شرط کمال^[۶۹]
۲-۶-۱-۲-۱ آشکار کردن عیب کالا: یکی دیگر از مواردی که در میان آموزه‌های اسلامی مربوط به تجارت به چشم می خورد لزوم آشکار کردن عیب و نقص کالاست که می‌تواند از طریق آشکار کردن اطلاعات صحیح در مورد کالا در کاهش عدم تقارن اطلاعات موثر باشد.
پیامبر (ص) می فرمایند: چهار کار موجب پاکی کسب و تجارت است: هنگام خرید کالا از دیگران آن را کم ارزش جلوه ندهد و بی جا برای آن عیب نشمارد. وقتی جنس را می فروشد بیش از اندازه از آن تعریف و تمجید نکند. جنس را همانطور که هست معرفی نماید و طرف دیگر را فریب ندهد و او را به خسارت نیاندازد. ضمن معامله سوگند نخورد. (جوادی، ۱۳۶۱)

۲-۶-۱-۲-۲ دوری از ظلم: در ابواب روایی تجارت، نه تنها ظلم به شدت مذمت شده که هر نوع کمک به ظالم و ستمگر، همراهی ظالم، و علاقه نشان دادن نسبت به بقای آن نیز حرام شمرده شده است. (رجایی،۱۳۸۹:ص ۹۳-۱۱۸) رعایت این امر می‌تواند از پنهان کردن اطلاعات صحیح و ارائه اطلاعات نادرست برای فریب مشتری جلوگیری نموده و باعث کاهش عدم تقارن اطلاعات شود.
۲-۶-۱-۲-۳ پرهیز از غش: هرگونه نیرنگ و فریب و حیله که موجب زیان طرف مقابل شود. مانند: مخلوط کردن مواد غذایی مرغوب و نامرغوب، قراردادن کالای مرغوب در معرض دید و پنهان کردن کالای نامرغوب. غش نامیده می‌شود. بنابر تعریف می‌توان گفت غش موجب پنهان شدن برخی اطلاعات در مورد کالا و در بعضی موارد ارائه اطلاعات نادرست شده و از این‌رو به نظر می رسد تاکید بر پرهیز از غش در اسلام می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات موثر باشد.
امام باقر(ع) نقل فرموده‌اند که رسول‌الله(ص) در بازار مدینه از کنار گندم‌فروشی می‌گذشتند؛ از گندم فروش پرسیدند: کالای تو خوب به نظر می‌رسد، قیمتش چند است؟ در این هنگام، خداوند به‌ایشان وحی فرمود که دست مبارکشان را در گندم فرو برند. وقتی حضرت این کار را انجام دادند، گندم‌های نامرغوب آشکار شد. ایشان به گندم‌فروش فرمودند: من این اقدام تو را جمع بین خیانت و غش به مسلمانان می‌دانم. (الکافی، ج‏۵، ص ۱۶۱).
هم چنین از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله منقول است که فرمودند: از ما نیست کسی که در معامله با مسلمانان غش کند، یا به آنان ضرر بزند، یا تقلّب و حیله نماید و هر که با برادر مسلمان خود غش کند، خداوند برکت روزی او را می‌برد و راه معاش او را می بندد و او را به خودش واگذار می کند.
۲-۶-۱-۲-۴ پرهیز از تدلیس: پوشاندن عیب کالا به طوری که مشتری یا بایع متوجه نشود یا اظهار صفت کمالی در شی مورد معامله در حالی که فاقد آن صفت است و به عبارت دیگر هرگونه عملیات یا گفتاری نسبت به مورد معامله صورت گیرد که موجب فریب طرف معامله شود مثلا صفتی گفته شود که کالا ندارد یا کاری انجام شود که عیب کالا را بپوشاند و میل خریدار را افزایش دهد (کیایی، ۱۳۷۶) تدلیس محسوب شده و در اسلام حرام است. با توجه به تعریف ارائه شده از تدلیس، می‌توان گفت پرهیز از تدلیس باعث جلوگیری از ارائه اطلاعات نادرست و کاهش عدم تقارن اطلاعات بین طرفین معامله می‌شود.
۲-۶-۱-۲-۵ پرهیز از نجش (تبانی برای بالابردن قیمت): اگر فروشنده برای جلب مشتری کسانی را وادار کند به دروغ داوطلب خرید به نرخی بالاتر شوند این عمل را نجش می گویند. این امر می‌تواند موجب فریب مشتری و ایجاد تصور اشتباه در مورد کالا در مشتری و ایجاد قیمت‌های غیرواقعی در بازار شود. از این‌رو به نظر می رسد پرهیز از این امر می‌تواند در ایجاد شفافیت و کاهش نامتقارنی اطلاعات موثر باشد.
۲-۶-۱-۲-۶ پرهیز از دروغ: دروغ نیز در هر شرایطی محکوم است، ولی حرمت آن در معاملات بیشتر مورد توجه است. پیامبر (ص) می فرماید «ای اهل بازار! توجه کنید برای شما راه روشن فعالیت وجود دارد، اما در عین حال بترسید که ممکن است روز قیامت به عنوان «فاجر» محشور شوید، مگر آنکه در معاملات دروغ نگویید». (وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۲۸۵) در زمینه معامله کالا در بازار، دروغگویی می‌تواند موجب مخدوش شدن اطلاعات شود. بنابراین پرهیز از دروغگویی می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات در مورد کالای مورد معامله موثر باشد.

احکام غیر الزامی
مستحبات
۲-۶-۲-۱-۱ اصلاح مال التجاره و آوردن جنس مرغوب: معامله جنس نامرغوب می‌تواند باعث انتخاب نامناسب در بازار که‌یکی از پیامدهای عدم تقارن اطلاعات است، شود. زیرا اگر این کالا به قیمت پایین تر از کالای مرغوب فروخته شود ولی از قیمت مورد نیاز برای کالای نامرغوب بیشتر باشد فروشندگان کالای مرغوب زیان می کنند و احتمال خروج آنها از بازار وجود دارد. پس انتخاب جنس مرغوب می‌تواند پیامدهای عدم تقارن اطلاعات و به خصوص انتخاب نامناسب را کم کند.
۲-۶-۲-۱-۲ کسب حلال از طریقِ تجارت: اگر تجارت اسبابی برای کسب حلال تلقی شود می‌تواند باعث کاهش مخاطرات اخلاقی نظیر فریب طرف مقابل و کتمان اطلاعات شده و از این‌رو منجر به کاهش عدم تقارن اطلاعات می‌شود.
۲-۶-۲-۱-۳ خوشرفتاری در خرید و فروش و گذشت کردن: حضرت علی (ع) ضمن سفارش به فروشندگان می فرماید: با مشتریان سهل گیر باشید نه سختگیر، نسبت به خریداران نرمی کنید و باعث رغبت آنان نشوید نه‌اینکه در آنان ناراحتی و نفرت ایجاد کنید. هنگام معامله با حوصله و بردبار باشید. از قسم خوردن بپرهیزید. مراقب باشید مبادا به دروغ آلوده شوید. در معامله هیچ گاه ستم روا مدارید.تا می‌توانید ستم شدگان را مهربانی کنید و در معامله با ضعیفان مدارا کنید. مبادا به ربا نزدیک شوید. کالا را به اندازه دهید و کم فروشی حق مردم را از بین نبرید. با رعایت نکردن شرایط کسب موجب فساد بر روی زمین نگردید.(جوادی، ۱۳۶۱)
۲-۶-۲-۱-۴ آسانگیری در معامله: از نظر اسلام خرید و فروش باید بازار آسان و راحتی داشته باشد که در آن قوانین و معیارهای عادلانه حاکم باشد و قیمت‌هایی بر بازار حاکم باشد که هیچ گونه ظلم و اجحاف برای فروشنده‌یا خریدار مطرح نباشد. (دادگر، ۱۳۷۸:ص ۲۸۸) آسانگیری در معامله و برقراری قیمت‌های عادلانه نیز می‌تواند در صحت اطلاعات، دوری از پدیده انتخاب نامطلوب و مخاطرات اخلاقی موثر باشد.
امام علی (ع) می فرمایند: تجارت باید آسان و منطبق با موازین عدالت باشد و قیمت‌ها در سطحی برقرار شود که به طرفین خریدار و فروشنده ستم روا نگردد.
۲-۶-۲-۱-۵ لزوم فراگیری احکام تجارت: تأکید بر فراگیری احکام و قواعد تجارت برای انجام معامله عادلانه و تشخیص مبادلات باطل از غیرباطل و فاسد از غیرفاسد را می‌توان در راستای ایجاد شفافیت و دانش و اطلاعات کامل و متقارن در بازار اسلامی تفسیر نمود.
در صورت بی اطلاع بودن افراد از آداب تجارت امکان عمل به‌این آداب وجود ندارد. بنابراین فراگیری آداب و احکام تجارت مخصوصا مواردی که در کاهش عدم تقارن اطلاعات موثر است می‌تواند عمل به‌این آداب را افزایش دهد.
۲-۶-۲-۱-۶ نوشتن قرارداد هنگام هر نوع داد و ستد و قرض دادن: در اسلام بر بستن قرارداد صحیح و نوشتن تمام مطالبات به طور کامل و صحیح تأکید بسیار شده است. همانطور که گفتیم از نظر محققان اقتصاد اطلاعات نیز یکی از راه‌های غلبه بر پیامدهای عدم تقارن اطلاعات در بازار بهبود قرارداد برای جلوگیری از مخاطرات اخلاقی است.
۲-۶-۲-۱-۷ پذیرش اقاله فرد پشیمان: به‌این معنی که وقتی خریدار از خرید پشیمان شد عذر او را بپذیرد. تأکید بر انجام اقاله شخص پشیمان در اثر تشخیص نادرست و غیرکامل از بازار توسط یکی از عاملین که امام صادق (ع) آن را معادل چشم‌پوشی خداوند در روز قیامت از لغزش‌های پذیرنده اقاله می‌داند، به نوعی جهت‌دادن ساختاری بازار، از طریق تشویق اخلاقی در زمینه‌ایجاد شفافیت و کاهش زیانهای ناشی از عدم تقارن اطلاعات در بازار است.
۲-۶-۲-۱-۸ عدم تزیین کالا: تزیین کالا ممکن است به گونه‌ای باشد که موجب ترغیب خریدار و ایجاد نیاز کاذب در او شود و یا عیب کالا را بپوشاند. از آنجا که این امر نیز در ارائه اطلاعات نقش دارد عدم تزیین کالا می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات نیز موثر باشد.
۲-۶-۲-۱-۹ محکم نمودن معامله با عبارات و صیغه‌های لازم: به نظر میرسد این امر میتواند بر از بین بردن اختلافات بعدی و یا بروز هرگونه تخلف از شرایط موثر بوده و امکان هر شک و تردیدی را از بین می برد.
۲-۶-۲-۱-۱۰ هر کالا و خدمتی را در بازار خودش قرار دادن: قرار دادن هر کالا در بازار خود امکان کسب اطلاعات با هزینه کمتر در زمینه قیمت و کیفیت کالا را برای مشتری فراهم نموده و از این طریق باعث افزایش شفافیت در قیمت و کاهش هزینه کسب اطلاعات می‌شود.
۲-۶-۲-۱-۱۱ قرار گرفتن مناسب کالا در تصرف مشتری: کالا باید به نحوی در تصرف مشتری قرار گیرد که او بتواند تصرفات فیزیکی متناسب در آن نماید. تا بتواند به طور کامل از ویژگیهای کالا مطلع شده و با اطلاعات کامل معامله را انجام دهد. البت‌هاین تصرف باید به گونه‌ای باشد که موجب تغییر ماهیت و ویژگیهای کالا نگردد.

