۳-۸-۱۰٫ اجرای آزمون استقامت عضلانی پویا
بعد از مشخص شدن ۱RM آزمودنی­ها، ۶۰% از۱RM آنها در حرکت پرس سینه محاسبه شد و از آنها خواسته شد تا حداکثر تکرار، را با آن وزنه محاسبه شده (۶۰% از ۱RM) انجام دهند. تعداد تکرار انجام شده به عنوان استقامت موضعی عضله در نظر گرفته شد(۱۰).
شکل۳-۱۱ آزمون استقامت عضلانی پویا
۳-۵-۱۱٫ اجرای آزمون قدرت ایستا پنجه دست
این آزمون برای ارزیابی قدرت و استقامت عضلات خم­کننده­ انگشتان و با بهره گرفتن از دینامومتر^[۶۰] دستی انجام گرفت. اندازه­ دسته دستگاه، مناسب با هر فرد تنظیم می­شد. برای اجرای آزمون، آزمودنی به صورت قائم، به گونه­ایی که دست­ها در کنار بدن قرار گیرد، می­ایستاد و دینامومتر را در کنار بدن قرار می­داد، به صورتی که صفحه مدرّج آن در سمت مخالف بدن قرار می­گرفت. سه آزمایش با فاصله­ی استراحت یک دقیقه­ای برای هر آزمودنی انجام شد و بهترین مقدار، به عنوان قدرت ایستای آزمودنی در نظر گرفته شد. مقدار به کیلوگرم نشان داده می­شد (۱۰).

یکی دیگر از ملاحظاتی که کمتر به آن توجه شده است طول اندام حین اندازه ­گیری قدرت است. در پژوهش حاضر با توجه به معلولیت افراد که می ­تواند کوتاهی طول اندام را نیز در بر داشته باشد این مساله اهمیت بیشتری پیدا می­ کند. دی لیک و همکاران^[۶۱] گزارش کردند که عرض و طول دست هیچ کدام تاثیر معنی داری بر قدرت ایستای دست ندارند. بنابراین تغییر شکل ساختاری که گاهاً در اثر استفاده بیش از اندازه از دست­ها در افراد معلول دیده می­ شود نیز تاثیری بر قدرت اندازه گیری شده نداشته است(۱۱۱).
شکل ۳-۱۲ دینامومتر
۳-۸-۱۲٫ اجرای آزمون قدرت عضلانی
برای ارزیابی حداکثر قدرت از آزمون پرس سینه استفاده شد. در این حرکت، آزمودنی بر روی نیمکت می­خوابد و وزنه را از روی سینه بلند می­ کند تا دستها کاملاً کشیده شوند. باتوجه به معلولیت آزمودنی­ها، هالتر می­بایست کمی بیشتر از عرض شانه می­بود. در این کار، وزنه­ای که آزمودنی حداکثر تا ۸ تکرار توانایی انجام آن را داشت، تعیین و از طریق فرمول زیر به طور تقریبی حداکثر قدرت تعیین شد(۱).
(«تعداد تکرار» ۲%-۱)/ میزان وزنه = حداکثر قدرت
برای اطمینان و ایمنی بیشتر، آزمودنی­ها به وسیله­ کمربند بر روی نیمکت ثابت شدند تا در صورت بروز اسپاسم عضلانی، دچار حادثه و آسیب نشوند.
۳-۹٫ روش های آماری
از آمار توصیفی به منظور توصیف و تشریح یافته­ ها (جدول، نمودار، میانگین و انحراف استاندارد) استفاده شد. پس از کسب اطمینان از طبیعی بودن داده ­ها، با بهره گرفتن از آزمون کلموگراف- اسمیرنف^[۶۲]، از آزمون­های پارامتریک از روش آماری از تی همبسته^[۶۳] برای بدست آوردن اختلاف بین پیش و پس آزمون استفاده گردید. سپس از آزمون تی مستقل برای بدست آوردن اختلاف بین دو گروه کنترل و تجربی استفاده شد. کلیه عملیات آماری با بهره گرفتن از نرم افزار spss نسخه۱۹ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
۴-۱٫ مقدمه
در این فصل یافته­های پژوهش از لحاظ توصیفی و استنباطی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته­های توصیفی به صورت جدول­های توزیع فراوانی و نمودارها ارائه شده است. نوع توزیع داده ­ها (طبیعی- غیر طبیعی) با بهره گرفتن از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف بررسی و با توجه به طبیعی بودن توزیع داده­­ها، از آزمون­ تی همبسته برای مقایسه مقادیر پیش آزمون و پس آزمون متغیرهای پژوهش و از آزمون تی مستقل برای بدست آوردن اختلاف بین دو گروه کنترل وتجربی استفاده شد.
۴-۲٫ یافته­های توصیفی
۳۰ بازیکن زن والیبال نشسته (زیر ۴۵ سال) در قالب دو گروه تجربی (۱۵ نفر) و کنترل (۱۵ نفر) در این پژوهش شرکت کردند که برخی از ویژگی­های فردی و فیزیولوژیک آنها در جدول ۴-۱ آمده است.
جدول ۴-۱٫ مشخصات آزمودنی­های دو گروه کنترل(۱۵ نفر ) و تجربی(۱۵نفر)

۲-۶-۵-الکترود­های پلیمری: شرط اصلی برای استفاده از آشکارساز­های الکتروشیمیایی در روش­های تجزیه­ای، قابلیت اکسایش یا کاهش گونه مورد نظر در پتانسیل نسبتاً پایین می­باشد. اکثر واکنش­ها از اضافه ولتاژ بالایی برخوردار می­باشند. این مساًله منجر به کاهش حساسیت و گزینش­پذیری روش­های الکتروشیمیایی می­گردد. یک روش معقول برای کاهش حساسیت و گزینش­پذیری روش­های الکتروشیمیایی، استفاده از گونه اصلاح­گر^[۶۲] در سطح الکترود است. گونه­ های اصلاح­گر یا واسطه اکسایش یا کاهش ترکیبات فعال الکتروشیمیایی هستند که انتقال الکترون بین گونه مورد اندازه ­گیری و الکترود را تسریع می­نمایند. حضور گونه اصلاح­گر در سطح الکترود، باعث بهبود قابل توجه حساسیت و گزینش­پذیری و نیز کاهش حد تشخیص روش­های الکتروشیمیایی می­گردد. روش­های مختلفی برای تهیه الکترود­های اصلاح شده شیمیایی به کار گرفته می­ شود. یکی از این روش­ها تشکیل لایه نازک پلیمر مزدوج در سطح الکترود است[۳و۱۱و۱۲و۲۳]

