فصل سوم : روش شناسی

۱-۳- مقدمه

یکی از مهمترین قسمتهایی که میبایست در یک کار پژوهشی با دقت مستند و مطرح شود روششناسی^[۴۲] پژوهش است، چراکه روششناسی امکان آزمونپذیری و درنتیجه ابطالپذیری را فراهم میآورد. در هر تحقیق، پژوهشگر میتواند روششناسی خاصی را که تحت تأثیر فلسفهی او، موقعیت و بافت کار و ماهیت مسئلهی خود است، برگزیند ( میرزایی.خ، ۱۳۹۰: ۱۹۳ ). بنابراین میتوان انتظار داشت کارهایی که با روششناسیهای مختلف انجام میگیرد، به نتایج گوناگون برسند. درنتیجه در ادامه این بخش روششناسی ( شامل روش تحقیق، روش نمونهگیری و غیره ) تحقیق حاضر بیان میگردد.

۲-۳- روش تحقیق

هر محقق ممکن است برای انجام پژوهش خود از یک یا چند روش استفاده نماید. از یک نگاه روش تحقیق را میتوان از ۴ منظر بررسی نمود ( شیوهنامه دانشگاه هنر اصفهان، ۱۳۹۰ ):
- روش تحقیق از نظر هدف، روش تحقیق از نظر روش، روش تحقیق از نظر روش یافته اندوزی ( روش گردآوری داده ها ) و روش تجزیه و تحلیل
نمودار شماره ۱-۳: روش تحقیق مورد استفاده در تحقیق حاضر
هر دسته، خود نیز به زیر بخش‌هایی تقسیم میشود، در ادامه موارد مرتبط با تحقیق حاضر معرفی میگردد.
الف- نوع تحقیق از نظر هدف به سه دسته کاربردی، بنیادی و توسعهای تقسیم میشود، پس از بررسی منابع مختلف مشخص شد که تحقیق حاضر در دسته تحقیقات کاربردی قرار دارد.
ب- روش تحقیق از نظر روش به دو حالت توصیفی ( غیر آزمایشی ) و آزمایشی تقسیم میگردد، که تحقیق حاضر با توجه به ماهیتی که دارد در دسته تحقیقات توصیفی جای میگیرد. اطلاعات پایهی مورد نیاز در این روش معمولاً از طریق پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده جمعآوری میشوند.
تحقیق توصیفی به زیر بخش‌هایی تقسیم میگردد که در این میان تحقیق حاضر در دسته تحقیقات پیمایشی قرار دارد که در آن از روش نمونه موردی نیز استفاده شده است.
ج- روش های جمعآوری اطلاعات ( روش یافته اندوزی ) نیز در چند طبقه کلی قابل تقسیماند: روش های کتابخانهای (اسنادی )، میدانی، پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده.
پس از بررسی و مطالعه در زمینه روش های مختلف یافتهاندوزی مشخص شد که نیاز است در تحقیق حاضر از روش ترکیبی شامل روش های اسنادی، استفاده از پرسشنامه که در برخی مواقع ( بهخصوص به هنگام مراجعه به مدیران شهری با توجه به اینکه نیاز بود درباره پرسشنامه و نحوهی پاسخگویی و هدف از آن توضیحاتی توسط محقق داده شود ) به مصاحبه تبدیل میگردید استفاده شده و در مرحلهی برنامه ریزی و ارائه پیشنهادات نیز از روش مشاهده استفاده شده است.
د- روش تجزیه و تحلیل که در برخی از منابع تحت عنوان تکنیک تحلیل اطلاعات آورده شده است ، بسیار زیاد و گسترده میباشد و با توجه به هدف و عنوان تحقیق روش مناسب انتخاب میگردد.
تحقیق حاضر دارای دو بخش میباشد: بخش نخست به معرفی معیارها و شاخصهای مطلوب حملونقل پایدار شهری پرداخته و با بهره گرفتن از روش تحلیل سلسلهمراتبی( AHP) گروهی، سیستمهای موجود حملونقل شهر نیشابور را از نظر میزان پایداری مقایسه کرده و مناسبترین و پایدارترین ترکیب انواع سیستمهای حملونقل را که در آن به هر سیستمی سهم و درصدی متناسب اختصاص داده میشود را معرفی خواهد نمود. در بخش دوم نیز جهت ارتقاء عملکرد گزینه برتر با استفاده روش تحلیل SWOT و تحلیل عوامل داخلی و خارجی ( IE ) از طرحی و برنامه ریزی راهبردی ارائه خواهد شد .

