هریک ازالگوهای نظری درمفهوم هوش عاطفی ( هیجانی )ازدودیدگاه طرح می شود:

دیدگاه های توانایی. دیدگاه های مرکب.(مایر،سالوی. گارسو،۲۰۰۰)

دیدگاه های توانایی هوش هیجانی را بطورکامل، برآمده ازتوانایی ذهنی می دانند وازاین روبه عنوان هوش خالص می نامند.

درمقابل دیدگاه های مرکب، هوش هیجانی را ترکیبی ازتواناییهای ذهنی وویژگیهای شخصیتی ازقبیل خوش بینی وخرسندی می دانند. درحال حاضرتنها مدل توانایی هوش هیجانی ازسوی جان مایروپیتر

سالووی ارائه شده است. مدلهای مرکب هوش هیجانی نیزبامفاهیم وروحی متفاوت ارائه شده است. بار- آن، گلمن، دولویکس وهیگس و…. ارائه کننده مدلهای گوناگون مرکب از هوش هیجانی هستند. ودرمجموع مهمترین مدلهای مختلف هوش عاطفی( هیجانی)عبارتند از:۱-مدل مایروسالووی۲- مدل گلمن۳- مدل بار- آن۴- مدل دولویکس وهیگس ۵- مدل رابرت کوپروآیمان  ساواف.

مدل مایر وسالووی، مدل توانایی هوش هیجانی (عاطفی) : این دودانشمند بیان کردند که افراددر توانا- ییشان برای پردازش اطلاعات مربوط به یک واقعه هیجانی و تواناییشان درارتباط دادن پردازش هیجا-

نی جهت شناخت وسیعتر، متفاوتند . مفهوم هوش هیجانی مایروسالووی بیان می کند که هوش هیجانی دارای  حیطه است. حیطه مفهوم هوش تجربی ( توانایی احساس کردن، پاسخگویی و استفاده درست از اطلاعات هیجانی) وحیطه استراتژیک ( توانایی فهم و مدیریت هیجان) ، هرحیطه نیزبه دوشاخه تقسیم می شود. ۱ - احساس وابراز هیجان ۲- تسهیل تفکربوسیله هیجان ۳- فهم ودرک هیجان ۴- تنظیم و مدیریت هیجان.

۱-احساس و ابرازهیجان : هوش هیجانی باظرفیت بیان احساسات شروع می گردد. احساس هیجانی شامل ثبت، توجه ومعنی سازی پیامهای هیجانی است به آن صورتی که درحالات صورت، تن صدا یا محصولات هنری – فرهنگی بیان گردیده اند. توانایی افراددرتوجه با ارزیابی وابراز حالات هیجانی خود ودیگران متفاوت است. بعنوان مثال افراد آلکسی تیمیک احتمالا به دلیل دشواری تشخیص احساسات، قادربه ابرازهیجاناتشان به صورت کلامی نیستند. افرادی که باسرعت ود قت هیجاناتشان راارزیابی وبیان می کنند بهترمی توانند به افراد ومحیط اطراف خود پاسخ دهند.
۲- تسهیل تفکربوسیله هیجان : تسهیل هیجانی تفکر، متمرکزبراین موضوع است که چگونه هیجان برروی سیستم شناختی اثرمی نماید وبه این ترتیب چگونه می تواند برای حل مساله، استدلال، تصمیم گیری و کارهای خلاق به کار رود. شناخت می تواند بوسیله هیجان (ا ضطراب، ترس…) مختل گردد و یا در سیستم شناختی الویت ایجاد کند که به چیزمهمی توجه کند وبه آن بپردازد.
گاهی اوقات هیجانهامی توانند شناختها را تغییردهند. هنگامی که شخص خوشحال است آنها مثبت و وقتی غمگین است منفی می شوند. این تغییرات سیستم شناختی را وادارمی کند که چیزهارا از دیدگاه های مختلف ببیند. تفاوت بین شک نمودن و قبول کردن. این مساله باعث می شود که فرد عمیق تروخلاقانه تردرمورد یک مساله بیاندیشد.

۳- فهم و درک هیجان : اساسی ترین قابلیت دراین سطح، شامل نامگذاری هیجانهابا لغات می باشد. کسی که بتواند هیجانها رادرک کند ومعنی آنها را بفهمد ازنعمت ظرفیت درک روابط بین شخص برخوردارمی باشد. افراد با هوش هیجانی بالا، توانایی تشخیص اصطلاحاتی که برای توصیف هیجانات درمجموعه ای ازکلمات آشنا وگروهی ازعبارات هیجانی که درطبقه ای ازکلما ت  نامشخص ترتیب یافته اندرا دارند.

۴- تنظیم ومدیریت هیجان : مدیریت هیجان به معنی توانایی ارتباط با یک هیجان براساس کاربرد آن درموقعیتی معین است. سطح مطلوب کنترل وتنظیم هیجانها درتعادل آنهاست. کوشش برای کوچک سازی یا ازبین بردن هیجانها ممکن است هوش هیجانی را سرکوب نماید. افرادازروشها وفنون متعددی برای تنظیم خلق خود استفاده می کنند که ازآن طریق بتوانند هیجان های دیگران را کنترل کنند. روش فعالانه تنظیم خلق شامل ترکیبی ازآرام سازی، کنترل استرس، تلاشهای شناختی وورزش ممکن است مؤثرترین روشها برای تغییرخلق منفی باشد. به طورخلاصه مدل مایروسالوی درجدول شماره ۲-۲ نشان داده شده است. (اکبرزاده،۱۳۸۳ )

جدول شماره۲- ۲ مدل مایر وسالوی

مدل گلمن از هوش هیجانی (عاطفی): گلمن مدلی ازهوش ارائه کرد که بیست و پنج شایستگی رادرپنج خوشه جای داده بود یا به عبارت دیگرمدل هوش عاطفی گلمن دارای ۵ حوزه است:

۱-حوزه آگاهی شامل آگاهی هیجانی، ارزیابی صحیح از حوزه اعتماد به نفس.

۲ -حوزه کنترلی شامل قابلیت اعتماد: وجدان، انطباق پذیری،نوآوری، حوزه کنترلی.

۳- خود انگیختگی شامل گام برداشتن به سوی هدف، قصد، پیشگام بودن، خودکنترلی

۴- همدلی شامل درک دیگران، رشد دیگران.

۵- تنظیم روابط شامل تاثیرگذاری، ارتباطات، مدیریت رهبری، تعارض، سرعت دادن به تغییر، برقراری پیوند، همکاری و تعاون.

۱- خود آگاهی یا آگاهی ازهیجانات خود:حوزه آگاهی محوراصلی هوش هیجانی است. گلمن خودآگاهی

رادرک عمیق وروشن ازاحساسات وهیجانات و نقاط قوت وضعف آنها تعریف می کند.

۲- حوزه کنترلی یا کنترل هیجانات :کنترل هیجانات به شیوه ای مناسب مهارتی است که بدنبال حوزه آگاهی ایجادمی شود. اشخاص کارآمددراین حیطه بهترمی توانندازهیجانات منفی نظیر: ناامیدی ، اضطراب، تحریک پذیری رهایی یابند ودرفرازو نشیب های زندگی کمتربا مشکل مواجه می شوند و یا در صورت بروزمشکل به سرعت می توانند ازموقعیت مشکل را به شرایط مطلوب باز گردند. ارسطو:عصبانی شدن آسان است. همه می توانند عصبانی شوند. اماعصبانی شدن درمقابل شخص صحیح، به میزان صحیح، درزمان صحیح به طریق صحیح وبه دلیل صحیح کارآسانی نیست.

۳-خود انگیختگی : این مؤلفه مربوط به تمرکزهیجان ها برای دستیابی به اهداف موردنظرمی باشد.

بسیاری ازروانشناسان خود انگیزه راشرط بقامی نامند. افرادخود انگیخته ارضا ء وسرکوب خواسته ها را به تأخیرمی اندازند. آنها همواره درتکاپووحرکت هستند، تمایل دارند که همواره، مؤثرومولد باشند. ازنظرگلمن خودانگیزه زبان سا ئق پیشرفت می باشدوکوششی است جهت رسیدن به حدمطلوبی ازفضیلت.

۴- همدلی :همدلی اساس مهارت مردمی است. درک احساسات وهیجانات دیگران وبکارگیری یک عمل وواکنش مناسب، همدلی بیشتربه معنی تأمل و ملاحظه احساسات دیگران است نه تأییدوتحسین احساسات دیگران. شرط واکنش مناسب درمقابل دیگران درک نوع احساسات طرف مقابل است.  متخصصان هوش هیجانی معتقدند که نشانه اصلی هوشیاری اجتماعی توان معمولی می باشد.

