رابطه­(۳-۱) مدل تصحیح خطای برداری ساختاری ۴۶
رابطه­(۳-۲) رابطه­ بین خطای پیس­بینی و اخلال شاختاری ۴۷
رابطه­(۳-۳) نرخ ارز حقیقی ۴۹
رابطه­(۳-۴) معیار مورک ۵۰
رابطه­(۳-۵) معیار همیلتون ۵۰
رابطه­(۳-۶) معیار همیلتون ۵۰
رابطه­(۳-۷) بازده غیرعادی ۵۰
رابطه­(۳-۸) لگاریتم متغیرهای پژوهش ۵۲
رابطه­(۳-۹) رگرسیون چند متغیره ۵۵
رابطه­(۳-۱۰) فرمول دوربین- واتسون ۵۷
رابطه­(۳-۱۱) ضریب تعیین ۵۷
رابطه­(۳-۱۲) ضریب تعیین تعدیل شده ۵۸
رابطه­(۳-۱۳) مدل داده ­های ترکیبی ۶۰
رابطه­(۳-۱۴) مدل تعدیل شده داده ­های ترکیبی ۶۰
رابطه­(۳-۱۵) مدل نهایی داده ­های ترکیبی ۶۱
رابطه­(۳-۱۶) برآورد خطای داده ­های ادغام شده ۶۲
مقدمه
امروزه انرژی به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در رشد و توسعه نقش مهمی را در امر برنامه­ ریزی کشورها ایفا می­ کند. قیمت نفت یکی از متغیرهای کلیدی هر اقتصاد است که در تعیین موقعیت اقتصاد هر کشور نقش بسزایی دارد. اقتصاد جهان در سال­های مختلف نوسانات مثبت و منفی زیادی را در قیمت نفت خام تجربه کرده است. این نوسانات و تغییرات قیمت نفت بر متغیرهای کلان اقتصادی در کشورهای جهان تأثیر گذاشته و اقتصاد این کشورها را با چالشی جدی روبه­رو کرده است و موجب شده تا آنها برای در امان ماندن از تأثیرات منفی ناشی از این نوسانات تدابیر مختلفی بیندیشند. اقتصاد ایران وابستگی زیادی به قیمت نفت دارد و به همین دلیل تحقیق در مورد اثرات بالا و پایین شدن قیمت نفت بر بازار مالی کشور، از جمله تحقیقات بسیار مهم و ارزشمند می­باشد، همچنین بررسی آثار آن بر بورس اوراق بهادار، که یکی از اصلی­ترین اجزای بازارهای مالی است و نقش موثری در توسعه و رشد اقتصادی کشور دارد، اهمیت بسزایی دارد.

از سوی دیگر اهمیت مطالعه و پژوهش در حوزه­ شرکت­ها به افرادِ سرمایه­گذار کمک می­ کند، زیرا افراد در تجزیه وتحلیل­هایی که انجام می­ دهند در نهایت امید دارند با توجه به ریسک سرمایه ­گذاری، بازده متناسب با آن را بدست آورند، تجزیه و تحلیل مناسبِ عوامل گوناگون می ­تواند باعث مدیریت بهترِ سرمایه آنها و افزایش ثروت سرمایه­گذار شود. با توجه به موارد ذکر شده در ارتباط با اهمیت موضوع بررسی عوامل مؤثر بر بازده سرمایه ­گذاری­ها و اثرات آن عوامل بر بازار سرمایه، و همچنین نیازمندی شرکت­هایی که در اولین سال­های عرضه سهام خود در بورس هستند به اطلاعات تحلیلی برای شناسایی عوامل اثرگذار بر بازده حاصل از فعالیت­شان، این تحقیق بر آن است تا با بررسی نوسانات قیمت نفت و اثرات آن بر بازده سهام و به طور خاص بر بازده غیرعادی سهام شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و ارائه نتایج حاصله بتواند برای سازمان خصوصی­سازی و سازمان بورس اوراق بهادار مفید باشد. همچنین با بدست آوردن نتایج آزمون فرضیه ­های فرعی تحقیق، یعنی میزان تأثیر نوسان منفی و مثبت قیمت نفت بر بازده غیرعادی سهام، راهنمایی برای سرمایه ­گذاران جهت اخذ تصمیمات مناسب برای سرمایه ­گذاری باشد.