مکروهات
۲-۶-۲-۲-۱ فروش کالا در محلی که عیبش نشان داده ‌نشود: به عنوان مثال فروش کالا در محلی که به علت تاریکی، عیب کالا از دید خریدار پنهان بماند. این امر موجب پنهان ماندن برخی اطلاعات در مورد خصوصیات کالا و نامتقارنی اطلاعات می‌شود.
۲-۶-۲-۲-۲ وکیل شدن اهالی شهر برای غریبه‌ای که به شهر می آید: پیامبر اکرم‌ (ص) فرمود: کسی که در شهر حضور دارد، برای فرد غریب وکیل نشود تا کالای او را به فروش برساند زیرا ممکن است فرد غریب به دلیل نداشتن قیمت کالا در بازار و عدم شناخت کامل از شرایط فروش در اثر اطلاعات نابرابر در یک طرف معادله (عرضه کننده) باعث مخاطره اخلاقی گردد. در همین زمینه وکالت برای خرید کالا نفی نشده است.
۲-۶-۲-۲-۳ استقبال از کاروان‌های تجاری (تلقی رکبان): یکی از معاملاتی را که پیامبر نهی فرمودند «تلقی رکبان» بود. منظور این بود که عده‌ای به استقبال کاروانهای تجاری در میان مسیر می رفتند و کالاها را از آنها خریداری می کردند و با آگاهی از بازار داخلی، از رانت اطلاعاتی استفاده کرده و پیش از کسب اطلاع اعضای کاروان تجاری با آنان وارد معامله می‌شدند و سود خوبی کسب می کردند. حکم صریح پیامبر در این باره‌این بود «لاتلق و لاتشتر ما تلقی و لاتأکل منه» (وسائل الشیعه،ج ۱۲: ص ۳۲۶).
۲-۶-۲-۲-۴ دخالت در معامله دیگران: دخالت در معامله دیگران می‌تواند در درستی اطلاعات ارائه شده خلل ایجاد کند. از این‌رو پرهیز از دخالت در معامله دیگران می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات موثر باشد
۲-۶-۲-۲-۵ تعریف از جنس خود: تعریف کردن از جنس خود تا زمانی که برای معرفی کالا به مشتری باشد مشکلی ندارد. اما اگر بیش از حد و برای فریب خریدار باشد می‌تواند در افزایش نامتقارنی اطلاعات تاثیرگذار باشد.
۲-۶-۲-۲-۶ بدگویی از جنس دیگران: این امر نیز موجب اشاعه اطلاعات نادرست در مورد کالای رقیب می‌شود و حتی ممکن است منجر به خروج کالای مرغوب از بازار (انتخاب نامطلوب) شود.
۲-۶-۲-۲-۷ قسم خوردن در معامله: قسم خوردن اگر راست باشد مکروه و اگر قسم دروغ باشد در برخی منابع حرام اعلام شده است. قسم خوردن ممکن است برای طرف مقابل نوعی تضمین در مورد اطلاعات محسوب شود و موجب پذیرش اطلاعات نادرست توسط وی و مغبون شدن او شود. پس تاکید برای پرهیز از قسم خوردن در معامله می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات و ارائه اطلاعات نادرست موثر باشد.
۲-۶-۲-۲-۸ توزین و شمارش و پیمانه کردن توسط افراد ناوارد: نداشتن مهارت کافی باعث می‌شود توزین و شمارش به درستی صورت نگیرد و این امر باعث خدشه دار شدن اطلاعات می‌شود. بنابراین پرهیز از واگذاری و قبول انجام این اعمال توسط افراد ناوارد می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات موثر باشد.
۲-۶-۲-۲-۹ مغبون نمودن مشتری: بیشتر مواردی که در آن مشتری مغبون می‌شود مربوط به شرایطی است که در آن اطلاعات نادرست و ناکافی وجود دارد. در نتیجه پرهیز از مغبون نمودن مشتری تا حد زیادی می‌تواند از ارائه اطلاعات نادرست و پنهان نمودن اطلاعات از مشتری جلوگیری نماید.
۲-۶-۳ خیارات
۲-۶-۳-۱ خیار غبن: وجود حق فسخ یا اخذ ارش (دریافت مابه‌التفاوت ارزش واقعی با قیمت فروخته شده) اگر فروشنده به قیمتی کمتر از بهای معمول یا خریدار به مبلغی بیشتر از بهای معمول بدون اطلاع از قیمت واقعی معامله کرده باشد. بنابراین در صورت معامله در شرایط عدم تقارن اطلاعات که موجب زیان یکی از طرفین شود امکان فسخ معامله‌یا دریافت مبلغی به عنوان خسارت وجود دارد. پس طرفین برای جلوگیری از فسخ شدن معامله سعی در انجام معامله با کمترین پنهان کاری اطلاعات را دارند و این امر عدم تقارن اطلاعات در بازار را کاهش می‌دهد.
۲-۶-۳-۲ خیار رویت: وجود حق فسخ یا اخذ ارش در مواردی که خریدار کالا را از روی وصف شخص دیگری بدون مشاهده بخرد سپس کالا را خلاف وصف مذکور بیابد. و یا کالا خلاف وصف سابق باشد. در اینصورت نیز به دلیل صحیح یا کامل نبودن اطلاعات حق فسخ وجود دارد. بنابراین بهتر است برای جلوگیری از فسخ معامله اطلاعات صحیح و کامل باشد که این امر می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات در بازار موثر باشد.
۲-۶-۳-۳ خیار تدلیس: وجود حق فسخ یا اخذ ارش در صورتی که عملیات یا گفتاری موجب فریب طرف معامله شود مثلا صفتی گفته شود که کالا ندارد یا کاری انجام شود که عیب کالا را بپوشاند و میل خریدار را افزایش دهد. این مورد نیز نوعی فسخ معامله به دلیل پنهان کردن اطلاعات و یا ارائه اطلاعات نادرست است. پس در صورت وجود چنین اختیاری فروشنده سعی می‌کند اطلاعات درستی ارائه دهد و از این روعدم تقارن اطلاعات بین فروشنده و خریدار در مورد کالا کاهش می یابد.
۲-۶-۳-۴ خیار عیب: حق فسخ یا اخذ ارش در مواردی که مشتری در کالا عیبی بیابد. در این مورد اگر خریدار به دلیل نقص اطلاعات کالایی را خریداری کند و بعد متوجه عیبی در کالا شود حق فسخ معامله را دارد پس بهتر است فروشنده از همان ابتدا اطلاعات مورد نیاز در زمینه کالا را به خریدار ارائه دهد. وجود چنین حقی برای خریدار نیز می‌تواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات موثر باشد.
۲-۶-۳-۵ خیار اشتراط: (تسلّط فروشنده‌یا خریدار بر فسخ عقد به سبب تخلف مشروطٌ علیه از شرط) در این مورد نیز چنانچه هر یک از طرفین خلاف آنچه تعهد کرده عمل نماید اختیار فسخ معامله برای طرف مقابل وجود دارد و به نظر می رسد وجود چنین حقی می‌تواند در کاهش پنهان کاری و عدم تقارن اطلاعات موثر باشد.
۲-۶-۳-۶ حق فسخ یا اخذ ارش در صورت نامطابق بودن تمام مبیع با نمونه: در صورتی که بیع از روی نمونه انتخاب شود و بعد مشتری متوجه مطابق نبودن تمام بیع با نمونه شود حق فسخ معامله و یا اخذ ارش را دارد که این امر نیز علاوه بر اینکه در جبران خسارت ناشی از عدم تقارن اطلاعات موثر است می‌تواند در ملزم ساختن فروشنده به رعایت انصاف و صداقت موثر باشد.
۲-۶-۳-۷ خیار تبعض صفقه: فروشنده‌یا خریدار می‌تواند کل عقد را باطل کند، به خاطر اینکه بخشی از معامله، خواه کالا یا بهاى آن، باطل است. این مورد نیز ممکن است به خاطر پنهان بودن برخی اطلاعات و یا وجود اطلاعات نادرست اتفاق بیافتد. در این صورت برای جلوگیری از مغبون شدن مشتری حق فسخ معامله برای وی وجود دارد.
پس از مشخص نمودن آموزه‌های اسلامی موثر در کاهش عدم تقارن اطلاعات در بازار کالا، در فصل چهارم با بهره گرفتن از روش دلفی فازی و نظر خبرگان، آموزه‌های ارائه شده در مدل مورد آزمون قرار می گیرند. موثر بودن یا نبودن هر آموزه و درجه اثرگذاری هر یک از آموزه‌ها مشخص گردد.
فصل سوم
روش پژوهش
مقدمه
پژوهش می‌تواند به عنوان فعالیتی نظام مند و سازمان یافته برای بررسی مشکلی خاص که مستلزم راه حلی است، تعریف شود. هر پژوهشی دارای سلسله مراحلی است که با هدف یافتن پاسخ برای مشکلات کاری در سازمان انجام می‌شود. جهت رسیدن به هر هدف و مقصدی، دانستن راه رسیدن به آن و چگونگی رسیدن به هدف از مهمترین مراحل کار پیرامون آن هدف است.
هدف از روش پژوهش آن است که پژوهشگر مشخص نماید چه شیوه و روشی را اتخاذ کند تا او را هرچه دقیق‌تر، آسانتر و ارزان تر در دستیابی به پاسخ‌هایی برای پرسشهای پژوهش مورد نظر کمک کند (نادری و سیفی نراقی، ۱۳۸۰). پایه هر علمی، روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می رود. روش پژوهشگر مجموعه‌ای از قواعد، ابزار و راه‌های معتبر و نظام یافته برای بررسی واقعیت‌ها، کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات است. (حافظ نیا، ۱۳۸۶)