۳-۳- جامعهی آماری^[۴۳]

مجموعه واحدهایی که حداقل در یک صفت مشترک باشند یک جامعه آماری را مشخص می‌سازند ومعمولا آن را با N نمایش میدهند (آذر، ۱۳۷۴).
با توجه اینکه در قسمتی از تحقیق از تکنیک پرسشنامه و مصاحبه با کارشناسان مرتبط با موضوع تحقیق ( حملونقل پایدار ) استفاده شده است، بنابراین جامعه را میتوان در مجموع در سه دستهی زیر تعریف نمود:

1. 1. اساتید دانشگاه در رشته های مرتبط با مسائل شهری ( شهرسازی، معماری، جغرافیا و برنامه ریزی شهری)

1. 1. کارشناسان در رشته های مرتبط با مسائل شهری، شامل دانشجویان و فارغ التحصیلان رشته های شهرسازی، معماری، جغرافیا و برنامه ریزی شهری

1. 1. و مسئولین و مدیران شهری و کارمندان در ادارات مرتبط شامل

۳-۱- شهرداری نیشابور
۳-۲- فرمانداری نیشابور
۳-۳- اداره راه و شهرسازی نیشابور
۳-۴- شورای شهر نیشابور
۳-۵- و مشاوران تهیه کنندهی طرحهای ترافیکی شهر نیشابور
همانطور که مشاهده میشود، تمام گروه های فوق به نوعی با موضوع حملونقل و ترافیک و همچنین مسائل شهری درگیر بودهاند و بنابراین سعی شده است در تحقیق حاضر با توجه به این ویژگی مشترک جامعه آماری و همچنین نمونه آماری انتخاب گردد.

