دلایل طرفداران تناسخ عبارت است از: دلایل دینی، شواهد تجربی
۱-دلایل دینی آنها عبارت است از توجیه “عدالت الهی” و تمسک به برخی “آیات قرآن".
۲-شواهد تجربی آنها عبارت است از حالات کسانی که مدعی بیاد آوردن زندگی‌ای پیش از زندگی کنونی می‌باشند، برخی مستقیماً چنین ادعایی می‌کنند و برخی دیگر وقتی تحت تأثیر هیپنوتیزم واقع می‌شوند، به نظر می‌رسد که زندگی قبلی خود را بیاد می‌آورند.

۱-۴-۱-دلایل دینی

۱-۴-۱-۱-عدالت الهی

یکی از زمینه‌های عامی که به انحاء مختلف، هم در متون قدیم کلام و فلسفه و هم در مباحث جدید فلسفه دین، در ارتباط با تناسخ وجود دارد، مسأله شرور و عدل الاهی است و مهمترین دلیل و انگیزه کسانی که به تناسخ قائل بوده‌اند، پاسخ، این مشکل بوده است که “چرا انسانها متفاوت به دنیا می‌آیند؟ در این جهان کودکان و حیوانات بی‌گناه رنج می‌برند، انسانها در شرایط نابرابر زاده می‌شوند، مصائب فجیع برای انسانهای نیکوکار واقع می‌شود و انسانهای بدکار در آسایش و نعمت به سر می‌برند. و آیا این با عدالت الهی (خدا) منافات ندارد؟” نظریه تناسخ در پی توجیه این شرور رفع تعارض آن« با عدل الاهی است. مطابق این نظریه بیان شده که: هر کسی که در زندگی قبلی‌اش مرتکب گناهی شده است در مرتبه پایین‌تری آفریده می‌شود و آن کس که اعمال صعودی انجام داده است در وضع بهتری دوباره زائیده می‌شود و این تفاوتها ناشی از اعمال خوب و بد انسانها است و یا به عبارت دیگر هر کسی در زدگی ثمره کردار خود را می‌بیند، آسایش، ثروت و سلامت حاصل نیکوکاری فرد در زندگی گذشته است و تمامی مصائب و آلام حاصل کردارهای ناپسند است.

بر این نگرش دو دسته نقد وارد است:
دسته اول به نحوه تبین شرور در نظریه تناسخ مربوط می‌شود. این نظریه توجیه وجود شرور را مشروط به استحقاق فرد برای پیش آمدن آن می‌کند و از همین رو شرور را نتایج عمل خود می‌شمرد. در مقابل چنین رویکردی از چند منظر می‌توان استدلال کرد. نخست اعتقاد کسانی چون افلاطون و بعضی فیلسوفان اسلامی و بعضی فیلسوفان اسلامی است که اصولاً شر را امر عدمی می‌شمرند و به این ترتیب صورت مسأله را پاک می‌کنند. از آنجا که دفاع مستدل از خود این تلقی چندان آسان نیست، برای چالش با نگرش معتقدان به تناسخ نیز نمی‌توان آن را برهان قطعی شمرد.
نمونه نقد دیگری که به همین ترتیب ناشی از نگاه خاص به شرور است، تلقی متکلمان اشعری در جهان اسلام است. مطابق موضع اشاعره تعیین عقلانی حسن و قبح امور پذیرفته نیست، از این رو حتی نمی‌توان رنج بردن اطفال بی‌گناه را بد شمرد تا اصلاً نیازی به توجیه آن باشد.(نک: بغدادی، ۲۴۱؛ جوینی، ۲۸۶، شهرستانی ۳۹۵)
ضعف این تلقی که ناشی از طرد استدلال است نیاز به توضیح ندارد. امّا دیگر متکلمان مسلمان در این باره دلایلی اقامه کرده‌اند که مهمترین آنها توجیه معتزله در مسأله آلام و مصائب است. به نظر معتزله و نیز متلکمان شیعی چون: شیخ طوسی و علامه حلی، خدا ممکن است برای امتحان انسان یا برای دفع ضرر یا جلب منفعتی مترتب بر یک مصیبت، او را به آن مصیبت گرفتار کند. هر سه مورد نشان می‌دهد که شرط توجیه رنج‌های انسان یا هر موجود بی‌گناه دیگری منحصراً استحقاق خود او نیست و به این ترتیب نیازی به نظریه تناسخ پدید نمی‌آید.
هم چنین قول به اعواض می‌تواند وجود رنج‌ها را توجیه کند، خدا در عوض هر رنجی به انسان پاداشی در این جهان یا جهان دیگر می‌دهد.
دسته دوم نقد، توفیق فرض تناسخ در توجیه شرور را به زیر سؤال می‌برد، به رغم سخن “ماکس وبر” که تناسخ را منسجم‌ترین نظریه عدل الاهی در سراسر تاریخ بشر خوانده است، مفهوم تناسخ یا مشکلات بنیادینی در توجیه شرور رو به روست. تناسخ- در ظاهر- توضیح می‌دهد که چرا مثلاً فرد «الف» در خانواده‌ای فقیر و با شرایط جسمانی نامطلوب به دنیا آمده است، امّا نمی‌تواند به طور کلی اصل وجود شر را توجیه کند. علاوه بر این، همان طور که “نینیان اسمارت” (دایره المعارف فلسفه) بیان می‌کند، صرف این نکته که مفهوم تناسخ بتواند شرور را تبین کند، هر چند امتیازی برای آن محسوب می‌شود نمی‌تواند دلیل پذیرفتن آن باشد، چرا که اصولاً نمی‌توان فرضیه‌ای را تنها به صرف نتایج مثبت مترتب بر آن و بدون داشتن دلایل متقن در اثبات آن پذیرفت.
(فاطمه مینایی، مقاله نقد و نظر، سال یازدهم، شماره سوم و چهارم)
“جان هیک” در کتاب “فلسفه دین” خود به توضیح این نظریه و جواب به آن می‌پردازد و می‌گوید:
«که اگر این اشکال به عدالت الهی وارد باشد، نظریه تناسخ نمی‌تواند آن را رفع کند، به این بیان که این فلسفه به دنیا آمدن (سیر به عقب برگشتن)، یا آغاز دارد یا ندارد یعنی با یک حیات نخستین وجود دارد یا حیات نخستی نیست و یک سیر قهقرایی بی آغاز از تناسخ وجود دارد.
اگر مطابق آئین هندو حیات نخستینی نیست، آنگاه نابرابری‌ها حیات کنونی ما به تأخیر انداخته می‌شود و هیچگاه توجیه نمی‌شود. یعنی در واقع، راه حلی برای نابرابری‌ها ارائه نشده است، بلکه دائماً به عقب موکول می‌شود. امّا اگر بر خلاف آئین هندو (مطابق تحقیقات باستان شناسان) نوعی حیات نخستین را مسلم فرض کنیم، آنگاه یا باید ارواح انسانها را یکسان فرض کنیم و یا بپذیریم که اختلافاتی و لو اندک در ذاتشان است.
اگر کاملاً یکسان باشند، پس تفاوتهایی که پیش آمده ناشی از عامل خارجی (محیط) بوده است و باز اشکال به عدالت خدا بر می‌گردد که چرا محیط‌ها را یکسان قرار نداده است.
اگر هم تفاوتی در ذات این ارواح نخستین قائل شویم باز نتوانسته‌ایم نابرابریها را توجیه کنیم پس در هیچ حالتی، تناسخ، مشکل نابرابریها را در هنگام تولد حل نمی‌کند و آن را توضیح نمی‌دهد بلکه آن را تا ابد به تأخیر می‌اندازد، زیرا شرایط کنونی را بر اساس یک زندگی سابق توجیه می‌کند و شرایط آن زندگی سابق را نیز بر اساس زندگی قبل‌تر و هیمن طور تا بی‌نهایت. این امر شاید در جهت تأیید قیام نفس به کار آید، امّا درباره مسأله شر به نتیجه‌ای نمی‌رسد.
صورت این استدلال به استدلالی که متکلمان مسلمان در ردّ تناسخ آورده‌اند شبیه است. متکلمان مسلمان نیز به مبدأ فرایند تناسخ توجه کرده‌اند و برای آن علتی خواسته‌اند. تناسخیان- از جمله دو فرقه “نصریه و دروزیه” که امروزه نیز حضور دارند عموماً عصیان و گناه در زندگی پیشین را سبب تناسخ معرفی می‌کردند.
متکلمان در مقابل چنین استدلال می‌کردند که اگر هر رنجی حفظ کیفر گناه باشد، آن امری که سبب گناه شده است، یعنی نخستین تکلیفی که گناه کاران با تن زدن از آن دچار معصیت شده‌اند، توجیه ناپذیر خواهد بود، زیرا تکلیف در هر حال همراه با رنج و مشقت است و این مسأله به دور منتهی خواهد شد.
(جان هیک، ۱۳۷۲،ص۲۸۲)
(قاضی عبدالجبار، ج۱۳، ص۴۱۹، همو، ج۲، ص۴۸۸، جوینی، ۱۳۸۹، ص۲۸۰-۲۸۱، شهرستانی، ج۲، ص۳۹۵)