۱-۳- اهداف ۱۹
۱-۳-۱- هدف اصلی ۱۹
۱-۳-۲- اهداف ویژه ۱۹
۱-۳-۳- اهداف کاربردی ۱۹
۱-۴- سوالات و فرضیات ۲۰
۱-۵- تعریف واژه ۲۰
فصل دوم : بررسی متون
۲-۱- مروری بر مطالعات انجام شده ۲۲
فصل سوم : مواد و روش کار
۳-۱- جامعه مورد آزمون، حجم نمونه و روش نمونه گیری ۲۴
۳-۲- روش آماری تجزیه و تحلیل اطلاعات ۲۴
۳-۳- روش و تکنیک کار ۲۵
۳-۴- تعریف متغیرها ۳۱
۳-۵- ملاحظات اخلاقی ۳۲
فصل چهارم : یافته‌ها
۴-۱- نتایج ۳۴
فصل پنجم : بحث و نتیجه‌گیری
۵-۱- بحث ۴۱
۵-۲- نتیجه گیری ۴۴
فهرست جداول و نمودار ها
عنوان صفحه
جدول ۱: آموزش هایی درباره یبوست مزمن ۱۲
جدول ۲: میانگین و انحراف استاندار نمرات والدین در پرسشنامه اضطراب اسپنس ۲۹
جدول ۳-۱: فاکتور های دموگرافیک و بالینی کودکان در دو گروه مورد و کنترل ۳۶
جدول ۳-۲: فاکتور های دموگرافیک و بالینی کودکان در دو گروه مورد و کنترل ۳۷
جدول ۴: میانگین نمرات زیر مقیاس های پرسشنامه اضطراب اسپنس در کودکان تحت مطالعه در دو گروه ۳۸
جدول ۵: ارتباط میان مدت زمان ابتلا به یبوست عملکردی و اختلالات اضطرابی ۳۹
فصل اول
مقدمه
۱-۱- بیان مسئله
اختلالات و یا بیماری های مزمن به صورت مشکلی که در مدت زمان زیادی از طول عمر فرد با او همراه بوده و ابعاد مختلف زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد مشخص می شود (۱). براساس مطالعات هر بیماری مزمنی با کاهش کیفیت زندگی، افت فعالیت تحصیلی و استفاده متداول از درمان های طبی و جراحی و اقدامات تهاجمی و یا غیرتهاجمی پزشکی و عوارض ناشی از آن ها همراهی دارد (۱). به طور کلی همراهی اختلالات روانپزشکی با شرایط مزمن مدیکال قابل توجه است به طوری که این همراهی می تواند محرکی برای ناتوانی بیشتر در بیماران باشد (۱). یکی از اختلالات مزمن و شایع در دوران کودکی یبوست است. یبوست به صورت دفع مدفوع به میزان ۲ بار یا کمتر در هفته یا دفع مدفوع سفت و گلوله ای که حداقل به مدت ۲ هفته طول بکشد، تعریف می شود.(۲) یبوست علل مختلفی مانند یبوست عملکردی یا عادتی و هیرشپرونگ دارد (۲).

یبوست عملکردی یکی ازشایعترین مشکلات گوارشی کودکان محسوب می‌شود. (۲) یبوست عملکردی یا عادتی اختلالی دفعی است که از دو سالگی به بعد در کودکان دیده می شود و عبارت است از نگه داشتن ارادی مدفوع که در این حالت کودک وضعیت خاصی به خود می گیرد (مثلا پاها را به هم می چسپاند). احتباس ارادی مدفوع در این کودکان سبب افزایش قطر مدفوع و دفع دردناک می شود و این مسئله احتباس مدفوع را تشدید می کند. علل ارگانیک در ابتلا به این اختلال نقشی ندارند. در این کودکان حجم زیاد مدفوع در رکتوم سبب نشت مدفوع از مقعد می شود. در توش رکتال این کودکان اسفنکتر مقعد شل است و آمپول رکتوم حاوی مدفوع است. (۲) براساس شواهد این اختلال دفعی می‌‌تواند با مشکلات روانی ، تضعیف اعتماد به نفس، افت تحصیلی قابل توجه و اختلالات رفتاری در کودکان مبتلا به آن همراهی داشته باشد (۳-۵)
اختلالات اضطرابی از شایع ترین اختلالات روانپزشکی در جمعیت عمومی هستند. این اختلالات با عوارض زیادی همراهند و اغلب مزمن شده و نسبت به درمان مقاوم هستند. براساس DSM-IV-TR اختلالات اضطرابی شامل: ۱-اختلال پانیک با یا بدون آگورافوبیا، ۲-آگورافوبیا با یا بدون اختلال پانیک، ۳-فوبیای اختصاصی، ۴-جمعیت هراسی، ۵-اختلال وسواسی-جبری، ۶-اختلال استرس پس از تروما (PTSD)، ۷-اختلال استرس حاد، ۸-اختلال اضطراب منتشر (GAD) می باشد (۶، ۷).
از آن جا که اختلالات اضطرابی در دوران کودکی پیش گویی کننده ی ابتلا به سایر اختلالات روانپزشکی مانند افسردگی، اختلالات شخصیت و مصرف مواد در نوجوانی، جوانی و بزرگسالی هستند (۱)، بررسی این دسته از اختلالات روانپزشکی به خصوص در زمینه ی بیماری های مزمن طبی مورد اهمیت است. با توجه به همراهی قابل توجه اختلالات سایکولوژیکال با یبوست عملکردی در کودکان و تاثیر محتمل این اختلالات همراه با این اختلال دفعی و این نکته که شیوع اختلالات گوارشی مانند یبوست و همچنین اختلالات روانپزشکی مانند اختلالات اضطرابی با توجه به فاکتور های زمینه ای موجود در هر منطقه جغرافیایی، باید در هر منطقه به شکل مجزا مورد بررسی قرار گیرد، و با توجه به کمبود مطالعات در زمینه ارتباط میان اختلالات مزمن گوارشی مانند یبوست و اختلالات روانپزشکی مانند اختلالات اضطرابی در کودکان، هدف از مطالعه حاضر بررسی و مقایسه انواع اختلالات اضطرابی در کودکان مبتلا و غیر مبتلا به یبوست عملکردی مراجعه کننده به درمانگاه اطفال بیمارستان امیر کبیر اراک، ایران می باشد.
۱-۲- کلیات
۱-۲-۱- یبوست عملکردی و بی اختیاری مدفوع (۸)
http://www.psychoalachigh.com/Default.aspx?tabid=229&mid=597&ctl=ArticleView&articleId=366
یبوست عبارت است از کاهش دفعات اجابت مزاج که معمولا با سفت شدن قوام مدفوع همراه است. هر چند که اختلالات زمینه ای گوارشی، درون ریز یا نورولوژیک می توانند یبوست ایجاد کنند، ولی یبوست عملکردی حاکی از آن است که هیچ اختلال عضوی سبب ساز قابل شناسایی وجود ندارد. بی اختیاری مدفوع عبارت است از دفع منظم و دفوع به صورت غیر ارادی در محلی غیر از توالت پس از ۴ سالگی. بی اختیاری مدفوع بدون یبوست شایع نیست و ممکن است علامت اختلال بی اعتنایی مقابله ای یا سایر بیماری های روانپزشکی باشد. fecal soiling، عبارت است از دفع غیر ارادی مدفوع و اغلب با تراکم مدفوع همراه است. دفعات اجابت مزاج از بدو تولد تا ۴ سالگی کاهش پیدا می کند، و از بیش از ۴ بار دفع مدفوع در روز تا تقریبا یک بار در روز متغیر است.
سبب شناسی
سبب شناسی یبوست عملکردی و fecal soiling عبارت است از رژیم غذایی کم فیبر، کندی زمان گذر لوله گوارش به دلایل نورولوژیک یا ژنتیکی، و خودداری از اجابت مزاج به دلیل درد، ناراحتی، یا زجر روانشناختی. تقریبا ۹۵ درصد از کودکانی که به دلیل بی اختیاری مدفوع به یک فوق تخصص ارجاع شده اند، هیچ مشکل پاتولوژیک زمینه ای دیگری ندارند.
همه گیر شناسی
در مطالعات انجام شده در ایالات متحده، ۱۶ تا ۳۷ درصد از کودکان بین ۵ تا ۱۲ سالگی دچار یبوست شده اند. یبوست همراه با fecal soiling لبریزی (overflow)، در ۱ تا ۲ درصد از کودکان سنین قبل از مدرسه و ۴ درصد از کودکان در سن مدرسه رخ می دهد. میزان بروز یبوست و fecal soiling در سنین قبل از مدرسه در دختران و پسران مساوی است، در حالیکه در سنین مدرسه این میزان در جنس مذکر بیشتر است.
تظاهرات بالینی
شکایت اولیه در یبوست همراه با fecal soiling ، نوعا شکایت از دفع بدون کنترل مدفوع در لباس زیر است. والدین اغلب اظهار می کنند که کودک دچار اسهال شده است، چون مدفوع مایع دفع کرده است. fecal soiling ممکن است متناوب یا مداوم باشد. با پرس و جوی بیشتر، بالینگر پی می برد که کودک مدفوعی با قطر زیاد دفع می کند به نحوی که گاه سوراخ توالت را بند می آورد. کودکان زیر ۳ سال، اغلب با شکایت درد هنگام دفع، سفتی و تراکم مدفوع و احتباس مدفوع تظاهر می کنند. شرح حال باید شامل مرور کامل دستگاه ها برای اختلالات گوارشی، اندوکرین و نورولوژیک و نیز شرح حال رشدی و وروانی-اجتماعی باشد.
سفت شدگی مدفوع (stool impaction) را می توان در معاینه ی شکم حدود ۵۰ درصد از بیماران در هنگام مراجعه احساس کرد. وجود مدفوع سفت و فشرده در رکتوم تا حد زیادی پیش بینی کننده ی سفت شدگی مدفوع است. معاینه رکتوم، بررسی قوام اسفنکتر و اندازه ی طاق رکتوم را ممکن می کند. ارزیابی محل مقعد و وجود شقاق مقعد نیز به تعیین علت و شدت مشکل کمک می کند. معاینه ی نورولوژیک، شامل رفلکس های اندام تحتانی، باز و بسته شدن مقعد، و رفلکس کرماستریک، ممکن است ناهنجاری های زمینه ای نخاعی را بر ملا کند.
پرتو نگاری از شکم لازم نیست. با این حال به کمک آن می توان به خانواده نشان داد که میزان اتساع کولون و سفت شدگی مدفوع چقدر است. در کودکان چاق یا کودکانی که نمی توانند با معاینه ی فیزیکی همکاری کنند، یک عکس ساده ی شکم شواهد لازم برای رسیدن به تشخیص را فراهم می کند. به طور کلی مطالعات بیشتر نظیر تنقیه ی باریوم و تکه برداری رکتوم فقط وقتی لازم می شوند که شرح حال یا معاینه ی فیزیکی حاکی از وجود یک علت عضوی برای یبوست باشند. به همین ترتیب، با اینکه اختلالات غدد درون ریز نظیر هیپوتیروییدی می توانند یبوست مزمن ایجاد کنند، ولی تا وقتی که شرح حال یا معاینه فیزیکی احتمال چنین اختلالاتی را مطرح نکرده اند، بررسی های آزمایشگاهی لازم نیستند.
تشخیص افتراقی
تشخیص افتراقی یبوست عملکردی و fecal soiling شامل علل عضوی یبوست است (مثل علل نورولوژیک، آناتومیک، اندوکرین، گوارشی و دارویی). یک کودک مبتلا به یبوست مزمن و fecal soiling که در دفع مکونیوم تاخیر داشته و رکتوم خالی دارد و اسفنکتر مقعد او محکم بسته است، احتمالا به بیماری هیرشپرونگ، مبتلا است. ناهنجاری های طناب نخاعی، نظیر تومور نخاع یا نخاع کمری ممکن است با یبوست مزمن تظاهر پیدا کنند. یافته های معاینه ی فیزیکی شامل تغییر رفلکس های اندام تحتانی، فقدان رفلکس جمع شدن مقعد، یا کلاف مویی خارجی روی ستون فقرات یا فرورفتگی پیلونیدال می تواند سرنخی برای این ناهنجاری ها باشد. هیپوتیروییدی می تواند به صورت یبوست مزمن، تظاهر کند و نوعا با رشد قدی ناکافی و برادی کاردی همراه است. تنگی مقعد می تواند به یبوست مزمن منجر شود. استفاده از مخدر ها، فنوتیازین ها، ضدافسردگی ها و آنتی کولینرژیک ها نیز ممکن است به یبوست مزمن منتهی شود. مشکلات رشدی، نظیر عقب ماندگی ذهنی و اوتیسم، ممکن است با یبوست مزمن همراه باشند.
درمان