۲-۶-۶-انواع مواد هوشمند: مواد هوشمند اصطلاحاًً به موادی گفته می شود که می­توانند با درک محیط و شرایط اطراف خود نسبت به آن واکنش مناسب نشان دهند. در مواد هوشمند، هم­زمان با تاثیر محرک بیرونی شاهد پاسخ­دهی به آن هستیم. در اکثر موارد این مواد از توانایی پاسخ به بیش از یک شرایط محیطی برخوردار هستند و پاسخ آنها قابل پیش بینی است. مکانیزم هوشمندی در این مواد، عکس­العمل در برابر تحریکات خارجی است. این عکس­العمل تغییر در ابعاد و هندسه ماده را شامل می­ شود. از جمله این مواد می­توان به پنجره­های هوشمند ساخته شده از پلیمر­های مزدوج اشاره کرد، که در برابر تابش خورشید تاریکی تدریجی به وجود می­آورند[۳و۱۱و۲۰]
وسایل تبادل یون، کاتالیز کردن، ابرخازن^[۶۳]­ها، ترانزیستور­های اثر میدان^[۶۴]، دیود­ها^[۶۵] و کاربرد به عنوان محافظ خوردگی و … از دیگر کاربرد­های پرشمار این مواد است[۳-۵ و ۹و۱۱-۱۴].
۲-۷- مزایا و معایب
ویژگی­های پلیمر­های رسانا با فلزات قابل مقایسه است. رسانایی پلیمر­های رسانا به رسانایی فلزاتی مثل مس و آهن نمی­رسد این مسلماً مزیتی برای فلزات نسبت به پلیمر­های رسانا­ست. از دیگر ویژگی­های فلزات که پلیمر­های رسانا فاقد آن هستند. استحکام، قابلیت ذوب شدن و انحلال است. پس با این وجود چرا از پلیمر­های رسانا استفاده می­ شود؟
رسانایی فلزات ثابت است، اما رسانایی پلیمر­های رسانا متغیر و قابل کنترل است. این رسانایی با توجه به شرایط سنتز و تقویت متغیر است. بنابراین می­توان رسانایی را با توجه به استفاده و کاربرد پلیمر تنظیم کرد. اما این تنها حسن این مواد نیست؛ چگالی کم، شفافیت، قابلیت فرایند شدن و ارزان بودن و خواص نوری برجسته از دیگر ویژگی­های ممتاز پلیمر­های مزدوج است[۲]. اما پلیمر­های رسانا معایب و محدودیت­هایی نیز دارند. محدودیت ذوب شدن، استحکام پایین، تجزیه با آب و هوا و نامحلول بودن در حلال­های معمولی از نقایص مهم این مواد هستند. امروزه تحقیقات پژوهشگران در جهت رفع این کاستی­ها و بهینه کردن خواص وکاربرد­های پلیمر_­های رسانا است. استفاده از پلیمر­های آروماتیک یا پلی­هتروسیکل­ها یکی از این راهکار­ها ست که پایداری پلیمر­های رسانا را در برابر عوامل محیطی افزایش می­دهد و همچنین به دلیل رزونانسی که هترو­اتم در سیستم مزدوج ایجاد می­ کند، جا­به­جایی الکترون و رسانایی را افزایش می دهد. با افزودن استخلاف­های مناسب به هتروسیکل­ها می­توان خواص جدیدی به پلیمر­ها اضافه کرد. به عنوان مثال استخلاف گروه ­های آلکیل به هتروسیکل­هایی مثل پیرول و تیوفن حلالیت آن­ها را افزایش می­دهد. اتصال استخلاف به حلقه می ­تواند وضعیت مولکول را از نظر قطبش­پذیری، بار الکتریکی، انرژی پایداری و … تغییر دهد و حتی بسته به الکترون دهنده و الکترون کشنده بودن و قوت و ضعف این خاصیت در استخلاف بر رسانایی نیز موثر است. از این نظر این پایان نامه به بررسی تاثیر استخلاف آلکیل بر خواص پلی­تیوفن می ­پردازد و از آن­جایی که این بررسی­ها نیاز به شناخت دقیق تیوفن، آلکیل­تیوفن، پلی­تیوفن و شرایط تهیه این پلیمر دارد، فصل آینده نگاهی به این مونومر و پلیمر آن، استخلاف آلکیل به تیوفن و مکانیزم، پیکربندی و شرایط سنتز پلی(آلکیل­تیوفن) به عنوان مقدمه­ای برای ورود به بحث اصلی خواهد داشت.
فصل سوم
پلی(آلکیل­تیوفن)
۳-۱-تیوفن
تیوفن یا تیوفوران یا تیاسیکلوپنتادی­ان با فرمول C₄H₄S یک مایع بی­رنگ یا زرد بسیار کم­رنگ با بویی شبیه بوی کهنگی، کپک­زدگی و پوسیدگی است. نقطه ذوب آن C ˚۳۸- و نقطه جوش آن C˚۸۴ است. چگالی آن g/ml 05/1 است[۲۴]. تیوفن دارای ویسکوزیته­ی ۸۷۱۲/۰ سانتی پواز در دمای C˚ ۲/۰ و ویسکوزیته­ی ۶۴۳۲/۰ سانتی پواز در دمای C˚ ۴/۲۲ است. تیوفن یک ترکیب حلقوی آروماتیک با یک حلقه پنج ضلعی مسطح است که زاویه پیوند در CSC برابر˚۹۳ و در CCS برابر ˚۱۰۹ و در CCC برابر ˚۱۱۴ است.طول پیوند Å C-S‎۷/۱ و طول پیوند CC متصل به گوگرد Å ۳۴/۱ و طول پیوند CC دیگر Å ۴۱/۱ است.
تیوفن در شرایط عادی پایدار است و در آب نامحلول و در بسیاری از حلال­های آلی قابل حل است. تیوفن اشتعال پذیر، تا حدی سمی و محرک پوست و چشم است. اولین بار ویکتور میر^[۶۶] در سال ۱۸۸۲ وجود آن را به صورت ناخالصی در بنزن حاصل از قطران زغال سنگ کشف کرد و نام تیوفن را برای نشان دادن تشابه ظاهری آن به بنزن به آن داد[۲۵]. تیوفن به صورت طبیعی در بعضی فراورده­های گیاهی، تخم مرغ و مخمر وجود دارد؛ اما به عنوان جزیی از فراورده­های دارویی، مصنوعی و مواد رنگی اهمیت بیشتری دارد. هم اکنون روش­های صنعتی و تجاری مناسبی برای تولید تیوفن­ها از مواد اولیه آلیفاتیک وجود دارد. یک روش مهم شامل ترکیب یک ماده آلیفاتیک دارای یک واحد خطی چهار کربنی با یک منبع گوگرد عنصری مثل گوکرد یا دی­سولفیدکربن در سطح یک کاتالیزور در دمای C˚ ۷۰۰-۲۰۰ است. روش دیگر ساخت تیوفن با بهره گرفتن از استیلن و وینیل­کلراید و هیدروژن­سولفید است[۲۶]. سالانه دو ملیون کیلوگرم تیوفن در سراسر جهان تولید می­ شود. تیوفن یک ترکیب غنی از الکترون است و تمایل زیادی برای واکنش با الکترون دوست­ها دارد. هالوژن­ها (X) به سرعت با تیوفن ترکیب می­شوند و C₄X₄S را می دهند[۲۷].
۳-۲- پلی­تیوفن
از پلیمریزاسیون تیوفن، پلی­تیوفن به دست می ­آید. مطالعه این پلیمر مزدوج از چند دهه قبل آغاز شده است. رونکالی^[۶۷] در سال ۱۹۹۲ تحقیقاتی روی سنتز الکتروشیمیایی پلی­تیوفن انجام داد[۲۸]. رونکالی مطالعاتی هم روی ویژگی­های الکترونیکی این پلیمر انجام داد[۲۹].مک­کالو^[۶۸] در سال ۱۹۹۸ بر سنتز شیمیایی پلی­تیوفن تمرکز کرد. تحقیقاتی که در سال­های اخیر صورت گرفته است نشان داده است که سیستم­های الیگوتیوفن که دو انتهای زنجیر با گونه­ های متفاوت مولکولی مثل فلورن، اتر­های تاجی و . . . بسته شده است، فلوئورسانس و جذب بالایی نشان می­ دهند.
چنان­که پیش از این بیان شد، پلی­تیوفن­ها نسبت به پلیمر­های رسانایی مثل پلی­استیلن پایداری محیطی بالاتری نشان می­ دهند اما از نظر حلالیت تاکنون حلالیت آن­ها در حلال­های آلی و مخلوط­هایی مثل آرسنیک­تری­فلوراید و آرسنیک­پنتا­فلوراید گزارش شده است[۱۱]. استخلاف آلکیل­ها به پلی­تیوفن این پلیمر را از نظر حلالیت ارتقا می­دهد. پلیمرشدن تیوفن از موقعیت α و ׳α (کربن­های مجاور به گوگرد) صورت می­گیرد و در نتیجه استخلاف در موقعیت β و ׳β (کربن­های دورتر از گوگرد) قرار می­گیرد.
۳-۳- پیکربندی پلی(آلکیل­تیوفن­ها)
نحوه قرار گرفتن مونومر­های آلکیل­تیوفن در کنار یکدیگر در زنجیر الیگومری یا پلیمری از مباحث جالب در این حوزه است. در ابتدا دو مونومر ۳- آلکیل­تیوفن با یکدیگر پیوند برقرار می­ کنند. این دو مونومر به سه شکل متفاوت می­توانند به یکدیگر متصل شوند.