۱-۴-۱-۲-تناسخ در قرآن کریم (آیات قرآن)

یکی از راه‌هایی که هندوها برای خود تناسخ را اثبات می‌کنند این است که می‌گویند «این مطلب، حقیقت وحی شده‌ای است که در «وداها» به آن اشاره شده است».

تناسخ در قرآن کریم به معنای بازگشت با جمیع صفات «هَذَا کِتَابُنَا یَنطِقُ عَلَیْکُم بِالْحَقِّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنسِخُ مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ»؛ (الجاثیه/۲۹)
«این کتاب (ضبط) ما به حق بر شما سخن می‌گوید که ما هر چه بدنیا کرده‌اید همه را درست نگاشته‌ایم (و طبق آن) به پاداش می‌رسید». و جایگزینی «مَا نَنسَخْ مِنْ آیَهٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَیْرٍ مِّنْهَا أَوْ مِثْلِهَا أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللّهَ عَلَىَ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ»؛ (البقره/ ۱۰۶)
«هر چه از آیات قرآن را نسخ کنیم یا حکم آن را متروک سازیم بهتر از آن یا مانند آن بیاوریم آیا مردم می‌دانند که خدا بر هر چیز ما قادر است». آمده اما آیاتی صریح در موضوع تناسخ به معنای اصطلاحی نداریم، ولی مفسران حدود بیست آیه را مرتبط با این موضوع دانسته و در ذیل آنها به این بحث پرداخته‌اند و برخی متجاوز از یک هزار آیه قرآنی را که معاد و مسائل مرتبط با آن را اثبات می کند که از آن جمله ۶۰ آیه که درباره جاودانگی در بهشت یا جهنم و در بیش از ۵۰ آیه دوباره زنده شدن انسان در قیامت است. گواه بطلان تناسخ دانسته‌اند به همین دلیل هیچ کس از مسلمانان قائل به تناسخ نشده است تنها گروهی که افکار هندوها و منقولاتی از عرب آنها را به سوی این امر باطل سوق داده است. قرآن کریم تصریح دارد که روح انسان پس از جدا شدن از بدن دوباره به این دنیا باز نخواهد گشت:
« حَتَّى إِذَا جَاء أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّی أَعْمَلُ صَالِحًا فِیمَا تَرَکْتُ کَلَّا»
آیه در شأن کافرانی است که عمری را به عناد بر حق گذرانده‌اند. کلمه” کَلَّا ” نشانه مردود بودن تناسخ و این که این امر بر خلاف سنت الهی است، بنابراین بازگشت مجددی به دنیا وجود ندارد و خدای سبحان می‌فرماید: اگر برگردند باز همان برنامه‌ها و روش خود را ادامه می‌دهند “وَلوُردّو و لعادو لما نهُوُ عنه…".
امّا برخی از آیاتی که اصحاب تناسخ به آنها استدلال کرده‌اند و بر مطلوب آنان دلالت نداردعبارت است از:
۱-« کُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُودًا غَیْرَهَا». (النساء/۵۶)
وجه استدلال:مراد از پوستشان ابدان گذشته است که رها شده‌اند و مراد از پوست‌های دیگر بدنهای جدید است که نفوس به آنها تعلق می‌گیرند. پاسخ این است که دگرگونی در پوست بدن کافران است و اصل بدن و اجزای اصلیش ثابت است و مؤید این نکته عبارت “جُلُودُهُمْ” و “بَدَّلْنَاهُمْ” و نیز روایت امام صادق u می‌باشد. و برای این که مراد از پوست اصل بدن باشد دلیل می‌خواهد.
علاوه بر این، آیات مربوط به روز قیامت است.
۲-« کُلَّمَا أَرَادُوا أَن یَخْرُجُوا مِنْهَا أُعِیدُوا فِیهَا» (السجده/۲۰)
وجه استدلال: هر گاه نفوس انسانی بخواهند از بدنهای حیوانی خارج شوند بدان بازگردند، می‌‌شود. پاسخ این است که این آیه اولاً مربوط به فاسقان و این فراز از آیه کنایه از خلود آنان در آتش می‌باشد. ثانیاً برای تأویل و حمل معنای آیه بر خلاف ظاهر دلیل می‌خواهد.
۳-برخی آیه ۳۸ سوره انعام را « وَمَا مِن دَآبَّهٍ فِی الأَرْضِ وَلاَ طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ إِلاَّ أُمَمٌ أَمْثَالُکُم مَّا فَرَّطْنَا فِی الکِتَابِ مِن شَیْءٍ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ»؛ «محققاً بدانید که هر جنبده در زمین و هر پرنده‌ای که به دو بال در هوا پرواز می‌کند همگی طایفه‌ای مانند شما (نوع بشر)، هستند ما در کتاب (آفرینش) هیچ چیز را فرو گذار نکردیم آنگاه همه به سوی پروردگار خود محشور می‌شوید».
بر اثبات تناسخ استدلال کرده‌اند و گفته‌اند این آیه می‌گوید حیوانات و پرندگان امتهایی همانند شما هستند و مکلفند در حالی که می‌دانیم آنها ذاتاً همانند ما نیستند.
بنابراین باید قائل به تناسخ شویم و بگوییم روح انسانها پس از جدا شدن از بدن در کالبد پرندگان و حیوانات قرار می‌گیرد تا با این وسیله پاداش و کیفر اعمال خود را ببیند. ارواح انسانها اگر سعادتمند و مطیع خدا و متصف به معارف حقه و اخلاق پاک باشند بعد از مرگ به بدنهای پادشاهان منتقل می‌شوند و هر چه شقی‌تر باشند و بیشتر مستحق عذاب، به بدن حیوانات پست‌تر و حیواناتی که بیشتر رنج و مشقت دارند منتقل می‌شوند. آنگاه استدلال نموده‌اند به آیه‌ مماثلت و گفته‌اند: اقتضای مماثلت در صفات ذاتی است در صفات عرضی مماثلت معتبر نیست. پس ارواح حیوانات خدا شناس، آگاه به سعادت و شقاوت خویش‌اند و خداوند از جنس خودشان برایشان رسولانی فرستاده است. « وَإِن مِّنْ أُمَّهٍ إِلَّا خلَا فِیهَا نَذِیرٌ » و شاهد این قضیه جریان هدهد و مورچه و سایر قصص قرآنی است.
پاسخ این است که تکلیف در صورتی است که مکلف عاقل باشد در حالی که پرندگان و حیوانات عاقل نیستند. آری این آیه این را می‌رساند که مجتمعات حیوانی از جهاتی مثل اصل خلقت و رزق و تکثیر نسل همانند مجتمعات انسانی هستند و هین اندازه در صدق مماثلت کفایت می‌کند. و این شباهت جنبه فعلی دارد نه بالقوه زیرا آنها سهمی از درک و شعور دارند و سهمی از مسئولیت و سهمی از رستاخیز و از این جهت شباهت به انسانها دارند. اشتباه نشود تکلیف و مسئولیت انواع جانداران در یک مرحله خاص ملازم با داشتن رهبر و پیشوا و شریعت و مذهب برای حیوانات نیست آن گونه که برخی پنداشته‌اند بلکه راهنمای آنها درک و شعور باطنی آنهاست یعنی مسائل معینی را درک می‌کنند و به اندازه شعور خود در برابر آن مسئول هستند.
علاوه اگر مثلیت و شباهت عام گرفته شود شباهت در صورت وهیبت و خلقت و اخلاق را هم شامل می‌شود که وجود ندارد. پس آیه “مماثلت” در بعضی از امور را می‌رساند. که از آن جمله است شباهت در اصل برانگیخته شدن که آیه: «و اذا لو حوش حشرت» هم آن را تأیید می کند و این حشر برای دیدن پاداش اعمال و جزای کردار است.
این آیات دلالت صریحی در مسأله تناسخ ندارند و عموم مفسران نیز در باب قیامت و جهنم دانسته‌اند. لذا فقط درباره مواردی که به نحوی بر مسخ شدن انسانها دلالت دارد:
مثل آیه ۱۶۶ سوره الاعراف: « فَقُلْنَا لَهُمْ کُونُواْ قِرَدَهً خَاسِئِینَ»
پس به ایشان گفتیم بوزینگانی پست باشید.
و آیه ۶۰ سوره المائده: « وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَهَ وَالْخَنَازِیرَ »
و از ایشان میمون و خوک قرار دادیم.
اندکی بحث می‌کنیم:
در خصوص مسخ شدن باید گفت، چنان که از عبارات قرآن هم برمی‌آید در هیچ یک از این موارد گفته نشده است که روح اینها از یک کالبد انسانی در آمده و وارد یک کالبد حیوانی دیگر شده بلکه خود اینها حیوان شده‌اند، یعنی در واقع باطنشان تغییر کرده و ظاهرشان هم مثل باطنشان شد،
به قول علامه طباطبائی:
“چنین انسانی، صورت حیوانیت روی صورت انسانیتش نقش بسته، و چنین کسی انسانی است خوک (نما)، یا انسانی است میمون، نه اینکه انسانیتش رفته و صورتی خوکی یا میمونی به جای صورت انسانی آمده است.
پس وقتی انسان در اثر تکرار عمل، صورتی از صور ملکات کسب کند، نفسش به آن صورت متصّور می‌شود و هیچ دلیلی نداریم بر محال بودن این که نفسا نیّات و صورت‌های نفسانی، همان طور که در آخرت مجسم خواهد شد در دنیا نیز از باطن به ظاهر می‌آید و مجسم می‌شود. لذا انسان مسخ شده انسان است و مسخ شده نه این که مسخ شده‌ای فاقد انسانیت باشد". (علامه طباطبائی، ۱۳۶۴، ص۳۱۴)
ملا صدرا معتقد است به این که برخی از حکیمان بزرگ همچون سقراط، فیثاغورث، آنما ثازیمون، انباذقلس و افلاطون قول به تناسخ نسبت داده شده احتمالاً همین بیان فوق بوده است و تناسخ به این معنای مسخ شدن، هیچ اشکال عقلی ندارد. (صدرالدین شیرازی، ۱۳۷۸، ص۶-۵)

