آلودگی محیط شهری
آلودگی محیط شهری اهمیت زیادی دارد زیرا اکثر جمعیت جهان در این محیط زندگی می‌کند. آلودگی شهری از منابع زیادی ناشی می‌شود که در این بین، وسایل نقلیه موتوری و صنایع، نقش اصلی را ایفا می­ کنند. در کشورهای توسعه یافته(حتی اگر صنایع به خارج از شهر منتقل شده باشند) فعالیت‌های صنعتی گذشته و فعالیت­های جدید در حومه شهر، مناطق وسیعی از شهر را آلوده کرده­است. به­علاوه در بسیاری از مناطق شهری، سوخت فسیلی هنوز به عنوان منبع اصلی انرژی سامانه گرمایش خانگی استفاده می‌شود. یک منبع دیگر آلودگی شهری، سوزاندن کنترل نشده در گذشته بوده ­است.
مطالعات نشان داده­ است که بسیاری از آلاینده­های حاصل از منابع موجود در شهر، در مقایسه با غبار هوا و خاکهای مناطق روستایی غنی­شدگی بیشتری نشان می‌دهند. بنابراین، As، Cd، Cr، Pb، Hg و بسیاری از عناصر بالقوه سمناک دیگر، به عنوان آلاینده­های جدی محیط شهری لیست شده‌اند. خاک و غبار خیابان‌های مناطق شهری، در بسیاری از عناصر سمی برای انسان، غنی بوده و منبع اصلی غبارهای خانگی هستند. این غبارها یک مسیر اصلی راهیابی به بدن از راه تنفس و نیز ورود غیر عمد از طریق دست‌ها را نشان می‌دهد. اگرچه بیشتر این عناصر به صورت بالقوه برای انسان مضر هستند، اما این سرب است که به دلیل نشان دادن مشکلات جدی برای تندرستی کودکان، به شدت مورد توجه قرار گرفته­است.

سرب در محیط شهری از منابع مختلف ناشی می­ شود. استفاده از سوخت سرب­دار در وسایل نقلیه، اگرچه در بیشتر کشورهای توسعه یافته ممنوع شده­است، ولی این نوع سوخت، در بسیاری از کشورهای کمتر توسعه یافته کماکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. حتی در کشورهایی که بنزین سرب­دار ممنوع شده است، بیشتر سرب موجود در خاک و غبار، از گذشته بجای مانده است. اگرچه منشأ اصلی سرب غبار خیابان و خاک شهرها، می‌تواند مصرف این نوع سوخت باشد،اما طبق مطالعه‌ای که میه­لک(Mielk, 1994) در ایالات متحده آمریکا انجام داد، مشخص شد که منبع عمده دیگر سرب در خاک محیط شهر، رنگ‌های حاوی سرب است. علاوه بر آلاینده­های عنصری بسیاری از آلاینده­های آلی مانند دیوکسین‌ها و PAHها نیز از صنایع، سوزاندن سوخت‌های فسیلی، و دورریزها در محیط شهری رها می‌شوند.

غبار خیابان
غبار خیابان ذرات جامدی است که در نواحی شهری به دلایل طبیعی و انسانزاد انباشته می­شوند. باید توجه کرد سهم منابع انسانزاد در ایجاد غبار خیابان بسیار چشمگیرتر از منابع طبیعی می­باشد. غبار خیابان از لحاظ شیمیایی شباهت زیادی به هواویز­های جوی دارد، در واقع یک رابطه پویا بین هواویز­های جوی و بخش نهشته­ شده از جو مشاهده شده­ است(Rogge et al., 1993).به طور­کلی می­توان ذرات گرد و غبار را یک منبع انباشت مواد از منابع مختلف در نظر گرفت(Rogge et al., 1993) وآنها را بر اساس اندازه به چهار گروه تقسیم کرد:
ذرات خیلی بزرگ: ذرات بزرگتر از ۱۰ میکرون.
ذرات بزرگ: ذرات بین ۵/۲ تا ۱۰ میکرون.
ذرات کوچک : ذرات کوچکتر از ۵/۲ میکرون.
ذرات خیلی کوچک: ذرات کوچکتر از ۱/۰ میکرون.
ترافیک جاده و سوخت چوب دو منبع مهم و اصلی PM₁₀ در نواحی شهری جوامع اروپایی هستند. موضوع این پژوهش آن دسته از غبارهای خیابان است که به صورت مستقیم و غیرمستقیم به ترافیک و مسائل حمل و نقل وابسته است. لازم به یادآوری است، غبار خیابان از منابع مختلف طبیعی( شامل باز­آویزش خاک، نهشت خشک و تر، مواد زیستی و مواد هوازده) و انسانزاد( شامل آلاینده­های صنعتی، گسیل از اگزوز خودروها، سایش پوشش سطح لاستیک اتومبیل­ها و لنت­ ترمز) تشکیل و با توجه به شیب بستر و جهت باد در اطراف خیابان­ها، میادین و پیاده­رو­ها نهشته می­­شود(Muschack, 1998; Sutherland and Tolosa, 2000) و اثرات مضری بر تندرستی انسان و کیفیت رواناب­های شهری بر جای می­ گذارد. فلزات سنگین از مهم­ترین سازا­های غبار خیابان هستند که از مسیر اصلی شامل استنشاق، بلع و تماس پوستی وارد بدن می­شوند. محتوای اصلی غبار­ خیابان را می توان علاوه بر فلزات سنگین، سیلیکات، کربنات، و مواد آلی، مانند هیدروکربن­های آروماتیک چند­حلقه­ای بیان کرد. غبار خیابان با زمان ماندگاری کوتاه مشخص می­ شود، اگرچه ممکن است دارای مقدار زیادی فلز باشد اما تنها آلاینده­هایی که اخیراً تجمع یافته­اند را شامل می­ شود(Harrinson, Laxen& Wilson, 1981, p. 1379).

اثرات غبار بر سامانه­های محیطی و سلامت انسان­
مهم­ترین مشکل غبار خیابان وجود فلزات سنگین درآن است که در برابر تجزیه مقاوم­اند و قدرت زیست­انباشت دارند و اگر غلظت آنها از حد مجاز تجاوز کند، برای جمعیت به­ ویژه کودکان که آستانه تحمل پایین­تری دارند و غبار را ناآگاهانه از مسیر دست به دهان برده و این فلزات را می­بلعند، خطرناک است(ljung et al., 2005; Acosta et al., 2009). فلزات سنگین که از راه­های مختلف وارد بدن می­شوند، ممکن است در بافت چربی بدن تجمع یافته، و یا بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر بگذارند یا در بخش­هایی از بدن انباشته شده، و باعث اختلال در عملکرد این اندام­ها شوند. بنابراین تشخیص و تخمین در معرض­قرارگیری فلزات سنگین از طریق غبار خیابان بسیار مهم است(Nriagu, 1988).
باید توجه کرد هرچه اندازه ذرات غبار کوچکتر باشد خطر آن بیشتر است. ذرات کوچکتر از ۱۰۰ میکرون به­راحتی معلق می­شوند و حین تنفس وارد بینی و دهان می­ شود، ذرات کوچکتر از ۱۰ میکرون می ­تواند از گلو و بینی عبور کرده و وارد شش شوند. غبارهای قابل تنفس یعنی غبارهایی که اندازه آنها از ۵/۲ میکرون کوچکتر است می ­تواند وارد جریان خون شود(Tanner et al., 2008). پژوهش و مطالعات پیشین نشان داده ­است که غبار خیابان شهری در مقایسه با غبار جاده­ای بین شهری، حاوی مقدار بیشتری ذرات قابل استنشاق و ذرات ریزاندازه است و قاعدتاً میزان خطر آن نیز بیشتر خواهد بود(Guito Shi et al, 2010).

شکل ۱-۲- تفاوت میان غبارهای شهری و بین شهری
منظور از نهشت خشک، نشست گرد و غبار به طور مستقیم بر سطح آب و زمین است. نهشت خشک به صورت­های مختلف رخ می­دهد که از آن جمله می­توان به حرکت ذرات ریزدانه، نهشت بر اساس گرانی، و تأثیر باد هنگامی که باران نمی­بارد اشاره کرد، اما بطور کلی نهشت غبارات جوی و یا ترکیبات شیمیایی انحلال­پذیر و انحلال­ناپذیر به­ طور گسترده­ای با وضعیت آب و هوایی نیز ارتباط دارد. هواویزهای با منشأ طبیعی و یا انسانزاد به­ طور مستقیم با پراکندن و جذب انرژی خورشید بر کیفیت هوا تاثیر می­گذارند و از سوی دیگر، انباشت فلزات سنگین در این هواویزها می ­تواند این کیفیت را بیشتر در معرض تهدید قرار دهد(Inomata et al., 2007).
به­طورکلی، خیابان­های هر شهر در معرض گسیل­های ناشی از حمل و نقل موتوری هستند و از سوی دیگر، خود این گسیل­ها نیز منشایی برای انتقال آلاینده­ها به­شمار می­روند. این گسیل­ها که حاوی ذرات ریز دانه معلق هستند، وارد هوای محیط اطراف شده، و یا به صورت غبار خیابان، بروی سطح خیابان­ها نهشته می­شوند. پس از آن و در زمان بارش و یا شستشوی خیابان، این ذرات آغشته به آلاینده­های مختلف، شسته شده و در نهایت به آب­هایی که در تماس با آنها قرار می­گیرند، انتقال می­یابند(Joshi et al., 2009). بنابراین مطالعه غبار خیابان می ­تواند برای تعیین منشاً، پراکنش و همچنین میزان آلاینده­ها از جمله فلزات سنگین سودمند باشد. همچنین، مطالعه ترکیب شیمیایی غبار خیابان می ­تواند نشانگر خوبی از آلودگی محیط اطراف باشد.

فلزات سنگین در غبار خیابان در محدوده شهر
بشر در طول تاریخ از عصر برنز و آهن، تا زمان حال به طور گسترده­ای از فلزات استفاده کرده است. از آغاز قرن بیستم میلادی، با رشد چشمگیر جمعیت و صنعتی شدن کشورها، تولید فلزات به میزان زیادی افزایش یافت. این امر موجب ورود بیش از پیش این فلزات به محیط­زیست بشر شد و پس از آن، مشکلات زیست­محیطی نیز یکی از مشکلات جوامع بشری گردید. رایج­ترین فلزات در محیط­های شهری، فلزات مرتبط با حمل ­و ­نقل ترافیکی هستند که از جمله می­توان به مس، سرب و روی اشاره کرد. اگرچه مقداری از آلودگی به­ وسیله عناصری مانند نیکل، سرب کروم، کادمیم و وانادیم نیز در این محیط­ها گزارش شده­ است(Rose and Shea, 2007). در محیط شهری می­توان منابع انسانزاد فراوانی را برای فلزات سنگین در نظر گرفت. از میان آلاینده­هایی که در غبار خیابان وجود دارند فلزاتی همچون کروم، مس، نیکل، سرب و روی به دلیل چیرگی و پایداری بالایی که دارند و همچنین سمناکی و در مواردی سرطان­زایی، بیش از دیگر آلاینده­ها، موجب نگرانی­های زیست­محیطی هستند(Joshi et al., 2009). در ادامه به منابع مختلف فلزات سنگین رایج در غبار خیابان اشاره می­ شود.
۱-۸-۲-۱- روی (Zn)
روی عنصری با فراوانی متوسط در پوسته است. روی ماهیتی گوگرد دوست دارد و در کانی­های سولفیدی بویژه اسفالریت یافت می­ شود. عدد اتمی این عنصر۳۰ و عدد جرمی آن ۳۷ /۶۵ در گروه ….جدول تناوبی قرار دارد. غلظت این عنصر در خاک­ppm30-1000 می باشد(مر و زائری، ۱۳۸۲).
پس از معدنکاری و سوزاندن زباله، سایش لاستیک خودرو­ها، سومین منبع ورود روی به محیط است. در کارخانه تولید لاستیک خودرو مقداری اکسید روی در مرحله سخت­سازی به آن افزوده می­ شود. بنابراین هر لاستیک دارای حدود یک درصد یا ۲۵ الی ۴۰ گرم روی است. مطالعات پیشین نیز وجود همبستگی بین غلظت این عنصر و تراکم ترافیکی را نشان داده ­است. از سوی دیگر انبار کردن لاستیک­های ازکارافتاده خودرو نیز آنها را در معرض فرسایش و خوردگی شیمیایی قرار می­دهد که این امر نیز به ورود این عنصر به محیط­زیست منجر می­ شود(Callender and Rice, 2000). علاوه ­بر سایش و فرسایش لاستیک خودرو­ها، از دیگر منابع بالقوه این عنصر می­توان به ترمز خودروها، شستشوی خودروها و سنگفرش خیابان اشاره کرد که این سه مورد نیز در زمره آلودگی­های مرتبط با حمل­ و نقل قرار می­گیرند(Councell et al., 2004).
ترکیبات غیرآلی روی کاربردهای متفاوتی دارند، برای مثال در ساخت تجهیزات خودرو و انواع باطری، از روی استفاده می­ شود. به همین دلیل در نزدیکی این مکان­ها میزان روی در خاک و غبار خیابان بیش از میزان استاندارد گزارش شده ­است(Merian and Ancke, 2004). به طور­کلی می­توان سایش و ازهم­پاشیدگی لاستیک وسایل نقلیه، و خوردگی قطعات مختلف اتومبیل­ها را عامل اصلی افزایش روی در غبار خیابان بیان کرد و بیشترین غلظت این عنصر در مکان­هایی با ترافیک سنگین یافت شده ­اند(Ahmed & Ishiga, 2006; Liet al., 2001). روی یکی از عناصر ضروری است که بدن به مقدار کم به آن نیاز دارد. روی به مقدار کم در غذا و آب آشامیدنی وجود دارد. این عنصر در جو در غلظت­های بسیار کم حضور دارد، و این غلظت نسبتاً ثابت است. هوای نزدیک مناطق صنعتی غلظت­های بالاتری از روی دارد. بعضی از افراد به دلیل شغل­های خود احتمال در معرض قرارگیری بیشتری به عنصر روی دارند. شغل­هایی که افراد بیشتر در معرض روی قرار می­ دهند شامل معدنکاری، ذوب و جوشکاری، تولید آلیاژ برنج، برنز و دیگر آلیاژهای حاوی روی، ساخت قطعات فلزی گالوانیزه، لاستیک اتومبیل­ها، رنگ، باتری و برخی از انواع شیشه و سرامیک می­باشد. افرادی که در مشاغلی همچون ساخت وساز و تعمیر خودرو، و نیز نقاشی دستی دارند، نیز می­توانند در معرض غلظت بالای روی قرار گیرند. روی می ­تواند از راه تنفس غبار و بخار ناشی از ذوب روی یا از سایر منابع، وارد شش­ شود. روی می ­تواند از راه پوست نیز به بدن وارد شود، اما جذب روی از طریق پوست بسیار اندک است. خطرات ناشی از افزایش این عنصر در بدن، در کودکان به دلیل احتمال بالای بلع ناخواسته، نسبت به بزرگسالان بسیار بیشتر می­باشد.
۱-۸-۲-۲- سرب (Pb)
این عنصر دارای عدد اتمی ۸۲ و عدد جرمی ۱۹/۲۰۷ می­باشد و در گروه ششم جدول تناوبی قرار دارد. سرب دارای حالت­های اکسایش ۰، ۲+ و ۴+ است. این عنصر که رایج­ترین فلز سنگین سمی است یک گوگرد دوست قوی محسوب می­ شود که به طور عادی در سولفید­ها یافت شده و کانی رایج گالن را تشگیل می­دهد(مر و زائری، ۱۳۸۲). میانگین غلظت سرب در پوسته زمینppm14 می­باشد و گستره آن در خاک­های بدون آلودگی ppb200 – ۲ است، در حالی که در خاک آلوده این گستره تا ppm30 -1 است.
غلظت بالای سرب در مناطق با تراکم ترافیکی بالا و حجم انبوه اتومبیل( بخصوص در مناطقی که رانندگی نیازمند استفاده مکرر از ترمز، و حرکت مجدد است) قابل ملاحظه می باشد و بر اساس مطالعات پیشین، این عنصر پس از روی در محیط شهری از نظر میزان آلودگی در رتبه دوم قرار دارد. همانطور که گفته شد یکی از منابع مهم سرب در محیط­های شهری در گذشته، سرب موجود در بنزین خودروها بوده­ است. ترکیب این سرب به صورت تترااتیل سرب( مایعی بی رنگ، چرب و سمی) است که به اختصار سرب خوانده می­ شود. این ترکیب به دلایل مختلف به بنزین خودروهایی که بین اواسط دهه ۱۹۴۰ تا اواخر ۱۹۷۰ میلادی تولید می­شدند، افزوده می­شد. از جمله این دلایل می­توان به مواردی از قبیل تسهیل احتراق بنزین در موتور، دارا بودن خاصیت جلوگیری از کوبش موتور و نیز خاصیت روان­کنندگی بالا که مانع اصطکاک قطعات موتور می­ شود، اشاره کرد. اما خودروهای جدید( خودروهای تولیدی دهه ۱۹۸۰ تا کنون) به دلیل اضافه شدن کاتالیزور مبدل، به گونه ­ای تولید می­شوند که نیازی به سوخت سرب­دار ندارند، و بنابراین، به تدریج استفاده از سرب در بنزین در اکثر نقاط دنیا رو به کاهش است، هرچند همچنان در بسیاری از کشورهای درحال توسعه هنوز از بنزین سرب­دار استفاده می­ شود(Bergback et al., 2006).
سرب در بافت­های بدن جذب پروتئین­ها می­ شود، و بیشترین اثر سمی خود را بر مغز و اعصاب بر جای می­ گذارد. سرب در سلول­ها، جانشین کلسیم شده، و فعالیت سلولهای بدن که کلسیم در آنها نقش اصلی دارد، مختل می­ کند. سرب ارتباط سلول­های عصبی را با یکدیگر، و با سایر سلول­ها ضعیف کرده، و در ضربان قلب، انقباض عضلات، و همچنین سلامت استخوان­ها و زمان انعقاد خون و فعالیت کلیه­ها اختلال ایجاد می­ کند. سرب با مهار کردن دو آنزیم اصلی در چرخه هموگلوبین، تولید آن را کم کرده و باعث کم­خونی می­ شود. در این میان کودکان بیش از همه در معرض خطر هستند. آلودگی سرب در این مرحله سنی، سلول­های مغزی را که در اوج رشد هستند را مهار کرده، و آنها را به کند ذهنی و دیر آموزی می­کشاند. بطوریکه در کلاس­های درس و زمین­های بازی توان رقابت با همسالان خود را ندارند. کودکان مسموم، بدرفتار شده و روحیه ناسازگار پیدا می­ کنند. مسمومیت­های شدید و طولانی منجر به کم­خونی، ضایعات کلیوی و تشنجات عصبی شده، و ممکن است به اغما و حتی مرگ آنها منتهی شود. مسمومیت سرب در دوران بارداری، سلامت جنین را تهدید می­ کند. نفوذ سرب از طریق بند ناف، رشد جسمی و مغزی جنین را کند کرده و امکان سقط، تولد زودرس و نارس بودن نوزاد را زیاد می­ کند. صدمات مغزی وارد شده در دوران جنینی و نوزادی در کاهش ضریب هوشی و توان یادگیری اطفال در آینده بسیار موثر است. مسمومیت سرب در بزرگسالان باعث افزایش فشارخون می­ شود. کارکنان گارگاه­هایی که با سرب سروکار دارند، از ضعف انگشتان و مچ دست و پا شکایت دارند. با ادامه مسمومیت، عضلات ضعیف شده و درد مفاصل نیز به آن اضافه می­ شود. این افراد به تدریج مهارت خود را از دست داده و اخلاقی بد و رفتاری احساساتی پیدا می­ کنند. با افزایش مسمومیت، حفظ تعادل در بدن در حالت ایستاده مشکل شده، و سرگیجه و استفراغ­های مکرر همراه با تشنج ظاهر می­ شود، که در صورت ادامه یافتن ممکن است منجر به اغما می­ شود. مسمومیت با سرب می ­تواند از راه تنفس گرد و غبار هوای گارگاه­ها و پمپ بنزین­ها یا زندگی در حاشیه بزرگراه­ها و بازی کودکان زیر پل­های پرترافیک ظاهر شود.
۱-۸-۲-۳- مس (Cu)
مس عنصری آهن­دوست است. این عنصر با عدد اتمی ۲۹ و عدد جرمی ۵۴/۶۳ در گروه ۱-Bجدول تناوبی قرار دارد. اکسایش سطحی کانی­های حاوی مس مانند کالکو پیریت CuFeS₂ به رها شدن Cu²⁺ موجود در کمپلکس­های کربناتی و دیگر اکسید­ها، منجر می­ شود(مر و زائری، ۱۳۸۲). این عنصر از نظر فراوانی بیست و ششمین عنصر فراوان در پوسته زمین است(Adriano, 1986).
پوشش مس­دار لنت ترمز خودروها مهم­ترین منبع ورود این عنصر به غبار خیابان است. بخش قابل­توجهی از موادی که در آنها عنصر مس به کار رفته است، چندان در معرض فرسایش و خوردگی شیمیایی قرار نمی­گیرند. از آن جمله می­توان به اجسامی که در آنها آلیاژ برنج به کار رفته ­است، یا خطوط سیم­کشی برق اشاره کرد. اما همانطور که گفته شد مواردی از قبیل پوشش لنت ترمز خودروها موجب ورود مقدار زیاد این عنصر به محیط می­شوند. به­عنوان مثال گسیل مس از لنت ترمز، مهم­ترین منبع مس موجود در غبار خیابان حتی خاک و آب باران است که محدود به مکانهای پر ترافیک نبوده، و ذرات ریز حاصل از آن ممکن است تا فواصل دور حمل شوند(Merian and Ancke, 2004). مس در روغن اتومبیل­ها نیز استفاده می­ شود. باید توجه کرد که در مناطق حاره­ به علت دمای بالا، فرسایش و فرسودگی لاستیک اتومبیل­ها بیش از مناطق دیگر است، و قاعدتاً میزان مس در غبار خیابان این مناطق نیز بیشتر است(Moller et al., 2005).
مس در اثر احتراق سوخت­های فسیلی نیز وارد هوا می­ شود. این مس قبل از اینکه از راه بارش باران ته­نشین شود، مدت طولانی در جو باقی می­ماند. بنابراین غلظت آن در خاک و غبار خیابان کاهش می­یابد. در نتیجه بعد از ته­نشینی مس موجود در جو، خاک و غبار حاوی مقدار زیادی مس خواهد شد. مس هم از راه منابع طبیعی، و هم در اثر فعالیت­های بشر، در محیط پراکنده می­ شود. از جمله منابع طبیعی آن، گرد و غبار حاصل از باد، گیاهان فاسد شده، آتش­سوزی جنگل­ها و افشانه دریا می­باشد. تنها تعداد اندکی از فعالیت­های معدنی، تولید فلز، صنایع چوب و تولید کودهای فسفاتی منابع انسانزاد مس را تشکیل می­دهد.
مس در غذا، آب آشامیدنی و هوا وجود دارد. به همین دلیل غلظت قابل توجهی مس از طریق خوردن، آشامیدن و نفس کشیدن وارد بدن انسان می­ شود. جذب مس برای بدن انسان حیاتی است. زیرا مس از عناصر کمیابی است که بدن انسان به آن نیاز دارد. اگرچه بدن انسان می ­تواند حضور مقدار زیادی مس را تحمل کند، اما غلظت بیش از حد آن برای سلامت انسان ضرر دارد. بسیاری از ترکیبات مس بر روی رسوبات یا ذرات خاک ته­نشین شده، یا به این ذرات می­چسبد. ترکیبات انحلال­پذیر مس نیز برای سلامت انسان مضر هستند. معمولاً پس از فعالیت­های کشاورزی ترکیبات انحلال­پذیر در آب مس، در محیط آزاد می­شوند. غلظت مس موجود در هوا بسیار کم است، بنابراین ورود مس به بدن انسان از راه تنفس ناچیز است. اما افرادی که در نزدیکی واحدهای ذوب و فراوری مس زندگی می­ کنند، ممکن است مقدار بیشتری مس در مقایسه با افراد عادی دریافت و استنشاق نمایند. در محیط کار، انتشار مس منجر به ایجاد عوارض آنفولانزا مانندی می­ شود که به آن تب فلز می­گویند. این عوارض که در اثر حساسیت بیش از اندازه ایجاد می­ شود، بعد از دو روز از بین می­رود. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض مس، باعث آبریزش بینی، دهان، چشم، سردرد، دل درد، سرگیجه و اسهال و استفراغ می­ شود. جذب مقدار زیادی مس باعث آسیب به کبد و کلیه و حتی مرگ می­ شود. اما سرطان­زایی مس هنوز اثبات نشده است. در بسیاری از مقالات علمی، رابطه بین قرار گرفتن طولانی مدت در معرض غلظت بالای مس، و کاهش هوش نوجوانان، مشخص شده است. ارتباط آن با ایجاد سرطان در انسان مورد بررسی است. قرار گرفتن در معرض دود، و گرد وغبار مس هم موجب “تب بخار فلز” می­ شود. این بیماری در غشای مخاطی بینی تغییر ایجاد کرده و آن را تضعیف می­ کند. در بیماری ویلسون، سمناکی مس باعث سرطان کبد، آسیب مغز، بیماری­های کلیوی، و رسوب مس در قرنیه می­ شود. حداکثر میزان تراکم مجاز مس در هوا۰/۱ می­باشد، و از این حد بیشتر باعث آلودگی هوا می­ شود.
۱-۸-۲-۴- آهن (Fe)
آهن فراوان­ترین عنصر زمین بوده و چهارمین عنصر فراوان پوسته است. این عنصر ویژگی­های مرزی سنگ­دوست، آهن­دوست و گوگرد­دوست دارد، و در کانی­های سولفیدی مانند پیریت و به شکل اکسیدی رایج است(مر و زائری، ۱۳۸۲). سرنوشت این عنصر به عوامل محیطی مانندpHو Ehوابسته است. کمپلکس­های آهن با لیگاندهای آلی تأثیر مهمی بر سرنوشت فلزات در محیط دارند((Kabata-Pendias and Mukherjee, 2007. گستره غلظت طبیعی این عنصر در خاک ۱۰-۱/۰ درصد است.
مطالعات انجام شده در نقاط مختلف دنیا، منابع مختلف طبیعی و انسانزاد آهن موجود در غبار خیابان را مشخص کرده است. از میان منابع طبیعی می­توان به غلظت بالای آهن در خاک منطقه مورد مطالعه، و منبع انسانزاد آهن مشتق­ شده از فعالیت­های صنعتی و یا فرسایش و خوردگی اتومبیل ها و فرسایش و سایش مواد به کار رفته در لنت ترمز(غبار ترمز) اشاره کرد(Adachi and Tainosho, 2004; Garg et al., 2000; Hildemann, Markowski, &Cass, 1991; Thomson, Mcbean, Snodgrass, &Monstrenko, 1997).
به­رغم اثرات مثبت و مزایای آهن در بدن، اگر غلظت بیش از حد مجاز غبار، یا بخار اکسیدآهن تنفس شود، مشکلات معدی و ریوی خوش­خیمی را به نام سیدروسیس((Siderosis را سبب می­ شود. این بیماری با بهره گرفتن از اشعه ایکس قابل تشخیص است. اختلال فیزیکی خاصی با بیماری سیدروسیس پیش نمی­آید. تنفس مقدار فراوانی اکسید آهن( بخصوص کارگرانی که در چنین محیط­هایی کار می­ کنند) خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش می­دهد.
۱-۸-۲-۵- کادمیم (Cd)
کادمیم عنصری به نسبت نا­رایج در محیط طبیعی، و فلزی به شدت گوگرد­دوست است که بیشتر در ترکیب با گوگرد یافت می­ شود. این عنصر با عدد اتمی ۴۸ جزء عناصر واسطه محسوب می­ شود و با توجه به این که بسیار سمی است، گمان نمی­رود برای حیات ضروری باشد. میانگین غلظت کادمیم در پوسته زمین ppm1/0 می­باشد(مر و زائری، ۱۳۸۲). میانگین غلظت کادمیم در خاک غیر آلوده ppm35/5 است(مُر و زائری، ۱۳۸۲). در خاک آلوده غلظت آن به بافت خاک بستگی دارد، و می ­تواند گستره­ای mg.kg^-151/0- 22/0 داشته باشد(Kabata-Pendian and Pendias, 1999). در بیشتر خاک­ها ۹۹% Cd در ارتباط با کلوئیدهای خاک است.
شستشوی خودروها، و کادمیم بکاررفته در مواد رنگی، مهم­ترین منابع شناخته شده گسیل این عنصر در به محیط­های شهری، از جمله غبار خیابان محسوب می­ شود. سولفیدکادمیم در صنایع نیمه­رسانا، کاربرد داشته و همچنین از آن در ساخت رنگدانه­های زرد، نارنجی و قرمز استفاده می­ شود که به صورتS(Hg,Cd) وCd(Se,S) است. در پلی­استرن، پلی­استن، پلی­پروپن، پلی­کربنات استفاده می­ شود. سایر کاربردهای مهم کادمیم، شامل ورقه­های فلزی، و باطری­های نیکل- کادمیم و نیز در پلی­وینیل است. مهم­ترین منبع کادمیم در غبار خیابان فعالیت­های صنعتی است اگرچه فرسایش رنگ جاده­ها و خیابان­ها نیز منبع مهمی برای کادمیم موجود در غبارخیابان است.
آسیب­رسانی کادمیم به عواملی همچون شکل کادمیم موجود، مقدار کادمیم دریافت شده، و راه ورود آن به بدن بستگی دارد. غلظت بالای کادمیم در هوای تنفسی می ­تواند به شدت به ریه­ها آسیب رسانده و باعث مرگ شود. ولی مقدار اندک آن در هوای تنفسی در زمان طولانی، باعث تجمع آن در کلیه­ها و آسیب به آنها، و همچنین شکنندگی استخوان­ها شود. مطالعات انجام شده بر روی موش­ها وهمسترها(نوعی موش بزرگ) که کادمیم را تنفس می­کردند، نشان داد که کادمیم ایجاد سرطان ریه نمی­کند، ولی در موشهای صحرایی(rats) سرطان ریه را توسعه می­دهد. در مورد انسان­، مطالعات دقیقی مبنی بر اینکه کادمیم تنفس شده بر روی نازائی آنها تأثیر دارد یا خیر، انجام نشده است، ولی این مطلب در مورد موشهای صحرایی ماده و موش­ها صدق می­ کند. همچنین کادمیم استنشاق شده می ­تواند در موش­ها و موشهای صحرایی باعث آسیب­های کبدی و تغییراتی در سیستم ایمنی شود. کادمیم بلعیده شده، در غلظتهای زیاد، می ­تواند به­شدت معده را تحریک، و منجر به اسهال و استفراغ و بعضی اوقات مرگ می­ شود. خوردن و آشامیدن مواد حاوی کادمیم گاهی اوقات، باعث افزایش فشار خون، فقر آهن، بیماری­های کبدی و همچنین آسیب­های مغز و اعصاب، می­ شود ولی در انسان­ غلظتی که باعث ایجاد این بیماری­ها شود، هنوز مشخص نشده است. مطالعات نشان می­دهد که حیوانات جوان­ کادمیم بیشتری نسبت به حیوانات پیر جذب می­ کنند. کادمیم از راه بدن مادر نمی­تواند به آسانی به جنین منتقل شود ولی گاهی اوقات این اتفاق از راه جفت رخ می دهد.
۱-۸-۲-۶- کروم (Cr)
این عنصر با عدد اتمی ۲۴ از مهم­ترین آلاینده­های محیط­زیست است. کروم هفتمین عنصر فراوان در پوسته زمین است و در طبیعت به صورت دو اکسید پایدار یافت می­ شود.
کرومات Cr⁺⁶ که دارای بار منفی بوده و در آب بسیار انحلال­پذیر است.

هسته تجارتالکترونیکی تجارت الکترونیکی جزئی
ممحصول دیجیتال

محصول دیجیتالی محصول دیجیتالی
فرآیندهای مجازی
محصول فیزیکی
تجارت سنتی
تجارت سنتی
فرایند فیزیکی
فرایند دیجیتالی عامل دیجیتالی

شکل ‏۲‑۱۲تجارت سنتی الکترونیک جزئی و کامل
همچنین چوی^[۹۳] بیان می کند که سازمان های فیزیکی مربوط به اقتصاد سنتی که سازمان های خشت و هاون یا قدیمی نامیده می شوند از تجارت سنتی استفاده کرده، در حالی که شرکت هایی که تجارت الکترونیکی را به کار می گیرند مربوط به اقتصاد نوین بوده و به سازمان مجازی معروف شده اند.سازمان های تیک و هاون شرکت هایی هستند که برخی از فعالیت های خود از تجارت الکترونیکی استفاده می کنند. در حال حاضر وضعیت به کارگیری تجارت الکترونیکی در سطح سازمان ها به نحوی است که شاهد تغییر وضعیت سازمان ها از خشت هاون(سنتی یا قدیمی)به تیک_هاون(جدید)می توان بود.
ب)تجارت الکترونیکی اینترنتی در مقابل غیر اینترنتی:
هرچند قسمت اعظم تجارت الکترونیکی از طریق اینترنت صورت می گیرد،ولی تجارت الکترونیکی همچنین می تواند از طریق شبکه های رایانه ای خصوصی مثل شبکه ارزش افزوده ون^[۹۴]یا شبکه دسترسی محلی لن^[۹۵] یا حتی یک دستگاه رایانه منفرد(به عنوان مثال خرید نوشابه از دستگاه های خودکار که وجه آن با بهره گرفتن از کارت هوشمند پرداخت می شود)انجام شود(معمار نژاد،۱۳۸۷،ص۲۴ ).
ج)تجارت الکترونیکی و بازار الکترونیکی:
تجارت الکترونیکی بازار را به سمت الکترونیکی شدن هدایت می کند به نحوی که خریدار و فروشنده یکدیگر را به صورت بر خط یا آن لاین ملاقات کرده و کالاها و خدمات و پول و اطلاعات را مبادله کنند.بازار الکترونیکی ممکن است به وسیله سیستم های اطلاعاتی بین سازمانی و درون سازمانی تکمیل شود.در سیستم اطلاعاتی بین سازمانی فرایند معاملات و جریان،اطلاعات بین دو یا چند سازمان تحت عنوان سیستم اطلاعاتی درون سازمانی مطرح شده و در این صورت تجارت الکترونیکی و کسب و کار درون سازمانی نامیده می شود(معمار نژاد،۱۳۸۷،ص۲۷).

