شرط کمال^[۶۹]
۲-۶-۱-۲-۱ آشکار کردن عیب کالا: یکی دیگر از مواردی که در میان آموزه‌های اسلامی مربوط به تجارت به چشم می خورد لزوم آشکار کردن عیب و نقص کالاست که می‌تواند از طریق آشکار کردن اطلاعات صحیح در مورد کالا در کاهش عدم تقارن اطلاعات موثر باشد.
پیامبر (ص) می فرمایند: چهار کار موجب پاکی کسب و تجارت است: هنگام خرید کالا از دیگران آن را کم ارزش جلوه ندهد و بی جا برای آن عیب نشمارد. وقتی جنس را می فروشد بیش از اندازه از آن تعریف و تمجید نکند. جنس را همانطور که هست معرفی نماید و طرف دیگر را فریب ندهد و او را به خسارت نیاندازد. ضمن معامله سوگند نخورد. (جوادی، ۱۳۶۱)

۲-۶-۱-۲-۲ دوری از ظلم: در ابواب روایی تجارت، نه تنها ظلم به شدت مذمت شده که هر نوع کمک به ظالم و ستمگر، همراهی ظالم، و علاقه نشان دادن نسبت به بقای آن نیز حرام شمرده شده است. (رجایی،۱۳۸۹:ص ۹۳-۱۱۸) رعایت این امر می‌تواند از پنهان کردن اطلاعات صحیح و ارائه اطلاعات نادرست برای فریب مشتری جلوگیری نموده و باعث کاهش عدم تقارن اطلاعات شود.
۲-۶-۱-۲-۳ پرهیز از غش: هرگونه نیرنگ و فریب و حیله که موجب زیان طرف مقابل شود. مانند: مخلوط کردن مواد غذایی مرغوب و نامرغوب، قراردادن کالای مرغوب در معرض دید و پنهان کردن کالای نامرغوب. غش نامیده می‌شود. بنابر تعریف می‌توان گفت غش موجب پنهان شدن برخی اطلاعات در مورد کالا و در بعضی موارد ارائه اطلاعات نادرست شده و از این‌رو به نظر می رسد تاکید بر پرهیز از غش در اسلام می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات موثر باشد.
امام باقر(ع) نقل فرموده‌اند که رسول‌الله(ص) در بازار مدینه از کنار گندم‌فروشی می‌گذشتند؛ از گندم فروش پرسیدند: کالای تو خوب به نظر می‌رسد، قیمتش چند است؟ در این هنگام، خداوند به‌ایشان وحی فرمود که دست مبارکشان را در گندم فرو برند. وقتی حضرت این کار را انجام دادند، گندم‌های نامرغوب آشکار شد. ایشان به گندم‌فروش فرمودند: من این اقدام تو را جمع بین خیانت و غش به مسلمانان می‌دانم. (الکافی، ج‏۵، ص ۱۶۱).
هم چنین از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله منقول است که فرمودند: از ما نیست کسی که در معامله با مسلمانان غش کند، یا به آنان ضرر بزند، یا تقلّب و حیله نماید و هر که با برادر مسلمان خود غش کند، خداوند برکت روزی او را می‌برد و راه معاش او را می بندد و او را به خودش واگذار می کند.
۲-۶-۱-۲-۴ پرهیز از تدلیس: پوشاندن عیب کالا به طوری که مشتری یا بایع متوجه نشود یا اظهار صفت کمالی در شی مورد معامله در حالی که فاقد آن صفت است و به عبارت دیگر هرگونه عملیات یا گفتاری نسبت به مورد معامله صورت گیرد که موجب فریب طرف معامله شود مثلا صفتی گفته شود که کالا ندارد یا کاری انجام شود که عیب کالا را بپوشاند و میل خریدار را افزایش دهد (کیایی، ۱۳۷۶) تدلیس محسوب شده و در اسلام حرام است. با توجه به تعریف ارائه شده از تدلیس، می‌توان گفت پرهیز از تدلیس باعث جلوگیری از ارائه اطلاعات نادرست و کاهش عدم تقارن اطلاعات بین طرفین معامله می‌شود.