بنابراین می‌توان چنین نتیجه‌گیری ‌کرد: سازمانی‌که دارای بعد ثبات در فرهنگ خود باشد برای استقرار مدیریت دانش آماده‌تر و توانمندتر است. یا به عبارت دیگر، بعد ثبات به استقرار مدیریت دانش کمک می‌کند یا برعکس سازمانی که در بعد ثبات ضعیف‌تر باشد در استقرار مدیریت دانش نیز ناتوان‌تر است. در حقیقت، ثبات عبارت است از عدم وقوع مستمر و مکرر حوادث، رفتارها و تحرکاتی که کارکرد منظم یک نظام را مورد تردید قرار دهد. در واقع، ثبات اساس تداوم حیات و سلامت هر سیستم زنده- اعم از سازمان‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامهای دولتی و … است. بدون ثبات هیچ نظامی نمی‌تواند به درستی برنامه‌ریزی کند (شمس، ۱۳۸۳).

بر اساس نتیجه به دست آمده می‌توان گفت که هر اندازه مسئولان در برابر اشتباهات کارکنان تا حد امکان گذشت و بردباری نشان دهند و افراد در موقعیت‌های مخاطره آمیز و متضاد توانایی انجام عمل درست را داشته باشند بهتر و مؤثرتر به کسب و خلق دانش جدید تشویق می‌شوند و راحت‌تر می‌توانند دانش خود را در اختیار دیگران قرار دهند.
نتیجه‌گیری از آزمون فرضیه‌ی اخص‌۸:
بر اساس نتایج به دست آمده از تحلیل همبستگی دو متغیری مشخص گردید که میان معنویت و باورهای دینی و مدیریت دانش یک رابطه مستقیم مثبت قوی در سطح معناداری ۰۱/۰ وجود دارد.
بنابراین می‌توان چنین نتیجه‌گیری‌کرد: سازمانی‌که برای بعد معنویت و باورهای دینی اهمیت زیادی در فرهنگ خود قائل باشد برای استقرار مدیریت دانش آماده‌تر و توانمندتر است. یا به عبارت دیگر، بعد معنویت و باورهای دینی به استقرار مدیریت دانش کمک می‌کند یا برعکس سازمانی که در بعد معنویت و باورهای دینی ضعیف‌تر باشد در استقرار مدیریت دانش نیز ناتوان‌تر است. براساس نتیجه بدست آمده هر اندازه در سازمان‌ها به مسائل معنوی و باورهای دینی بیشتر پرداخته شود کارکنان بیشتر و بهتر به سمت کسب و خلق دانش سوق داده می‌شوند. این بعد یکی از مهمترین ابعادی می‌باشد که بعلت تفاوت فرهنگی کشور اسلامی ما با دیگر کشورها کمتر به آن پرداخته شده و می‌تواند کمک شایانی به بحث استقرار مدیریت دانش در سازمان‌های کشور‌های اسلامی بنماید.
نتیجه‌گیری از آزمون فرضیه‌ی اهم:
بر اساس نتایج به دست آمده از تحلیل همبستگی دو متغیری مشخص گردید که میان فرهنگ سازمانی و مدیریت دانش یک رابطه مستقیم مثبت قوی در سطح معناداری ۰۱/۰ وجود دارد.
به طور کلی بر اساس نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین عوامل فرهنگ سازمانی و استقرار مدیریت دانش چنین استنباط می‌گردد که همه عوامل فرهنگ سازمانی شامل(رقابت پذیری، مسئولیت اجتماعی، حمایت‌گری، نوآوری، تأکید بر پاداش، جهت گیری عملکرد، ثبات و معنویت) با استقرار مدیریت دانش همبستگی مثبت و معنی‌دار داشته است. ضریب همبستگی موجود نشان می‌دهد که در سازمان مورد نظر، فرهنگ سازمانی نقش مهمی در برقراری مدیریت دانش دارد و هر اندازه فرهنگ سازمانی قوی و حمایتی باشد، استقرار مدیریت دانش نیز با موفقیت صورت خواهد گرفت و بنابراین می‌توان گفت که فرهنگ سازمانی به عنوان شخصیت و شالوده اساسی سازمان نقش اساسی در برقراری یک سیستم مدیریت دانش موفق دارد و سازمان برای این‌که بتواند به طور مؤثری دانش سازمان را نظم بخشیده و در کل سازمان اشاعه دهد ابتدا باید به فرهنگ سازمانی توجه کند و روش‌ها و اصول مورد استفاده برای برقراری سیستم دانایی را با فرهنگ سازمانی منطبق سازد. تحقیقات انجام شده در این زمینه نیز همسو با نتایج این تحقیق است و یافته‌های پژوهش را مورد توجه قرار می‌دهند.
نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چندگانه نیز حاکی از آن است که بین متغیرهای مستقل تحقیق، معنویت و باورهای دینی بیشترین تاثیر را روی مدیریت دانش دارا می‌باشند.
نتایج حاصل از مبانی نظری تحقیق
از دیدگاه علمی و بر اساس نتایج حاصل از تحلیل و بررسی مبانی نظری تحقیق، فرهنگ سازمانی، به عنوان “مجموعه ارزش‌ها، باورها و اعتقادات مشترک اعضای سازمان” یک عامل کلیدی در موفقیت مدیریت دانش است و می‌تواند بر روی فرآیندهای مدیریت دانش تأثیر گذارد. دانش در صورتی می‌تواند به طور موثر در سازمان خلق و تسهیم شود، که مورد حمایت فرهنگ سازمان قرار گیرد. ترویج فرهنگ تسهیم، همکاری، اعتماد و یادگیری در سازمان نقش بسزایی در تسهیل خلق و انتقال دانش در سازمان دارند.
پیشنهاد‌ات
الف - پیشنهادهای مبتنی بر یافته‌های تحقیق یافته‌های پژوهش نشان داد که جهت‌گیری عملکرد نقش مهمی در کسب و توسعه دانش دارد بنابراین سازمان گمرک فرودگاه امام خمینی (ره) می‌تواند با تأکید بر نتایج، سازماندهی مناسب وظایف و داشتن انتظارات بالا از عملکرد افراد، آن‌ها را به کسب دانش جدید و توسعه و اشاعه آن در سازمان ترغیب نماید.
ب- یافته‌ها نشان می‌دهد که رقابت‌پذیری سازمان نقش مهمی در استقرار مدیریت دانش دارد، بنابراین سازمان مورد نظر می‌تواند با تأکید بر کیفیت کار و تشویق افراد به انجام کارها با کیفیت بهتر در این راه گام‌هایی بردارد.
ج - حمایت مدیریت بر اساس نتیج تحقیق و پیشینه پژوهش نقش مهمی در کسب دانش جدید دارد و در سازمان مورد نظر اگر چه مدیریت از کارشناسان و کارکنان در انجام کارها تا حدی حمایت می‌کند اما نگرش به آن‌ها به عنوان کلید اصلی موفقیت وجود ندارد. بنابراین مدیریت سازمان با پشتیبانی از افراد در مواقعی که آنها اشتباه می‌کنند و شنیدن و عمل کردن به انتقادات و پیشنهادات آنها و تشویق افراد به اظهار نظر در مورد مشکلات سازمان، آنها را به کسب دانش جدید و اشاعه آن در سازمان ترغیب می‌کند.
د - نتایج پژوهش نشان داده است که افراد تا حد زیادی از عضویت در سازمان راضی هستند و سازمان را هویت خود می دانند و مدیریت سازمان بایستی با ایجاد همسویی میان اهداف کارکنان و اهداف سازمان و تقدیر از افراد در مواقع مورد نیاز و ایفا یک نقش حمایتی از افراد این روند را بهبود بخشند و افراد را به کسب دانش جدید و تسهیم آن با کل سازمان تشویق کند.
ه - نتایج پژوهش نشان می‌دهد که انجام کارها به صورت سیستمی و همکاری میان افراد در اجرای یک سیستم مؤثر مدیریت دانش نقش مهمی دارد. سازمان می‌تواند با تشویق افراد به تیم‌گرایی و همکاری با یکدیگر در امور و ترویج فرهنگ مشارکتی در سازمان و تقدیر از افراد در قبال کار گروهی و تیمی به بهبود این فرایند کمک کند.
و - سرعت سازمان در جذب افراد شایسته و صاحب دانش مورد نیاز سازمان و همچنین به کارگماری افراد در مشاغل تخصصی و پشتیبانی از ان ها در برقراری مؤثر مدیریت دانش به سازمان کمک می‌کند.
ز- نتایج تحقیق نشان می‌دهد که وجود یک سیستم پاداش دقیق بر اساس عملکرد و شایستگی افراد در برقراری یک سیستم مؤثر مدیریت دانش کمک می‌کند، بنابراین برقراری یک سیستم پاداش که مبتنی بر قابلیت‌های افراد و عملکرد آن‌ها باشد در سازمان ضروری به نظر می‌رسد و برعکس ان نیز موجب سرخوردگی و نامیدی در افراد می‌گردد .
ح- نتایج تحقیق نشان می‌دهد معنویت، توجه به مسائل دینی و مذهبی و انجام وظایف شرعی موجب تشدید احساس مسئولیت و میل به پیشرفت وتعالی درکارکنان می‌شود و افراد را به سمت استقرار مدیریت دانش سوق می‌دهد. بنابراین سازمان باید جهت انجام فرایض دینی و مذهبی، آشنایی با تکالیف شرعی، ولایت مداری و آموزش فریضه امر به معروف و نهی از منکر بصورت صحیح و منطقی زمینه‌های لازم را برای کارکنان فراهم سازد.
ت - با توجه به اینکه نتایج پژوهش نشان داد که فرهنگ سازمانی رابطه مؤثر و قوی با مدیریت دانش دارد و از آن‌جایی که وضعیت فرهنگ سازمانی در سازمان مزبور نسبتاً خوب است لذا توصیه می‌گردد با مدیریت تغییر فرهنگ سازمانی، شاخصه‌های فرهنگی مفید و مؤثر بر مدیریت دانش حفظ و تقویت گشته و شاخصه‌هایی که نامطلوب و غیر مؤثر بودند تغییر یا اصلاح شوند.
پیشنهاد برای پژوهش‌های آتی
الف-تاثیر شاخص معنویت و باورهای دینی بر مدیریت دانش، از طریق یک تحقیق آزمایشی مورد ارزیابی قرار گیرد و نتایج حاصل با نتایج این تحقیق مقایسه و یکی بودن گفته با عمل بررسی شود.
ب-با وجود فرهنگ غنی اسلامی و تمدن باستانی کشورمان دلیل عدم پیشرفت لازم در استقرار مدیریت دانش در سازمان‌ها مورد بررسی قرار گیرد.
موانع و محدودیت‌های تحقیق
محدودیت‌ها به عنوان یک واقعیت، حرکت به سوی هر هدفی را کند می‌نمایند. مشکلات، موانع و محدودیت‌هایی که برسر راه این پژوهش وجود داشت عبارتند از:
الف- آشنا نبودن برخی از اعضای نمونه آماری با مفاهیم فرهنگ سازمانی و مدیریت دانش و برخی واژه‌های تخصصی که با انجام جلسات توجیهی و توضیحات لازم به هنگام پخش پرسش‌نامه تا حدی رفع گردید.
ب-تاخیر در پاسخ و یا عدم پاسخ به تعدادی از پرسش‌نامه‌های توزیع شده نیز در طولانی شدن این پژوهش تاثیر بسیاری داشته است.
ج-گمرک فرودگاه امام خمینی(ره) سازمانی زیر مجموعه وزارت دارایی در رابطه با مسایل مالیاتی کشور می‌باشد. به همین جهت در برقراری ارتباط با کارکنان سازمان، دارای محدودیت های خاص خودش می‌باشد.
خلاصه فصل پنجم
در این فصل ضمن بیان تایید فرضیه اصلی و هشت فرضیه فرعی، در خصوص نتایج بدست آمده بحث شد و با نتایج تحقیقات سایر محققین مقایسه شد. سپس پیشنهادات کاربردی بر اساس فرضیات تحقیق به سازمان مورد مطالعه و محقیقن آتی ارائه شد. در نهایت، به محدویت‌های پژوهش نیز اشاره گردیده است.