۴-۳-روش نمونهگیری، حجم نمونه مورد مطالعه

از آنجایی که مطالعه و بررسی کل اعضای جامعه، در تحقیقات مختلف بسیار هزینهبر بوده و زمان بسیار زیادی را نیز به خود اختصاص میدهند و البته دسترسی به تمام اعضای جامعه در بسیاری مواقع امکان پذیر نمیباشد، بنابراین در مطالعات و تحقیقات علمی سعی میشود از روش های مختلف نمونهگیری با توجه به موضوع و هدف تحقیق استفاده شود ( خاکی، ۱۳۷۸).
برای ورود به این موضوع در ابتدا تعریفی از نمونه آماری ارائه میگردد و سپس روش نمونهگیری مورد استفاده در این تحقیق تشریح میگردد.
نمونه آماری^[۴۴] عبارت است از مجموعهای از نشا نهها که از یک قسمت، یک گروه یا جامعهای بزرگتر انتخاب میشود، بهطوری که این مجموعه معرف کیفیات و ویژگیهای آن قسمت، گروه یا جامعه بزرگتر باشد ومعمولا آن را باn نمایش میدهند (خاکی، ۱۳۷۸ ).
به طور کلی انواع روش های نمونهگیری را می توان در دو بخش نمونهگیری احتمالی^[۴۵] و غیر احتمالی^[۴۶] جای داد. در نمونهگیری احتمالی هر یک از واحدهای جامعه میتوانند با احتمالی مشخص در نمونه قرار گیرند. در حالی که در نمونه‌گیری غیر احتمالی به جای تکیه بر عامل شانس، نمونه به مدد قضاوت انسانی انتخاب می‌شود. بنابراین شانس وارد شدن هر یک از واحدهای جمعیت در نمونه، نامعین و نامعلوم است، اشتباهات برآورد در نمونه‌های غیر احتمالی اغلب غیر تصادفی و غیر قابل اندازه‌گیری است (سرایی ۱۳۷۴ : ۱۱).
انواع نمونه‌گیری غیر احتمالی:
۱- نمونه‌های دسترسی پذیر ( آسان )۲ - نمونه‌گیری گلوله برفی ۳ - نمونه‌گیری شکار، شکار مجدد
۴- نمونه‌گیری هدفمند با قضاوت‌های (تعمدی( و ۵- نمونه‌گیری سهمیه‌ای
باتوجه به جامعهای که در این تحقیق مد نظر میباشند بسیار گسترده و متنوع بوده و البته تعیین حجم دقیق جامعه آماری و دسترسی به این جامعه غیر ممکن میباشد، بنابراین باید با روشی مشخص نمونهگیری کرد. همچنین چون حجم جامعه نامشخص بوده و همه افراد ( با درنظر گرفتن جمیع عوامل از جمله سطح دانش و آگاهی و میزان درگیری آنها به موضوع تحقیق و همچنین میزان دسترسی به این افراد و غیره ) از شانس برابر برای قرار گرفتن در نمونه مدنظر برخوردار نیستند، بنابراین روش نمونهگیری بهصورت نمونهگیری غیر تصادفی میباشد.
اما از آنجایی که تعداد افراد و کارشناسانی که باید در نمونه مدنظر جهت تکمیل پرسشنامه AHP و همچنین ماتریس عوامل داخلی و خارجی IE و QSPM قرار بگیرند براساس عوامل مختلف ( از جمله تخصصی بودن سوالات، طولانیتر بودن روند پرسشنامه وغیره) محدود بوده و با توجه به شناخت محقق از افرادی که در این دسته ها قرار میگیرند ( منظور مسئولین و مدیران، اساتید دانشگاه و کارشناسان حوزه های مربوط به مسائل شهری که ترجیحاً یا نیشابوری باشند یا با موضوع و حوزه عمل تحقیق آشنا باشند ) مشخص و از پیش تعیین شدهاند بنابراین روش نمونهگیری تحقیق حاضر روش نمونهگیری غیرتصادفی هدفمند قضاوتی (تعمدی) میباشد.
در روش نمونهگیری هدفمند به جای به دست آوردن اطلاعات از کسانی که به راحتی در دسترس قرار میگیرند، گاهی اوقات ممکن است ضرورت یابد که اطلاعاتی از افراد یا گروه های خاصی به دست آوریم، یعنی انواع خاصی از افراد که قادر به ارائه اطلاعات مورد نظر ما هستند، زیرا آن‌ها تنها افرادیاند که میتوانند چنین اطلاعاتی ارائه دهند یا با برخی از معیارهایی که محقق تدوین کرده مطابقت دارند. چنین نوعی از طرحهای نمونهگیری، نمونهگیری هدفمند نامیده میشود که به دو دسته نمونهگیری قضاوتی و سهمیهای تقسیم میشود ( سرایی، ۱۳۷۴ ).
با توجه به مطالب فوق سعی شده در انتخاب اعضای نمونه تمام نکات مطرح شده در بندهای فوق لحاظ شود. به این دلیل که هدف این بخش استفاده از نظر کارشناسان برای تکمیل پرسشنامه AHP بوده است، درنتیجه در اینجا از نظر هر سه گروه اساتید دانشگاه در حوزه های مرتبط با مسائل شهری و ترافیک، کارشناسان این حوزه و مدیران و مسئولین شهری نیشابور استفاده شده است. کل تعداد نمونه ( افرادی که در تکمیل پرسشنامه همکاری نمودهاند ) ۲۷ نفر بودهاند ( تعداد ۳۰ پرسشنامه توزیع شد که ۲۷ عدد به دست محقق رسید ) ، در ادامه به معرفی اجمالی نمونه و افراد حاضر در آن پرداخته میشود:

• • چون دسترسی به اساتیدی که هم با مسائل شهری ( خصوصاً موضوع حملونقل ) و هم با شرایط و وضعیت شهر نیشابور آشنا باشند محدود و مشکل میباشد، درنتیجه در مجموع ۵ نفر از کل نمونه را اساتید آشنا به مسائل شهری و حملونقل تشکیل دادهاند.

• • کارشناسان مسائل شهری و ترافیک که شامل فارغالتحصیلان و همچنین دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسیارشد و بالاتر رشتههایی چون شهرسازی، برنامه ریزی و طراحی شهری، معماری و جغرافیا و برنامه ریزی شهری هستند که همچون گروه قبل هم با مسائل شهری ( خصوصاً موضوع حملونقل ) و هم با شرایط و وضعیت شهر نیشابور آشنا میباشند. شناسایی و دسترسی به این افراد نسبت به گروه قبل راحتتر بوده، بنابراین از مجموع افرادی که برای تکمیل پرسشنامه ها لطف نمودهاند، ۹ نفر در این دسته قرار داشتهاند.

• گروه سوم مدیران و مسئولین شهری و کارمندان حوزه های مربوطه میباشند که مجموعاً ۱۳ نفر از کل اعضای نمونه را تشکیل دادهاند و این افراد از ۵ بخش و سازمان مختلف مورد پرسش واقع شدهاند. سازمانهای نامبرده و تعداد افرادی که از این بخشها و سازمانها با محقق همکاری داشتهاند عبارتند از: