سلطان بارگاه رسالت که سوده است
شاه رسل وسیله‌ی کل، هادی سبل

بگرفته آستان ترا برزر آفتاب
برخاک پاش، ناصیه‌ی انور آفتاب
کز بهر نعت اوست برین منبر آفتاب»

۲- مولای متقیان
۳- شیخ عبدالعال
۴- شاه تهماسب اول
۵- شاه اسماعیل دوم پسر و جانشین تهماسب
۶- سلطان محمد خدابنده
۷- پدر شاه عباس و جانشین شاه اسماعیل دوم
۸- شاهزاده شهید حمزه میرزا
۹- پریخان خانم دختر قدرتمند شاه تهماسب
۱۰- محمد شاه پادشاه دکن
فصل چهارم
تصاویر و عناصر مذهبی در شعر شاعران برگزیده عهد صفوی
(عرفی شیرازی، طالب آملی، محتشم کاشانی، صائب تبریزی و کلیم کاشانی)
۴-۱ مقدمه
«در ایران بعد از اسلام شاعری را سراغ نداریم که در اشعار خود تحت تأثیر داستان‌های مذهبی قرار نگرفته باشد و یا اشاره‌ای به اسطوره‌های مذهبی نداشته باشد. این نکته قابل توجه است که لطیف‌ترین حادثه‌ها را می_توان در اسطوره‌های مذهبی یافت^[۲]». (ده بزرگی، ۱۳۵۶: ۲۶). «از آن روی که سبک هندی در ادبیات فارسی با نازک خیالی‌های خاص همراه است، مضمون قصه‌های مذهبی شکل و رنگ دیگری به خود گرفته است به خصوص در شعر صائب تبریزی، در شعر این شاعر (صائب) برای ارسال مثل که از ویژگی‌های سبک هندی است از اسطوره‌های مذهبی مدد گرفته شده است اما محتوای قصه‌ها صبغه‌ای دیگر یافته است». (ده بزرگی، ۱۳۵۶: ۲۷).

در آثار پنج شاعر معروف سبک هندی میتوان اصطلاحات و تصاویر ادبی مذهبی را یافت امّا نکتهی مورد بحث اینجا است که اگر منظور از عناصر مذهبی، عناصر و اصطلاحات مختص به دین اسلام باشد پس نتیجه کار و نتیجهی تحقیق فقط به اصطلاحات و عناصر و شخصیت های مذهبی اسلام از ظهور اسلام و بعثت حضرت محمد (ص) و بعد از آن امامت حضرت علی (ع) تا دورهی معاصر که دورهی غیبت حضرت مهدی (عج الله) به عنوان آخرین امام و یگانه منجی بشریت مربوط میشود امّا اگر معنی تحقیق و مذهب را اصطلاحات مذهبی و دینی از ظهور آدم و بعد از آن پیامبران الهی مانند حضرت سلیمان و آدم و یوسف (ع) و غیره و نیز یک سری اصطلاحات دینی مانند قناعت و کرامت و ملامت باشد پس لازم است که تمامی آن‌ها را ذکر کنیم که سعی شده است هر عنوانی که به سرنوشت دنیوی و اخروی انسان مربوط است و از دستورات خداوند میباشد چه در دورهی ظهور اسلام و چه در قبل از ظهور اسلام را استخراج و ذکر کنیم در این فصل به بررسی تصاویر مذهبی در اشعار شاعران منتخب عهد صفوی میپردازیم. در اینجا به عنوان مقدمهی فصل چهارم لازم است از عناصر و اصطلاحات مذهبی شاعران به طور جداگانه یاد میکنیم و البتّه نوع آرایه ها و تصاویر ادبی هر شاعر در بخش آخر و در فصل نتیجهگیری ذکر کردهایم.
صائب:
در اشعار مذهبی صائب عناصر زیادی ذکر شده است و این عناصر که عناصر مذهبی و اسم شخصیت‌های دینی و مذهبی هستند در خلال قصاید مذهبی و مدحی او آمدهاند برای مثال در قصیدهی اول که در مدح خداوند و ستایش خداوند سروده است از اسامی پیغمبران الهی مانند حضرت سلیمان نیز استفاده شده است که آنها را در ذیل آوردهایم:
تصاویر و اصطلاحات موجود در اشعار مذهبی صائب عبارتند از:
الف- جملات و عبارات مذهبی مانند (بسم الله)
ب- عبارت « لا اله اِلا الله » که از کل عبارت فقط حرف «لا» را ذکر کرده و این روش در اصطلاحات عرفانی صوفیان نیز وجود دارد و تشبیه شکل «لا» به مقراض ( قیچی ) رایج بوده است.
ج- اسامی شخصیتهای دینی مانند: حضرت علی (ع) – حضرت فاطمه (س) و بیت الاحزان او.
د- اسامی شخصیتهای دینی و پیامبران الهی: حضرت سلیمان ( ع)، حضرت مسیح (ع)، حضرت موسی (ع).
ه- واژگان و اصطلاحات دینی که در دستورات اسلام و اولیاء خداوند برای بشر آمده است مانند: قناعت، کرم، شهادت.
و- اسم مقدس قرآن
ز- اشاره به معجزات پیامبران الهی مانند زنده شدن مردگان توسط حضرت عیسی، تبدیل شدن عصای موسی به مار، بینا شدن نابینا توسط حضرت عیسی (ع)، اشاره به مُهر نگین حضرت سلیمان، آتش طور حضرت موسی (ع).
ر- اشاره به حوادث تاریخی و دینی برای اولیاء خداوند: مانند داستان سوزن حضرت عیسی در آسمان چهارم در هنگام عروج به آسمانها، اشاره به حضرت یوسف در چاه کنعان.
محتشم کاشانی:
اصطلاحات دینی و مذهبی: مانند توسل، قُرب، عطا، رحمت، شفاعت، قناعت، جرص، مرگ، اجل، روزه.
اسامی و صفات اولیاء الله مانند: نبی، مصطفی، امیرالمؤمنین، یوسف (ع)، حیدر صفدر، امام رضا ( ع) امام هشتم، رسول خدا، حسین (ع)، بتول.
اشاره به احادیث نبوی: انا مدینه العلم و علی بابُها، لا فتی اِلا علی لا سیف اِلا ذوالفقار.
اشاره به معجزات پیامبران: تبدیل به مار شدن عصای موسی.
حوادث دینی و تاریخی: حادثهی کربلا، حادثهی ضربت حضرت علی (ع).
طالب آملی:
اصطلاحات دینی و مذهبی: یقین، وفا، کرم، صبر، عصیان، رضا، مرگ، ماه رمضان، روزه، صائم.
اسامی اولیاء: ولی عصر (عج)، یوسف (ع)، عیسی (ع)، امام زمان (ع)، حضرت مهدی (ع)، شرع، علی ولی الله داماد پیغمبر.
حوادث مذهبی: زنده شدن مردگان توسط حضرت عیسی (ع)، ضربت علی (ع).
عرفی شیرازی:
اسم شخصیتها و اولیاء الهی: حضرت یعقوب (ع)، حضرت یوسف، حضرت مسیح، حضرت موسی.
اصطلاحات دینی: عصمت، کُفر، قیامت، کعبه، دوزخ، محبت، شهید، اسلام، مسلمان، حجر الاسود
.
حوادث دینی: حضرت موسی و آتش طور، پیراهن دریدهی حضرت یوسف، یوسف و زلیخا، سوزن حضرت عیسی (ع) .