ضمیمه و پیوست‌
پرسش‌نامه (پیوست الف)
بسمه تعالی
احتراماً، پرسش‌نامه‌ای که پیش روی شماست جهت بررسی رابطه بین عوامل فرهنگ سازمانی با استقرار مدیریت دانش در گمرگ فرودگاه بین المللی امام خمینی(ره) می‌باشد. نظرات شما خبرگان گرامی ما را در انجام هر چه بهتر این تحقیق یاری خواهد رسانید. از آن جایی که اطلاعات این پرسش‌نامه‌ صرفاً در جهت اهداف علمی به کار گرفته خواهد شد نیازی به ذکر نام پاسخ دهنده و نام قسمت نمی‌باشد و پژوهش‌گر خود را مکلَّف می‌داند که اطلاعات مندرج در پرسش‌نامه را محرمانه تلقی نموده و هیچ‌گونه استفاده‌ی غیرعلمی از آن به عمل نیاورد. لطفا برای هر سوال یک گزینه را با علامت انتخاب نمایید.
‌از این که حوصله به خرج می‌دهید و با دقت کامل به سئوالات جواب می‌دهید متشکرم و از خداوند منان برای شما آرزوی توفیق روز افزون دارم.
با تقدیم احترام
جنس: زن مرد
تحصیلات: دیپلم فوق دیپلم لیسانس فوق لیسانس دکتری
رشته و تخصص : مرتبط با موضوع غیر مرتبط با موضوع
سابقه کار: تا ۱۰ سال ۱۱ تا ۲۰ سال ۲۱ تا ۳۰ سال ۳۱ سال به بالا
سن: تا ۳۰ سال ۳۱ تا ۴۰ سال ۴۱ الی ۵۰ سال ۵۰ سال به بالا

در ارتباط با متغیرهای تحقیق، چون سطح معنی داری محاسبه شده کوچکتر از میزان خطاست (۰۵/۰<000/0 sig=) فرض صفر رد شده و فرض مقابل پذیرفته می شود؛ یعنی میانگین هر سه مورد برابر ۳ نیست. در این آزمون با توجه به مقادیر مثبت حد بالا و حد پایین فاصله اطمینان برای متغیرهای تحقیق می توان گفت که، میانگین متغیر مورد بررسی از مقدار آزمون (عدد۳) بزرگتر است، و ضعیت متغیرهای تحقیق در جامعه آماری مورد مطالعه مطلوب می باشد.

۴-۴- روش الگویابی معادلات ساختاری در دو مرحله به آزمون الگو می پردازد:

۴-۴-۱- الگوی اندازه گیری

۴-۴-۱-۱- سنجش بارعاملی

شکل۴-۱- مدل اجرا شده همراه با ضرایب بارهای عاملی
برای سنجش بار های عاملی ابتدا شکل ۴-۱ ترسیم می­ شود. مقدار ملاک برای مناسب بودن ضرایب بارهای عاملی، ۴/۰ می­باشد (هالند،۱۹۹۹) همانگونه که در شکل ۴-۱ مشخص است، سوالهای ۱۴،۹،۱۵،۱۱ و ۱۲ از سازه تعهد سازمانی، سوالهای ۲۷ و ۲۶ از سازه مدیریت دانش به علت اینکه بار عاملی آنها کمتر از ۴/۰ بودند، حذف شدند تا بررسی سایر معیار ها تحت تاثیر آنها قرار نگیرد.
شکل ۴-۲- مدل اجرا شده همراه با حذف ضرایب بارهای عاملی کمتر از ۴/۰

۴-۴-۱-۲- آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی

از آنجایی که معیار آلفای کرونباخ یک معیار سنتی برای تعیین پایایی سازه ها می باشد، روشpls معیار مدرن تری نسبت به آلفا به نام پایایی ترکیبی به کار می برد. این معیار توسط ورتس^[۱۲۰] و همکاران (۱۹۷۴) معرفی شد و برتری آن نسبت به آلفای کرونباخ به این است که پایایی سازه ها نه به صورت مطلق بلکه با توجه به همبستگی سازه هایشان با یکدیگر محاسبه می گردد. در نتیجه برای سنجش بهتر پایایی در روش pls، هر دوی این معیار ها به کار برده می شوند. همانطور که در جدول ۴-۵ مشخص شده است، مقدار مربوط به این معیار ها برای سه سازه ی سبک رهبری تحول گرا، مدیریت دانش و تعهد سازمانی بالاتر از ۷/۰ است که حاکی از پایایی مناسب مدل دارد.
جدول۴-۵- آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی

متغیر

تعهد سازمانی

مدیریت دانش

سبک رهبری تحول گرا

آلفای کرونباخ

۹۰۹/۰

۹۶۲/۰

۹۷۶/۰

پایایی ترکیبی

۹۲۱/۰

۹۶۲/۰

۹۷۶/۰

۴-۴-۱-۳- روایی همگرا

معیار دوم از بررسی برازش مدل های اندازه ­گیری، روایی همگراست که به بررسی میزان همبستگی هر سازه با سوالات(شاخص ها)خود می پردازد.که از معیار AVE برای این منظور استفاده می گردد. مگنر و همکاران (۱۹۹۶) مقدار ۴/۰ به بالا را برای AVE کافی دانسته اند.
جدول ۴-۶- مقادیر AVE برای متغیرهای تحقیق

متغیر

رهبری تحول آفرین

تعهد سازمانی

مدیریت دانش

AVE

۵۱۲/۰

۳۸۷/۰

۱ )تقدم مشروط بر شرط در امور تکوینی ناممکن است؛ اما در امور اعتباری امکان پذیر است.
۲ ) شرط در موضوع بحث مکره و فضولی به معنای اصطلاحی نیست؛ بلکه مقصود این است که تأثیر سبب پیشین، وابسته به آن است .^[۵۹۸]
۳ ) اجازه شرط نیست، آنچه شرط است به دنبال داشتن اجازه است.^[۵۹۹]
۴ )در بیع مکره معامله از اول به مالک استناد دارد و گفته شده است چنین معامله‌ای صحیح نیست مگر این که رضای مالک ملحق شود؛ اما در بیع فضولی، پس از اجازه، به مالک استناد پیدا می‌کند. بنابراین بعد از اجازه می‌توان گفت معامله از اول صحیح است.^[۶۰۰] پس به اولویت عقد مکره قابل تنفیذ است؛ چون مالک از اول در جریان عقد قرار دارد ولی در عقد فضولی معمولاً مالک پس از معامله در جریان عقد قرار می‌گیرد.