۵-تنظیم روابط : مهارت دراین حیطه با توانایی مشترک درکنترل هیجان و تعامل سازگارانه با  دیگران همراه است.  به نظر گلمن افرادی که می خواهند درایجاد رابطه با دیگران مؤثرواقع شوند باید توانایی تشخیص، تفکیک وکنترل احساسات خودرا داشته باشند،سپس ازطریق همدلی یک رابطه مناسب برقرارکنند. به طورخلاصه مدل دانیل گلمن درجدول شماره ۳-۲ نشان داده شده است .

جدول شماره ۳-۲ مدل دانیل گلمن

مدل هوش هیجانی (عاطفی) بار- آن : بار- آن مفهوم هوش هیجانی را در۵ مولفه و ۱۵عامل تشکیل دهنده آنها ارائه می کند که به شرح زیر معرفی می گردند: الف) مؤلفه درون فردی ب) مؤلفه بین فردی ج) مؤلفه سازگاری د) مؤلفه کنترل استرس ه) مؤلفه خلق عمومی.

الف) مؤلفه درون فردی : ۱- خود آگاهی هیجانی : میزان آگاهی فردازاحساسات رامورد بررسی قرارمی دهیم. پی بردن به این نکته که فرد چه احساسی دارد وچرا این احساس دراو شکل گرفته است. ۲- جرأتمندی : توانایی بیان احساسات، عقاید،افکاروباورهای خودودفاع ازحقوق خود به شیوه ای مطلوب، که خود دارای سه بعد است: توانایی میان احساسات(ابرازخشم، صمیمیت واحساسات جنسی) ، توانایی بیان عقاید( بیان عقاید مخالف واتخاذ موضع مشخص حتی با ازدست دادن امتیاز)، توانایی ایستادگی دربرابرحقوق خود(اجازه ندادن به دیگران جهت اذیّت کردن فردودادن امتیاز– کمرو و خجالتی نیستند).۳- حرمت نفس: توانایی احترام به خودوپذیرش خود بعنوان شخصی که اساساً خوب است. شخص صاحب حرمت نفس، احساس عدم کفایت و حقارت نمی کند. پذیرش جنبه های مثبت و منفی محدودیتها و قابلیتها خود.۴- خود شکوفایی:توانایی شناخت توانمندی های بالقوه، تلاش برای شکوفا کردن آنها، کسب حداکثر رشد توانایی ها، قابلیتها واستعداد ها، تلاش برای داشتن بهترین عملکرد وبهتر کردن خود. ۵- استقلال: توانایی خود کنترلی درتفکر، عمل وعدم وابستگی عاطفی، قابل اتّکا درتصمیم گیری ها و برنامه های مهم، توانایی رفتارخود مختاردرمقابل نیازبه حمایت وحفاظت ، پرهیزازدیگران برای برآوردن نیازهای عاطفی خود.

ب) مؤلفه بین فردی : ۱- همدلی : توانایی شناخت هیجانات وعواطف دیگران، همدلی یعنی ایجاد حس مشترک با یکدیگر، یعنی همان احساسی که دیگری به آن دست یافته است داشته باشیم. افراد همدل به دیگران توجه دارند و به نگرانی وعلایق آنها توجه نشان می دهند. ۲- مسئولیت اجتماعی : نشان دادن خود به عنوان عنصری سازنده، مشارکت کننده ،دارای حس همکاری درگروه خویش و دارای وجدان اجتماعی.۳- روابط بین فردی:توانایی برقراری وحفظ ارتباطات متقابل، توانایی صمیمیت با محبت وانتقال دوستی به شخص دیگراست.

ج) مؤلفه سازگاری : ۱ -حل مساله: توانایی شناسایی وتعریف مشکلات، داشتن کفایت وانگیزه برای مقابله مؤثربا آن، تعیین راه حل های مختلف مسأ له، تصمیم گیری و انجام یکی ازراه حلهای.۲- آزمون واقعیت : سنجش میزان انطباق بین آنچه فردتجربه کرده وآنچه واقعاًوجوددارد، تلاش برای فهم اموربطورصحیح وتجربه رویدادها آنگونه که واقعاً هستند بدون خیا لپردازی . ۳ -انعطاف پذیری: توانایی منطبق ساختن عواطف، افکارورفتارموقعیت ها وشرایط دائماً درحال تغییر، افراد مؤظف افرادی فعال، زرنگ، قادربه واکنش به تغییربدون تعصب، نسبت به ایده ها، جهت گیری ها و…. صبوروگشاده رو.