(الف) (ب ) (ج)
شکل۳-۱ الف: جفت شدن دم­به­دم (TT^[69]) ب: جفت شدن سر­به­دم (^[۷۰]HT) ج: جفت شدن سر­به­سر (HH^[71])
در مرحله بعدی مونومر سوم به دیمر متصل می­ شود که۴ شکل متفاوت تری­مر به وجود می ­آید:

الف:HH-TH ب: HH-TT

ج :HT-HT د: TT-HT
شکل۳-۲- انواع آرایش تری­مر­ها در تشکیل تری­آلکیل تیوفن.
روشن است که این پیکربندی­ها از نظر خواص متفاوت هستند (و در خصوص آن بررسی­های متعددی انجام شده است که در جای خود در فصل­های آتی ارائه خواهد شد.)
مونومر­های آلکیل تیوفن در یک زنجیر می­توانند به طور منظم کنار یکدیگر قرار گیرند و الیگومر­هایی با آرایش متفاوت نظیر شکل ۳-۲ را تشکیل دهند. اما ممکن است این زنجیر­ها به شکل نامنظم هم تشکیل شود. مطالعات نشان داده است که وقتی مونومر­ها به صورت منظم تشکیل زنجیر پلیمری می­ دهند خواص بسیار بهتری دارند. به عنوان مثال تحقیقات السنبامر^[۷۲] و همکارانش روی پلی(­آلکیل­تیوفن­ها) نشان داده است که رسانایی یک زنجیر نامنظم S/cm50 است در حالی که رسانایی زنجیر­های منظم به S/cm 140 هم می رسد[۳۰]. همچنین پیکربندی منظم پایداری محیطی بالاتر و خواص مکانیکی و فرایندپذیری بهتری را نشان می­دهد[۳۱]. این­که تشکیل پلی­(آلکیل­تیوفن) با یک پیکربندی منظم یا نامنظم صورت می­گیرد به عواملی مثل روش تهیه، اثر حلال و . . . وابسته است[۳۲].
۳-۴- مکانیزم پلیمر شدن
چنان­که قبلاً بیان شد می­توان پلیمر­های رسانای الکتریکی را به هر یک از روش­های پلیمر شدن تهیه کرد و سپس عمل تقویت را روی آن­ها انجام داد. همان طورکه می­دانیم روش الکتروشیمیایی بر سایر روش­ها برتری دارد. یکی از دلایل آن­ عمل هم­زمان سنتز و تقویت است. با این وجود چنان که بیان شد روش شیمیایی هم مزایای مخصوص به خود را دارد. در این­جا با توجه به این که هر دو روش در تهیه پلی­تیوفن و مشتقات آلکیلی آن مورد مطالعه و علاقه پژوهشگران بوده اند به روش­ها و مکانیزم­ های مربوط به هر دو روش پرداخته خواهد شد.
۳- ۴- ۱- روش شیمیایی
در مورد سنتز شیمیایی پلی(­آلکیل­تیوفن) گفته می­ شود که مزیت استفاده از این روش این است که می­توان پلی(­آلکیل­تیوفن­های) استخلاف شده با پیکربندی کاملاً منظم تولید کرد. از حدود سی سال پیش دانشمندان متعددی روی تولید پلی­تیوفن در حلال تتراهیدروفوران و با بهره گرفتن از کاتالیزور­های استیل استونات مثل Pd(acac)₄ و Ni(acac)₄ کار کرده اند. اما سنتز پلی­(آلکیل­تیوفن) با بهره گرفتن از چند روش مشهور صورت می­گیردکه در ذیل به چند نمونه معروف به طور اختصار اشاره می­ شود:
۳- ۴- ۱- ۱- روش مک­کالو
به طور خلاصه در این روش ابتدا برومواسیون آلکیل­تیوفن اتفاق می­افتد. سپس ترانس متالاسیون صورت می­گیرد و بعد جفت شدن عرضی در حضور کاتالیزور نیکل، پلی­(آلکیل­تیوفن) را ایجاد می­ کند. پلی(­آلکیل­تیوفن) تولید شده از این روش HT - HT کامل است. مراحل این روش به صورت مبسوط در مراجع [۳۳ و ۳۴] آورده شده است که مکانیزم آن در شکل ۳- ۳ نمایش داده شده است[۳۳ و ۳۴].