پایان نامه­ حاضر در پنج فصل گردآوری شده است. در فصل اول کلیات تحقیق شرح داده شده است که با مطالعه­ آن می­توان با اصول کلی و چارچوب تحقیق آشنا شد. فصل دوم به مبانی نظری و پیشینه تحقیق اختصاص یافته است که بخش مبانی نظری مطالب ارزشمندی را در اختیار افراد قرار می­دهد و همچنین در بخش بعدی نتایج پژوهش­های صورت گرفته توسط سایر محققین بیان می­ شود. فصل سوم پایان نامه در مورد روش­ها و مدل­های استفاده شده در تحقیق اختصاص دارد. فصل چهارم حاوی اطلاعات مربوط به تجزیه و تحلیل داده ­ها می­باشد و نهایتاً در فصل پنجم نتیجه ­گیری و جمع­بندی کلی صورت گرفته است.
امیدوارم تحقیق انجام شده در این پایان نامه بتواند مفید واقع شود و به استفاده کنندگان از نتایج آن کمک نماید.
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱- مقدمه
یکی از مهمترین بازارهای موجود در اقتصاد هر کشوری بازار مالی می­باشد که متأثر از متغیرهای اقتصادی من جمله قیمت نفت می­باشد. از طرفی یکی از مهمترین مسائلی که سرمایه ­گذاران با آن روبرو می­باشند نوسان و بی­ثباتی قیمت­های نفت است که سبب ایجاد نوسان در بازارهای مالی می­گردد. با توجه به تاثیر گسترده­ی منفی نوسانات قیمت نفت بر بخش­های مختلف اقتصاد ایران، مانعی برای کارایی بازار بورس به شمار می­رود و بر عملکرد سرمایه ­گذاران تاثیر­گذار می­باشد. لذا باید تحلیل دقیقی از تغییرات قیمت نفت بر روی بازده سهام شرکت­ها صورت پذیرد. تعیین قیمت نفت به عوامل متعددی بستگی دارد که اغلب آنها از کنترل تولید کنندگان آن خارج است. همین مسئله سبب شده است که وضعیت اقتصادی اغلب کشورهای وابسته به درآمدهای نفتی تحت تأثیر نوسانات قیمت نفت قرار گیرد. در این فصل کلیات پژوهش مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در ابتدا به شرح و بیان مسأله تحقیق پرداخته خواهد شد، پس از آن اهمیت و ارزش تحقیق بیان می­گردد، سپس اشاره­ای به اهداف تحقیق می­ شود. همچنین در ادامه فرضیه ­ها و روش تحقیق شرح داده می­ شود.
۱-۲- بیان مسأله تحقیق
قیمت نفت یکی از متغیرهای کلیدی هر اقتصاد است که در تعیین موقعیت اقتصاد هر کشور نقش بسزایی دارد. اقتصاد جهان در سال­های مختلف نوسانات مثبت و منفی زیادی را در قیمت نفت خام تجربه کرده است. این نوسانات و تغییرات قیمت نفت بر متغیرهای کلان اقتصادی در کشورهای جهان تأثیر گذاشته و اقتصاد این کشورها را با چالشی جدی روبه­رو کرده است و موجب شده تا آنها برای در امان ماندن از تأثیرات منفی ناشی از این نوسانات تدابیر مختلفی بیندیشند. بیشتر مطالعات انجام شده درباره اثر تغییرات قیمت نفت بر اقتصاد کشورها، برای کشورهای صنعتی انجام گرفته است، که اغلب وارد کننده نفت هستند. در این کشورها نفت به عنوان یکی از عوامل تولید بوده و افزایش قیمت آن آثار تورمی و رکودی دربرداشته است و کاهش قیمت آن به عنوان تغییری مثبت برای طرف عرضه محسوب می­ شود. در حالی که در کشورهای در حال توسعه صادرکننده نفت اینگونه نیست. از آنجایی که کشورهای در حال توسعه مخصوصاً کشورهای صادرکننده نفت به دنبال صنعتی شدن هستند، بی ثباتی قیمت نفت برای آنها دارای اهمیت بیشتری است؛ زیرا از یک سو در مسیر صنعتی شدن نیاز آنها به نفت و انرژی افزایش می­یابد و از سوی دیگر برای کشورهای صادرکننده نفت، درآمدهای نفتی، منبع اصلی درآمد آنها است. اقتصاد ایران به شدت وابسته به صادرات نفت بوده و آسیب­پذیری آن نسبت به تغییرات درآمدهای نفتی بسیار بالاست. درآمدهای نفتی تاثیرات دوگانه­ای بر اقتصاد ایران دارند؛ از یک سو شواهد حاکی از رشد اقتصادی مناسب در سال­هایی است که درآمدهای نفتی رشد ملایم و آرامی داشتند. در حقیقت رشد ملایم درآمدهای نفتی، رشد اقتصادی را از طرف عرضه و تقاضا تقویت می­ کند.