نمودار بخش۲-۱-۳: نقاط تلاقی خطوط فرعی

۳۹
۶۰
۴۱
۸
۷
۱
۱۲
۲-۱-۳- بررسی خط ارتباطی سوم: جهاد و مبارزه
یکی از موضوعاتی که در این سوره مطرح شده است، بحث جهاد و مبارزه می باشد که ۳۸ آیه «۱-۵-۶-۷-۸-۹-۱۰-۱۱-۱۲-۱۵-۱۶-۱۷-۱۹-۳۸-۳۹-۴۰-۴۱-۴۲-۴۳-۴۴-۴۵-۴۶-۴۷-۴۸-۴۹-۵۷-۵۸-۶۰-۶۱-۶۲-۶۵-۶۷-۶۸-۶۹-۷۰-۷۱-۷۲-۷۴» به آن پرداخته است و پس از دسته بندی ذیل سه عنوان اصلی جای می گیرند: فلسفه جهاد، جنگ بدر به عنوان مصداق جهاد اسلامی و توصیه هایی در ارتباط با جهاد.

۲-۱-۳-۱- فلسفه جهاد

در آیات «۷-۸-۳۹-۶۰» به این موضوع اشاره شده است:
جهاد در فرهنگ اسلام از فروعات دین شمرده شده و در کنار فریضه هایی چون نماز، روزه، خمس، حج و… قرار گرفته است. در فرهنگ اسلام وجوب جهاد به سبب کشورگشایی و قتل و کشتار بی رویه و بی اساس نیست بلکه جهاد در راستای اعتلای حق و برچیده شدن کفر و شرک به کار می آید. در آیه ۷﴿…وَ یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُحِقَّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ وَ یَقْطَعَ دابِرَ الْکافِرِینَ﴾^[۱۷۳] و آیه ۸ ﴿ لِیُحِقَّ الْحَقَّ وَ یُبْطِلَ الْباطِلَ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ﴾^[۱۷۴]، فلسفه جهاد تبیین شده است. لازم به ذکر است رسیدن به این هدف در سطح جهانی، در زمان حکومت حضرت مهدی(عج) تحقق خواهد یافت.
آیه ۳۹ ﴿ وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَهٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِما یَعْمَلُونَ بَصِیرٌ﴾^[۱۷۵] نیز فلسفه جنگ با کفار را نابودی فتنه و گسترش دین به صورت فراگیر و جهانی بیان کرده است. تعبیر﴿ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ﴾ به پیروزی دین به طور کامل اشاره دارد. همانطور که بیان کردیم جهانی شدن دین، در زمان حضرت مهدی (عج) صورت خواهد گرفت.
در آیه ۶۰﴿ وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْ‏ءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ﴾^[۱۷۶]، فلسفه جهاد را دستیابی به اقتدار نظامی مطرح نموده است تا با این هیبت و اقتدار، ترس و وحشت در دل دشمن افکنده -﴿تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ ﴾- و مانع از هجوم آنها به جوامع اسلامی شود. به راستی اگر مسلمانان ضعیف باشند همه گونه تحمیلات به آنها مى‏شود، اما هنگامى که قدرت کافى کسب کنند دشمنان حق و عدالت و دشمنان استقلال و آزادى به ترس و وحشت می افتند. بنابر این هدف این است که دشمنان بترسند و به جوامع مسلمین تجاوز نکنند. لذا تمام تلاش و کوشش مسلمین باید در کم کردن شر دشمنان خدا و حق و عدالت خلاصه شود.^[۱۷۷]

۲-۱-۳-۲- جنگ بدر به عنوان مصداق جهاد اسلامی

آیاتی که فرازهای جنگ بدر را به تصویر کشیده اند عبارتند از:«۱-۵-۶-۷-۸-۹-۱۰-۱۱-۱۲-۱۷-۱۹-۴۱-۴۲-۴۳-۴۴-۴۷-۴۸».
۲-۱-۳-۲-۱- عنایات خداوند در جنگ بدر^[۱۷۸]
این موضوع آیات«۷-۹-۱۰-۱۱-۱۲-۱۷-۴۱-۴۲-۴۳-۴۴» را در بر گرفته است.
از عنایات خداوند به مسلمین، وعده پیروزی آنها در جنگ بدر می باشد. آیه ۷﴿ وَ إِذْ یَعِدُکُمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَیْنِ أَنَّها لَکُمْ وَ تَوَدُّونَ أَنَّ غَیْرَ ذاتِ الشَّوْکَهِ تَکُونُ لَکُمْ وَ یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُحِقَّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ وَ یَقْطَعَ دابِرَ الْکافِرِینَ﴾^[۱۷۹]، به این وعده اشاره دارد. از آنجا که تخلّف در وعده های الهی راه ندارد، و وعده الهی قطعاً وقوع خواهد یافت-﴿ لا یُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَه﴾^[۱۸۰]-، چنین مژده ای موجب قوت قلب مسلمین و شتافتن آنها به سمت میدان جنگ می شود.
در آیه ۹﴿إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجابَ لَکُمْ أَنِّی مُمِدُّکُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلائِکَهِ مُرْدِفِینَ﴾^[۱۸۱]، عنایت الهی به مجاهدان بدر در حین رزم و جنگ، از طریق نزول فرشتگان صورت گرفته است.
در آیه ۱۰﴿ وَ ما جَعَلَهُ اللَّهُ إِلاَّ بُشْرى‏ وَ لِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُکُمْ وَ مَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ﴾^[۱۸۲] تأثیرات حضور فرشتگان در بین مجاهدین، تصریح شده است. بنابراین نزول ملائکه، عامل مهمی در پیروزی مسلمین شد که این پیروزی جز از طریق عنایات پروردگار ممکن نبود.

خواب راحت در میدان نبرد و نزول باران از دیگر عنایات پروردگار عالم به جنگجویان اسلام
می باشد که آیه ۱۱ متذکر شده است:﴿ إِذْ یُغَشِّیکُمُ النُّعاسَ أَمَنَهً مِنْهُ وَ یُنَزِّلُ عَلَیْکُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً لِیُطَهِّرَکُمْ بِهِ وَ یُذْهِبَ عَنْکُمْ رِجْزَ الشَّیْطانِ وَ لِیَرْبِطَ عَلى‏ قُلُوبِکُمْ وَ یُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدامَ﴾^[۱۸۳].
تثبیت مؤمنان و رعب افکنی در دل دشمنان در بحبوحه جنگ، از عنایات خداوند به سپاهیان بدر می باشد که آیه ۱۲﴿ إِذْ یُوحِی رَبُّکَ إِلَى الْمَلائِکَهِ أَنِّی مَعَکُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِینَ آمَنُوا سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْناقِ وَ اضْرِبُوا مِنْهُمْ کُلَّ بَنانٍ﴾^[۱۸۴] به آن پرداخته است.
عنایات خداوند در پیروزی سپاه مسلمین به حدی است که خداوند در آیه ۱۷﴿ فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اللَّهَ رَمى‏ وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ﴾، کشتار و نابودی دشمنان را به خود نسبت می دهد.
آیه ۴۱ ﴿ وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبى‏ وَ الْیَتامى‏ وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى‏ عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ﴾^[۱۸۵]، به وحی خداوند بر پیامبر۹در روز جنگ بدر اشاره می کند. چنین امری یعنی وحی بر فرمانده مسلمین و بیان احکامی در رابطه با جنگ برای سپاه مجاهد، دلگرمی و قوت قلب خواهد بود. به تعبیر دیگر وحی خداوند به پیامبر۹در روز بدر، از جمله آثار توجه خداوند به اوضاع و احوال مسلمین می باشد و همین نشانه، برای آنها شورآفرین خواهد بود.
از دیگر عنایات خداوند که آیه ۴۲ ﴿ إِذْ أَنْتُمْ بِالْعُدْوَهِ الدُّنْیا وَ هُمْ بِالْعُدْوَهِ الْقُصْوى‏ وَ الرَّکْبُ أَسْفَلَ مِنْکُمْ وَ لَوْ تَواعَدْتُمْ لاخْتَلَفْتُمْ فِی الْمِیعادِ وَ لکِنْ لِیَقْضِیَ اللَّهُ أَمْراً کانَ مَفْعُولاً لِیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَنْ بَیِّنَهٍ وَ یَحْیى‏ مَنْ حَیَّ عَنْ بَیِّنَهٍ وَ إِنَّ اللَّهَ لَسَمِیعٌ عَلِیمٌ﴾^[۱۸۶]، متذکر شده، این است که فرصت تصمیم گیری و نظر خواهی جهت تعیین مکان جنگ از دو سپاه و هم چنین مجاهدان گرفته شد و اراده و برنامه الهی بود که دو سپاه در محل بدر که بهترین مکان برای مسلمین بود، گرد آمدند.
آیه ۴۳﴿ إِذْ یُرِیکَهُمُ اللَّهُ فِی مَنامِکَ قَلِیلاً وَ لَوْ أَراکَهُمْ کَثِیراً لَفَشِلْتُمْ وَ لَتَنازَعْتُمْ فِی الْأَمْرِ وَ لکِنَّ اللَّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ﴾^[۱۸۷]، به خواب پیامبر ۹قبل از جنگ بدر اشاره دارد. خوابی که در آن سپاه دشمن کم جلوه کرد، عنایتی از جانب خداوند می باشد.
تقلیل متقابل دو گروه نیز از دیگر عنایات خداوند است که آیه ۴۴﴿ وَ إِذْ یُرِیکُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَیْتُمْ فِی أَعْیُنِکُمْ قَلِیلاً وَ یُقَلِّلُکُمْ فِی أَعْیُنِهِمْ لِیَقْضِیَ اللَّهُ أَمْراً کانَ مَفْعُولاً وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ﴾^[۱۸۸] متذکر آن شده است. اینکه دو گروه همدیگر را کم می دیدند، شروع جنگ را سبب شده است. به عبارت دیگر، اگر مسلمین سپاه دشمن را بسیار می دیدند ترس و رعب بر آنها چیره می شد و مانع از جنگیدن آنها می شد و همچنین فکر فرار از صحنه جنگ را در سر می پروراندند.

۲-۱-۳-۲-۲- حالات و روحیات مسلمین در جنگ بدر

آیات«۱-۵-۶-۷-۸-۹-۱۷-۱۹»، در رابطه با این موضوع سخن گفته اند.
شأن نزول آیه ۱﴿ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُمْ وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ﴾^[۱۸۹] در روایات^[۱۹۰]، نزاع مسلمین بر سر غنایم جنگ بدر که از جمله انفال محسوب می شود، بیان گردیده است. این حال نزاع و کشمکش و درگیری برای مؤمنینی که در جنگ بدر عنایات بسیاری را از خداوند عالم دیده بودند، جای شگفتی و تعجب دارد. جا داشت که آنها پس از پیروزی باورنکردنی، عنایات و الطاف حضرت حق را یادآور شوند و تحولی معنوی در آنها صورت گرفته باشد نه اینکه بر سر جمع مال دنیا با یکدیگر به نزاع و کشمکش برخیزند!!!
آیه ۵﴿ کَما أَخْرَجَکَ رَبُّکَ مِنْ بَیْتِکَ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ لَکارِهُونَ﴾^[۱۹۱] نیز حال کراهت و نارضایتی برخی از مؤمنان را نشان می دهد. با توجه به اینکه جمله « کَما أَخْرَجَکَ » متعلق به مدلول جمله﴿ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ﴾ است^[۱۹۲]، می توان گفت مؤم
نانی که در پایان جنگ با پیامبر۹بر سر غنایم اعتراض می کردند و تقسیم غنایم طبق نظر ایشان را قبول نداشتند، در ابتدای کار یعنی زمان خروج از مدینه به سمت میدان جنگ نیز حال کراهت داشتند و بر پیامبر۹معترض بودند.