شکل ۳- ۳- مکانیزم روش مک­کالو در تولید پلی­آلکیل­تیوفن [۳۳].
۳- ۴- ۱- ۲- روش ریک^[۷۳]
این روش مشابه مک­کالو است و تفاوت چندانی با روش قبلی ندارد . در این روش از ZnCl₂ به جای MgBr₂ در روش قبلی استفاده شده است و مکانیزم همان مکانیزم قبلی است. این مکانیزم در شکل ۳- ۴ نمایش داده شده است[۳۳و ۳۵و۳۶ ]

شکل ۳- ۴- مکانیزم روش ریک در تولید پلی(آلکیل­تیوفن)[۳۳].
۳- ۴- ۱- ۳- روش پلیمر شدن اکسایشی
مزیت این روش به دو روش قبلی این است که در دمای اتاق انجام می­ شود و در نتیجه فرایند ساده­تری دارد. این مکانیزم با بهره گرفتن از تری­کلرید­آهن انجام می­ شود که می­توان بعضی گونه­ های اکسنده­ی دیگر را جایگزین آن کرد. این روش نیز بهره بالای HT-HT دارد[۳۷]. مکانیزم این روش در شکل۳- ۵ نشان داده شده است.

شکل ۳- ۵ مکانیزم روش پلیمر شدن اکسایشی در تولید پلی(آلکیل­تیوفن)[۳۳].
۳- ۴- ۲ روش الکتروشیمیایی
الکتروپلیمر شدن تیوفن، پلی­تیوفن­هایی با رسانایی بالا و پایداری مناسب در برابر هوا تولید می­ کند. در فرایند پلیمر شدن به صورت الکتروشیمیایی یا الکتروپلیمر شدن، پتانسیل اعمالی از محلولی شامل یک الکترولیت و تیوفن عبور داده می­ شود. علی­رغم مزایای این روش ، مشکل اصلی این است که ساختار­هایی با درجات متفاوتی از پیکربندی نامنظم تولید می­ شود.
در این روش آغازگر­های پلیمرشدن (آنیون، کاتیون، رادیکال) توسط اکسایش یا کاهش روی سطح الکترود به وجود می­آیند و از آن پس مراحل رشد پلیمر می ­تواند در محلول یا سطح الکترود ادامه یابد. پلی­تیوفن به روش الکتروشیمیایی در سال ۱۹۸۲ توسط تورلون^[۷۴] و گارنیه^[۷۵] تهیه شد[۴۰] و پس از آن بررسی­های مختلف در مورد شرایط الکتروپلیمر شدن و همچنین خواص پلیمر حاصل و بررسی اثر عوامل مختلف بر الکتروپلیمر شدن توسط بسیاری از دانشمندان انجام گرفت.
۳-۴- ۲- ۱- مکانیزم الکتروپلیمر شدن
مکانیزم پذیرفته شده برای الکتروپلیمرشدن به صورت زیر است:
در اثر اکسایش، مونومر یک الکترون ازدست می­دهد و یک رادیکال کاتیون به وجود می ­آید. این رادیکال کاتیون به سه شکل رزونانسی وجود دارد. محاسبات انجام شده روی این شکل­ها نشان داده است که چگالی الکترون جفت نشده در موقعیت α نسبت به اتم گوگرد بیشتر از سایر موقعیت­ها­ست [ ۴۱ و۶۸]. بنابراین رادیکال کاتیون شماره۳ اهمیت بیشتری دارد.

در مرحله بعد دیمر شدن اتفاق می­افتد. دو رادیکال کاتیون (۳) از موقعیت α پیوند می­یابند و پس از حذف دو پروتون دیمر خنثی به وجود می ­آید.

چه مفاهیم و متغیرهایی سنجیده میشود؟
این مفاهیم و متغیرها چگونه سنجیده میشوند؟
شواهد تجربی و داده ها از کجا و چگونه جمعآوری میشوند؟
داده های به دست آمده چگونه تحلیل میشوند و به سطح نظری بر میگردند؟
۳-۱- موضوع و چگونگی سنجش
مفاهیم و متغیرهایی که در مدل نظری تصریح و در فرضیات پژوهش بیان شدهاند در قالب متغیر وابسته و متغیرهای مستقل به شرحی که در ادامه میآید مورد سنجش قرار میگیرند. مفاهیم، پس از تعریف مفهومی، تعریف عملیاتی میشوند و سپس متناسب با تعاریف عملیاتی آنها، گویه یا پرسش مناسب تهیه میگردد. برای انتخاب گویه های مناسب دو روش مورد توجه محققان قرار دارد: اول، از طریق انجام تحقیق مقدماتی با تعدادی پاسخگو و تعیین گویه های مناسب و دیگری از طریق انجام تحقیق اصلی و حذف گویه های نامناسب در هنگام استخراج و تجزیه و تحلیل اطلاعات(رفیع پور،۱۳۶۸ :۲۴۲). در پژوهش حاضر حتی المقدور از هر دو روش استفاده شده است.