(مهرآرا و نیری ۱۳۸۸). قیمت جهانی نفت به عنوان یک عامل تاثیرگذار بر عوامل سیاسی و اقتصادی هر کشور مخصوصاً کشورهای صادر کننده نفت است. ایران از جمله صادر کنندگان بزرگ نفت در جهان است که وابستگی زیادی به درآمدهای نفتی دارد. بنابراین اقتصاد ایران تحت تاثیر نوسانات قیمت نفت قرار می­گیرد. بازار بورس هم به عنوان یکی از بخش­های اقتصاد می ­تواند تحت تاثیر این نوسانات قرار گیرد. شرکت­های بی­شماری در سراسر دنیا خواه در فرایند چرخه حیات اقتصادی و خواه از طریق برنامه خصوصی سازی شرکت­های دولتی، با عرضه سهام خود به عموم مردم، برای نخستین بار وارد بازار سرمایه می­شوند. نظر به اینکه عرضه اولیه سهام برای یک شرکت در حال رشد عمده ترین منبع تأمین مالی آن به شمار می­رود سعی می­ کنند تا با عملکردی مطلوب و تعیین قیمتی مناسب در عرضه اولیه، جریان­های نقدی حاصل را برای شرکت حداکثر سازند(بوجراج و لی^[۱]،۲۰۰۲). پس از زمان عرضه اولیه سهام به عموم، برای شرکت­ها بازده­ی غیرعادی از اهمیت خاصی برخوردار می­باشد و این بازده از عوامل مختلفی تأثیر می­پذیرد و نقش مهمی در پیشرفت شرکت ایفا می­ کند و ممکن است قیمت نفت یکی از این عوامل باشد که ما به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.
۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق
در دهه اخیر قیمت نفت نقش مهمی در مدل­سازی وضعیت اقتصادی و سیاسی کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته ایفا می­ کند. امروزه قیمت نفت به عنوان یکی از مهمترین مؤلفه­ های بنیادین در بازارهای مختلف مالی شناخته می­ شود که در این میان بازار سهام از جایگاه خاصی برخوردار است. از منظر نظری، قیمت نفت و نوسانات مرتبط با آن می ­تواند بر بازده سهام یا قیمت­های سهام از طریق درآمدهای انتظاری تأثیرگذار باشد. تکانه­های نفتی یا نوسانات قیمت نفت یکی از عوامل اصلی بسیاری از بحران­های اقتصادی در میان کشورهای واردکننده و صادرکننده­ی نفت است. برای کشورهای صادرکننده­ی نفت، درآمدهای حاصل از فروش نفت، منبع بسیار مهمی از درآمدهای مالی و ارزی دولت­ها را تشکیل می­دهد. وابستگی این درآمدها به قیمت نفت در بازار جهانی و به عبارتی برونزا بودن آن را می­توان دلیلی بر بروز نااطمینانی و بی­ثباتی در سیاست­گذاری­های اقتصادی دانست. بنابراین می­توان گفت که هرگونه نوسان و بی­ثباتی در بازار جهانی نفت به بروز عدم تعادل و حتی بحران منجر می­ شود مگر آنکه سیاست­های صحیحی در مواجهه با این نوسانات از سوی دولت­ها اتخاذ شود (فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، ۱۳۸۵). از سوی دیگر بورس اوراق بهادار یکی از اصلی ترین اجزای بازارهای مالی است که نقش موثری در توسعه و رشد اقتصادی کشور دارد. بازار بورس از جمله بازارهای مالی مؤثری است که در جمع­آوری سرمایه لازم برای بنگاه­های اقتصادی فعالیت می­ کند. از طرفی قیمت نفت و نااطمینانی حاصل از نوسانات قیمت نفت به عنوان عامل مهم تولیدی می ­تواند نقش موثری در قیمت تمام شده کالا و در نتیجه سودآوری بنگاه و به تبع آن تغییر در میزان بازده بنگاه­ها بر جای بگذارد. در کشورهای صادر کننده نفت مانند ایران که سهم اصلی درآمد خود را از طریق ارز حاصل از فروش نفت تامین می­ کنند تاثیر شوک­های قیمت نفت بر بخش­های اقتصادی یکی از دغدغه­ های سیاست­گذاران و اقتصاددانان بوده است، در نتیجه تحقیق و بررسی بر روی نوسانات قیمت نفت و تأثیرات احتمالی آن بر روی بازده سهام شرکت­ها از اهمیت خاصی برخوردار می­باشد، که در این تحقیق سعی بر این است که تمرکز بر روی بازده غیرعادی سهام معطوف شود و بررسی کنیم که آیا این بازده از نوسانات قیمت نفت تأثیر می­پذیرد یا خیر.