نَم فما زارَک الخیالُ ولکِنّکَ

بالذّکرِ زُرتَ طیفَ الخیالِ(تبریزی، ۱۹۹۴: ۲۹۲)

آرام بخواب! خیال تو را زیارت نکرده است، بلکه تو با یادآوری گذشته‌ها گذر ناپایدار خیال را دیدار نمودی عمروبن مَعدیکرِب نیز چنین سروده است:

أمِن لیلی تَسَرّی بعدَ هُدءٍ

خیالٌ هاجَ للقلب إدکارا

یُذکّرنی الشبابَ و امَّ عمروٍ

و شاماتِ المرابع و الدّیارا(حسن البنا، بی‌تا:۴۱)

آیا خیالی از لیلی بود که شب هنگام پس از آرامش به ذهنم آمد و یاد خاطره‌ها را در دلم برافروخت؟ خیالی که جوانی و ام عمرو را همراه با آثار بر جای ماندۀ بهارگاه یار و خانه‌های پرماجرای آنرا به یادم می‌آورد.
خیال، گاهی ضمن آنکه روشنگر نوعی تذکار محبوب است، با حالتی از غم و اندوه شاعر نیز توأم است، نُصیب می‌گوید:

تَطیف بِکَ الأحزان حتّی کأنّما

لها عندَ تَذکارِ الأحِبّه موعدُ(حسن البنا، بی‌تا:۸۰)

غمها و اندوهها به دیدن تو (شاعر) آمدند، هرگاه که یاد یاران، به ذهن خطور کند با غمهاو حزنها همراه است.
ذکر این نکته لازم است که مدلولهای واژۀ خیال در شعر عرب، بسیار متنوع‌تر و فراتر از چند نمونۀ یاد شده است اما پرداختن به همه آنها از حوصلۀ این نوشتار بیرون است.
۲-۳-۵-موسیقی
از میان عناصر زیباشناختی موسیقی عاملی مهم و تأثیرگذار است آهنگی که میان کلمات و واژه‌ها است روح را به تلاطم وا می‌دارد خواه یا ناخواه در مخاطب اثر می‌کند.
موسیقی پیش از آنکه اندیشه ما را به فعالیت وادار سازد احساسات ما را تحریک می‌کند به همین سبب وقتی آهنگی نشاط آور می‌شنویم، بی‌اراده به هیجان می‌آییم برای خیلی‌ها پیش آمده که وقتی نتوانسته‌اند نیروی کلمات اندیشه خود را چنان که باید به شنونده تلقین یا تفهیم کنند با پست و بلند کردن و انعطاف صوت حرکات دست، سر، چشم و ابرو و مکنونات ضمیر خود را بیان کرده‌اند. (ملاح، ۱۳۶۷: ۲۳۵)

نخستین عاملی که مایه‌ی رستاخیر کلمه‌ها در زبان شده و انسان ابتدایی را به شگفت واداشته است. همین کاربرد موسیقی در نظام واژه‌ها بوده است. انسان ابتدایی رستاخیز واژه‌ها را نخستین بار در عرصه وزن یا همراهی زبان و موسیقی به هنگام کار احساس کرده است. (شفیعی کدکنی، ۸:۱۳۶۸ )
ابراهیم انیس می‌گوید: «به نظرم این پدیده موسیقایی در زبان عربی به آن حالت امی بودن بر می‌گردد که ادبیات، ادبیات شنیداری بوده است نه ادبیات دیداری و وقتی مردم در داوری متون زبانی به گوش تکیه می‌کنند گوش‌ها آن ممارست و تفکیک میان تفاوت‌های دقیق آوایی را کسب می‌نمایند» (أنیس، ۱۹۶۳: ۱۹۵)
به راستی که عرب شیفته موسیقی الفاظ است چه در جنگ و صلح چه در شادی و غم چیزی جز شعر و موسیقی الفاظ ندارد.
ناگفته نماند موسیقی نیز همانند دیگر پدیده‌های ادبی دارای عوامل سازنده‌ای است که برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
واژگان زنگ‌دار: حروف از دیدگاه موسیقی، به ویژه از نظر طنین طبیعی خود به حروف پر طنین و نیم‌گنگ و گنگ تقسیم می‌شوند اگر در واژه‌ای، تکیه بر حرفی واقع شود که آن حرف جزو حروف پر طنین باشد بی‌شک آن کلمه از زنگ و طنین خاصی برخوردار خواهد بود به همین سبب این الفاظ راکلمات زنگ‌دار» نامیده‌اند. (ملاح، ۱۳۵۱: ۱۲۷)
ارزش صوتی و طنین حروف بی‌صدا نیز با یکدیگر تفاوت دارد. آن دسته از حروف که «لثوی» و «دندانی»‌اند. به هنگام تلفظ طنین بیشتری دارند، مانند: ش، س، ث، ض، ذ، ز، ظ و تعدادی نیز طنین کمتری مانند: ت، ط، ج، ر (فارابی، ۱۳۵۷: ۵۳) هرکدام ازاصوات زبان، دارای صفاتی هستند که هنگام پیدایش وخارج شدن حرف ازمحل و مخرج خود، بروز میکندو حروف باآن شناخته میشود. (پورفرزیب،۱۳۷۷: ۵۰)مدار بحث در علم اصوات، همان صوت لغوی از حیث مخرج و از حیث صفتش (جهر، همس، شدت، رخوت و اصوات متوسّط) میباشد. (النّحاس، ۱۴۱۵ هـ ق : ۸۷)
آواها را بر اساس لرزش یا عدم لرزش تارهای صوتی به هنگام تلفظ آنها، به دو دسته آواهای مجهور (واکدار) و مهموس (بیواک) تقسیم میکنند.آواهای مجهور،آواهایی هستند که در اثنای تولید آنها، تارهای صوتی در حنجره به ارتعاش درمیآید. بدین ترتیب هنگام انقباض و بسته شدن چاکنای، تارهای صوتی به یکدیگر نزدیک میشوند.ازاین رو، چاکنای تنگ میشود؛ اما جریان هوا هنوز میتواند از آن، عبور کند. با عبور هوا از این مجرا، تارهای صوتی به طور منظّم مرتعش میشوند و ویژگی خاصی را ایجاد میکنند. (أنیس،۱۳۷۴: ۲۰) در حالتی که به هنگام تولید صدا، تار آواها نزدیک به هم کشیده شوند، جریان هوا با فشار از میان آنها عبور میکند و همین امر موجب به ارتعاش درآمدن آنها میگردد. به صامتهایی که تولید آنها با ارتعاش تار آواها یا واک همراه است «واکدار» یا «مجهور» گفته میشود.آواهای مجهورعبارتند از: (ب، د، ذ، ر،‌ ز، ج،‌ ض، ظ، ع، غ، ن، م،ل،و،ی).(مشکوه الدینی،۱۳۷۰: ۴۷).آواهای مهموس، آواهایی هستند که در هنگام تولید آنها، تارهای صوتی ازهم جدا میباشند و به ارتعاش در نمیآیند. (فرامکلین،۱۳۷۸: ۵۲)امّا هنگام تولید این آواها، هوا در حلق یا دهان لرزشهایی را ایجاد
میکند که هوای بیرون آنها را به گوش انتقال میدهد و انسان آن صدا را میشنود.(أنیس،۱۳۷۴: ۲۱)«ابن جنّی» اصوات مهموس را به نقل از سیبویه چنین تعریف میکند: «مهموس حرفی است که تکیه و استقرار آن در موضع و مجرای خود ضعیف است؛ بدین جهت، نفس و هوا آرامی جریان پیدامیکند. آواهای مهموس عبارتنداز: (س، ک، ت، ق، ح، ث، ش، خ، ص، ق، ط). طبقهبندی آواها به دو قسم مجهور (واکدار) و مهموس (بیواک) به سیبویه نسبت داده شد.(حاجی زاده، ۱۳۸۸: ۵۴)
آشکار است کلماتی که از حروف پرطنین تشکیل شده است. ارزش موسیقایی بیشتری خواهد داشت.
تکرار یک واژه: عامل دیگری که سبب احساس عنصر موسیقی در یک قطعه هنری می‌شود مکرر به گوش رسیدن یک واژه خوش طنین است. اهمیت تکیه: واژگان از ترکیب حروف ساخته می‌شوند هر واژه به تنهایی واحد معنایی خاص است و همین واژه چون به تلفظ در آید. بسته، تکیه یا تأکیدی که بر هریک از هجاهای آن می‌افتد غیر از معنای اصلی معنای دیگری نیز پیدا تواند کرد. مثلاً واژه سه حرفی بیا را در در نظر بگیریم. این واژه از دو هجا تشکیل شده است(ب+ یا) که به تنهایی هجای اول کوتاه «U » و هجای دوم بلند «ــ» است. اما به هنگام تلفظ بسته به اینکه تکیه بر کدام یک از حروف سازنده آن افتد معنا خاص پیدا خواهد کرد، چنانچه اگر تکیه و کشش روی هجا «بِ» باشد و «یا» کوتاه ادا شود خشم گوینده را توجیه می‌کند.واگر تکیه وکشش روی هجا دوم یعنی «یا» واقع شود تمنا و پرسش را میرساند(کی منش، ۱۳۸۴،: ۲۴).
خانواده جناس: مفهوم جناس، هر نوع اشتراک در مصوّت‌ها و صامت‌های کلام است که در طرح‌های گوناگون می‌تواند خود را نشان دهد یعنی بعضی از این طرحها را قدما نامگذاری کرده‌اند و بعضی از آنها هنوز نامی نیافته است در ذات هر زبان و در طبیعت هر زبان جناس خود را به عنوان یک قانون زبانشناسی، نشان می‌دهد.مطابقه: یعنی در تقابل یکدیگر قرار دادن اشیاء و مفاهیم متضاد مانند تلخ و شیرین و سخت و مست و امثال آنها.
لف و نشر: تبین و تفسیر صنعتی است که در آن اسم‌ها یا فعل‌هایی بیاید و بعد به ترتیب برای هر کدام اسم یا فعلی افزوده سود که در مجموع هر فعلی به اسمی پیوند یاید.
مراعات النظیر: اگر شاعر مفاهیمی را که با یکدیگر نسبتی دارند بیاورند آن را مراعات نظیر می‌گویند. (شفیعی کدکنی، ۱۳۶۸: ۳۰۹-۳۱۲)
استعاره و مجاز: کلمات در زبان روزمره معنای قاموسی خود را دارند، یعنی کلمه «دیوار»، «درخت» و یا «باریدن» برای تمام فارسی زبانان یک معنی دارد و از هر کسی بپرسید آن را به همان نوعی معنی می‌کند که دیگران، و وقتی آن را در جمله به کار می‌برند برای آنها فقط آب، برف، باران می‌بارد ولی عشق نمی‌بارد اما در زبان شهر این نظام محدود در هم شکسته می‌شود. (همان، ۱۱)
کنایه: وقتی دو تن با یکدیگر بحث می‌کنند یکی از آنها می‌گوید: «من دو تا پیراهن بیشتر از تو پاره کرده‌ام» اگر به ظاهر این عبارت توجه کنیم مفهومش چیزی است و اگر به لوازم این عبارت دقت کنیم مفهوم دیگری دارد. لازم این عبارت این است که چون دو پیراهن بیشتر پاره کرده‌ام پس عمر بیشتری دارم و در نتیجه تجربه بیشتر دارم. (همان: ۲۱)
فصل سوم