۲-۶-۱-۲-۵ پرهیز از نجش (تبانی برای بالابردن قیمت): اگر فروشنده برای جلب مشتری کسانی را وادار کند به دروغ داوطلب خرید به نرخی بالاتر شوند این عمل را نجش می گویند. این امر می‌تواند موجب فریب مشتری و ایجاد تصور اشتباه در مورد کالا در مشتری و ایجاد قیمت‌های غیرواقعی در بازار شود. از این‌رو به نظر می رسد پرهیز از این امر می‌تواند در ایجاد شفافیت و کاهش نامتقارنی اطلاعات موثر باشد.
۲-۶-۱-۲-۶ پرهیز از دروغ: دروغ نیز در هر شرایطی محکوم است، ولی حرمت آن در معاملات بیشتر مورد توجه است. پیامبر (ص) می فرماید «ای اهل بازار! توجه کنید برای شما راه روشن فعالیت وجود دارد، اما در عین حال بترسید که ممکن است روز قیامت به عنوان «فاجر» محشور شوید، مگر آنکه در معاملات دروغ نگویید». (وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۲۸۵) در زمینه معامله کالا در بازار، دروغگویی می‌تواند موجب مخدوش شدن اطلاعات شود. بنابراین پرهیز از دروغگویی می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات در مورد کالای مورد معامله موثر باشد.

احکام غیر الزامی
مستحبات
۲-۶-۲-۱-۱ اصلاح مال التجاره و آوردن جنس مرغوب: معامله جنس نامرغوب می‌تواند باعث انتخاب نامناسب در بازار که‌یکی از پیامدهای عدم تقارن اطلاعات است، شود. زیرا اگر این کالا به قیمت پایین تر از کالای مرغوب فروخته شود ولی از قیمت مورد نیاز برای کالای نامرغوب بیشتر باشد فروشندگان کالای مرغوب زیان می کنند و احتمال خروج آنها از بازار وجود دارد. پس انتخاب جنس مرغوب می‌تواند پیامدهای عدم تقارن اطلاعات و به خصوص انتخاب نامناسب را کم کند.
۲-۶-۲-۱-۲ کسب حلال از طریقِ تجارت: اگر تجارت اسبابی برای کسب حلال تلقی شود می‌تواند باعث کاهش مخاطرات اخلاقی نظیر فریب طرف مقابل و کتمان اطلاعات شده و از این‌رو منجر به کاهش عدم تقارن اطلاعات می‌شود.
۲-۶-۲-۱-۳ خوشرفتاری در خرید و فروش و گذشت کردن: حضرت علی (ع) ضمن سفارش به فروشندگان می فرماید: با مشتریان سهل گیر باشید نه سختگیر، نسبت به خریداران نرمی کنید و باعث رغبت آنان نشوید نه‌اینکه در آنان ناراحتی و نفرت ایجاد کنید. هنگام معامله با حوصله و بردبار باشید. از قسم خوردن بپرهیزید. مراقب باشید مبادا به دروغ آلوده شوید. در معامله هیچ گاه ستم روا مدارید.تا می‌توانید ستم شدگان را مهربانی کنید و در معامله با ضعیفان مدارا کنید. مبادا به ربا نزدیک شوید. کالا را به اندازه دهید و کم فروشی حق مردم را از بین نبرید. با رعایت نکردن شرایط کسب موجب فساد بر روی زمین نگردید.(جوادی، ۱۳۶۱)
۲-۶-۲-۱-۴ آسانگیری در معامله: از نظر اسلام خرید و فروش باید بازار آسان و راحتی داشته باشد که در آن قوانین و معیارهای عادلانه حاکم باشد و قیمت‌هایی بر بازار حاکم باشد که هیچ گونه ظلم و اجحاف برای فروشنده‌یا خریدار مطرح نباشد. (دادگر، ۱۳۷۸:ص ۲۸۸) آسانگیری در معامله و برقراری قیمت‌های عادلانه نیز می‌تواند در صحت اطلاعات، دوری از پدیده انتخاب نامطلوب و مخاطرات اخلاقی موثر باشد.
امام علی (ع) می فرمایند: تجارت باید آسان و منطبق با موازین عدالت باشد و قیمت‌ها در سطحی برقرار شود که به طرفین خریدار و فروشنده ستم روا نگردد.
۲-۶-۲-۱-۵ لزوم فراگیری احکام تجارت: تأکید بر فراگیری احکام و قواعد تجارت برای انجام معامله عادلانه و تشخیص مبادلات باطل از غیرباطل و فاسد از غیرفاسد را می‌توان در راستای ایجاد شفافیت و دانش و اطلاعات کامل و متقارن در بازار اسلامی تفسیر نمود.