کسانی که اجازه را کاشف می‌دانند تفاوتی بین مکره و فضول از حیث اصل اولی (نقل) و ثانوی (کشف) قائل نشده‌اند.
صحیح در هر دو مرحله قول کشف است؛ چون اجازه هرچند متأخر از عقد است، اما متعلق به عقد و امضای آن است. لازمه این امر، تأثیر عقد از اول است علاوه بر این اقتضای عمومات و اطلاقات، صحت عقد و تأثیر آن از زمان حدوث عقد است.^[۶۰۱]
اما حدیث رفع و غیر آن دلالت بر اعتبار رضا دارد، اعم از این که مقارن یا متأخر باشد.^[۶۰۲] بنابراین جمع بین این دو دلیل، حکم به صحت و تأثیر عقد از اول می‌شود.^[۶۰۳]
۵ ) حکم به صحت پس از رضا است اما متعلق حکم صحت از زمان عقد است. برای مثال: کسی که اکراه بر بیع خانه‌اش می‌شود و سپس رضایت می‌دهد، در زمان رضا حکم می‌شود که او از زمان عقد راضی بوده است. و مشتری مالک خانه شده است.
۴- نقش اجازه در معامله مالک مکرِه :
در صورتی که مالک، بیگانه‌ای را مجبور به اجرای صیغه عقد کند دو احتمال مطرح شده است:^[۶۰۴]
یک- چنین عقدی صحیح است؛ بنابراین نیازی به اعلام رضایت مالک نیز نمی‌باشد. تنها او موظف است اجرت بیگانه را پرداخت کند.
دو- چنین عقدی باطل است ، هرچند که پذیرفته شود رضای مالکانه بعد از رفع اکراه مؤثر است، رضا در چنین معامله‌ای به علت فساد صیغه، تأثیرگذار نیست.
به نظر می رسد چنین عقدی صحیح است ؛ چون عاقد (که همان وکبل مورد اکراه است ) برای جلو گیری از ضرر قصد می کند . عقد برای نفوذ نیاز مند رضای مالکانه است و فرض بر این است که مالک خود اکراه کننده است و این حکایت از رضای او دارد . این اثر در صورتی مجری است که موکل نتواند خلاف آن را اثبات کند ؛ برای مثال ممکن است موکل ادعا کند که به شوخی اکراه کرده است یا یا مدعی شود که فقط قصد آزار مکره را داشته است. در صورتی که اثبات شود مالک قصد نداشته ،(چون مکرَه به حقیقت قصد کرده است ) ، سرنوشت نهایی عقد به دست مکرِه رقم می خورد ؛ او می تواند عقد را تنفیذ یا رد کند .
۵- اثر عقد نسبت به فرد مختار قبل از اجازه :
در عقد مکره، طرف غیرمجبور باید منتظر اعلام نظر مکره باشد؛ و حق ندارد قبل از فسخ مکره، عقد را فسخ کند.
در صورتی که مکره بلافاصله پس از عقد و رفع اکراه، عقد را تنفیذ کند، فسخ فرد غیرمجبور، بی‌اثر است. اما اگر اکراه طولانی شود و عقد فسخ نشود و سپس مکره رضای خود را اعلام کند، چنین عقدی صحیح است^[۶۰۵] (یعنی فرد غیرمجبور حق فسخ ندارد).
در مقابل نظر بالا برخی معتقدند چنین عقدی به علت استمرار عدم رضا باطل است؛ بنابراین رضای بعدی مؤثر نیست.^[۶۰۶]
در صورتی که نظریه نقل پذیرفته شود، فرد مختار قبل از اجازه حق فسخ دارد؛ زیرا تا اجازه اعلام نشده است، اثری وجود ندارد؛ برای مثال در عقد بیع، مبیع هنوز مال بایع است. در حقیقت چیزی وجود ندارد که معامله را فسخ کنند. اختلاف نظر مطرح شده در صورتی است که نظریه کشف پذیرفته شود.^[۶۰۷]
قانون مدنی در ماده ۲۵۲ اعلام کرده است : « لازم نیست اجازه یا رد فوری باشد.اگر تأ خیر موجب تضرر اصیل باشد مشار الیه می تواند معامله را بر هم زند » . این ماده هر چند در مورد عقد فضول است اما در مبنا با عقد مکره اشتراک دارد، .در صورتی که مالک در اعلام نظر خود تأ خیرکند عقد به علت استمرار عدم رضا باطل نیست ؛ بطلان دلیل می خواهد ، عقد از طرف مختار (و اصیل در عقد فضولی ) لازم است و با تردید در لزوم ، می توان آن را استصحاب کرد. نهایت این که در صورت ضرری بودن معامله برای طرف مختار ( واصیل ) لزوم آن به دلیل قاعده ی لا ضرر بر داشته می شود ، سپس به علت تخلف از شرط ضمنی ( بنای طرفین عقد براین است که صاحب حق درمدت معقولی اعلام نظرکند .) زیان دیده حق بر هم زدن عقد را دارد .
بنا براین مبنای بر هم زدن عقد از طرف مختار عدم نفوذ معامله اکراهی ( یا عقد فضولی ) نیست .
ه- رد عقد مکرَه :
رد هم مانند تنفیذ می تواند صریح یا ضمنی باشد . در صورتی که مکره با مورد معامله اکراهی، معامله کند رد ضمنی محسوب می شود .
نتیجه:
معامله مکره صحیح و غیرنافذ است، اراده او معلول داعی نفسانی است؛ رضا یک شرط نفسانی و قلبی است که باید در زمان انعقاد عقد وجود داشته باشد. رضا امری اعتباری نیست که قابل انشا باشد. وجود واقعی رضا برای تأثیربخشی کافی است، همان طور که در زمان انعقاد عقد میتوان اعلام رضایت کرد، بعد از عقد هم میتوان اظهار رضایت کرد .
اجازه مکره کاشف از صحت عقد است . هرچند که نظر کشف با واقعیتهای خارجی مطابقت ندارد، اما ضرورتها ما را وادار به این می کند که نظر کشف را بپذیریم و درصدد توجیه تأثیر عقد از اول باشیم .
اجازه سبب تحقق عقد نیست، منتها رابطهای را که قبلا بین مکرِه و مکرَه (یا رابطه بین فضول و اصیل) بوده تغییر میدهد. رضا هم به همان چیزی تعلق می گیرد که شکل گرفته است، بنابراین عقد از ابتدا باید مؤثر باشد .
قانون مدنی (در ماده ۲۵۸) نظریه کشف را پذیرفته است. چون قانونگذار پیشبینی کرده است اجازه یا رد از روز عقد مؤثر است؛ اما چون فقط راجع به منافع این اثر را مطرح کرده است، معلوم می شود که نظر کشف حکمی را پذیرفته است.
وضعیت عدم نفوذ تا زمانی است که اراده مکرِه جایگزین اراده مکرَه نشود درصورتی که عرف و خردمندان معامله را به مکرِه نسبت دهند معامله باطل است. علت بطلان عقد مکره، تهدید به ضرر نیست، بلکه علت این است که اراده او منبعث از ارادهای قاهر است. هرچند مکرَه به ظاهر معامله می کند اما اراده او فانی در اراده مکرِه است،