با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه تحقیق ۹۲/۰ بدست آمد که حاکی از قابلیت اعتماد پرسشنامه است و بدین معنی است که تاثیر شانس و تصادف در اندازه‏گیری متغیر مورد آزمون قابل اعتنا نمی‌باشد.

۳-۵- جامعه آماری

برای درک و روشن شدن هدف هر پژوهش ابتدا باید جامعه‌ای را که قصد داریم نمونه مورد مطالعه را از آن انتخاب کنیم، تعریف نماییم. این تعریف باید به اندازه‌ای روشن باشد که هیچ نوع سوالی درباره قابلیت تعمیم‌پذیری یا کاربرد نتایج آن به هر یک از اعضای جامعه مطرح نباشد.

معمولا محقق سعی می کند تحقیق خود را در جامعه‌ای محدود انجام دهد و یا در صورت نامحدود بودن جامعه با اضافه کردن شرایطی آن را محدود نماید. بنابر نظر اغلب محققان، جامعه آماری عبارت است از: همه اعضای واقعی یا فرضی که علاقه مند هستیم یافته‌ها‌ی پژوهش را به آنها‌ تعمیم دهیم. ] دلاور، ص ۶۸، ۱۳۷۹[
برای پاسخگویی به پرسش شماره دو تحقیق که برای آن پرسشنامه طراحی گردیده است، جامعه آماری شهروندان شهر همدان در نظر گرفته شده است. از آنجا که غالب کسانیکه از فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده می‌نمایند افراد جوان و میانسال می‌باشند بنابراین افرادی که در محدوده سنی ۴۵-۱۵ سال می‌باشند برای پرکردن پرسشنامه‌ها انتخاب گردیده‌اند. مطابق نتایج آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن که در آبان ۱۳۸۵ توسط مرکز ملی آمار انجام گرفته، شهر همدان دارای ۴۷۹۶۴۰ نفر جمعیت می باشد.

۳-۶- روش نمونه‏گیری

هدف همه نمونه برداری‌ها‌ در پژوهش‏های علمی تهیه گزاره‌ها‌یی^[۶۰] دقیق و بامعنا درباره یک گروه بر پایه مطالعه زیر مجموعه‌ای^[۶۱] از آن گروه است. این گروه ممکن است مجموعه‌ای از افراد یا چیزها‌ باشد. دسترسی به ویژگی‌ها‌ی گروه کلی مورد مطالعه در صورتی امکان پذیر است که حالت‌ها‌ی گوناگون یا موارد مختلف پدیده مورد مطالعه را (از راه مشاهده یا تجربه) بارها‌ مورد آزمایش قرار داده باشیم. بنابراین و با توجه به دلایل زیر نمونه برداری صورت می‌گیرد. ] هومن، ص ۷۱، ۱۳۸۰[

1. 1. دسترسی به همه اعضای جامعه مورد پژوهش میسر نیست.

1. 1. نمونه‌برداری موجب تسهیل، تسریع و صرفه‌جویی در کار پژوهش می‌شود.

1. 1. در برخی آزمایش‌ها‌، خود آزمایش یا مشاهده در پدیده مورد مطالعه تاثیر می‏کند و حتی موجب ضایع شدن آن می‌شود.

1. 1. به طور کلی بررسی یک گروه نمونه موثرتر و کارآتر است.

روش‏های گوناگونی برای نمونه‏گیری به ویژه براساس ویژگی‌های جامعه آماری، هدف تحقیق و آزمون آماری مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده‌ها‌ وجود دارد، آنچه که در نمونه‌گیری واجد اهمیت است این است که اولاً نمونه‏گیری تصادفی و ثانیاً واقعی باشد. به بیان دیگر نمونه خوب، نمونه‏ای است که بتواند معرف مناسبی برای جامعه مورد مطالعه باشد.
هدف اصلی استفاده از نمونه‏گیری تصادفی عبارت است از انتخاب نمونه و جمع‏آوری داده‌ها‌ به گونه‏ای که بتوان نتایج حاصل را با احتساب اندازه‏ای خطا (که با بهره گرفتن از روش‌ها‌ی آماری تعیین می‌شود) به یک جامعه بزرگ تعمیم داد. نمونه‏گیری تصادفی به این علت که اساس آن استفاده از روش‌ها‌ی آمار استنباطی است، بر سایر روش‌ها‌ ترجیح دارد. ] دلاور، ص ۸۰، ۱۳۷۴[
با توجه به حجم جامعه آماری و عدم امکان سرشماری، نمونه‌گیری در این تحقیق اجتناب ناپذیر می کند. همچنین با توجه به هدف تحقیق، ویژگی‌ها‌ی جامعه، آزمون آماری مورد استفاده و تعمیم پذیری روش نمونه‌گیری تصادفی، دراین تحقیق از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای تصادفی استفاده شده است، بدین ترتیب که شهر همدان به ده منطقه (محله) اصلی تقسیم شده و پرسشنامه به صورت تصادفی در میان شهروندان هر منطقه توزیع شده است.

۳-۷- تعیین حجم نمونه

تعمیم یافته‌ها‌ی تحقیق از نمونه به جامعه همیشه رضایت بخش نیست زیرا نمی‌توان در همه موارد اطمینان داشت که نمونه معرف جامعه است، بلکه در اغلب موارد بین نمونه و جامعه اختلاف وجود دارد. اما در صورتی که نمونه به صورت تصادفی انتخاب شود و حجم آن نیز کافی باشد، اختلاف بین نمونه و جامعه کاهش خواهد یافت.
برای تعیین حجم نمونه توصیه‌ها‌یی وجود دارد که نشان دهنده حداقل تعداد آزمودنی‌ها‌ی مورد نیاز است. برای پژوهش‌ها‌ی توصیفی، نمونه‌ای به حجم حداقل صد نفر ضروری است. [دلاور، ص ۸۳، ۱۳۷۹]
با توجه به نوع پژوهش (توصیفی کاربردی) و روش نمونه‌گیری، پرسشنامه‌ طراحی شده بین ۲۵۰ نفر از شهروندان توزیع و داده‌های مورد نیاز جمع‌ آوری گردید.

۳-۸- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها‌

تجزیه و تحلیل به عنوان فرآیندی از روش علمی، یکی از پایه‌ها‌ی اساسی هر تحقیق است. به طور کلی، تجزیه و تحلیل عبارت از روشی است که از طریق آن کل فرایند تحقیق به سوی یک نتیجه هدایت می‏شود. محقق برای پاسخگویی به مسأله تدوین شده و یا تصمیم‌گیری در مورد رد یا تایید فرضیه‌ای که صورت‏بندی کرده است از روش‌های مختلف تجزیه و تحلیل استفاده می‌کند که عبارتند از:

1. 1. توصیفی

1. 1. مقایسه‏ای

1. 1. علّی

در این تحقیق، ابتدا داده‌ها‌ی بدست آمده از تحقیق پیمایشی در نمونه تحقیق توصیف و اطلاعات ارزشمندی که در ادامه مبنای تحلیل داده‌ها‌ قرار می‏گیرد ارائه می‌گردد.
برای تجزیه و تحلیل داده‌ها‌ از روش توصیه شده در مدل CID (دانشگاه هاروارد) استفاده شده است.

فصل چهارم: یافته‏های تحقیق

فصل چهارم:
یافته‏های تحقیق

۴-۱- مقدمه

در این بخش بر اساس روش تحقیق ارائه شده در فصل قبل به دنبال یافتن پاسخ برای پرسش‌های تحقیق می‌باشیم. پرسش‌های تحقیق عبارتند از:
سوال اصلی:
اثرات پیاده‏سازی شهر الکترونیک بر مدیریت شهری- با تأکید بر وظایف برنامه‏ریژی و سازماندهی شهرداری- در شهر همدان چیست؟
سوالات فرعی:

1. 1. آیا فرهنگ استفاده از شهر الکترونیک در بین شهروندان همدانی وجود دارد؟

1. 1. آیا منابع مالی و بودجه لازم برای پیاده‏سازی شهر الکترونیک همدان وجود دارد؟

1. 1. آیا زیرساختارهای تکنولوژیکی لازم برای پیاده‏سازی شهر الکترونیک در همدان وجود دارد؟

1. 1. آیا توان مدیریتی و کارشناسی لازم برای پیاده‏سازی و مدیریت شهر الکترونیک همدان وجود دارد؟

1. 1. شرایط تحقق شهر الکترونیک همدان چیست؟

۴-۲- سوال فرعی اول

۵-۲-۱- توصیف مشاهدات

همانطور که در فصل قبل مشخص گردید برای پاسخگویی به سوال فرعی اول نسبت به طراحی پرسشنامه و توزیع آن بین شهروندان همدانی اقدام شده است. در این بخش داده‌ها‌ی مربوط به هر یک از سوالات پرسشنامه به تفکیک ارائه می‌شود. فراوانی انتخاب هر یک از گزینه‌ها‌ی پاسخ به صورت جدول و نمودار نشان داده شده است تا درک اختلاف میان فراوانی پاسخ‌ها‌ آسان‌تر شود.
جدول ۱۴: توزیع فراوانی انتخاب گزینه‏ها توسط شهروندان

۲-۱-۱۵- تعریف دین :
دین ازالفاظی است که بسیار بر زبان ها جاری می شود ومعمولاً به کسی دیندارگفته می شود که خدایی برای جهان اثبات کند وبرای خشنودی اواعمال مخصوصی را انجام دهد.