در صورت بی اطلاع بودن افراد از آداب تجارت امکان عمل به‌این آداب وجود ندارد. بنابراین فراگیری آداب و احکام تجارت مخصوصا مواردی که در کاهش عدم تقارن اطلاعات موثر است می‌تواند عمل به‌این آداب را افزایش دهد.
۲-۶-۲-۱-۶ نوشتن قرارداد هنگام هر نوع داد و ستد و قرض دادن: در اسلام بر بستن قرارداد صحیح و نوشتن تمام مطالبات به طور کامل و صحیح تأکید بسیار شده است. همانطور که گفتیم از نظر محققان اقتصاد اطلاعات نیز یکی از راه‌های غلبه بر پیامدهای عدم تقارن اطلاعات در بازار بهبود قرارداد برای جلوگیری از مخاطرات اخلاقی است.
۲-۶-۲-۱-۷ پذیرش اقاله فرد پشیمان: به‌این معنی که وقتی خریدار از خرید پشیمان شد عذر او را بپذیرد. تأکید بر انجام اقاله شخص پشیمان در اثر تشخیص نادرست و غیرکامل از بازار توسط یکی از عاملین که امام صادق (ع) آن را معادل چشم‌پوشی خداوند در روز قیامت از لغزش‌های پذیرنده اقاله می‌داند، به نوعی جهت‌دادن ساختاری بازار، از طریق تشویق اخلاقی در زمینه‌ایجاد شفافیت و کاهش زیانهای ناشی از عدم تقارن اطلاعات در بازار است.
۲-۶-۲-۱-۸ عدم تزیین کالا: تزیین کالا ممکن است به گونه‌ای باشد که موجب ترغیب خریدار و ایجاد نیاز کاذب در او شود و یا عیب کالا را بپوشاند. از آنجا که این امر نیز در ارائه اطلاعات نقش دارد عدم تزیین کالا می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات نیز موثر باشد.
۲-۶-۲-۱-۹ محکم نمودن معامله با عبارات و صیغه‌های لازم: به نظر میرسد این امر میتواند بر از بین بردن اختلافات بعدی و یا بروز هرگونه تخلف از شرایط موثر بوده و امکان هر شک و تردیدی را از بین می برد.
۲-۶-۲-۱-۱۰ هر کالا و خدمتی را در بازار خودش قرار دادن: قرار دادن هر کالا در بازار خود امکان کسب اطلاعات با هزینه کمتر در زمینه قیمت و کیفیت کالا را برای مشتری فراهم نموده و از این طریق باعث افزایش شفافیت در قیمت و کاهش هزینه کسب اطلاعات می‌شود.
۲-۶-۲-۱-۱۱ قرار گرفتن مناسب کالا در تصرف مشتری: کالا باید به نحوی در تصرف مشتری قرار گیرد که او بتواند تصرفات فیزیکی متناسب در آن نماید. تا بتواند به طور کامل از ویژگیهای کالا مطلع شده و با اطلاعات کامل معامله را انجام دهد. البت‌هاین تصرف باید به گونه‌ای باشد که موجب تغییر ماهیت و ویژگیهای کالا نگردد.

مکروهات
۲-۶-۲-۲-۱ فروش کالا در محلی که عیبش نشان داده ‌نشود: به عنوان مثال فروش کالا در محلی که به علت تاریکی، عیب کالا از دید خریدار پنهان بماند. این امر موجب پنهان ماندن برخی اطلاعات در مورد خصوصیات کالا و نامتقارنی اطلاعات می‌شود.
۲-۶-۲-۲-۲ وکیل شدن اهالی شهر برای غریبه‌ای که به شهر می آید: پیامبر اکرم‌ (ص) فرمود: کسی که در شهر حضور دارد، برای فرد غریب وکیل نشود تا کالای او را به فروش برساند زیرا ممکن است فرد غریب به دلیل نداشتن قیمت کالا در بازار و عدم شناخت کامل از شرایط فروش در اثر اطلاعات نابرابر در یک طرف معادله (عرضه کننده) باعث مخاطره اخلاقی گردد. در همین زمینه وکالت برای خرید کالا نفی نشده است.