مبحث دوم- اثر اکراه در حقوق فرانسه :
در حقوق فرانسه قصد انشاء به عنوان یک عنصر مستقل از رضا در بین شرایط صحت عقد در نظر گرفته نشده است . به همین علت اکراه به عنوان عیب اراده مطرح شده است ، البته این حالت مشروط به این است که اکراه شدید نباشد . در این مبحث درجه اکراه و اثر آن مطرح می شود .
در صورتی که شخص در اثر استعمال مواد مخدر، قراردادی را منعقد نماید یا به زور قدرت، دست او را به سمت امضا کردن هدایت کنند، نمی‌توان از عیب اراده و اکراه سخن گفت. در چنین وضعیتی اراده تحت سلطه ترس نیست، بلکه از اساس مخدوش میباشد.^[۶۰۸]
به هر حال، برای تضمین ثبات روابط قراردادی لازم است مواردی که منتهی به بطلان قرارداد می‌گردند، محدود شوند.^[۶۰۹]
در اکراه مادی، شخص به زور کاری را انجام میدهد؛ مانند اینکه تحت سلطه هیپنوتیزم یا مستی کامل کاری را انجام دهد یا با فشار، سندی را امضا کند. ضرر در این حالت، فعلیت دارد..^[۶۱۰] در اکراه مادی هرچند در بسیاری از موارد اراده، معیوب نیست و بلکه مفقود است، اثر قرارداد بطلان مطلق است و مطابق نظر برخی در این موارد قرارداد حتی وجود ندارد اما به نظر برخی که ظاهراً امروزه طرفدار بیشتری دارد ، اکراه مادی و معنوی باید اثر واحدی داشته باشند. یعنی قربانی اکراه، در هر دو، بتواند تقاضای بطلان کند.^[۶۱۱]
اما در اکراه معنوی، اراده به طور کامل از بین نمی‌رود.^[۶۱۲] قربانی اکراه قرارداد را به خاطر فرار از ضرر تهدید شده می‌پذیرد. در این قسم، ضرر فعلیت ندارد و در آینده احتمال وقوع آن می‌رود. اراده در چنین حالتی معیوب است و اثر اکراه، بطلان نسبی قرارداد است.^[۶۱۳] آنچه ماده ۱۱۱۱ ق.م. فرانسه از آن سخن می‌گوید، همین قسم اکراه است و تنها طرف قرارداد است که می‌تواند مدعی بطلان شود.^[۶۱۴]
زمانی که مبلغ قرارداد بیش از حد معمول باشد، می‌توان تقاضای کاهش آن را کرد. همچنین می‌توان جبران ضرر و زیان را نیز تقاضا نمود.^[۶۱۵]
در ماده ۱۱۱۵ ق.م. فرانسه پیشبینی شده است: «حق اعتراض نسبت به عقد به سبب اکراه نیست آن زمانی که بعد از رفع اکراه، اجازه حاصل شده است. اعم از این که اجازه صریح یا ضمنی باشد و یا این که مدت مقرر در قانون برای درخواست رد منقضی شده باشد».^[۶۱۶]
حکم مذکور اختصاص به اکراه ندارد بلکه منطبق با اشتباه و تدلیس نیز می‌باشد. به همین علت نیازی نیست که ماده دیگری در برابر ماده فوق ذکر گردد. عاملی که باعث شده قانونگذار فرانسوی چنین ماده‌ای را پیشبینی کند نظر پویته بوده است چون اکراه و اشتباه را یکسان نمی‌دانسته است. از نظر او اشتباه در ذات شیء و شخص متعاقد موجب بطلان عقد اما اکراه فقط موجب معیوب شدن اراده است.^[۶۱۷]
در این مبحث درجه اکراه و اثر آن در حقوق مصر مطرح می شود .
در عراق برخلاف حقوق موضوعه، حقوقدانان اسلامی نظریه های متفاوتی مطرح کرده اند تا حدی به این مسأله اشاره می شود .
.
در حقوق مصر اکراه مفسد و یا معدوم کننده اراده است.^[۶۱۸] آنچه از عیوب اراده محسوب می‌شود نوع اول است. حقوقدانان در عراق اکراه را به دو قسم (ملجئ و غیرملجئ) تقسیم می‌کنند. قسم اول اراده را از بین می‌برد و شخص اختیاری ندارد و در قسم دوم رضا از بین میرود اما اختیار از بین نمی‌رود .^[۶۱۹] در صورتی که شخص دست مکرَه را بگیرد و او را مجبور به امضای عقد کند یا در خواب از او امضا بگیرد، عقدِ او باطل مطلق است؛ چون اراده وجود ندارد. اما اکراهی که مفسد ^[۶۲۰] اراده است موجب بطلان نسبی قرارداد میگردد.
در این حالت، اراده موجود است اما شخص مختار نیست.^[۶۲۱] گروهی معتقدند مکره یکی از دو ضرر کمتر را انتخاب می‌کند و به همین علت مختار در عقد محسوب می‌گردد اما در اراده آزاد نیست.
در عراق برخلاف نظر حقوقدانان اسلامی، از لحاظ قانونی تفاوت عملی بین این دو نوع اکراه وجود ندارد^[۶۲۲] در ماده ۱۱۵ ق.م. عراق پیشبینی شده است: «کسی که اکراه کند به اکراه معتبری، به هر یکی از دو نوع آن، عقد نافذ نیست». گاه ضمانت اجرای اکراه جبران خسارت (تعویض) است و این زمانی است که بر مکره ضرری وارد شود. اثر بطلان جهت مصلحت مکره پیش بینی شده است.
اکراه مفسد اراده، گاه مادی و گاه معنوی است. در حال حاضر اکثر موارد اکراه از گونهی اخیر است.^[۶۲۳]
بنا بر این تفاوتی بین اکراه مادی و معنوی نیست. هر دو نوع اکراه با حسب شرایط می‌تواند اراده را فاسد و به دنبال آن عقد را فاسد کند. کسی که مورد اکراه واقع شده می‌تواند تقاضای ابطال کند.^[۶۲۴]
در بین حقوقدانان عراق سه نظر در مورد اثر عقد مکره وجود دارد:
۱- عقد باطل است؛ یعنی اصلاً عقد شکل نمی‌گیرد.
۲- اکراه عقد را فاسد (معیوب ) و نه باطل می‌کند اما وقتی که رضا بعد از عقد ضمیمه ‌شود عقد صحیح می‌گردد.^[۶۲۵]
۳- گروه سومی معتقدند عقد متوقف بر اجازه عاقد مکره بعد از زوال اکراه است.
فرق نظر دوم و سوم این است که برای مثال چنانچه شخصی تحت تأثیر اکراه به دیگری مال معینی بفروشد و مشتری آن را قبض کند، بر اساس نظر دوم شخص به قیمت و نه ثمن مالک آن می‌شود؛ اما بر اساس نظر سوم شخص مالک آن نمی‌شود، چون عقدی که متوقف بر اجازه است احکام آن قبل از اجازه جاری نمی‌شود.