ممکن است در هر اجتماعی وملتی ، که به موجب قانون وظایف هرفرد اجتماع معین شده به آن عمل می کنند. تصورمی شود که دیگراحتیاجی به دین نخواهد بود ولی با دقت وتأمل دراحکام ومقررات اسلامی خلاف این معنی ثابت می شود، زیرا دین اسلام به نیایش وستایش خدا نپرداخته بلکه برای کلیه شئون فردی و اجتماعی انسان دستورهای جامع ومقررات مخصوصی وضع فرموده است. وجهان پهناور و بشریت را به نحو حیرت‌آوری بررسی نموده نسبت به حرکات و سکنات فردی واجتماعی انسان، مقررات مناسبی وضع کرده است والبته چنین دینی را جنبه تشریفاتی نمی شود داد .دین دراصطلاح قرآن همان روش زندگی است که انسان گریزی ازآن ندارد وفرقی که میان دین ویک قانون اجتماعی می توان یافت این است که دین ازناحیه خدای متعال است وقانون اجتماعی مولد افکارمردم وبه عبار دیگردین میان زندگی اجتماعی مردم وپرستش خدای متعال وفرمانبرداری ازوی پیوند می دهد ولی در قانون اجتماعی اهتمامی به این پیوستگی نیست .(طباطبائی ،۱۳۵۶: ۶)
واژه دین درلغت به معنای کیش ، آیین ،طریقت وشریعت ودراصطلاح عبارت است ازمجموعه اصول ، قواعد، احکام و دستوراتی که ازسوی خداوند به انسان داده شده است به عبارت دیگردین شامل گزاره‌های توصیفی وتجویزی است وسه عنصراساسی دارد:
الف: شناخت: نخستین عنصرموثردردینداری وتدین علم به اصول وقواعد ضروری دین است فرد متدین باید گزاره های دینی را ازطریق استدلال وبرهان عقلی دریافت کند، مانند توصیف اینکه « الله آفریننده جهان است» یا« خدا یکی است»
ب: ایمان : عنصردوم دردین ، التزام قلبی است به باورها واصول مسلم دینی است. به کسی که به خداوند اعتقاد قلبی ندارد متدین نمی گویند ریشه تمام ارزشهای اخلاقی ،ایمان به گزاره های دینی است وایمان مبتنی برشناخت ومعرفت است به گونه ای که هرچه معرفت کاملترشود، ایمان قوی ترمی گردد. البته علم وشناخت ، شرط کافی برای ایمان نیست بلکه شرط لازم آن است . عنصراراده وگرایش باطنی به باورهای دینی جزء دیگری ازایمان است .
ج: عمل: عنصرسوم : در دین عمل به گزارهای تجویزی واحکام دینی است یعنی فرد باورهای دینی اش را در مرحله عمل نیزآشکارسازد.
عملی از نظر اسلام ارزشمند است که ناشی از ایمان راسخ به اصول دین و ارزشهای مذهبی باشد (یوسفیان،۱۳۸۶: ۱۲)
دین فقط وسیله تشخیص خوبیها و بدیها نیست،بلکه نیل به خوبیها و اجتناب ازبدیهاست.(علوی، ۱۳۸۷: ۱۳۷)
دین صرفاً اعتقاد به یک سلسله امورنظری نیست بلکه عمل به یک سلسله فرائض نیزهست واین عمل؛ ورزیدگی وآمادگی تدریجی می خواهد وخانواده جایی است که این آمادگی برای عمل را به تدریج در فرد مسلمان ایجاد می کند. سنتهای الهی دردرجه اول ازطریق خانواده است که درطی تاریخ از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابد . خانواده بستر سیر رودخانه فرهنگ ، علمی اسلامی است .تداوم خانواده ها از نسلها به زنجیری می ماند که تصال آن ، انتقال سنتها و آداب و اعمال اسلامی را میسر می سازد . اگر کسی از تاثیر خانواده و پرورش عملی اسلامی بی بهره مانده باشد برای مسلمان بودن راه دشوار و درازی در پیش دارد. آیا نمی شود گفت که یکی از اسرار این همه سفارش که در اسلام نیبت به احترام به پدر ومادر به عمل آمده این است که اطاعت فرزندان از پدر ومادربنیاد خانواده را استوار تر می سازد و حلقه های آن زنجیر ی را که وسیله انتقال سنن اسلامی است محکم می کند . کودکان درخانواده به تدریج ، هسته آآآآبلبللبلقلافافا آهسته و پیوسته با شریعت اسلامی آشنا می شوند و با اعمال وفرائض دینی خومی گیرند و نا خود آگاه آموزش می بینند .این آموزش که در محیط خانواده صورت می گیرد. با آموزش که در دبستان و دبیرستان از طریق کتاب و کلاس معلم حاصل می شود فرق بسیار دار د . در کلاس معلم ، که شاگرد با او پیوندی طبیعی ندارد . معلم پشت میز می ایستد و حرف می زند و شاگردان گوش می کنند. اما در خانه این ترتیب رسمی وجود ندارد، پدر ومادر در همان حالی که در کنار اطفال خود به سر میبرند به نحو طبیعی براساس بینش خاص خود ، زندگانی می کنند و رفتار و سلوک مشخص از خود نشان می دهند این آموزش از راه حرف زدن صورت نمی گیرد بلکه والدین بی آنکه اصولاً و قصد آموختن چیزی به کسی داشته باشند برای خود عمل می کنند و به انجام فعالیت خود می پردازند و کودکان بامشاهده کردار آنان آهسته آهسته همان نحو کردار را می پذیرند و به همان آداب و سنن متأدب می شوند . اگر این سخن سعدی را که :
«دو صد گفته چون نیم کردار نیست ، به تفاوت تأثیر گفتار وکردار در آموزش تفسیر کنیم سخن گزافی نگفته ایم .(حداد عادل ،۱۳۵۹: ۱۲-۱۱)
۱- مؤلفه اعتقادی وفکری :
یکی از دگرگونی هایی که باید درتدین فرد رخ دهد ، این است که وی اعتقادات خاصی درباره جهان بیابد، مانند اعتقاد به وجود وحدانیت خدا ، اعتقاد به معاد ونبوت ونظیرآن. در این مؤلفه ملاحظات روشنی نهفته است ، یعنی پیداشدن این اعتقاد درفرد ، باید به صورتی انجام شود که وی آنها را فهمیده باشد وبا روشن بینی نسبت به آنها متقاعد شده باشد. با نظربه همین نکته گفته میشود که عقاید تحقیقی است ، نه تقلیدی . البته روشن بینی هم به لحاظ افراد وهم به لحاظ اعصار، امری نسبی است تا آنجا که به افراد مربوط می شود آنها با هم متفاوت هستند ،چه به لحاظ مرتبه دانشی وچه به لحاظ میزان فهم .
با این حال درسطوح مختلف وحتی درعامی ترین مردم، روشن بینی نسبت به عقاید، به درجات مختلف، می تواند وجود داشته باشد.
۲- مؤلفه تجربه درونی :
مؤلفه دوم درتدین ، تجربه درونی است ، درتجربه درونی ، عنصرعاطفه ، بروز وظهورچشمگیری دارد، تجربه درونی حکایت ازالتهاب وهیجانهای درونی در انسان دارد، شخصی که دین دارمی شودلازم است یک رشته هیجانهای درونی را تجربه کند که به طورغالب درارتباط با مبدأ جهان یعنی خداوند ظهور می‌کند مفاهیمی مانند رجاء، کفر، توکل ودعا که درادیان مختلف ودراسلام وجود دارد، ناظر به همین تجربیات درونی است البته اصل این تجربه ها اختصاص به دین ندارد بلکه با انسانیت آدمی گره خورده‌اند، هرجا انسانی هست این تجربیات درونی در وی وجود دارد. اضطراب، امید، خوف، اموری بشری است اما درتدین ، محورآنها با مبدأ هستی و وجود خداوند تنظیم می شود .
۳- مؤلفه التزام درونی :
مؤلفه سوم درتدین ، التزام درونی است تفاوت التزام درونی با تجربه درونی دراین است که اصل عاطفه وهیجان درتجربه درونی ، حضوروبروزچشمگیری دارد ، اما درالتزام ، عنصرانتخاب بارز است ، التزام درونی، متضمن انتخاب نسبت به چیزی وپایبندی نسبت به آن است . یکی ازلوازم متدین شدن ظهور و بروز این بعد در درون انسان است یعنی فرد باید نسبت به خدا وآنچه خدا ازاو می خواهد التزام درونی پیدا کند. عنصرالتزام ،به نحو بارزی در مفهوم ایمان لحاظ شده است . ایمان نیزیک وضعیت درونی است که در آن انتخاب و گزینش وجود دارد . ازاین جهت است که ایمان آوردنی است چنانکه کفر نیز ورزیدنی است .
۴- مؤلفه عمل :
سرانجام ، آخرین عنصرتدین عمل است . فرد متدین کسی است که به مقتضای اعتقادات وایمان خود اقدام به انجام اعمالی می کند . تکرار« الَذین آمَنوا وَعَمِلوا» : درآیات فراوانی ازقرآن نشان می دهد که لازم است فرد متدین اعمال خاصی را انجام دهد. این اعمال ، اعم ازکردارعبادی ، اخلاقی واجتماعی است .
بنابراین فردی متدین است که دارای چهارویژگی : اعتقادات، تجربه درونی ، التزام درونی وعمل را داشته باشد اگرکسی یکی ازاین ویژگی ها را دارا نباشد ، به همان میزان دردینی بودن وی کاستی وجود خواهد داشت. ( باقری،۱۳۸۶ : ۷۰-۶۸)
۲-۱-۱۶- مفهوم تربیت :