و) مؤلفه کنترل استرس : ۱- تحمل استرس : توانایی مقاومت دربرابررویدادها وموقعیتها ی فشارزا ، پشت سرگذاشتن موقعیت های مشکل زابدون ازپای درآمدن، این افراد کمتردچارناامیدی می شوند وبحرانها ومشکلات را بهتر می گذرانند.۲ - کنترل تکانه : توانایی به تأخیرانداختن تکانه و سائق، پذیرش تکانه های پرخاشگرانه، خودداربودن و کنترل خشم، اثرنداشتن این مهارت فقدان خود کنترلی، رفتار های کند وغیرقابل پیش بینی و آزارگری است.

ه)- مؤلفه خلق عمومی : ۱ - خوش بینی : توانایی نگاه کردن به نیمه روشن ترزندگی، امید به زندگی ورویکردی مثبت داشتن به زندگی روزمره. ۲- نشاط : لذًت بردن ازخودودیگران، شادبودن، رضایت ازخودولذت بردن اززندگی، داشتن احساس خوب درمحیط کارودراوقات فراغت. به طورخلاصه مدل بار – آن درجدول شماره ۴-۲ نشان داده شده است .

جدول شماره ۴-۲ مدل بار -آن

مدل هوش هیجانی دولویکس و هیگس : دولویکس وهیگس براساس تحقیقات تجربی خود عناصرمحوری مشترک را درساختارکلی هوش هیجانی شناسایی کرده اند که عبارتند از :

۱- خود آگاهی : آگاهی ازاحساسات شخصی خود وتوانایی تشخیص و مدیریت آنها.

۲- انعطاف هیجانی : توانایی خوب عمل کردن وسازگاری درموقعیتهای مختلف.

۳- انگیزش: انرژی وانگیزه ای  که برای دستیابی به نتایج وهدفهای کوتاه مدت، بلند مدت وجود دارد.

۴ -حساسیت بین فردی : توانایی آگاه بودن ازاحساسات دیگران ودستیابی به تصمیمات قابل نفوذدرآنها.

۵- تاثیر:توانایی ترغیب دیگران به تغییردیدگاهشان درباره یک مساله.

۶- فراست : توانایی استفاده ازبینش وتعامل درتصمیم گیری هنگام رویارویی با اطًلاعات مبهم .

۷- صداقت: توانایی ایجاد وتعهد درهنگام مواجهه با چالش واقلام ثابت ودرست. به طورخلاصه مدل

دولویکس و هیگس درجدول شماره ۵ نشان داده شده است .(احدی، خورشیدزاده، ۱۳۸۸)

جدول شماره  ۵-۲  مدل هوش هیجانی دولویکس و هیگس

مدل هوش عاطفی رابرت کوپر وآیمان ساواف : این مدل یاالگو متشکل ازچهاراصل است که شعورعاطفی راازحیطه تجزیه وتحلیل روانشناسی ونظریه های فلسفی، خارج وبه حیطه شناخت، کشف وکاربرد مستقیم واردمی کند. عشق وعاطفه اداری ازاصل اول یعنی زمینه عاطفی آغازمی شود. زمینه عاطفی ازطریق صداقت عاطفی، انرژی، آگاهی، واکنش، شهود، مسئولیت وایجاد رابطه، جایگاهی برای اعتماد وتأثیرفردی می سازد. اصل دوم یعنی سلامت عاطفی، اصالت، قابلیت اعتماد وانعطاف پذیری رادرشما افزایش می دهد نارضایتی سودمند را به بیشترین حد می رساند. دراصل سوم یعنی ژرفای عاطفی، باراههایی برای تنظیم زندگی وکارخودباهدف وقابلیت منحصربه فرد آشنا خواهید شدودرراه بازگشت باصداقت، تعهد ومسئولیت همراه خواهید بودکه به نوبه خود اثرپذیری شماراافزایش می دهد. ازاینجا به چهارمین اصل یعنی معجزه عاطفی خواهیدرسید که دراین مرحله استعدادها وظرفیت خلاق شماپرورش می یابد تا باآمادگی بیشتری بر مشکلات وفشارها فائق آیید وبرای آنها راه حل هایی موجودبهره جویید وبرای آینده تلاش کنید. (عزیزی ۱۳۸۶ ، ص۹۴) به طورخلاصه چهاراصل شعورعاطفی رابرت کوپر وآیمان ساواف درجدول شماره۶ -۲ نشان داده شده است.

جدول شماره ۶-۲مدل هوش عاطفی رابرت کوپر وآیمان ساواف