۲-۶-۲-۲-۳ استقبال از کاروان‌های تجاری (تلقی رکبان): یکی از معاملاتی را که پیامبر نهی فرمودند «تلقی رکبان» بود. منظور این بود که عده‌ای به استقبال کاروانهای تجاری در میان مسیر می رفتند و کالاها را از آنها خریداری می کردند و با آگاهی از بازار داخلی، از رانت اطلاعاتی استفاده کرده و پیش از کسب اطلاع اعضای کاروان تجاری با آنان وارد معامله می‌شدند و سود خوبی کسب می کردند. حکم صریح پیامبر در این باره‌این بود «لاتلق و لاتشتر ما تلقی و لاتأکل منه» (وسائل الشیعه،ج ۱۲: ص ۳۲۶).
۲-۶-۲-۲-۴ دخالت در معامله دیگران: دخالت در معامله دیگران می‌تواند در درستی اطلاعات ارائه شده خلل ایجاد کند. از این‌رو پرهیز از دخالت در معامله دیگران می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات موثر باشد
۲-۶-۲-۲-۵ تعریف از جنس خود: تعریف کردن از جنس خود تا زمانی که برای معرفی کالا به مشتری باشد مشکلی ندارد. اما اگر بیش از حد و برای فریب خریدار باشد می‌تواند در افزایش نامتقارنی اطلاعات تاثیرگذار باشد.
۲-۶-۲-۲-۶ بدگویی از جنس دیگران: این امر نیز موجب اشاعه اطلاعات نادرست در مورد کالای رقیب می‌شود و حتی ممکن است منجر به خروج کالای مرغوب از بازار (انتخاب نامطلوب) شود.
۲-۶-۲-۲-۷ قسم خوردن در معامله: قسم خوردن اگر راست باشد مکروه و اگر قسم دروغ باشد در برخی منابع حرام اعلام شده است. قسم خوردن ممکن است برای طرف مقابل نوعی تضمین در مورد اطلاعات محسوب شود و موجب پذیرش اطلاعات نادرست توسط وی و مغبون شدن او شود. پس تاکید برای پرهیز از قسم خوردن در معامله می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات و ارائه اطلاعات نادرست موثر باشد.
۲-۶-۲-۲-۸ توزین و شمارش و پیمانه کردن توسط افراد ناوارد: نداشتن مهارت کافی باعث می‌شود توزین و شمارش به درستی صورت نگیرد و این امر باعث خدشه دار شدن اطلاعات می‌شود. بنابراین پرهیز از واگذاری و قبول انجام این اعمال توسط افراد ناوارد می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات موثر باشد.
۲-۶-۲-۲-۹ مغبون نمودن مشتری: بیشتر مواردی که در آن مشتری مغبون می‌شود مربوط به شرایطی است که در آن اطلاعات نادرست و ناکافی وجود دارد. در نتیجه پرهیز از مغبون نمودن مشتری تا حد زیادی می‌تواند از ارائه اطلاعات نادرست و پنهان نمودن اطلاعات از مشتری جلوگیری نماید.
۲-۶-۳ خیارات
۲-۶-۳-۱ خیار غبن: وجود حق فسخ یا اخذ ارش (دریافت مابه‌التفاوت ارزش واقعی با قیمت فروخته شده) اگر فروشنده به قیمتی کمتر از بهای معمول یا خریدار به مبلغی بیشتر از بهای معمول بدون اطلاع از قیمت واقعی معامله کرده باشد. بنابراین در صورت معامله در شرایط عدم تقارن اطلاعات که موجب زیان یکی از طرفین شود امکان فسخ معامله‌یا دریافت مبلغی به عنوان خسارت وجود دارد. پس طرفین برای جلوگیری از فسخ شدن معامله سعی در انجام معامله با کمترین پنهان کاری اطلاعات را دارند و این امر عدم تقارن اطلاعات در بازار را کاهش می‌دهد.
۲-۶-۳-۲ خیار رویت: وجود حق فسخ یا اخذ ارش در مواردی که خریدار کالا را از روی وصف شخص دیگری بدون مشاهده بخرد سپس کالا را خلاف وصف مذکور بیابد. و یا کالا خلاف وصف سابق باشد. در اینصورت نیز به دلیل صحیح یا کامل نبودن اطلاعات حق فسخ وجود دارد. بنابراین بهتر است برای جلوگیری از فسخ معامله اطلاعات صحیح و کامل باشد که این امر می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات در بازار موثر باشد.
۲-۶-۳-۳ خیار تدلیس: وجود حق فسخ یا اخذ ارش در صورتی که عملیات یا گفتاری موجب فریب طرف معامله شود مثلا صفتی گفته شود که کالا ندارد یا کاری انجام شود که عیب کالا را بپوشاند و میل خریدار را افزایش دهد. این مورد نیز نوعی فسخ معامله به دلیل پنهان کردن اطلاعات و یا ارائه اطلاعات نادرست است. پس در صورت وجود چنین اختیاری فروشنده سعی می‌کند اطلاعات درستی ارائه دهد و از این روعدم تقارن اطلاعات بین فروشنده و خریدار در مورد کالا کاهش می یابد.
۲-۶-۳-۴ خیار عیب: حق فسخ یا اخذ ارش در مواردی که مشتری در کالا عیبی بیابد. در این مورد اگر خریدار به دلیل نقص اطلاعات کالایی را خریداری کند و بعد متوجه عیبی در کالا شود حق فسخ معامله را دارد پس بهتر است فروشنده از همان ابتدا اطلاعات مورد نیاز در زمینه کالا را به خریدار ارائه دهد. وجود چنین حقی برای خریدار نیز می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات موثر باشد.
۲-۶-۳-۵ خیار اشتراط: (تسلّط فروشنده‌یا خریدار بر فسخ عقد به سبب تخلف مشروطٌ علیه از شرط) در این مورد نیز چنانچه هر یک از طرفین خلاف آنچه تعهد کرده عمل نماید اختیار فسخ معامله برای طرف مقابل وجود دارد و به نظر می رسد وجود چنین حقی می‌تواند در کاهش پنهان کاری و عدم تقارن اطلاعات موثر باشد.
۲-۶-۳-۶ حق فسخ یا اخذ ارش در صورت نامطابق بودن تمام مبیع با نمونه: در صورتی که بیع از روی نمونه انتخاب شود و بعد مشتری متوجه مطابق نبودن تمام بیع با نمونه شود حق فسخ معامله و یا اخذ ارش را دارد که این امر نیز علاوه بر اینکه در جبران خسارت ناشی از عدم تقارن اطلاعات موثر است می‌تواند در ملزم ساختن فروشنده به رعایت انصاف و صداقت موثر باشد.
۲-۶-۳-۷ خیار تبعض صفقه: فروشنده‌یا خریدار می‌تواند کل عقد را باطل کند، به خاطر اینکه بخشی از معامله، خواه کالا یا بهاى آن، باطل است. این مورد نیز ممکن است به خاطر پنهان بودن برخی اطلاعات و یا وجود اطلاعات نادرست اتفاق بیافتد. در این صورت برای جلوگیری از مغبون شدن مشتری حق فسخ معامله برای وی وجود دارد.
پس از مشخص نمودن آموزه‌های اسلامی موثر در کاهش عدم تقارن اطلاعات در بازار کالا، در فصل چهارم با بهره گرفتن از روش دلفی فازی و نظر خبرگان، آموزه‌های ارائه شده در مدل مورد آزمون قرار می گیرند. موثر بودن یا نبودن هر آموزه و درجه اثرگذاری هر یک از آموزه‌ها مشخص گردد.
فصل سوم
روش پژوهش
مقدمه
پژوهش می‌تواند به عنوان فعالیتی نظام مند و سازمان یافته برای بررسی مشکلی خاص که مستلزم راه حلی است، تعریف شود. هر پژوهشی دارای سلسله مراحلی است که با هدف یافتن پاسخ برای مشکلات کاری در سازمان انجام می‌شود. جهت رسیدن به هر هدف و مقصدی، دانستن راه رسیدن به آن و چگونگی رسیدن به هدف از مهمترین مراحل کار پیرامون آن هدف است.
هدف از روش پژوهش آن است که پژوهشگر مشخص نماید چه شیوه و روشی را اتخاذ کند تا او را هرچه دقیق‌تر، آسانتر و ارزان تر در دستیابی به پاسخ‌هایی برای پرسشهای پژوهش مورد نظر کمک کند (نادری و سیفی نراقی، ۱۳۸۰). پایه هر علمی، روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می رود. روش پژوهشگر مجموعه‌ای از قواعد، ابزار و راه‌های معتبر و نظام یافته برای بررسی واقعیت‌ها، کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات است. (حافظ نیا، ۱۳۸۶)