مفهوم تربیت، درحوزه های مختلفی چون تربیت سیاسی ، تربیت اجتماعی وتربیت اخلاقی بکارمی رود. تربیت دینی نیزیکی از موارد کاربرد این کلمه است.هم دراین حوزه وهم درسایرحوزه‌ها، باید بکارگیری این مفهوم دقت کرد ووجه تمایزآن را ازاموری مشخص کرد که نه تربیت بلکه شبه تربیت هستند هنگامی که مفهوم تربیت بکارمی رود ، تصویری غالب ومجملی که در اذهان شکل می گیرد، این است : «ایجاد تغییرات مطلوب در نسل جدید» . اما باید دید آیا این تصوربرای اینکه هم تربیت را مشخص کند وهم آن را از شبه تربیت متمایز سازد کافی است؟ پاسخ این سئوال منفی است، زیرا تصورمذکور، یعنی «ایجاد تغییرات مطلوب درنسل جدید» می تواند به طریقه های مختلفی صورت گیرد وچنین نیست که این طریقه ها به لحاظ تربیتی همه قابل قبول باشد . به عبارت دیگرمفهوم تربیت ، تنها به ایجاد رفتارها ، حالت ها وافکارمعینی درافراد محدود نمی شود بلکه نحوه ایجاد آنها نیزدرمفهوم تربیت ملحوظ است. ملاحظه‌های روشی را نمی توان از مفهوم تربیت برکنار دانست. مفهوم تربیت آنقدر انعطاف‌پذیر نیست که ما را ازلحاظ روشی ، محدود به حدودی نکند. دسته کم می توان سه مورد بارز برای شبه تربیت ذکرکرد.این سه مورد عبارتند از: عادت، تلقین وتربیت. این سه شبه تربیت، ملاحظه‌های روشی خاصی را ایجاب می کنند که هیچ یک بطور دقیق با تربیت منطبق نیست.
به کمک عادت تلقین وتحمیل می توانیم تغییراتی را که ازنظرما مطلوب است درافراد ایجاد کنیم . این تغییرات ایجاد شده ، هرچند مطلوب اند، اما ازآنجا که با ملاحظه های روشی خاصی همراهند ، تربیت محسوب نمی شوند.
عادت بر« تکرار» استواراست. ازطریق فراهم کردن شرایط تکراریک رفتار( مانند نمازخواندن) می توان آن را در فردی تثبیت کرد. دراینجا هرچند توانسته ایم تغییرات مطلوب را ایجاد کنیم اما با نظربه ویژگی‌های تربیت زیرمورد بحث قرارخواهد گرفت ، نمی توان آن را تربیت دانست . همچنین می توان ازطریق تلقین ، تغییرات مورد نظررا درکسی ایجاد کرد. تلقین بر «هیبت» استواراست . هنگامی که کسی سخن یا اندیشه ای را نه به سبب استواری ومعقولیت آن ، بلکه تنها به دلیل هیبت گوینده آن می پذیرد وتن به تلقین سپرده است. سرانجام می توان ازتحمیل نیزبرای ایجاد تغییرات مورد نظراستفاده کرد. تحمیل آشکارا بر« زور» استواراست . با وا داشتن افراد به کاری ومجازات کردن آنها درصورت تخلف نیزمی توان شاهد انجام آن کارتوسط آنها بود ، اما تحمیل نیز تربیت نیست ، عادت، تلقین وتحمیل، هرسه شبه تربیتند ونباید آنها را با تربیت اشتباه کرد. البته ممکن است گاهی استفاده ازاین سه طریقه، درجریان تربیت صورت پذیرد. آیا به این دلیل که تمهید مقدمه برای تربیت باشند ویا ازاین روکه موجب نجات فرد درلحظه و موقعیتی خطیرشوند. آنچه در اینجا نفی می‌شود نه این صورت‌های اجتناب‌ناپذیری یا جانبی، بلکه این تصوراست که هریک ازسر روش مذکور،(عادت، تلقین و تحمیل) چون بنیان وپیکره اصلی تربیت محسوب شود. تا در اینجا در حقیقت، بحث سلبی ومنفی بود به این معنا که تربیت چه چیز نیست. اکنون به صورت ایجابی باید بنگریم که تربیت چیست ووجود چه عناصری در آن لازم است؟
به عبارت دیگرباید دید که ایجاد تغییرات مطلوب درنسل نو درچه صورتی تربیت محسوب می شود؟ در مقام پاسخ به این سئوال از چهار مؤلفه یا مشخصه بارز برای تربیت سخن گفته می شود.
۱-مؤلفه تبیین:
هرگاه ایجاد تغییرات مطلوب به لحاظ روشی چنان باشد که با تبیین همراه شود ، نخستین خصیصه تربیت آشکارشده است. مراد از تبیین این است که فرد، خود نسبت به تغییراتی که قراراست درونی ایجاد شود بصیرت وآگاهی یابد به این ترتیب، مربی تنها به ایجاد تغییر در رفتار وحالتهای فرد نمی‌پردازد بلکه باید علاوه برآن بینشی در فرد نسبت به این تغییرات فراهم آورد. این مؤلفه ، تربیت را ازشبه تربیت تفکیک می کند در موارد سه گانه شبه تربیت وجود عنصرتبیین ضروری نیست. نه عادت ، نه تلقین ونه تحمیل، هیچ یک مستلزم فراهم آوردن تبیین برای فرد نیست وبطورمثال اگرتغییرمطلوب ما، نماز خواندن باشد به کارگیری شیوه های تکرار، تلقین یا تحمیل برای این امرهیچ یک مستلزم تبیین نیست. به عبارت دیگرسخنی دراین مورد به میان نخواهد آمد که نمازبرای چه خوانده می شود و چرا نماز خواندن برفرد واجب شده است؟ درعادت تلقین وتحمیل تنها شرایطی را ایجاد می کنیم که فرد در معرض کاری قرارگیرد وآن را انجام دهد، اما لازمه تربیت آن است که تغییرات مورد نظر، منطق و ماهیتش برای فرد روشن شود. به بیان دیگر، تربیت چرا برداراست وچرایی نه به صورت انفعالی بلکه به شکل فعال انجام می شودیعنی ما منتظرنمی شویم بلکه به شکل فعال انجام می شود یعنی ما منتظرنمی شویم که برای فرد سئوالی پیش آید بلکه خود جریان تربیت متضمن تبیین است.
۲-مؤلفه معیار:
دومین مؤلفه اساسی درتربیت به دست دادن معیارهاست. به عبارتی می توان گفت که این عنصردرواقع بسط مؤلفه پیشین یعنی تبیین است . دامنه تبیین ازروشن ساختن دلیل وحکمت یک رفتاریا حالت معین تا به دست دادن ، قواعد معیارهای کلی ، گسترش می یابد آنچه درمؤلفه پیش مطرح بود بیشترناظربه نکته اول یعنی اول روشن کردن دلیل وحکمت . رفتاریا حالت معینی است که می خواهیم آن را درفرد ایجاد کنیم اما درمؤلفه دوم ، قواعد کلی مورد نظراست. قواعد ومعیارها ، همچون فرمول های انتزاعی هستند که اعمال و رفتارها را برحسب آنها می سنجیم معیارها می توانند هروضعیت مطلوب یا نامطلوب را درجریان تربیت مشخص کنند.
تربیت، مستلزم گذاشتن معیارها دراختیارمتربی است . وی نه تنها باید دلیل وحکمت رفتاریا حالتی را که در وی پدید می آید ، بداند بلکه باید قواعد کلی امورمطلوب ونامطلوب را درجریان تربیت بشناسد تا امکان ارزیابی برای وی فراهم شود. معیارشاخص ، رفتارمطلوب یا نامطلوب را معرفی می کند که ما می‌توانیم آن رفتاررا درهرجایی که اتفاق می افتد بازشناسی کنیم ، معیاربا توجه به کلیتی که دارد به ما کمک می کند که وضعیت مطلوب یا نامطلوب را چه درنزد خود وچه درنزد دیگران وحتی مربی بازشناسی کنیم این مؤلفه نیزتربیت را ازشبه تربیت متمایز می کند در عادت، تلقین وتحمیل، معیار بدست نمی آید وضرورتی برای این کاروجود ندارد بلکه ممکن است در مواردی حتی احرازی برای مخفی نگه داشتن قواعد و معیارها یا راز و رمزها هم صورت پذیرد. به عنوان مثال در تلقین که برهیبت وهیمنه تلقین کننده استواراست مطلوب آن است که چهره وی همواره درهاله ای ازابهام وشکوه ناشی ازابهام قرارداشته باشد. این پشتوانه اصلی تلقین است ونمی توان ونباید آن را با روش تبیین ازمیان برد. اما تربیت ایجاب می کند که تبیین وبه دست دادن معیارها صورت پذیرد زیرا آنچه پشتوانه تربیت است همین روشن بینی وبصیرت درمتربی است . درجریان تربیت چیزی میان مربی ومتربی پنهان نیست معیارها به صورت متقابل بیان می شود وفرد ازآنها اطلاع می یابد.
۳-مؤلفه تحرک درونی :
سومین مؤلفه انسانی درمفهوم تربیت ، تحرک درونی درفرد متربی است درعادت دادن ، تلقین وتحمیل به وضوح مشخص است که موتورحرکت دربیرون ازفرد قراردارد واو به یک ظرف توخالی شبیه است که قرار است چیزی درآن بریزیم ازاین رو مادام که الزام وتلقین ازبیرون جریان دارد ویا شرایط تکراررفتارمورد نظر فراهم است رفتارمذکورصورت می پذیرد درمقابل تربیت فرآیندی است که درآن، فرد انگیزه های عمل خود را درخود ، به نحو روشن وبارزملاحظه می کند . به بیان تمثیلی می توان گفت ، تفاوت تربیت با شبه تربیت ، مانند تفاوت جوشیدن چشمه با پرکردن استخری ازآب است. این هردو ازآب برخوردارند اما تفاوت درنوع برخورداری است. برخورداری ازدرون وبرخورداری ازبیرون. تربیت فرآیندی است که درآن سرانجام باید دردرون فرد تحولی رخ دهد واوبا انگیزه روشن بداند که چگونه رفتارکند چگونه فکرکند وچه ویژگی هایی داشته باشد.
۴-مؤلفه نقاّدی :
با وجود سه مشخصه پیشین ، انتظارمشخصه چهارمی را می توان داشت .
