرعی تحقیق، یعنی میزان تأثیر کاهش یا افزایش قیمت نفت بر بازده غیرعادی سهام، راهنمایی برای سرمایه ­گذاران جهت اخذ تصمیمات مناسب برای سرمایه ­گذاری باشد. در واقع سرمایه گذاران با بهره گرفتن از نتایج این تحقیق می­توانند درباره خرید سهام شرکت­هایی که در اولین سالهای عرضه­ی عمومی سهام­شان در بورس هستند، تصمیم گیری نمایند.
اطلاعات مربوط به اثرات قیمت نفت بر بازده غیرعادی سهام، می ­تواند برای مدیران مالی شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مفید واقع شود تا با بهره گرفتن از نتایج این تحقیق بهترین راهکار را برای بکارگیری دارایی­ های مالی انتخاب نمایند.
۱-۷- روش انجام تحقیق
این تحقیق از نوع تحقیقات شبه تجربی و پس­رویدادی است و در حوزه­ تحقیقات اثباتی حسابداری و اقتصادی قرار دارد که با اطلاعات واقعی صورت می­گیرد. اطلاعات واقعی از گزارش­های مالی (صورت­های مالی و یادداشت­های پیوست) استخراج خواهد شد. این تحقیق از بعد مخاطب استفاده کننده از نوع تحقیقات کاربردی است و از بعد هدف از نوع تحقیقات توصیفی است که به شیوه همبستگی صورت می­گیرد. برای گروه­بندی شرکت­ها در صنایع مختلف، طبقه ­بندی بورسی در نظر گرفته شده است.