۱-۴- سؤالات و اهداف تحقیق
سؤال اصلی تحقیق این است که آیا بین نوسانات قیمت نفت و بازده غیرعادی سهام می ­تواند رابطه­ای وجود داشته باشد؟
سؤالات فرعی برای دستیابی به جواب سؤال اصلی پژوهش؛ شامل موارد زیر می­باشد:
۱- آیا نوسان منفی قیمت نفت بر بازده غیرعادی سهام تأثیر می­ گذارد؟
۲- آیا نوسان مثبت قیمت نفت بر بازده غیرعادی سهام تأتیر می­ گذارد؟
هدف این تحقیق بررسی رابطه بین نوسانات قیمت نفت (متغیرمستقل) و بازده غیرعادی سهام (متغیر وابسته) است. بسته به رابطه بین این دو متغیر و اینکه این رابطه متقارن است یا نامتقارن، می­توانیم در برنامه­ ریزی­های اقتصادی برای جلوگیری از بروز بحران در بازار بورس اوراق بهادار استفاده کنیم.
۱-۵- فرضیه ­های تحقیق
الف) فرضیه اصلی:
نوسانات قیمت نفت با بازده غیرعادی سهام رابطه معنی­داری دارد.
اکنون برای رسیدن به نتیجه در مورد فرضیه­ اصلی دو فرضیه فرعی بیان می­ شود که پس مورد آزمون قرار دادن این دو فرضیه؛ می­توانیم فرضیه اصلی را رد یا تأیید نماییم. شرط پذیرفتن فرضیه اصلی این می­باشد که یکی از فرضیه ­های فرعی تأیید شود.
ب) فرضیه ­های فرعی:
۱- نوسان منفی قیمت نفت با بازده غیرعادی سهام رابطه معنی­دار دارد.
۲- نوسان مثبت قیمت نفت با بازده غیرعادی سهام رابطه معنی­دار دارد.
۱-۶- کاربردهای متصور از تحقیق
با توجه به موارد ذکر شده در ارتباط با اهمیت موضوعِ بررسی قیمت نفت و اثرات آن بر بازار سرمایه، این تحقیق بر آن است تا با بررسی نوسانات قیمت نفت و اثرات آن بر بازده سهام و به طور خاص بر بازده غیرعادی سهام شرکت­های خصوصی سازی شده در بورس اوراق بهادار تهران و ارائه نتایج حاصله بتواند برای سازمان خصوصی سازی و سازمان بورس اوراق بهادار مفید باشد. همچنین با بدست آوردن نتایج آزمون فرضیه ­های فرعی تحقیق، یعنی میزان تأثیر کاهش یا افزایش قیمت نفت بر بازده غیرعادی سهام، راهنمایی برای سرمایه ­گذاران جهت اخذ تصمیمات مناسب برای سرمایه ­گذاری باشد. در واقع سرمایه گذاران با بهره گرفتن از نتایج این تحقیق می­توانند درباره خرید سهام شرکت­هایی که در اولین سالهای عرضه­ی عمومی سهام­شان در بورس هستند، تصمیم گیری نمایند.
اطلاعات مربوط به اثرات قیمت نفت بر بازده غیرعادی سهام، می ­تواند برای مدیران مالی شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مفید واقع شود تا با بهره گرفتن از نتایج این تحقیق بهترین راهکار را برای بکارگیری دارایی­ های مالی انتخاب نمایند.
۱-۷- روش انجام تحقیق
این تحقیق از نوع تحقیقات شبه تجربی و پس­رویدادی است و در حوزه­ تحقیقات اثباتی حسابداری و اقتصادی قرار دارد که با اطلاعات واقعی صورت می­گیرد. اطلاعات واقعی از گزارش­های مالی (صورت­های مالی و یادداشت­های پیوست) استخراج خواهد شد. این تحقیق از بعد مخاطب استفاده کننده از نوع تحقیقات کاربردی است و از بعد هدف از نوع تحقیقات توصیفی است که به شیوه همبستگی صورت می­گیرد. برای گروه­بندی شرکت­ها در صنایع مختلف، طبقه ­بندی بورسی در نظر گرفته شده است.