هنگامی که تربیت مستلزم تبیین، به دست دادن معیارها وحرکت درونی استواربود ، بطور طبیعی مشخصه چهارمی یعنی نقاّدی، آشکارمی شود. براین اساس، یکی ازلوازم قطعی جریان تربیت، ظهورنقد نقاّدی است ، بخصوص ازناحیه متربی نسبت به مربی است. هنگامی که متربی حکمت اعمال ورفتارهای مطلوب درتربیت را شناخت ومعیارها را بازشناخت وخود نیز انگیزه درونی درحرکت خویش داشت، آمادگی نقاّدی نسبت به مربی وبطورکلی، نسل گذشته خواهد داشت به ویژه معیارها دراین امرنقش بارزی دارند ، زیرا آنها را می توان درهر موردی به کارگرفت و برحسب مطابقت موقعیت ها، با آنها به ارزیابی و داوری پرداخت . در این میان ، فرقی میان مربی ومتربی نیست . مربی ونسل تربیت کننده هم مشمول این قاعده است این ویژگی نیز تربیت را از شبه تربیت جدا می کند و در عادت، تلقین و تحمیل، چون معیاربدست داده نمی شود ، امکان نقد میسرنیست . نقاّدی یکی از مشخصه‌ های مهم فرایند تربیت تلقی می‌شود زیرا میتواند یکی از پارادوکس‌های جریان تربیت را رفع کند این پارادوکس به نحوزیرقابل بیان است .تربیت توسط نسل گذشته و برحسب دیدگاه آنان انجام می شود اما انتظار می رود نسل تربیت شده درشرایطی متفاوت با شرایط نسل پیشین، زندگی کنند اگر تربیت را به گونه‌ای توصیف کنیم که امکان نقد ونقاّدی درآن وجود داشته باشد ودرحقیقت این امربخشی از تربیت محسوب می شود، دراین صورت امکان نقدنسل گذشته فراهم می شود وهمین زمینه تغییر در نسل جدید را فراهم می کند وبه این ترتیب پویایی فرایند تربیت تأمین می شود. هرچند معیارها را نسل گذشته به دست نسل نومی دهد اما چون تحقق معیارها ، آسان و زود یاب نیست فاصله آنها ازمعیارها روشن خواهد بود ونسل نو با دراختیار داشتن معیارها زمینه نقد را دراختیاردارد. نسل گذشته باید مشخص کند که درحال تربیت کردن است یا مشغول عادت دادن تحمیل وتلقین کردن ، زیرا با نظربه مؤلفه نقاّدی تربیت مستلزم چنین امری خواهد بود. اگرنقد را به حیطه اساسی تربیت وارد کنیم دیگرچنین نخواهد بود که مربیان به عنوان مظهر فضیلت ، تقوا و عدالت تلقی شود . مربیان به طور غالب، نگران آنند که اگرنقصیه ای درآنها مشاهده شود این برای تربیت ومحیط تربیتی آفت زا است. اما با نظر به عنصرنقاّدی، ضرورتی ندارد که مربی ازهمه نقصیه ها مبرا است.جریان تربیت به پایان نرسیده و مربی ومتربی ، هردو مشمول جریان تربیت هستند .( باقری ،۱۳۸۶: ۶۸-۶۲)
شخصی که به وجود خدا وپیامبری حضرت محمد (ص) ومعاد شهادت بدهد مسلمان است واحکام اسلام از قبیل طهارت ، جوازازدواج واحترام اموال براو مترتب می شود لیکن صرف این عقاید واعتراف به آنها درتضمین سعادت دنیا وآخرت انسان کفایت نمی کند بلکه علاوه برآنها عمل به تکالیف نیزضرورت دارد. خدای سبحان برای تأمین سعادت دنیا وآخرت انسان برنامه کامل وجامعی را تنظیم نموده وبه وسیله پیامبر اسلام فرستاده است به بعضی از کارها امر کرده که واجب بوده وباید انجام بگیرند. پاره ای امورهم مستحب هستند که خوب است انجام بگیرد و بعضی دیگرمکروه اند که بهتراست ازآنها اجتناب شوند . اینها تکالیـفی هستـنـد کـه ازجـا نب خـدای سبـحان بـرعـهـده بندگان نهاده شده وآنها وظیفه دارند که درزندگی وتمام حرکات وسکنات خود این تکالیف را رعایت نمایند تا مسلمان واقعی باشند وازمنافع دنیوی واخروی اسلام برخوردارگردند. بنابراین آزادی فرد مسلمان ، در محدوده قوانین ومقررات اسلامی مقید می شود وچاره ای جزالتزام وتقید به ضوابط شرع ندارد البته این تقید نه تنها به زیان او نیست بلکه تضمین کننده سعادت واقعی او می باشد.
بنابراین التزام به تکالیف شرعی وپرورش روح تعبد یکی ازامورمهمی است که باید والدین آن را جز برنامه تربیتی کودکان قراردهند وآنها را وظیفه شناس ومتعهد واهل عمل کنند. والدین این مهم را دردو مرحله انجام می دهند.
مرحله اول: توجیه وتفهیم نسبت به ضرورت انجام تکالیف دینی. دراین مرحله سعی می‌کند در فرصتهای مناسب به مقداردرک وشعورکودکان نام خدا وپیامبر(ص) را با عظمت یاد کنند ومهربانی‌ها والطاف او را یادآور شوند . نعمت های فراوان الهی را دراین جهان وجهان آخرت بازگوکنند وبدین وسیله مهرومحبت خدای بزرگ دردل کودکان تثبیت نمایند . آنگاه به آنها تفهیم کنند که جعل و تدوین احکام الهی وارسال پیامبران نیزازالطاف خداوند وبرای تأمین سعادت دنیا وآخرت انسانهاست، پس انسانی که سعادت خویش را طلب می کند با ید به وظیفه دینی خویش پایبند باشد وازطریق شوق و رغبت به انجام تکالیف را درکودکان پرورش دهند.
مرحله دوم : شروع به عمل وعادت کردن است . والدین دراین مرحله نباید درانتظارفرا رسیدن زمان بلوغ کودکان باشند بلکه باید ازاولین فرصتی که تمایل ورغبتی درکودک برای انجام تکالیف دینی مشاهده شد کارخود را شروع نمایند البته باید توان جسمی ومقداردرک وشعورکودک را همواره منظوربدارند. وانجام کارد شواری را براو تحمیل نکنند زیرا ممکن است موجب تنفراوشود، مثلاً وقتی درحرکات نمازازپدرومادرتقلید می کند و را تشویق نمایند اما به وضو وقرائت صحیح وادارنکنند، بلکه بگذارند تا زمان دیگری که استعداد انجام آنها را پیدا کند درآن زمان وضو گرفتن وقرائت حمد وسوره و خواندن نمازصحیح را به تدریج به او یاد دهند.
آنگاه با لطف ومدارا او را به نمازخواندن تشویق نمایند . ازسن هفت – هشت یا نه سالگی اورا به نماز خواندن امرکنند و به هرطریق ممکن ازاو بخواهند که حتماً نمازبخواند. اگرپدرومادربه نمازاهمیت بدهند ودر اول وقت نمازخود را به خوبی ادا کنند کودکان نیزازآنها درس می گیرند. یکی ازاموری که به نماز خواندن کودکان کمک می کند این است که پدرومادردرنمازجمعه وجماعت ومجالس دینی شرکت کرده وکودکان را نیزبه همراه خود ببرند. بدین وسیله می توان کودکان را کم‌کم به نماز خواندن عادت داد وچنین افرادی غالباً تا آخر عمربه خواندن نمازملتزم خواهند ماند. عادت دادن کودکان به انجام سایر واجبات حتی انجام کارهای خیر، رعایت حقوق دیگران واجتناب ازمحرومات و کارهای زشت نیز باید از زمان قبل ازبلوغ شروع پایه گذاری شود.
چنانچه تا زمان بلوغ یا بعد ازآن به تأخیر بیافتد. احتمال موفقیت کمتری خواهد بود.(امینی،۱۳۸۷: ۲۹۸-۲۹۵)
۲-۱-۱۷- مفهوم تربیت دینی :
د در یک جامعه اسلامی انتظارازخانواده های مسلمان آن است که فرزندان را « مسلمان ومؤمن» بارآورند. البته ، کلی گویی که درتربیت کودکان دردی را دوا نمی کند. در مسأله (چه باید کرد)؟ هرچه بیشتر سراغ مصداق های عینی و نمونه های جزئی برویم ، موفق‌تریم . تقید والدین به مراعات مسائل مذهبی می تواند برنامه‌های اسلام را در چشم انداز فرزندان زیبا و جذاب جلوه دهد و عملکرد نسنجیده و رفتار سوء آنان ، ارزشهای مکتبی را ازرونق واعتبار می اندازد مثلاً « آموزش نماز » یکی ازاین برنامه‌هاست که اولیاء دین به آن سفارش کرد ه اند. یاد دادن قرآن یازمینه سازی برای فرا گرفتن این کتاب آسمانی، وظیفه وحق دیگری به شمارآمده است . وقتی مادری افتخار می کند که کودکش انگلیسی یاد گرفته است یا به کلاس کامپیوتر می رود اگربه « قرآن آموزی» و« نمازخوانی» او هم افتخارکند. گرایش به معنویات را در جان فرزند ودر نهاد خانواده ریشه دارترمی کند ولی اگرخجالت بکشد چه؟ … این است که گفته می‌شود کیفیت علمی و برخورد والدین با مقوله‌های تربیت مکتبی در جذب یا دفع فرزندان مؤثراست .
حدیثی ازامام صادق (ع) می فرمایند: ما کودکانمان را ازهفت سالگی به روزه گرفتن دستورمی دهیم، درحدی که بتوانند ، تا نصف روز یا کمتروبیشترهرگاه تشنه وگرسنه شدند می گوییم افطارکنند. این کاررا برای این انجام می دهیم که به روزه عادت کنند وطاقت بیاورند. شما فرزندانتان را وقتی به نه سالگی رسیدند درحد ظرفیت توانشان به روزه تشویق کنید وچون تشنه شوند بخورند. این همان شیوه بسترسازی وآماده سازی برای مسلمان زیستن است که با تمهیدات وبرخوردهای تربیتی والدین انجام می گیرد، یعنی ایجاد شوق بری برنامه های دینی وکسب آمادگی برای انجام تکالیف واجب درزمان وشرایط خاص خودش، این گامی درجهت رشد معنوی فرزندان است وچه کسی بهترازپدرومادرمی تواند این نقش را ایفاء کند؟ ( محدثی،۱۳۸۹: ۷۵)
دست یافتتن به ایمان دینی نوجوان را دررسیدن به آرامش روان که ازنیازها وضرورت های این دوران است کمک می کند و اضطرابهای اورا فرومی نشاند. اساس تربیت دینی واخلاقی فرزند درخانواده ریخته میشود ازاین رو اولیاء گرامی اسلام به والدین توصیه کرده اند که فرزند را تحت مراقبت وکنترل تربیتی خود قرار دهند پیش از آنکه گمراهان او را از مسیر مستقیم هدایت دورسازند. پدر و مادر نباید فرزندان خود را به حال خود رها کنند بلکه باید او را در مواجهه با بحرانهای مختلف زندگی کمک کنند و زمینه رشد وتقویت ایمان مذهبی را برایشان فراهم سازند.(یوسفیان ،۱۳۸۶: ۵۱)