۳- ۱- ۱- متغیر وابسته
نظام اخلاقی: نظام اخلاقی مجموعۀ منتظمی از ارزش‌های اخلاقی و ارتباط میان آنهاست. این ارزش‌ها به صورت سلسله مراتبی با یکدیگر در ارتباط هستند؛ یعنی برخی از آنها در حکم ارزش وسیلهای و بعضی در حکم ارزشغایی هستند از این رو هر نظام اخلاقی دارای ساختی ویژه است. ارزشغایی هر نظاماخلاقی را جهانبینی آن نظاماخلاقی تعیین میکند. مقید بودن فرد به یک نظاماخلاقی به معنای پایبندی به پارهای خوبیها و دوری کردن از پارهای بدیها در شرایط گوناگون است. پایبندی فرد انسانی به نظام اخلاقی در گرو دو عنصر اساسی است: الگوی رفتاری و نگرش. الگوی رفتاری فرد تابع نگرش اوست. نگرش فرد نیز نسبت به هر پدیدهای ترکیبی از مواجهۀ عاطفی و شناختی او با آن پدیده است. به عنوان مثال مواجهۀ عاطفی و شناختی ما با همسایه، سبب شکلگیری نگرش خاصی از همسایه در ذهن ما میشود و این نگرش به نوبۀ خود شیوۀ رفتار ما با همسایه را تعیین میکند. بنابراین نظاماخلاقی فرد دارای ابعاد شناختی، انگیزشی و توانشی است. در بعد شناختی، آشنایی با قواعد اخلاقی و توانایی قضاوت اخلاقی در تطبیق قواعد به مصادیق مورد نظر است. از نشانه های بعد انگیزشی داشتن تمایل به خوبیها و تنفر از بدیها و داشتن احساس گناه بعد از تخطی از قواعد اخلاقی است. در بعد توانشی مبادرت به مراعات قواعد اخلاقی و مقاومت در برابر وسوسه های شکستن آنها در شرایط مختلف مورد توجه است. میتوان سطوح سه گانۀ شناختی، انگیزشی و توانشی را در قالب دو سطح نظری و عملی تلخیص نمود. در سطح نظری تشخیص وظیفۀ اخلاقی و تمایل به آن مورد نظر است و در سطح عملی انجام رفتار اخلاقی مورد توقع است.
۳- ۱- ۱- ۱- انواع نظام اخلاقی
نظام اخلاقی توحیدی:
تعریف مفهومی: کمال مورد نظر این نوع نظام اخلاقی فراتر از دنیا و آخرت است. ارزش غایی این نوع نظام اخلاقی رسیدن به قرب الهی است و سایر ارزش‌ها نسبت به این ارزش غایی ارزیابی میشوند و از آن اعتبار مییابند. تمامی عزت، قدرت و خوبی در وجود خدا منحصر و عین تعلق به اوست. بنابراین انگیزۀ انسانی که به این نظام اخلاقی پایبند میشود کسب رضایت الهی است. امیدی به غیر خدا و ترسی از غیر او وجود ندارد تا انگیزۀ کنش چنین فردی باشد حتی پایبندی به اخلاق و تهذیب نفس، به طور مستقل، ارزش تلقی نمیشود تا انگیزۀ کنش او گردد. برای فرد پایبند به این نظام اخلاقی، مطلوب و خیر بر هم منطبقند و مبدا میل او خواست و رضایت خداست. قرآن کریم در مورد صاحبان این نوع نظام اخلاقی میفرماید: وَ یُطعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَی حُبِّهِ مِسکِیناً وَ یَتیِماً وَ اَسیراً، اِنَّمَا نُطعِمُکُم لِوَجهِ الله لا نُرِیدُ مِنکُم جَزاءً وَ لَا شُکُوراً: غذای خود را با آنکه به آن علاقه و نیاز دارند، به مستمند و یتیم و اسیر اطعام میکنند و میگویند ما شما را به خاطر خدا اطعام میکنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمیخواهیم.^[۱۳۹]یعنی انسانی که در ابتدا همه چیز و همه کس را برای رفع نیازهایش به خدمت میگیرد به انسانی تبدیل میشود که برای رضای خدا، خود را در خدمت دیگران میخواهد.
تعریف عملیاتی: انواع نظام‌های اخلاقی به مثابه نمونۀ آرمانی مورد نظر هستند یعنی هیچکدام به تمامه در واقعیت پدیداری وجود ندارند. فردی را که خود بیان میدارد در پایبندی به ارزش‌های اخلاقی در سلسله مراتب انگیزهها، رضایت الهی را در صدر اولویتها قرار میدهد از دارندگان این نظام اخلاقی محسوب میشود. طیف سنجش این نظام اخلاقی در سطح نظری (شناختی و نگرشی) از ۷ گویه تشکیل شده است. بالاترین امتیازی که هر فرد به این نظام اخلاقی میدهد ۳۵ و پایینترین امتیاز آن۷ است. از مجموع امتیازاتی که پاسخگویان به این نظام اخلاقی میدهند جایگاه آن در نزد پاسخگویان مشخص میشود.
نظام اخلاقی دینی:
تعریف مفهومی: ظرف تحقق کمال مورد نظر این نظام اخلاقی جهان آخرت است. سعادت اخروی ارزش نهایی این نوع نظام اخلاقی است. سایر ارزش‌ها به میزانی که برای رسیدن به این غایت مطلوب، نقش داشته باشند ارزشمند هستند. انگیزۀ معتقدین به این نظام اخلاقی از پایبندی به ارزش‌ها و تهذیب نفس دور شدن از عذاب اخروی و به دست آوردن پاداش اخروی است. بنابراین شناخت ارزش‌های اخلاقی و ضمانت اجرای آنها را در این نظام اخلاقی دین ممکن میسازد. تنها در این نوع نظام اخلاقی اصول اخلاقی و مصادیق جزئی آن یا ارزش‌ها و اعمال اخلاقی و ضدِارزش‌ها و اعمال غیر اخلاقی به تفصیل مشخص و معیناند. از نظر تاریخی این نوع نظام اخلاقی توانسته شیوه نامۀ تهذیب و تربیت اخلاقی به دست دهد.
تعریف عملیاتی: کسانی که خود بیان میدارند اعمال اخلاقی خود را با ارجاع به دستورات دین میشناسند و با انگیزۀ پاداش اخروی به انجام اعمال اخلاقی مبادرت میورزند و از منهیات اخلاقی برای در امان بودن از عذاب الهی خودداری میکنند یا در سلسله مراتب انگیزههای خود برای آنها قائل به اولویت هستند از پایبندان این نظام اخلاقی محسوب میشوند. طیف سنجش این نظام اخلاقی در سطح نظری (شناختی و نگرشی) از ۷ گویه تشکیل شده است. بالاترین امتیازی که هر فرد به این نظام اخلاقی میدهد ۳۵ و پایینترین امتیاز آن۷ است. از مجموع امتیازاتی که پاسخگویان به این نظام اخلاقی میدهند جایگاه آن در نزد پاسخگویان مشخص میشود.
نظام اخلاقی فضیلت گرایی:
تعریف مفهومی: فضیلتگرایی قواعد اخلاقی مشخصی ارائه نمیکند، بنابراین شناخت فضیلت مستلزم وجود الگوهای انسانی فضیلتمند است که امروزه به ندرت در دسترس افراد انسانی قرار میگیرند. فضیلتها نوعی ملکۀ وجودی و فرهیختگی هستند که کسب آنها نیازمند تجربه، تمرین، تکرار و مرارت بسیاری است از اینرو در دنیای معاصر از متخلقین به این نظام اخلاقی به شدت کاسته شدهاند؛ زیرا بیشتر آنچه در گذشته فضیلت محسوب میشد برای انسان‌های امروزی نوعی کالای لوکس شناخته میشود که دیگر نیازی به آن نیست. فضیلتگرایی، کمال انسان را شکوفا شدن عقل او در بستر دنیا میداند. در این نظام اخلاقی کمال و فضیلت به هم مرتبط و حتی مترادف میشوند. قائل به ارزشِ ارزش‌ها نیست ولی میتوان آراسته شدن به فضیلتها را ارزش غایی آن دانست. امور نفسانی سه نوع انفعالات، استعدادها و ملکات هستند. فضیلت، ملکهای است که حد وسط را بر میگزیند. حدوسط بهره وری از هر قوه این است که مزاحم سایر قوا نباشد.
تعریف عملیاتی: افرادی که در سلسله مراتب انگیزههای احتمالی خود از انجام اعمال اخلاقی و عدم ارتکاب اعمال غیراخلاقی، برای آراستهشدن خود به فضیلتها، اولویت قائل میشوند. در زمرۀ متخلقین به این نظام اخلاقی محسوب میشوند. طیف سنجش این نظام اخلاقی در سطح نظری (شناختی و نگرشی) از ۷ گویه تشکیل شده است. بالاترین امتیازی که هر فرد به این نظام اخلاقی میدهد ۳۵ و پایینترین امتیاز آن۷ است. از مجموع امتیازاتی که پاسخگویان به این نظام اخلاقی میدهند جایگاه آن در نزد پاسخگویان مشخص میشود.
نظام اخلاقی وظیفه گرایی:
تعریف مفهومی: وظیفهگرایی و پیامدگرایی معمولاً در مقایسه با یکدیگر فرموله میشوند؛ زیرا برخلاف فضیلتگرایی هر دو به جای نشان دادن پارهای از کنشهای اخلاقی معین به ارائۀ قواعد راهنمای کلی میپردازند. از نگاه وظیفهگرایی بعضی چیزها هستند که کسی نباید هرگز آنها را انجام دهد زیرا بعضی کنشها صرفنظر از نتایج و پیامدهای عینی آنها در هر وضعیتی ذاتاً بد هستند همانطوریکه بعضی کنشها ذاتاً خوب هستند. عقل انسان به تنهایی ظرفیت کشف قواعد صحیح اخلاقی برای تشخیص چنین اعمالی را دارد. عقل قوۀ ذاتی است که در همه افراد انسانی وجود دارد و قواعد اخلاقی را وضع میکند. انسان به حکم ظرفیت عقلانیاش به قوانین اخلاقی عقل گردن مینهد و به هیچ انگیزۀ دیگری نیاز ندارد. انسان در کشاکش تمتع و تعهد جز با زیرپانهادن همین ظرفیت عقلانی از قواعد اخلاقی عدول نمیکند. وظیفهگرایی در قالب دو فرمول بیان میشود. یکی اینکه افراد انسانی فینفسه ارزشمندند و انسانیت را چه در شخص خود و چه در شخص دیگری باید غایت فینفسه به حساب آورد و هرگز وسیله قرار نداد. دیگری اینکه تنها به قاعدهای عمل کن که بتواند قاعدهای جهانشمول باشد و همه بتوانند به آن عمل کنند. بنابراین پاسداشت شأن و حرمت انسانی(عقلانیت) ارزش غایی این نظام اخلاقی محسوب میشود.
تعریف عملیاتی: افرادی که تنها راه تشخیص خوب و بد را عقل خویش میدانند و انگیزۀ خود را از انجام اعمال اخلاقی و عدم ارتکاب به اعمال غیراخلاقی، تن دادن به حکم عقل خویش و رعایت شأن و حرمت انسانی در خویشتن و دیگران میدانند یا در سلسله مراتب انگیزههای خود برای آنها قائل به اولویت هستند در زمرۀ وظیفهگرایان قلمداد میشوند. طیف سنجش این نظام اخلاقی در سطح نظری (شناختی و نگرشی) از ۷ گویه تشکیل شده است. بالاترین امتیازی که هر فرد به این نظام اخلاقی میدهد ۳۵ و پایینترین امتیاز آن ۷ است. از مجموع امتیازاتی که پاسخگویان به این نظام اخلاقی میدهند جایگاه آن در نزد پاسخگویان مشخص میشود.
نظام اخلاقی پیامدگرایی:
تعریف مفهومی: ایدۀ محوری نظام اخلاقی پیامدگرایی این است که ارزش اخلاقی هر کنش و قاعدۀ رفتاری را نتایج و پیامدهای آن در هر وضعیت معین، تعیین میکند. در ارزیابی هر کدام از این پدیده ها فرد باید ببیند چه مقدار خوبی به وجود میآورد و به چه میزان از بدیها میکاهد. هیچ کنش و قاعدهای فینفسه و فارغ از نتایجی که در شرایط معین به بار میآورد دارای ارزش نیست. بدینترتیب، پیامدگرایی ارزش اخلاقی کنشها و قاعدۀ رفتاری را به شرایط عینی وابسته میسازد. خوبی و اخلاقی بودن عمل تنها به حسن فعلی آن وابسته است و سهم نیت و حسن فاعلی تقریباً نادیده انگاشته میشود. فرد باید با کمک دانسته های خود تمامی نتایج احتمالی یک کنش و کنشهای رقیب آن را پیشبینی کند و بهترین شق ممکن را برگزیند. این نظام اخلاقی تمامی تلقیهای عرفی ما از ارزش ذاتی کنشها و قاعده های پذیرفته شدۀ اخلاقی مانند حرمت قتل نفس و خوبی عدالت را رد میکند. خوشبختی یا فایده، مصداق خوبی ذاتی مورد نظر بسیاری از پیامدگرایان است ولی میتوان چیزهای دیگری مانند عشق و صلح و … را مصداق خوبی ذاتی دانست. از این رو یکی از عوامل تعددپیامدگرایان همین تنوع ارزش غایی است و عامل دیگر مشمولین این خیر است اینکه خود شخص، جمعی از افراد یا همه انسان‌ها از نتایج این کنش بهرهمند شوند. بنابراین ارزش غایی پیامدگرایی، نتایج دنیوی مترتب بر کنش اخلاقی است.
تعریف عملیاتی: کسانی که تنها ملاک تشخیص خوبی یک عمل معین را نتایج مترتب بر آن میدانند و انگیزۀ خود از انجام کنش اخلاقی را دستیابی به پیامدها و نتایج این جهانی آن کنش از قبیل فایده و ضرر یا آسایش و رنج خود و دیگران میدانند یا در سلسله مراتب انگیزههای خود برای آنها قائل به اولویت هستند، در زمرۀ پایبندان این نوع نظام اخلاقی قلمداد میشوند. طیف سنجش این نظام اخلاقی در سطح نظری (شناختی و نگرشی) از ۷ گویه تشکیل شده است. بالاترین امتیازی که هر فرد به این نظام اخلاقی میدهد ۳۵ و پایینترین امتیاز آن ۷ است. از مجموع امتیازاتی که پاسخگویان به این نظام اخلاقی میدهند جایگاه آن در نزد پاسخگویان مشخص میشود.