چارچوب،طبقه بندی و محتوی تجارت الکترونیکی

به طور کلی دو نوع تجارت الکترونیکی شامل تجارت الکترونیکی بنگاه با بنگاه^[۹۶] و بنگاه با مشتری^[۹۷] بیشتر مورد توجه قرار می گیرد.در بنگاه با بنگاه معاملات بین بنگاه ها و یا بین یک کسب و کار با کسب و کارهای دیگر به صورت الکترونیکی انجام شده و در معاملات به صورت بر خط بین بنگاه و مشتریان و مصرف کنندگان صورت می گیرد.
انواع دیگر از تجارت الکترونیکی نیز قابل شناسایی است.به جزء در مورد کالا ها و خدمات محدودی مثل خدمات مالی،تجارت الکترونیکی هنوز به صورت کامل و معنی دار به عنوان یک عنصر اقتصادی مورد استفاده قرار نگرفته است.پیتر دراکر^[۹۸] در سال ۲۰۰۲ بیان نمود پیش بینی نشان می دهد که طی مدتی حدود ۱۰ الی ۲۰ سال،حجم تجارت الکترونیکی در فعالیت های اقتصادی کاملاً معنی دار خواهد شد.شبکه های رایانه ای به عنوان یکی از زیر ساخت های تجارت الکترونیکی مطرح است چرا که این شبکه ها به سرعت طبق استانداردهای مشخص در سطح بنگاه ها،منازل و کاربردهای دولتی به کار می روند.منظور از شبکه های رایانه ای ارتباط بین چند رایانه و یا دیگر وسایل الکترونیکی در محیط های مختلف به وسیله شبکه های ارتباطی شامل ارتباطات با سیم و بی سیم است.این ارتباط به کاربران اجازه می دهد که از ذخایر اطلاعاتی مراکز مختلف مرتبط با شبکه استفاده کرده و بدین وسیله ارتباط و همکاری بین مردم در مناطق مختلف جغرافیایی امکان پذیر می شود.اگرچه بعضی از مردم هنوز از رایانه های منفرد و بدون اتصال به شبکه استفاده می کنند،ولی اکثر آنها امروزه از طریق رایانه های خود به یک محیط شناخته شده شبکه ای به نام اینترنت و اینترانت متصل می شوند.این محیط ها قادرند تا تعداد زیادی از سازمان های خصوصی و دولتی در بخش های مختلف اقتصادی نظیر صنعت،کشاورزی و خدمات را به یکدیگر مرتبط نمایند(سهلانی،۱۳۸۸،ص۲۷)

چهارچوب تجارت الکترونیکی

تجارت الکترونیکی از زیر مجموعه هایی شامل فعالیت های متعدد،واحدهای سازمانی و نیز فناوری تشکیل شده است.چارچوبی که مفهوم تجارت الکترونیکی را توصیف می کند در شکل ۲_۱۵ نمایش داده می شود.در این شکل کاربردهای تجارت الکترونیکی شامل بازاریابی مستقیم،جستجوی شغل،بانک داری برخط ،دولت الکترونیکی،خرید و تدارکات الکترونیکی و.. در رأس قرار گرفته و شرکت ها برای استفاده از این کاربردها نیازمند اطلاعات صحیح،زیر ساخت ها و خدمات حمایتی می باشند.کاربردهای مختلف تجارت الکترونیکی به وسیله زیر ساختها وحمایتهای پنج گانه حمایت می شود(معمارنژاد،۱۳۸۷،ص۲۸).

کاربرد تجارت الکترونیکی
بازاریابی مستقیم،جستجوی شغل،بانکداری بر خط ،دولت الکترونیکی،خرید الکترونیکی الکترونیکی،خرید به صورت B2B،تجارت سیار،جراحی ها،انتشاران بر خط یا آنلاین،ارائه خدمات به مصرف کننده
شرکای تجاری
Joint ventune
بازارهای داد و ستد
الکترونیکی
خدمات حمایتی
نهادهای پشتیبانی کننده تجارت الکترونیکی،سیستم پرداخت و امنیت معاملات
بازاریابی و تبلیغات
تحقیقات بازار حمایت ها،محتوی وب
سیاست های دولت
مالیات،قوانین و مقررات،استانداردهای فنی
مردم
خریداران،فروشندگان،واسطه ها،مدیران، متخصصین
خدمات حمایتی
۱
زیر ساختهای معمول،خدمات تجاری(امنیت کارتهای هوشمند پرداخت های الکترونیکی،فهرستها،کاتولوگها)
۲
زیر ساختهای مربوط به توزیع اطلاعات(مبادله الکترونیکی داده ها پست الکترونیکی اتاق های گفت و گو
۳
محتوی چند رسانه ای زیر ساختهای مربوط به انتشارات شبکه ای
Java,Html,vrml

همانطور که خود پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله و سلم) نیز هدف بعثتشان را اتمام محاسن اخلاقی می دانند : « إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاق‏»^[۲۸]
و تعبیر به «إنما» که از ادات حصر است نشان می دهد که تمام اهداف بعثت پیامبر در همین امر یعنی تکامل اخلاقی انسان ها خلاصه می شود.
از نشانه های دیگر اهمیت قرآن مجید به تربیت اخلاقى ، تهذیب انسان ها و رشد و هدایت جامعه این است که خصلتهاى اخـلاقـى را مـلاک ارزش انسان مى داند:« إِنَّ أَکْرَمَکمُ‏ْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُم»^[۲۹]
همچنین خداوند متعال در قرآن کریم در مقام ستایش وتمجید پیامبران الهى ، آنان را به جـهـت دارا بـودن صـفـات اخـلاقـى نـیـکـو مـى سـتـایـد. بـراى مثال، حضرت ابراهیم(علیه السلام) را به خاطر برخوردارى از سه صفت عالى اخلاقى ستوده ، مى فرماید:
«إِنَّ اِبْراهیمَ لَحَلیمٌ اَوّاهٌ مُنیبٌ»^[۳۰]
«همانا ابراهیم بردبار، بسیار دلسوز و بازگشت کننده (به سوى خدا) بود.»
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله و سلم ) را نیز به اخلاق عظیم یاد می کند ، می فرماید:
« وَإِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظیمٍ»^[۳۱]
«همانا تو صاحب اخلاق عظیم و برجسته اى هستى.»
قـرآن کـریـم رمـز مـوفـقـیـت رسـول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) را در ایفاى رسالت خویش و گسترش توحید، اخلاق نیکوى آن حضرت مى داند و مى فرماید:
«فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ»^[۳۲]
«در پرتو رحمت الهى ، تو بامردم مهربان شدى ، در حالى که اگر خشن ، تندخو وسنگدل بودى از اطراف تو پراکنده مى شدند.»
دقت در سخنان و رفتار اهل بیت علیهم السلام اهمیت و جایگاه اخلاق را به خوبی نمایانگر است.در اینجا
به عنوان نمونه چند حدیث را از نظر می گذرانیم :
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند :«الخُلقُ وِعاءِ الدِّین»^[۳۳]
« اخلاق ظرف دین است .»
«یعنى دین در ظرف اخلاق پدید مى آید، رشد مى کند و باقى مى ماند.»^[۳۴]
امیرالمؤمنین علیه السلام نیز فرمودند: « إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ مَحَاسِنَ الْأَخْلَاقِ وُصْلَهً بَیْنَهُ وَ بَیْنَ عِبَادِهِ، فَیَجِبُ أَحَدَکُمْ أَنْ یَتَمَسَّکَ بِخُلُقٍ مُتَّصِلٍ بِاللَّهِ تَعَالَى‏ »^[۳۵]
«خداوند سبحان فضائل اخلاقى را وسیله ارتباط میان خودش و بندگانش قرار داده، پس واجب است که هر یک از شما دست به اخلاقى بزند که او را به خدا مربوط سازد.»
این روایت اهمیت اخلاق را بسیار خوب نشان می دهد چرا که فضیلت های اخلاقی را عامل قرب به خدا می داند و هدف عالی انسان در این عالم تقرب به خدای متعال می باشد .
آیت الله مکارم شیرازی در کتاب «اخلاق در قرآن» درمورد این روایت چنین توضیح داده اند :«خداوند بزرگترین معلّم اخلاق و مربّى نفوس انسانى و منبع تمام فضائل است، و قرب و نزدیکى به خدا جز از طریق تخلّق به اخلاق الهى امکان پذیر نیست. بنابراین، هر فضیلت اخلاقى رابطه اى میان انسان و خدا ایجاد مى کند و او را گام به گام به ذات مقدّسش نزدیکتر مى سازد.»^[۳۶]