در این فصل ابتدا به روش تحقیق مورد استفاده در این تحقیق اشاره می­ شود و سپس جامعه آماری، نمونه آماری، روش و ابزار گردآوری داده ­ها و روش­های آماری تجزیه و تحلیل داده ­های جمع­آوری شده تبیین می­گردند.
۳-۲ : روش و نحوه اجرای تحقیق
تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی؛ از نظر روش توصیفی و از نوع پیمایشی بود؛ که به صورت مقطعی انجام گرفت و از نظر نوع جمع­آوری داده ­ها میدانی است. هدف از تحقیق کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. به عبارت دیگر، تحقیق کاربردی به سمت کاربرد عملی دانش هدایت می­ شود. محقق با به کارگیری این روش، ضمن ارائه تصویر روشنی از جامعه آماری، آن چه را که وجود داشت بدون هیچ­گونه تأثیر و دخالت در نتایج حاصله، توصیف و تفسیر و مقایسه نمود. به عبارت دیگر، محقق به توصیفی عینی، واقعی و منظم خصوصیت­های موضوع مورد بررسی پرداخت.
در این تحقیق ابتدا با توجه به طرح تحقیق، اقدام به مطالعه و جمع­آوری ادبیات موضوع مناسب­سازی اماکن ورزشی برای جانبازان و معلولین گردید و سپس چک لیست مناسب­سازی برای جامعه آماری مورد نظر تهیه شد و با شرایط تحقیق حاضر تطبیق داده شده بود. در ادامه پس از تکمیل چک لیست توسط محقق و بر اساس تجزیه و تحلیل داده ­های حاصل از آن­ها، نتایج و پیشنهادات ارائه گردید.