پکتین + لستین+ Vit E

۵۸/۰

j48/2

h48/3

g28/4

شاهد

۵۸/۰

a11/3

a83/4

a16/6

میانگین

۵۸/۰

۶۳/۲

۷/۳

۳۸/۴

انحراف معیار

۱۹/۰

۳۹/۰

۶۱/۰

% CV

۱/۷

۶/۱۰

۱۴

*میانگین هایی که در هر ستون دارای حروف مشترک می باشند از لحاظ آزمون دانکن در سطح احتمال ۵ %P≤ اختلاف معنی داری ندارند
با توجه به مطالبی که ارائه شده بهترین تیمار از لحاظ کاهش میزان پراکسید در روغن مغز گردو تیمار CMC به همراه مواد دیگر و آنتی اکسیدان BHT بود و به نظر می رسد که BHT دارای خواص آنتی اکسیدانی قوی تری نسبت به ویتامین E می باشد و همچنین تیمارهای سوربیتول دار دارای میزان پراکسید کمتری نسبت به تیمارهای حاوی PG بود. تمام تیمارها در زمان های مختلف از نظر پراکسید روند افزایشی داشتند و این روند در تیمارهای مختلف متفاوت بود ولی در شاهد در هر دوره به طور جداگانه این افزایش بیش از سایر تیمارها بود. عدد پراکسید تیمارهایی که در ترکیب آن ها CMC و لسیتین و PG وجود داشت، با توجه به پراکسید زمان شروع آزمایش که ۵۸/۰بود، پس از دو ماه حدود ۱۵درصد و پس از ۴ ماه حدود ۲۳ درصد و پس از ۶ ماه حدود ۲۸ درصد نسبت به شاهد در همان زمان کاهش یافت.
عدد پراکسید در تیمارهایی که با پوشش CMC و سوربیتول در سه غلظت به کار رفته بود، پس از دو ماه حدود ۱۵درصد و پس از گذشت ۴ ماه حدود ۲۷ درصد و پس از ۶ ماه حدود ۳۲ درصد نسبت به شاهد در همان زمان کاهش داشتند و در تیمار پوشش دار شده با پکتین و سوربیتول با دو غلظت ۴۵ و ۶۰ درصد پس از دو ماه ۱۲ درصد و پس از ۴ ماه ۲۳ درصد و پس از گذشت ۶ ماه ۲۸ درصد نسبت به شاهد در همان زمان کاهش یافت.
عدد پراکسید در تیمارهای حاوی آنتی اکسیدان پس از گذشت ۲ ماه حدود ۲۱ درصد و پس از ۴ ماه حدود ۲۹ درصد و پس از ۶ ماه حدود ۳۵ درصد نسبت به شاهد در همان زمان کاهش نشان داد.
بنابراین نتیجه گرفته می شود که در طول دوره ۶ ماهه روغن مغز نمونه های گردو که پوشش آن ها همراه با مواد آنتی اکسیدان بوده نسبت به شاهد که بدون پوشش بودند حدود ۳۵ درصد کمتر اکسید شده است. در بین تیمارهای آنتی اکسیدان دار، تیمار حاوی

آنتی اکسیدان BHT نسبت به ویتامین E میزان پراکسید کمتری نشان داد یعنی BHT باعث شده است که میزان فساد چربی در مغز گردو به حداقل برسد و حدود ۴۰ درصد کاهش یابد که به عنوان بهترین تیمار شناخته شد.
نتایج به دست آمده با نتایج Baldwin &Wood در سال ۱۹۹۶ مشابه و آن ها اعلام کردند که مواد آنتی اکسیدان به کار رفته در پوشش ها باعث کاهش میزان پراکسید در روغن مغز پیکان گردید (Baldwin &Wood, 1996). پراکسید روغن مغز گردوی تازه بین ۰۴/۰ تا ۳۵/۰ میلی اکی والان اکسیژن برکیلوگرم روغن می باشد که بسته به رقم آن متفاوت است (Sheen , 1999). همچنین در گزارش دیگری روغن مغز گردوی تازه پراکسیدی بین ۱۵/۰ تا ۲۹/۰ میلی اکی والان اکسیژن برکیلوگرم روغن داشت .(Savage et al,. 2001) پراکسید روغن مغز گردوی تجاری رقم Clovis فرانسه ۲۱/۱ میلی اکی والان اکسیژن برکیلوگرم روغن گزارش شده است .(Vanhanen, 2006) در ارقام مختلف گردو بعد از چهار ماه انبارداری میزان پراکسید از ۳۴/۱ تا ۴۰/۴ میلی اکی والان اکسیژن برکیلوگرم روغن و با گذشت نه ماه از ۲۵/۵ تا ۴۱/۱۰ میلی اکی والان اکسیژن برکیلوگرم روغن گزارش شد. تغییرات پراکسید در دوره
انبارداری گردو به وجود یا عدم وجود پوسته سخت آن بستگی دارد چون این پوسته مانع از ورود اکسیژن به داخل مغز شده و فساد در آن دیرتر رخ می دهد (Koyuncu and Alsun 1999). در گزارش دیگری پس از ۶ ماه میزان پراکسید در مغز گردو به ۶/۵ میلی اکی والان اکسیژن برکیلوگرم روغن در روشنایی و ۳/۴ میلی اکی والان اکسیژن برکیلوگرم روغن در تاریکی رسید که این افزایش در میزان پراکسید باعث تغییر در خواص ارگانولپتیکی گردو گردید (Koyuncu et al, 2003).
در پژوهش Simonse و همکاران در سال ۱۹۹۵ اعلام گردید که کیفیت مغز گردو با توجه به میزان پراکسید آن چنانچه از ۱ تا ۳ میلی اکی والان اکسیژن برکیلوگرم روغن باشد مطلوب و بین ۳ تا ۸ میلی اکی والان اکسیژن برکیلوگرم روغن نامطلوب و مانده و بیشتر از ۸ میلی اکی والان اکسیژن برکیلوگرم روغن فاسد می باشد .(Simonse et al., 1995)
۴-۱-۶- اندازه گیری رنگ مغز گردو

۲-۲ ماهیت درد کودکان
درد، یک واکنش پیچیده و چند عاملی، نسبت به محرک برانگیزاننده ی آن است. نحوه ی تجربه، ابراز وپردازش درد و نهایتا کنترل آن، در افراد مختلف متفاوت است. شکل زیر ادراک درد، ارزیابی آن و رفتار و تاثیرات اجتماعی ناشی از آن را نشان می دهد. درد، موضوعی ذهنی است و ارزیابی درد، عمدتا مبتنی بر سنجش های خود بیماران می باشد (پردز^[۶۲] و همکاران، ۲۰۱۱).
شکل ۲-۱ واکنش به درد، اقتباس از پردز و همکاران(۲۰۱۱)
در گذشته، بسیاری از افراد معتقد بودند که کودکان درد را حس نمی کنند. این باور مبتنی بر فقدان اطلاعات و ترس از این موضوع بود که کودکان بر اساس مصرف داروهای آرام بخش، به آنها اعتیاد پیدا کنند. امروزه این موضوع به خوبی بررسی شده است که سیستم اعصاب حسی و گذرگاه های درد، از لحاظ ارتباطات و عملکرد، تا ابتدای سه ماهگی، تکامل پیدا می کنند و هیچ شواهدی مبنی بر حمایت از این دیدگاه که کودکان به خاطر وضعیت خاص سیستم عصبی اشان، درد را با شدت کمتری احساس کنند، دیده نمی شود. با این وجود، درد به طور ذهنی احساس می شود، در زمینه ی واکنش به درد تفاوت های فردی وجود دارد و این واکنش از طریق تجربه و یادگیری اجتماعی تنظیم می گردد. اولین تجربه ی درد، نقش مهمی را در واکنش های بعدی به درد، ایفا می کند. گروه سنی کودکان، ناهمگن است، به این معنا که این گروه دامنه ای از نوزادان تا نوجوانان را شامل می شود. کودکان در مقایسه با بزرگسالان، نحوه ی ادراک و واکنششان به درد، هم از لحاظ کیفی و هم از لحاظ کمی متفاوت است. در ابتدا، کودکان واکنش شدیدی را نسبت به درد نشان می دهند اما به تدریج با رشدشان، شدت واکنش آنها تنزل پیدا می کند (پاوار^[۶۳]و همکاران، ۲۰۱۱).
به طور کلی، تجربیات درد کودکان، تحت عناوین حاد، عودکننده و مستمر طبقه بندی شده است. درد حاد به وسیله ی یک محرک مضر یا محرک ایجادکننده ضایعه بافتی (برای نمونه تزریق یا جراحت سطحی پوست) به وجود می آید. نشانگان درد عود کننده (سردردهای تکرار شونده، درد های شکمی و یا درد اندام ها)، مشکلات درد اختصاصی را برای بسیاری از کودکان به وجود می آورد.در این گونه موارد، دردهای عود کننده، نشانه ای از بیماری که نیاز به درمان طبی را ایجاب سازد، نیست. بلکه نشانگان درد عود کننده به خودی خود یک اختلال به شمار می آید که عوامل متعدد مسئول آن باید تعیین و کنترل شوند. درد مستمر نیز به هر درد طولانی مدتی اطلاق می گردد که ممکن است به وسیله ی یک بیماری مثل سرطان یا آرترید به وجود آید یا اینکه درد فراتر از دوره ای که برای بهبود یا شفایافتگی یک آسیب لازم است، طول کشیده باشد. علاوه بر این، ممکن است کودکان بدون هیچ گونه شواهدی دال بر آسیب یا ضایعه بافتی، درد مستمر را تجربه کنند (گچل، ترک^[۶۴]، ۱۳۸۱)

مدل زیستی روانی اجتماعی درد مزمن، غالبا برای شرح چگونگی تاثیرگذاری مولفه های درونی و بیرونی چندگانه بر درد مزمن کودکان و نوجوانان، به کار می رود. مطابق با این مدل، درد مزمن، به عنوان یک پدیده ی تعدیل شده از طریق مولفه های فیزیولوژی، روان شناختی، اجتماعی و محیطی، تعریف می گردد (سیمونز^[۶۵] و همکاران،۲۰۰۸).
آنچه کودکان می فهمند، آنچه انجام می دهند و آنچه احساس می کنند همگی می تواند بر درد آنها اثر عمیقی بر جای گذارد. عوامل شناختی شامل فهم (دریافت) کودکان از منشا درد، توانایی آنها برای کنترل آنچه روی خواهد داد و انتظارات کودکان در زمینه ی کیفیت و قدرت دردی که تجربه خواهند کرد، است. برخی از عوامل مثل سن، جنس، سطح شناختی، تجربیات قبلی در مورد درد، یادگیری خانوادگی و زمینه ی فرهنگی در کودک تا حدی ثابت هستند. این ویژگی ها، چگونگی تفسیر و تجربه ی کودک را از احساسات گوناگونی که به وسیله ی ضایعه بافتی به وجود می آیند، شکل می دهد. عوامل رفتاری مانند رفتارهای جسمانی آشکار کودکان (مثل، گریه کردن، به کارگیری راهبردی برای کنترل درد)، واکنش های والدین و کارکنان مراقبت های بهداشتی نسبت به کودکان (برای نمونه، نشان دادن ناکامی، تشویق توام با مهربانی برای استفاده از راهبردهای کنترل درد توسط کودکان)، میزان محدودیت جسمانی کودکان در مدتی که تحت درمان با روش های تهاجمی قرار می گیرند، اثرات رفتاری وسیع دردهای عودکننده و مستمر بر زندگی کودکان که توانایی آنها برای حضور در مدرسه را نیز شامل می گردد، مشارکت در ورزش و فعالیت های اجتماعی با گروه همسالان و پذیرش مسئولیت های مشخص در خانه، همگی عواملی هستند که می توانند برخی از رفتارهای نشان دهنده ی درد را کاهش دهند و فرایند بهبودی را تسهیل سازند. اما در عین حال رفتارهای نابسامان یا الگوهای رفتاری تحریف شده، ممکن است درد را در کودکان ایجاد کنند و یا باعث وخیم تر شدن آن گردند و یا حتی به استمرار آن کمک کنند.هیجانات کودکان، توانایی آنها را برای درک وقایع، تحت تاثیر قرار می دهد. هیجانات خاص بستگی به ماهیت درد و نیز باورهای کودکان درباره ی تاثیر فوری و دراز مدت آن بر زندگی آنها دارد. به طور کلی، هر چه کودکان به لحاظ هیجانی درمانده تر و پریشان تر باشند، درد آنها نیز شدیدتر و یا ناخوشایندتر خواهد بود (گچل، ترک، ۱۳۸۱).
بنابراین، بین عوامل شناختی، رفتاری و هیجانی تعامل های پویایی وجود دارد. اگر چه به نظر می رسد که بین آسیب و پیامدهای درد رابطه علی مستقیم و واضحی وجود دارد، اما تمامی چیزهایی که کودکان می دانند، انجام می دهند و یا احساس می کنند، همگی درد آنها را تحت تاثیر قرار خواهد داد (گچل، ترک، ۱۳۸۱).
۲-۳ دیدگاه پیاژه در رابطه با تجربه ی درد کودکان
بررسی تحول شناختی کودکان به این علل مهم است: ۱- برداشت کودکان از مفهوم درد و تدابیر درمانی با بزرگسالان متفاوت است. ۲- بسیاری از درمان های تسکین دهنده ی درد مستلزم احاطه کافی به توانایی های ذهنی کودک است. ۳- راه های ابراز درد در کودکان، متناسب با مراحل رشد و تکامل آنها می باشد. پیاژه معتقد است که سطح تحول شناختی کودک، تاثیر مهم در درک تجربه ی دردناک دارد. وی مراحل تحول شناختی کودکان را به سه دوره تقسیم نموده است: الف / حسی – حرکتی ب / عملیات عینی ج / عملیات صوری
این مراحل از دوران نوزادی تا دوران بلوغ به صورت تسلسلی طی می شود و تدریجی و محسوس است. در هر یک از این مراحل، کودک مفهوم متفاوتی از بیماری و درد دارد. در جدول زیر روند تحول مفاهیم بیماری و درد آمده است (خداکرمی، ۱۳۷۸).
جدول ۲-۱ دیدگاه پیاژه در رابطه با رشد مفهوم بیماری و درد در کودکان (خداکرمی، ۱۳۷۸)

۲-۴ شیوه های ابراز درد در کودکان