حضرت علی علیه السلام می فرمایند: « لَوْ کُنَّا لَا نَرْجُو جَنَّهً وَ لَا نَخْشَى نَاراً وَ لَا ثَوَاباً وَ لَا عِقَاباً لَکَانَ یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نَطْلُبَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ فَإِنَّهَا مِمَّا تَدُلُّ عَلَى سَبِیلِ النَّجَاح‏ ‏»^[۳۷]
«اگر ما امید و ایمانى به بهشت و ترس و وحشتى از دوزخ، و انتظار ثواب و عقابى نمى داشتیم، شایسته بود به سراغ فضائل اخلاقى برویم، چرا که آنها راهنماى نجات و پیروزى و موفّقیّت هستند.»
این روایت صریحاً راهنمای سعادت وموفقیت را فضائل اخلاقی می داند .و نه تنها سعادت اخروی را بلکه این حدیث شریف سعادت دنیوی را نیز در گرو عمل به مکارم اخلاق می داند که مدعای این پایان نامه را بخوبی به اثبات می رساند .
مرحوم ملا احمد نراقی در کتاب معراج السعاده ثمره اخلاق را در به سعادت رسیدن انسان می داند آن هم سعادت مطلق که جامع سعادت دنیوی و اخروی می باشد: «ثمره تهذیب اخلاق رسیدن به خیر و سعادت ابدیه است و باید دانست که سعادت مطلق حاصل نمی شود، ‌مگر اینکه صفحه نفس، ‌در جمیع اوقات از همه اخلاق ذمیمه «معری »^[۳۸] و به تمام اوصاف حسنه «محلی »^[۳۹] باشد.»^[۴۰]
علامه جوادی آملی اهمیت اخلاق را چنین بیان کردند: «ما نیازمند به فراگیری همه معارف الهی هستیم لیکن در شرایط کنونی نیاز به علم اخلاق و به دنبال آن تهذیب روح بیشتر است. در ساختار جامعه مدنی بسیاری از امور باید فراهم آید که در رأس همه آن ها تهذیب روح است. روح مهذب و نفس مزکی آن قدرت را دارد که کمبودها را ترسیم کند؛ اگر روح تهذیب نشود نه تنها انسان از امکانات، بهره خوب نمی برد بلکه ممکن است امکانات بیشتر نتیجه سوء بیشتری را به دنبال داشته باشد، انسان مهذب جهان را پاکیزه نگه می دارد و انسان آلوده آن را آلوده می کند.»
یکی از محققین معاصر ارزش های اخلاقی را ضامن اجرای قوانین و ارزش های دینی می داند ومعتقد است تکاملی که برای انسان در مراعات اخلاق برای انسان بدست می آید بیش از آن است که فقط به احکام شرعی عمل شود :« با توجه به اینکه انسان موجودى با اراده و مختار است ، باید آگاهانه و آزادانه در پى اجراى دسـتـورات الهـى قـیـام کـنـد و ایـن گـونـه حـرکـت، بـا وضـع قـوانـیـن خـشـک و اعـمـال قـدرت تـحـقـق نـمـى یـابـد، بلکه باید انگیزه لازم در انسان پدید آید تا انسان بدون احـسـاس فشار وتنگنا در این راستا قیام کند و این انگیزه را ایمان و اخلاق پدید مى آورد و قوّت مـى بـخـشـد و قـوانـیـن الهـى در کـنـار ارزشـهـاى اخـلاقـى قابل اجراء مى گردد. بنابراین ارزشهاى اخلاقى نگهبان دین و ضامن اجراى قوانین خواهند بود. بـه عـلاوه ، رشـد وتـکـامـل دیـنى بشر نباید در حدّ اجراى قوانین الهى متبلور در واجب و حرام متوقف شود. از این رو تکامل دینى بیشتر، نیازمند ارزشهایى فراتر از حد ضرورت شریعت است و آن ارزشها در اخلاق نمودار مى گردد.»^[۴۱]

۲-۴. رابطه اعتقادات ، اخلاق و احکام

پس از بیان آنچه در اهمیت اخلاق آمد، تذکر این نکته نیز خالی از فایده نیست که همه دین اسلام اخلاق نیست بلکه همانطور که مشهور است دانشمندان علوم اسلامی تعلیمات اسلام را در سه بخش کلی تقسیم کرده اند :
۱- اصول عقاید اسلامى که نوعى از آن اصول سه گانه دین است: توحید و نبوت و معاد، و نوعى عقاید متفرع بر آنها مانند لوح و قلم و قضا و قدر و ملائکه و عرش و کرسى و خلقت آسمان و زمین و نظایر آنها.
۲-دستورات و بایدها ونباید های اخلاقی .
۳- احکام شرعیه و قوانین عملى که قرآن کریم کلیات آنها را بیان فرموده و تفاصیل و جزئیات آنها را به بیان پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله واگذار نموده است و پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله‏ نیز به موجب حدیث ثقلین که همه فرق اسلامى به نحو تواتر نقل نموده‏اند بیان اهل‏بیت خود را قائم‏مقام و جایگزین بیان خود قرار داده است.^[۴۲]
علامه طباطبایی در کتاب تعالیم اسلام ، دین را مجموعه این سه بخش تعریف می کنند : « دین، یک سلسله عقاید و دستورهاى عملى و اخلاقى است که پیمبران از طرف خداوند براى راهنمایى و هدایت بشر آورده‏اند. اعتقاد به این عقاید و انجام این دستورها، سبب سعادت و خوشبختى انسان در دو جهان است. پس اگر ما دین‏دار باشیم و از دستورهاى خدا و پیغمبر پیروى کنیم، هم در این دنیاى زودگذر خوشبخت مى‏شویم و هم در زندگى جاوید و بى پایان جهان دیگر، سعادتمند خواهیم بود. ما مى‏دانیم خوشبخت و سعادتمند کسى است که در زندگى خود هدف صحیحى داشته و در اشتباه و گمراهى به سر نبرد و داراى اخلاق خوب و پسندیده باشد و کارهاى نیکو انجام بدهد و در زندگانى پر از تلاطم دنیا قلبى مطمئن و دلى نیرومند و آرام داشته باشد. »^[۴۳] و در ادامه می افزایند « بنابراین، دین به سه بخش تقسیم مى‏شود: ۱. اعتقادات؛ ۲. اخلاق؛ ۳. عمل (احکام) »^[۴۴]
بنابراین برای دستیابی به سعادت فردی و اجتماعی انسان باید به همه این بخش ها توجه شود به خصوص که تأثیر کاربردی و عمیق اخلاق بعد از پذیرش اعتقادات صحیح در توحید و فروع آن و توجه به معاد و حیات اخروی و یقین به آن و شناخت نبوت ظاهر می گردد .
در اسلام روح دستورات اخلاقی و احکام شرعی توحید ویکتا پرستی است و همین هم موجب شده که برخلاف سایر مکاتب اخلاقی باید ها و نباید های اسلام علاوه براین که تأمین کننده سعادت دنیوی و مادی انسان هاست ،‌ آنها را نیز به سعادت اخروی می رساند .
صاحب تفسیر شریف المیزان می فرماید: «قانون هیچ‏گاه به نیکبختى نمى‏رسد جز آن‏که با ایمانى همراه باشد که نگاهبان آن اخلاق کریمه باشد، و اخلاق کریمه نیز تمامیّت نمى‏یابد مگر با یکتاپرستى و توحید. بنابراین، توحید ریشه‏اى است که درخت سعادت انسانى بر آن مى‏روید و شاخه‏هاى آن اخلاق کریمه است که در جامعه از همین شاخه‏ها، میوه‏هاى پاکیزه و نیکو به بار مى‏نشیند.»^[۴۵]
ضمانت اجرای بایدها و نبایدهای دینی اعم از اخلاقیات و احکام شرعی اعتقاد به خداوند و معاد می باشد. اعتقادات واصول دینی مؤید و نیرو دهنده و پشتوانه اخلاق است. علامه طباطبایی در این باب در المیزان فرموده اند: « قوانین و سنّت‏ها اگر چه در محدوده مفهوم، برخوردار از عدالت باشند و نیز احکام جزایى هر قدر با شدتِ عمل به اجرا درآیند، اما به هر حال در جامعه به‏طور کامل جریان نمى‏یابند مگر با اخلاق فاضله انسانى که ریشه ظلم و فساد را بر مى‏کند؛ فضایلى چون ملکه تبعیّت از حق، محترم شمردن انسانیت، عدالت، کرامت و …. . اما اخلاق به تنهایى قادر نیست جامعه را به نیکبختى برساند و انسان را به عمل صالح سوق دهد مگر آن‏که مبتنى بر توحید باشد… روشن است اگر اخلاق بر این [ریشه‏] عقیدتى استوار گردید، براى انسان هیچ چیز جز مراقبت کردن بر تحصیل رضاى خداوند متعال در اعمال و رفتارش باقى نمى‏ماند و تقوا مانعى است درونى در مقابل ارتکاب جرم. اگر تغذیه اخلاق از عقیده توحید نبود، دیگر براى انسان در اعمال حیاتى‏اش هیچ هدفمندى و غایتى وجود نمى‏داشت مگر بهره‏مندى از تمتّعات گذراى دنیوى و لذات مادى، و حداکثر او مى‏توانست امور معاش خود را سامان بخشد و [به وسیله قوانین اخلاقى بدون پشتوانه توحیدى‏] یک سرى قوانین اجتماعى دنیوى را دست و پا کند . »^[۴۶]
شهید مطهری نیز در بیان رابطه اخلاق و اعتقادات دینی چنین می فرمایند : « تجربه نشان داده که آنجا که دین از اخلاق جدا شده ، اخلاق خیلی عقب‏ مانده است . هیچ یک از مکاتب اخلاقی غیردینی در کار خود موفقیت‏ نیافته‏اند . قدر مسلم اینست که دین لااقل به عنوان یک پشتوانه برای اخلاق‏ بشر ضروری است . اینست که داد و فریادشان در این زمینه بلند است - با تعبیرات مختلف - که بشر هر اندازه که از لحاظ صنعت و تمدن پیش رفته ، از نظر اخلاق عقب مانده است . چرا ؟ زیرا مکاتب اخلاقی وجود نداشته . مکاتب اخلاقی که از قدیم بوده بیشتر مذهبی بوده و بس ، و به هر نسبت که‏ دین و ایمان ضعیف گردیده عملا دیده شده است که اخلاق بشر پائین آمده . اینست که برای ایمان ، لااقل به عنوان پشتوانه‏ای برای اخلاق- اگر نگوئیم تنها ضامن اجرای آن - باید ارزش فوق العاده قائل باشیم »^[۴۷]
در رابطه اخلاق و اعمال و احکام شرعی نیز باید گفت که خلق های پسندیده و صفات نیکو از طریق اعمال انسان است که در وجود او شکل می گیرد .
صاحب تفسیرالمیزان در کتاب قرآن در اسلام می فرمایند « هرگز قابل قبول نیست کسى که در مسائل جنسى یا در دزدى و خیانت و اختلاس مال و برداشتن کلاه مردم هیچ گونه بند و بارى ندارد صفت عفت‏نفس داشته باشد یا کسى که شیفته جمع‏آورى مال است و مطالبات مردم و حقوق واجبه مالى را نمى‏دهد با صفت سخاوت متصف شود یا کسى که به عبادت خدا نمى‏پردازد و هفته و ماهى به یاد خدا نمى‏افتد واجد ایمان به خدا و روز رستاخیز و داراى سمت بندگى باشد.
پس اخلاق پسندیده همیشه با یک رشته اعمال و افعال مناسب زنده مى‏ماند چنان که اخلاق پسندیده نسبت به اعتقادات اصلیه همین حال را دارند؛ مثلًا کسى که جز کبر و غرور و خودبینى و خودپسندى سرش نمى‏شود اعتقاد به خدا و خضوع در برابر مقام ربوبى را نباید از وى توقع داشت و کسى که یک عمر معنى انصاف و مروت و رحم و عطوفت را نفهمیده است نمى‏شود ایمانى به روز رستاخیز و بازخواست داشته باشد.»^[۴۸]
خداى متعال در خصوص ارتباط اعتقادات حقه و اخلاق پسندیده- که خود نوعى از اعتقاد هستند- به عمل مى‏فرماید: «إِلَیْهِ یَصْعَدُ الکَلِمُ الطَّیِّبُ وَالعَمَلُ الصّالِحُ یَرْفَعُهُ»^[۴۹] «سخن (اعتقاد) پاک به سوى خدا صعود مى‏کند و عمل صالح بلندش مى‏کند- یعنى در صعود اعتقاد کمک مى‏کند.»
مفسرین ” الکلم الطیب ” را به اعتقادات صحیح به توحید و خداوند متعال و معاد و حیات اخروی و نبوت تفسیر کرده اند .^[۵۰]
«به موجب این آیه شایستگى صعود به سوى خدا را که همان مقام قرب به اوست، کلام طیّب واجد است و آن عقیده حق است و عملى که براى آن (عقیده) صلاحیّت داشته و مناسب آن است، همان است که آن را بالا مى‏برد.»^[۵۱]
البته در پایان این نکته را متذکر می شویم که این پایان نامه اگر صرفا به مسائل اخلاقی پرداخته شده به خاطر عنوان تحقیق است ولی مبنای ما در شرح مرامنامه اخلاقی براساس مبنای اخلاقی قرآن - که بر اساس اعتقادات توحیدی استوار است - می باشد .

۲-۵. فطری بودن یا کسبی بودن اصول اخلاقی

یکی از مباحثی که در علم اخلاق در زمینه اصول اخلاق مطرح است در کسبی بودن یا فطری بودن آن است. وقتی به آیات و متون اخلاقی علمای اخلاق مراجعه می کنیم می بینیم اخلاق ویژگی ای دارد که هم می توان گفت فطری است هم کسبی. یعنی از یک منظر که بنگریم می بینیم اخلاق اصول فطری دارد که موهبتی خداوند است و از منظر دیگر انسان از نظر اخلاقی و ملکه و خوهای اخلاقی بالقوه آفریده شده است و باید در طول زندگی با کسب ملکات اخلاق کریمه خود را به سعادت و کمال برساند .
قرآن کریم در مورد اینکه انسان یکسری اصول فطری در وجودش نهاده شده است و گرایش به خوبی ها وبدی ها به وی الهام شده است در سوره شمس می فرماید :
« وَ نَفْسٍ وَ مَا سَوَّاهَا*فَأَلهَمَهَا فجُورَهَا وَ تَقْوَاهاَ »^[۵۲]
«و سوگند به جان آدمى و آن کس که آن را با چنان نظام کامل بیافرید. و در اثر داشتن چنان نظامى خیر و شر آن را به آن الهام کرد.»^[۵۳]
همچنین خداوند متعال در مورد اینکه انسان خودآگاهى فطرى نسبت به نیک و بد اعمال خود دارد اینچنین در مورد انسان می فرماید :
« بَلِ الْانسَانُ عَلىَ‏ نَفْسِهِ بَصِیرَهٌ»^[۵۴] «بلکه انسان خود بر نیک و بد خویش به خوبى آگاهست.»^[۵۵]
این بحث در کتب اخلاقی در ذیل مبحث نسبی بودن یا مطلق بودن اخلاق مطرح می شود شهید مرتضی مطهری در این زمینه انسان را دارای اصول اخلاقی درونی می داند که به معیار های انسانیت از آن تعبیر کرده است و این درونی وفطری بودن مانع از این می شود که اصول اخلاقی نسبی و متغیر شود: « آن کسانى که درباره اخلاق یک نوع اطلاق قائل هستند، مدعى هستند که اصولى کلى و ثابت که به منزله مدارهاى انسانیت است معیارهایى است که همه انسانها باید براساس همین معیارها ساخته شوند و بیرون از این معیارها بودن ضد انسانیت است. یا به تعبیر دیگر: خود انسانیت یک امر نسبى نیست (چون اخلاق یعنى انسانیت، در مقابل حیوانیت) …. انسانیت مثل یک کادرى است که انسان با این کادر باید پرورش پیدا کند خیلى چیزها تغییر پیدا مى‏کند ولى انسانیت عوض نمى‏شود که روزى انسانیت یک چیز باشد روز دیگر چیز دیگر باشد. بله، در انسانیت ممکن است که کسى کاملتر باشد ولى این معنایش خروج از آن کادر معین نیست.» ^[۵۶]

۹- تهدیدات خارجی (تهدیدات خارجی که تمامیت ارضی و امنیت ملی را هدف قرار دهد میتواند با ایجاد جبهه واحد به همگرایی ملی کمک نماید.) (حافظ نیا،۱۳۸۱)
۳-۱۱-۱ دفاع وحراست از تمامیت ارضی
دفاع از تمامیت ارضی و سرحدات کشور بخشی از وظائف ذاتی همه حکومت های سیاسی است. این امر وقتی گرداگرد سرزمین ملی موزائیکی از اقوام مختلف باشد اندکی دشوارتر خواهد بود.
در ایران مرزهای قومی با مرزهای سیاسی منطبق نیستند و زبانه های قومیت ها به آن سوی مرزها کشیده شده است. یکی از مهمترین اموری که زمامداران حکومت باید تدبیر کارآمدی در مورد آن داشته باشند تقویت حمیت و انسجام ملی است. چه در اینصورت، اقوام پیرامونی خود همانند سدی محکم در برابر تجاوزات و تهدیدات احتمالی خارجی و توطئه های عناصر داخلی مقاومت می نمایند.
جنگ تحمیلی نشان داد که در پرتو تعالیم عالیه دینی و انگیزه های مقدس وطن دوستانه جوانان خرمشهری و آبادانی با رشادت تمام از تمامیت ارضی کشور دفاع کردند و در این دفاع مقدس ترک و لر و ترکمن آنان را همراهی و یاری نمودند.
۳-۱۲- فرصت های ناشی از تنوع قومی
۳-۱۲-۱- تعدد قومی یا تکثر فرهنگی
یکی از سیاستهای دولت پهلوی یکسان سازی فرهنگی برای تحقق پروسه ملت سازی در ایران بود.

در این فرایند می بایست هویت ملی ایرانیان بر مبنای اسطوره های پیش از اسلام و مبانی سکولاریستی غربی تجدید بنا می گردید. دین و آموزه های متعالی اسلام کم رنگ و کم رنگتر می شد و خرده فرهنگهای قومی در ماشین فرهنگسازی رژیم پهلوی خرد و در قالب های تعریف شده غربی شکلی نو می یافت.
رضاه شاه پهلوی متأثر از جریان نوسازی و مدرنیته که درهمسایه غربی با پشت سر گذاشتن دین نمود و ظهور یافته بوداندیشه اجرای نسخه ای مشابه را درسرمی پروراند.
پوشش هم شکل و گویش واحد اولین گام های یکسان سازی فرهنگی بودند که باید ایران بصورت جدی پیگیری می شد.
اجرای آئین های مذهبی و محلی با محدودیت مواجه بود و اقوام و خرده فرهنگهای آنان مورد استهزأ و تحقیر واقع می شدند. این رویه در سیاستهای فرهنگی پهلوی دوم نیز همچنان پیگیری می شد.
برغم تصورات غلط رژیم شاهنشاهی دین و مذهب شیعه نه تنها مایه عقب ماندگی، تشتت و افتراق ملت نبود؛ بلکه تاریخ صفویه، شاهد کارکرد مثبت دین بعنوان عنصر وحدت بخش و ضامن انسجام و اقتدار ایرانیان است.
هویت ملی ایرانیان ترکیبی است از مجموع هویت های دینی، ملی و قومی مردم که اگر تنوع و تکثر فرهنگی و همزیستی هویتهای قومی را در راستای هویت ملی قرار ندهیم ناخود آگاه غنای محتوایی آنرا در معرض تهدید قرار داده ایم.
تنوع و تکثر قومی یا بعبارتی فرهنگی ملت ایران فرصت بزرگی است که فرا روی نظام اسلامی قرار گرفته است و ایران اسلامی با اتکای به این منبع عظیم و سرشار است که قادر به بقای فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی در برابر جریان جهانی سازی فرهنگی است. از اینرو اتخاذ رهیافتهای مبتنی بر تکثر فرهنگی در سیاستگذاریهای کلان می تواند بهترین و بیشترین بهره را عاید کشور نماید. ودر شکل دهی هویت ملی مؤثر واقع شود.
۳-۱۲-۲- تنوع قومی و توسعه حوزه تأثیر ملی
همبودی اقوام ترک، لر، کرد، بلوچ و ترکمن در کنار سایر اقوام اگرچه الزامات خاصی را برای مدیریت جامعه ایرانی در پی داشته اما تنوع قومی در ترکیب جمعیتی ایران فرصتهای جدیدی را نیز فراروی مدیریت کشور قرار داده است.
زبانه های اقوام ایرانی در ورای مرزهای سیاسی امتداد یافته اند. اگر از این طریق بخش های داخلی از تحولات فرامرزی متأثر می شوند به همین ترتیب تحولات سیاسی، فرهنگی و اقتصادی درون مرزی اقوام نیز می تواند زبانه های قومی آنسوی مرز را متأثر سازد.
بدین ترتیب فرصتی جدید پدید می آید تا مدیریت کلان جامعه با برنامه ریزیهای دقیق علاوه بر مدیریت پویای تحولات در داخل مرزهای سیاسی به توسعه نقش منطقه ای کشور از طریق تأثیرات اقوام بر زبانه های قومی که گاه چند کشور را در بر میگیرد، دست یابد.
این امر حوزه تأثیر سیاست های دولت را تا سطوح منطقه ای توسعه می دهد و قدرت تعامل سیاسی کشور با همسایگان و قدرتهای منطقه ای را بصورت محسوسی افزایش می دهد.
پس از انقلاب اسلامی قدرت الهام بخش نظام اسلامی متبنی بر دین اسلام و ایدئولوژی استعمار ستیز و عدالتخواه آن کشور های مسلمان منطقه را تحت تأثیر قرار داده و ایران را در بین کشور های اسلامی به جایگاه ویژه ای رسانده است.
ایران کوشیده در کشورهای همزبان یا دارای مشترکات قومی و فرهنگی نقش فعالی ایفاء نماید. کردستان عراق همواره از حمایتهای انسان دوستانه ایران در تقابل با رژیم استبدادی بعث برخوردار بوده است. ملت ایران با پذیرش پناهند گان افغانی آنان را در برابرسلطه شوروی سابق وکسب استقلال یاری رسانده و امروز کمک های بی دریغ ایران به مردم مسلمان عراق برای رسیدن به آرامش و بازسازی کشور پس از ویرانی هایی که اشغالگران بر جای گذاشته اند همچنان ادامه دارد.
میانجیگری های ایران درجنگ قره باغ ما بین دو کشورهمسایه نیز مؤثربوده است. ایران اسلامی می تواند با تلقی فرصت ازتنوع قومی خود و تدوین استراژی تعامل پویا با اقوام مشابه در کشورهای همجوار به توسعه روز افزون نقش منطقه ای خود بیاندیشد و از این ره آورد سطح تعاملات خود با قدرتهای فرا منطقه ای را ارتقاء دهد.
۳-۱۲-۳- تنوع قومی عامل توزیع فضایی جمعیت
فضای جغرافیایی کشور به گونه ای است که تفاوت های اقلیمی و اقتصادی بسیاری در بین مناطق مختلف وجود دارد. بخشی از نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی نیز معلول ویژگی های جغرافیایی مناطقی است که از مواهب طبیعی کم بهره اند.
در این شرایط تنوع قومی و علایق ویژه اقوام به زادگاه و تاریخ و فرهنگ بومی و محلی آنان زندگی دشوار در مناطق گرم و خشک و کم باران یا کوهستانی، سرد و صعب العبور را برای ساکنین این مناطق قابل تحمل می کند.
شاید از این نظر تنوع و تعدد قومی موهبتی است که به توزیع فضایی جمیعت در پهنه سرزمین منجر گردیده و پاره ای دیگر از نیازهای کشور از جمله امکان بهره وری از مناطقی که شرایط زندگی دشوار است را فراهم و حتی دفاع سرزمینی از این مناطق را امکان پذیر می سازد با وجود این دولت مؤظف است در برابر مزیتهای جغرافیایی سایر مناطق امکانات اولیه اشتغال، رفاه و بهداشت و آموزش را برای جمیعت ساکن در این مناطق فراهم آورد.
۳-۱۲-۴- تنوع قومی عامل رقابت بین اقوام
این مزیت نیز یکی دیگراز فرصت هایی است که تنوع قومی به همراه دارد و در صورت برنامه ریزی، انگیزش های بسیاری رابرای توسعه مناطق فراهم می آورد و نشاط اقتصادی و عمرانی لازم را در مردم و مسئولان ایجاد می کند و از تبعیض و بی عدالتی هایی فضایی پیشگیری نمود توسعه متوازن را تضمین می کند.
۳-۱۲-۵- قومیت های فرامرزی و قابلیت تعاملات اقتصادی
علایق مشترک قومیت هایی که در دو سوی مرزهای سیاسی قرار دارند زمینه های بسیار مطلوبی را برای تعاملات فرهنگی واقتصادی فراهم می آورد.
بخش عمده ای از تعاملات اقتصادی بین کشورهای همسایه می تواند از طریق مبادلات مرزی و توسط تعاونی های مرزنشین انجام شود تا علاوه بر تحقق سیاست های اقتصادی موجبات شکوفایی اقتصادی مناطق محروم و حاشیه ای کشور را نیز فراهم آورد.
۳-۱۳- انطباق حوزه های ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک وجایگاه منطقه وایران
با تغییر شاخص ها در انتخاب قلمروهاى ژئواستراتژیک پس از پایان جنگ سرد و اولویت یافتن مسائل اقتصادى بر مسائل نظامى، انطباقى بین قلمروهاى ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک پدید آمد و در مباحث ژئواکونومیک، موضوع ژئوپولیتیک نفت و امنیت استراتژیک منابع انرژى بعنوان مهمترین عامل تعیین کننده در تعیین استراتژی هاى جهانى مطرح گردید.برهمین اساس در آغاز سده بیست و یکم دو عامل عمده «منابع و ارتباطات» نقش اصلى را در شکل‏گیرى مناطق ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک بازى مى‏کنند. با افکندن نگاهى به نقشه منابع انرژى در مى‏یابیم که بیش از ۷۰ درصد ذخایر نفت و گاز جهان در منطقه کوچکى از حوزه خلیج فارس تا حواضى دریاى خزر نهفته است و به همین دلیل این منطقه به عنوان «تکیه گاه قلمروهاى ژئواستراتژیک» انتخاب گردیده است که در این «گرانیگاه استراتژیک» کشور جمهورى اسلامى ایران نقش کلیدى و محورى دارد.روند کنونى تحولات نظام بین‏الملل، بیانگر این است که کشورى نقش قدرت برتر جهانى را در سده بیست و یکم بازى خواهد کرد که بتواند بر منابع و خطوط انتقال انرژى جهان بویژه نفت و گاز تسلط داشته باشد.این تفکر استراتژیک، بیش از هر چیز، کنترل منطقه‏اى را ایجاب مى‏کند که از کانال سوئز تا گذرگاه استراتژیک «مالاکا» را در برمى‏گیرد. این حوزه ژئواستراتژیک جدید، سه منطقه جغرافیایى را دربر دارد که عبارت است از:
۱ـ جنوب غرب آسیا با محوریت حوزه خلیج فارس به ویژه ایران.
۲ـ جنوب آسیا با محوریت هندوستان.
۳ـ جنوب شرق و شرق آسیا با محوریت ژاپن.
در این مثلث استراتژیک جدید «ایران نقشى حیاتى» دارد. زیرا تنها کشورى است که از امکانات ویژه‏اى براى انتقال انرژى از آسیاى مرکزى به خلیج فارس و دریاى عمان را دارد. همچنین ایران نقش بسیار مهم و محورى در ژئوپولتیک دریاى خزر و خلیج فارس دارد. دریاى خزر بیش از ۲۰۰ میلیارد بشکه نفت و ۲۷۹ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعى را در خود جاى داده است و شرکت هاى نفتى تا کنون بیش از ۴ میلیارد دلار براى استخراج این منابع انرژى هزینه کرده‏اند.از سوى دیگر خود کشور جمهورى اسلامى ایران به تنهایى داراى بیش از یکصد میلیارد بشکه ذخایر نفتى جزو چهار کشور اول جهان است و با ۸۰۰ تریلیون فوت مکعب ذخایر گاز طبیعى اثبات شده، پس از روسیه مقام دوم را در اختیار دارد. به طورى که در منطقه خاورمیانه، سهم ایران از ذخایر اثبات شده گاز طبیعى ۵۸ درصد است، همچنین ایران با یک درصد جمعیت جهان، ۱۵ درصد ذخایر گاز طبیعى جهان را در اختیار دارد. امنیت همه جانبه جهان در سده بیست و یکم به این مثلث ژئواستراتژیک بستگى دارد که ایران در مرکز آن قرار گرفته است و ایالات متحده آمریکا نیز کنترل این منطقه را محور استراتژیک سیاستهاى خود قرار داده است.اکنون منطقه خاورمیانه یک منطقه ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک است که در تحولات آتى جهان نیز نقش محورى خود را به عنوان کانون توجهات استراتژیک و «هارتلند مناطق استراتژیک جهان» حفظ خواهد کرد.بطور کلى حوزه خلیج فارس در معادلات استراتژیک جایگزینى ندارد و علت تفاوتهاى فاحشى است که در شمال و جنوب آن دیده مى‏شود. در حوزه خلیج فارس: ایران با داشتن بیشتر از ۲۰۰۰ کیلومتر ساحل مناسب عملیاتى و بنادر و لنگرگاههایى با توان پذیرش ناوگان بزرگ، وضعى استثنایى دارد، چرا که سواحل جنوبى خلیج فارس از این جهت با محدودیت بسیار روبرو هستند.
بنابراین تأمین امنیت منطقه استراتژیک خلیج فارس از هر جهت تنها با مشارکت ایران عملى خواهدبود.
قدرتهاى جهانى با توجه به همین واقعیت‏ها بود که پس از «انقلاب اسلامى» آشکار را این نکته را مطرح کردند که امنیت خلیج فارس باید بوسیله کشورهاى «فرامنطقه‏اى» تأمین شود، غافل از اینکه اگر عملیات نظامى صورت گیرد، موقعیت ایران به گونه‏اى است که مى‏تواند به بهترین صورت دست به عملیات تأخیرى بزند یا منافع قدرت هاى فرامنطقه‏اى را به اشکال مختلف به خطر اندازد.(رحیم پور،۵۷:۱۳۸۷)
واقعیت این است که ناامنى خلیج فارس نه به سود قدرت هاى بزرگ است و نه به سود کشورهاى منطقه، از طرفى هیچ نوع ترتیبات امنیتى که بتواند ضامن امنیت این گلوگاه مهم اقتصاد جهانى باشد، بدون ایران و یا به عبارتى بهتر بدون درنظر گرفتن نقشى مؤثر براى جمهورى اسلامى ایران محکوم به شکست است. بنابراین کشور جمهورى اسلامى ایران جایگاه بى‏بدیلى در عرصه نوظهور ژئواکونومى جهانى پیدا نموده است.زیرا همان گونه که قبلاً اشاره شد، هدف ژئواکونومى، برعکس ژئوپولتیک، سیاسى نیست، بلکه تأمین منافع ملى با بهره گرفتن از ابزارهاى اقتصادى است. امروزه دولتها، کارگزار و نماینده اقتصادى شرکتهاى بزرگ کشورشان هستند و همواره تلاش دارند. با بهره‏گیرى از موقعیت وتوان سیاسى خود، موجبات تسهیل ارتباطات و تبادلات اقتصادى در اختیار کشورهاى عرضه کننده است، دولتها نقش واسطه را میان شرکتها و صاحبان ثروت (متقاضیان) باز مى‏کنند و علمى که این سه شاخص را به یکدیگر ارتباط مى‏دهد، ژئواکونومى است، که مى‏خواهد با بازو و توان دولتها میان ملتها و صاحبان منابع ارتباطات معلوم و منطقى فراهم آورد و بدین سان در سراسر جهان قلمروهاى ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک برهم منطبق شده‏اند و علت این انطباق قدرت مانورى است که در موقع بحران مى‏توانند از خود نشان دهند.
۳-۱۴- قومیت و نژاد در غرب آسیا:
در بخش وسیعی از منطقه اعراب سکونت دارند . قومیت عرب و زبان عربی در کشور های عرب منطقه عامل مهمی هستند که آنها را به یکدیگر پیوند می دهند و در عین آنها را از مردم غیر عرب منطقه جدا می سازند . پس از اعراب دو گروه قومی و زبانی دیگر منطقه فارس ها و ترک ها می باشند که در ایران و ترکیه سکونت دارند . کشور دیگری که در منطقه یک قومیت با زبان مشخصی را در خود جای داده است ، اسرائیل است . این کشور با تأکید بر قومیت و مذهب یهود و احیا ء زبان عبری توانسته با جذب یهودیان از سراسر جهان در جهت شکل دادن ملت اسرائیل عمل نمایند. علاو ه برا ین برخی گرو های قومی و زبانی در منطقه حضور دارند که مختص به یک کشور نیستند بلکه در کشور های مختلف به عنوان گروه ها ی اقلیت حضور دارند . بزرگترین گروه اقلیت کرد ها هستند که عمدتاً در شمال عراق ، غرب و شمال ترکیه و شمال سوریه سکونت دارند.
در سطح ملی وجود اقلیت های قومی و مذهبی از آنجایی که می تواند تهدیدی علیه وحدت ملی به حساب آید ، توجه دولت ها را به سوی خود جلب می نماید . در کشور هایی که به علت عدم انسجام ملی
آسیب پذیر و شکننده اند ، دولت ها بیش از هر چیز بر وحدت ملی تا کید می ورزند. منازعات داخلی به ویژه منازعات قومی ، مذهبی به نحو فزاینده ای در حال تبدیل شدن به موضوعات بین المللی هستند. از زمان پایان جنگ سرد ، منازعات داخلی سهمی بیشتر از منازعات جهانی را به خود اختصاص داده است . بسیاری از این منازعات داخلی به نوبه ی خود شکل بین المللی به خود گرفته اند.
بر پایه سرشماری عمومی در آبان ماه ۱۳۹۰، جمعیت کشور ایران در حدود ۷۵٬۱ میلیون نفر، تراکم جمعیت در هر کیلومتر مربع ۴۵٫۶ نفر و میانگین رشد سالانه جمعیت معادل ۱٫۳ درصد بوده است. در چند سال اخیر رشد موالید حدود ۱٫۴ درصد بوده و در سال ۹۲ یک میلیون و ۴۷۱ هزار و ۸۳۴ موالید به ثبت رسیده است، افزایش نسبی موالید در استان‌های کشور وجود داشته اما در دو استان خراسان رضوی با رشد ۷٫۹ درصد و سیستان و بلوچستان با رشد ۷٫۳ درصد بیشترین رشد موالید را داشته‌اند.
۳-۱۵- جمعیت ایران در گذر زمان
در سال ۱۲۸۰ شمسی کل جمعیت کشور حدود هفت و نیم میلیون نفر برآورد شده است. جمعیت
کشور تا سال ۱۳۲۵ به ۱۵ میلیون نفر افزایش یافت. در سال ۱۳۵۱ به مرز ۳۰ میلیون و تا سال ۱۳۷۵ به ۶۰ میلیون نفر رسید.
بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ جمعیت ایران ۷۵ میلیون نفر بود که نسبت به سال ۱۳۳۵ چهار برابر شده است. بین ۱۳۶۵ تا ۱۳۶۵ نرخ رشد متوسط جمعیت به حدود ۴٪ رسید ولی به دلیل کاستن از نرخ‌های باروی بین ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ به ۱٫۳٪ رسید.

پردیس دانشگاه تهران که ازجنوب به خیابان انقلاب، از شمال به خیابان پورسینا و از شرق وغرب به ترتیب به خیابان‌ها‌ى قدس و۱۶آذر محدوداست در سال ۱۳۱۳ ه.ش در مساحتی به وسعت ۲۱ هکتار تاسیس شد. دراین مجموعه ساختمان دانشکده‌ها‌ى: هنر‌ها‌ى زیبا، ادبیات و علوم انسانى، علوم، فنى،حقوق و علوم سیاسى،پزشکى، دندانپزشکى، داروسازی و ساختمان کتابخانه مرکزى - که از مهم ترین کتابخانه‌ها‌ی کشور به شمار مى آید - ومسجد دانشگاه واقع شده است. سازمان مرکزی دانشگاه، اداره امور دانشجویى، مرکز بهداشت و درمان دانشجویان، دانشکده محیط زیست، جغرافیا، و… نیز در خیابان‌ها‌ی اطراف دانشگاه قرار دارند. نیز دانشکده‌ها‌ی علوم اجتماعى، علوم تربیتى، کوی دانشگاه، اقتصاد، الهیات و معارف اسلامى به ترتیب در امیرآباد شمالی و خیابان مطهری واقع شده‌اند. همچنانکه شماری دیگر از دانشکده‌ها‌ و مراکز تحقیقاتی و پژوهشى دانشگاه تهران در بیرون از تهران درشهر‌ها‌ی قم، کرج، پاکدشت، سارى، چوکا و نشتارود واقع شده اند. درسال۱۳۷۰ه.ش دانشکده‌ها‌ى: پزشکى، دندان پزشکى و داروسازى از دانشگاه تهران جدا شدند و دانشگاه علوم پزشکى تهران را تشکیل دادند.
۴-۳- ۲ دانشگاه صنعتی شریف
در سال تحصیلی ۴۹-۱۳۴۸ دانشکده مدیریت صنعتی و اقتصاد مهندسی به دانشکده مهندسی صنایع تغییر نام یافت و نخستین گروه از دانش آموختگان دانشگاه صنعتی شریف که مشتمل بر ۲۶۳ نفر لیسانس مهندسی در رشته‌‌ها‌ی مهندسی برق، مهندسی شیمی، مهندسی متالورژی، مهندسی مکانیک، ریاضی و فیزیک بودند، وارد بازار کار شدند. سایر دانشکده‌ها‌ در سال‌ها‌ی ذکر شده در بخش دانشکده‌ها‌ و… آغاز به فعالیت کردند.
در سال تحصیلی ۵۲-۱۳۵۱ به منظور گسترش علوم انسانی و اجتماعی، ایجاد و توسعه پژوهش‌‌ها‌ در زمینه‌‌‌ها‌یی که تکنولوژی را با جامعه و انسان پیوند می‌دهد، مرکز تعلیمات عمومی (مرکز معارف اسلامی‌فعلی) و زبان‌‌ها‌ی خارجی دانشگاه تشکیل شد.
در سال ۱۳۸۸ مرکز زبان‌‌ها‌ی خارجی با جذب دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد به مرکز زبان‌‌ها‌ و زبان شناسی تغییر نام داد. مرکز گرافیک مهندسی و مرکز کارگاه‌‌ها‌ی آموزشی به همراه مرکز تربیت بدنی از مراکز آموزشی فعال میباشند.
مراکز تحقیقاتی و پژوهشکدهها‌ی دانشگاه
در سال تحصیلی ۵۴- ۱۳۵۳ مؤسسه انتشارات علمی‌دانشگاه صنعتی شریف ایجاد شد تا به صورت غیرانتفاعی به نشر کتاب‌ها‌یی در زمینه ‌ها‌ی علمی‌و صنعتی اقدام ورزد.
با این همه رسالت دانشگاه منحصر به فعالیت در زمینه‌‌‌ها‌ی آموزشی و پژوهشی نبود. آنچه اعتبار و حیثیت این دانشگاه را دو چندان می‌سازد تلاش بی امان و پیگیر اکثریت دانشجویان و هیأت علمی‌آن در راه استقرار آزادی و استقلال کشور و اعتلای ارزش‌‌ها‌ی انسانی است. این دانشگاه از بدو تأسیس خود شاهد مبارزات دلیرانه گروهی از ارجمندترین نخبگان و جوانان ایرانی بر علیه دستگاه اختناق و رژیم سر سپرده پهلوی بوده است. در جریان این پیکار شکوهمند صد‌ها‌ تن به زندان‌ها‌ افتادند و شکنجه‌‌ها‌ی دژخیمان ساواک را به جان خریدند و ده‌‌ها‌ تن از گرامی‌ترین فرزندان این کشور به جوخه اعدام سپرده شدند، زیر شکنجه عمال حکومت جان باختند و در جنگ‌‌ها‌ی چریکی دلیرانه به خاک افتادند. همچنین این دانشگاه پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌ایران و در جریان هشت سال دفاع مقدس ۱۳۰ شهید را تقدیم نظام کرده است.
در بهمن ماه ۱۳۵۷ این دانشگاه موقتاً به «دانشگاه صنعتی تهران» تغییر نام داد و در پی یک همه پرسی که در مهر ماه ۱۳۵۸ در سطح دانشگاه به عمل آمد نام دانشگاه بار دیگر تغییر یافت و «دانشگاه صنعتی شریف» نام گرفت.
دانشگاه صنعتی شریف افتخار دارد که با بیش از چهل سال تجربه و فعالیت علمی‌خود توانسته است به یاری استادان کارآمد و محققین تلاشگر و دلسوز خود و همچنین با بهره‌گیری از امکانات آموزشی و آزمایشگاه‌‌ها‌ی مجهز، دانشجویان مستعد خود را در سطح کارآمدترین نیرو‌ها‌ی علمی‌و فنی کشور تحویل جامعه دهد. از این رو دانش آموختگان این دانشگاه به حمدا… اکثراً در سطح قویترین مهندسین و بالاترین مدیریت‌‌ها‌ی علمی، فنی و اجرایی کشور قرار گرفتها‌ند. دانش آموختگان این دانشگاه در آزمون‌‌ها‌ی متمرکز ورودی کارشناسی ارشد از نظر میانگین نمرات در آزمون مذکور و همچنین درصد قبولی از کارشناسی به کارشناسی ارشد در اکثر رشته‌‌‌ها‌ی فنی- مهندسی و علوم پایه مقام اول را بین دانشگاه‌‌ها‌ی کشور داشتها‌ند.
به عنوان نمونه در آزمون سراسری سال ۱۳۸۷ دانشجویان شریف در رشته ‌ها‌ی مهندسی کامپیوتر، مدیریت، مهندسی عمران، علوم کامپیوتر،IT، شیمی، مهندسی برق، مهندسی مکانیک، مهندسی و علم مواد و فلسفه هنر رتبه ‌ها‌ی اول را کسب نمودند.
همچنین آنها‌یی که به قصد ادامه تحصیل راهی خارج از کشور شده‌اند به خوبی در سطح بین‌المللی رقابت نموده، پس از کسب موفقیت‌‌ها‌ی والای علمی ‌منشاء خدمات ارزند‌ها‌ی شده‌اند. میزان انتشارات و مقالات علمی‌دانش‌آموختگان و اعضای هیأت علمی‌این دانشگاه در چند سال گذشته افزایش قابل توجهی را نشان می‌دهد. علاوه بر این دانشگاه در سال‌‌ها‌ی گذشته سهم عمد‌ها‌ی در تربیت نفرات اول آزمون سراسری و برگزیدگان المپیاد‌ها‌ی ریاضی، فیزیک، شیمی‌و کامپیوتر و آماده‌سازی آنها‌ برای شرکت در رقابت‌‌ها‌ی جهانی داشته و اکثریت قریب به اتفاق این عزیزان ضمن شرکت در رقابت‌‌ها‌ی جهانی و کسب مقام‌‌ها‌ی بین المللی، در این دانشگاه به تحصیلات خود ادامه می‌دهند.

همکاری صمیمانه و نزدیک اعضای هیأت علمی‌در گروه‌‌ها‌ و دانشکده‌‌ها‌ی مختلف با هم و با کارکنان و دانشجویان جوی از تفاهم و نمونه زیبایی از تلاش و کار دسته جمعی را در محیطی آموزشی و پژوهشی در این دانشگاه فراهم کرده است. این همکاری، تفاهم و همدلی، محیطی با نشاط، زنده و پویا در دانشگاه به وجود آورده که خود موجب شکوفایی و رشد فعالیت‌‌ها‌ی علمی‌و فرهنگی بین دانشجویان در این دانشگاه شده و تأثیر قابل توجهی در جذب دانشجویان نخبه کشور داشته است. از جمله این فعالیت‌ها‌ می‌توان به انتشار مجلات علمی‌ و فرهنگی دانشجویی توسط کلیه دانشکده‌‌ها‌ی این دانشگاه که بعضاً در سطح وسیع در کشور توزیع می‌شود و برگزاری گردهمایی‌‌ها‌ی علمی‌در سطح ملی و بین المللی و اجرای اردو‌ها‌ و سفر‌ها‌ی متنوع آموزشی اشاره کرد.
علاوه بر اعتبار علمی‌آنچه موجب اعتلای بیشتر این دانشگاه می‌باشد تلاش مداوم و هماهنگ دانشجویان، اساتید و کارکنان در استقرار ارزش‌ها‌ی انسانی، اخلاقی و اسلامی ‌بوده و از آن جمله مبارزه برای استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی‌ قبل از پیروزی انقلاب و دفاع از دستاورد‌ها‌ی آن و مشارکت در سازندگی پس از پیروزی را میتوان نام برد.
رؤسای دانشگاه از بدو تأسیس تا کنون
دکتر محمدعلی مجتهدی (۱/۹/۴۴ تا ۲۱/۱۱/۴۶)
پروفسور فضل اله رضا (۲۱/۱۱/۴۶ تا ۲۹/۵/۴۷)