۳-۳ : جامعه آماری پژوهش
جامعه آماری این تحقیق را سالن­های ورزشی سرپوشیده شهر تبریز تشکیل می­دادند که شامل ۳۹ سالن ورزشی سرپوشیده می­شدند.
۳-۴ : نمونه آماری پژوهش
با توجه به هدف پژوهش،که توصیف و بررسی وضعیت مناسب­سازی تمامی سالن­های سرپوشیده جامعه مورد نظر بود و به دلیل محدودیت تعداد جامعه آماری، تمام جامعه آماری که شامل ۳۹ سالن ورزشی می­شد به عنوان نمونه تحقیق در نظر گرفته شد.
۳-۵ : روش و ابزار گردآوری داده ­های پژوهش
ابزار گردآوری داده ­ها وسیله­ای است که محقق به کمک آن قادر است داده ­های مورد نیاز را گردآوری، ثبت و کمی نماید. در این تحقیق گردآوری داده ­ها به شکل میدانی انجام شده است و از چک­لیست محقق ساخته برای بررسی وضعیت مناسب­سازی سالن­های ورزشی سرپوشیده استفاده شد. برای ساخت چک­لیست و گردآوری داده ­های مورد نیاز پژوهش از بانک­های اطلاعاتی علمی، سایت­های اینترنتی، منابع کتابخانه­ای و نوشتاری الکترونیکی و مبانی نظری و پیشینه تحقیق استفاده شد. برای دقت و همکاری بیشتر در تکمیل چک لیست، محقق شخصاً در تمام سالن­های مورد بررسی حضور یافت و با نهایت دقت و تلاش فراوان خود اقدام به تکمیل چک لیست نمود. در استخراج نتایج، متغیرهایی که چک­لیست­ها اندازه ­گیری کردند، مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به اهداف تحقیق، تجزیه و تحلیل­های آماری در چارچوب اهداف مورد نظر انجام گرفت.
۳-۵-۱ : چک لیست مناسب­سازی اماکن ورزشی
این چک لیست از سه بخش تشکیل شده بود. بخش اول مربوط به ویژگی­های سالن ورزشی بود. بخش دوم شامل ویژگی­های جمعیت شناختی مدیران سالن­های مربوطه شامل: جنسیت، سن، رشته تحصیلی، میزان تحصیلات، سابقه شغلی و . . . می­شد. بخش سوم چک­لیست شامل سؤال­هایی مربوط به متغیرهای تحقیق بود که با مطالعه مبانی نظری، پیشینه تحقیق، استفاده از منابع کتابخانه­ای و الکترونیکی و مشورت با اساتید صاحب­نظر تدوین شد. این چک لیست شامل ۱۰۹ سؤال بر اساس مقیاس اسمی بله و خیر برای ۱۳ متغیر در ۱۳ عامل به قرار زیر بود:
ـ مسیرهای منتهی به اماکن ورزشی ۶ سوال
ـ وضعیت مناسب­سازی درب ورودی و خروجی ۱۱ سوال
ـ مناسب­سازی پارکینگ­ها ۷ سوال
ـ وضعیت پله و رمپ ۱۲ سوال
ـ وضعیت محل پذیرش و کریدور ۸ سوال
ـ وضعیت تابلوها و علائم راهنما ۶ سوال
ـ وضعیت جایگاه تماشاگران ۱۱ سوال
ـ وضعیت رختکن­ها ۱۱ سوال
ـ وضعیت کمدها ۶ سوال
ـ وضعیت سرویس­های بهداشتی ۱۰ سوال
ـ وضعیت دوش­ها ۸ سوال
ـ تجهیزات اطفای حریق ۵ سوال
ـ وضعیت تلفن و امکانات ارتباطی ۸ سوال
۳-۵-۲ : تعیین روایی چک لیست
روایی عمدتاً مسئله­ای کیفی بوده و ارزیابی آن بسیار مشکل است. روایی آزمون عبارت است از توانایی ابزار مورد نظر در اندازه ­گیری صفتی که آزمون برای اندازه ­گیری آن ساخته شده است و شامل روایی صوری، روایی پیش­بین و روایی محتوا می­باشد (مؤمنی، ۱۳۸۶). تعیین روایی چک لیست به روش­های متعددی انجام می­گیرد. برای تعیین روایی چک لیست حاضر از روایی محتوا استفاده شد. برای بررسی وضعیت مناسب­سازی سالن­های ورزشی سرپوشیده شهر تبریز از چک لیست محقق ساخته استفاده شد.
برای تعیین روایی محتوا، چک لیست حاضر بین چهار نفر از اساتید و صاحب­نظران دانشکده­ های تربیت­بدنی و علوم ورزشی شهر تبریز در گرایش مدیریت ورزشی توزیع گردید. اصلاحات محتوایی و عبارتی ایشان کمک شایانی در اصلاح چک لیست نمود. بدین ترتیب که پیشنهادات رسیده توسط محقق بررسی و در ویرایش نهایی چک­لیست لحاظ گردید. با توجه به امکانات و شرایط اقتصادی و اجتماعی، سؤال­های چک­لیست در خور شرایط سالن­های ورزشی سرپوشیده شهر تبریز مناسب سازی گردید.
۳ـ ۵ ـ ۳: اعتبار سازه:
برای مشخص کردن اعتبار سازه چک­لیستِ طراحی شده توسط محقق، از روش تحلیل عاملی استفاده شد، و با توجه به این­که روابط بین شاخص­­ها و متغیرها معنی­دار شده است؛ چون کلیه اعداد معنی­داری بزرگتر از ۹۶/۱ می­باشد. و این امر نشان از روابط معنی­دار بین هر سوال و هر متغیر دارد. بدین معنی که سوالات این تحقیق از نظر اعتبار سازه در وضعیت مناسبی قرار دارند.
۳ـ ۵ ـ۴: پایایی
ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای تحقیق در جدول زیر نشان داده شده است. همان­طور که پیداست مقدار این ضریب برای کلیه متغیرها بالاتر از ۷/۰ است و در وضعیت مطلوبی قرار دارد.