شامل بررسی مجموعه عواملی چون مسائل قراردادی فی مابین، کیفیت کار J.V ، ارتباط طرفین در راستای انتقال اطلاعات، میزان تغییرات در محدوده کاری طرفین و شفافیت در تعریف شرح کار و محدوده اختیارات طرفین، میزان حضور نمایندگان دو شرکت در جریان تبادل اطلاعات انجام گرفته و بررسی نقاط قوت و ضعف J.V در فرایند همکاری می باشد.
عوامل تأخیر مرتبط با پیمانکاران فرعی در بخش مهندسی
شامل بررسی مجموعه عواملی چون نحوه گزینش پیمانکاران فرعی مهندسی از جانب بخشهای مختلف مهندسی و تناسب تعهدات پیمانکاران فرعی با تهدات شرکت در مقابل کارفرما و میزان کنترل و هدایت بهینه پیمانکاران توسط بخشهای مهندسی و میزان تعهد پیمانکاران فرعی نسبت به کیفیت کار ارائه شده توسط ایشان می باشد.
۱-Joint venture
۲-۴ بخش چهارم: هزینه و دعاوی هزینه
هدف شرکتهایی که در صنعت ساخت، فعالیت دارند به طور کلی ایجاد و ساخت پروژه هایی برای منفعت اجتماعی و به طور خاص کسب سود متناسب با زمان و سرمایه تجهیز شده در این پروژه هاست. برای دستیابی به این هدف، شرکتها باید بتوانند تمامی هزینه های اجریی پروژه را پوشش دهند.

۲-۴-۱ انواع هزینه
هزینه های اجرایی پروژه به دودسته اصلی تقسیم می شوند که عبارتند از:
هزینه های مستقیم و هزینه های غیر مستقیم (عربشاهی، ۱۳۸۹،ص۱۴۰)
۲-۴-۱-۱ هزینه های مستقیم: هزینه هایی هستند که پیمانکار برای ساخت فیزیکی قسمتهای ماندگار و دایمی پروژه به مصرف می رساند. این هزینه ها عبارتند از: مواد و مصالح، نیروی انسانی، تجهیزات مصرفی یا نصب شده در کار و اجرت پیمانکار جزء .
۲-۴-۱-۲ هزینه های غیر مستقیم: آنهایی هستند که جزء هزینه های کارهای واقعی ساخت نیستند، لیکن به منظور پشتیبانی و تدارک کار، ضروری اند. هزینه های غیر مستقیم که معمولا” از آن به عنوان ” هزینه های بالاسری ” یاد می شود، صر فنظر از کوچک و بزرگ بودن شرکت در همه پروژه ها به پیمانکار تحمیل می گردد که به دو دسته بالاسری کار و بالاسری عمومی تقسیم می شوند. (عربشاهی، ۱۳۸۹،ص۱۴۰)
۲-۴-۲ ادعاهای هزینه ای متداول
یکی از قسمتهای مهم هر ادعا، ادعای پرداخت هزینه می بشد که اغلب بحث برانگیز است و از این رو ضروری است که این موضوع مورد بررسی قرار گیرد. ادعاهای متداول هزینه ای شامل موارد زیر می باشند که در ادامه به تشریح آنها می پردازیم. (عربشاهی، ۱۳۸۹،ص۱۴۲)
۲-۴-۲-۱ ادعا هزینه بالاسری عمومی
در گذشته، هنگام بروز تأخیر از سوی کارفرما، دشواری محاسبات، کمی سازی و قاعده مند کردن زمان و هزینه، پیمانکاران را از دریافت خسارت هزینه های بالاسری عمومی محروم می کرد. به هزینه های بالاسری پیمانکار در دورانی که کارفرما، کارها را با تأخیر یا وقفه مواجه نموده است، هزینه بالاسری جذب نشده گفته می شود. در چنین مواقعی هزینه های بالاسری عمومی پیمانکار افزایش نمی یابد بلکه در عوض هزینه های بالاسری به شکل غیر متناسبی بین سایر پروژه های جاری پیمانکار تخصیص پیدا می کند. در یک پروژه معین، اساسا” تعیین دقیق هزینه های بالاسری عمومی برای یک دوره تأخیر غیر ممکن است. یکی از روش های محاسبه این هزینه فرمول چیلی است که بحث در مورد آن از حیطه این پایان نامه خارج است. (عربشاهی، ۱۳۸۹،ص۱۴۴)
پیمانکاران هزینه های بالاسری عمومی را معمولا ” بین پروژه های جاری خود تخصیص داده و از محل درآمد حاصل از یک پروژه، هزینه های بالاسری مربوط به خود را پوشش می دهند. در قراردادهای ساختمانی، بالاسری عمومی معمولا"به صورت درصدی از هزینه های مستقیم به قیمت قرارداد یا مناقصه افزوده می شود. هزینه ها ی بالاسری عمومی هر پروژه به تعداد پروژه های جاری شرکت پیمانکاری در بازه زمانی مدت اجرای آن بستگی دارد .
هزینه بالاسری جذب نشده شامل هزینه هایی می شود که در طول یک تأخیر اجباری از سوی کارفرما قابل پوشش نیست چراکه پیمانکار در هنگام تأخیر نمی تواند فعالیت دیگری داشته باشد و یا قادر به انتقال منابع بیشتری به سایر کارهای خود نیست. از این رو سایر پروژه های پیمانکار متحمل هزینه های بالاسری بیشتری نسبت به سهم خود می شوند. (عربشاهی، ۱۳۸۹،ص۱۴۴)
۲-۴-۲-۲ ادعا هزینه بالاسری کار
پیمانکاران پیشنهاد قیمت خود را با فرض تکمیل کارها در دوره معینی از زمان ارائه می کنند و اگر این دوره زمانی طولانی تر شود، هزینه بالاسری پیمانکار افزایش خواهد یافت. معمولا” پیمانکاران در زمان وقوع تأخیر ها از انتقال منابع خویش به پروژه های دیگر ناتوان هستند و هزینه های مرتبط با تأخیر و توقف کار مستهلک نمی گردد و از این رو مستحق جبران هزینه های اضافی می باشند. با پذیرفتن این موضوع که تأخیرهای کارفرما در افزایش هزینه های بالاسری کار پیمانکار تأثیرگذاراست و پیمانکار مستحق دریافت خسارت می باشد.
در هنگام تأخیر کارفرما، اندازه گیری افزایش هزینه های بالاسری کار به راحتی درک نمی شود. چراکه افزایش هزینه های بالاسری کار در تمام جنبه های پروژه به طور یکسان رخ نمی دهد و اثرات آن ممکن است خارج از مدت تأخیر رخ دهد. (عربشاهی، ۱۳۸۹،ص۱۵۴)
۲-۴-۲-۳ دعاوی سود از بین رفته
اصول و مبانی دعاوی سود از دست رفته که به خاطر تأخیر کارفرما رخ می دهد، مشابه با قواعد بکار رفته در دعاوی بالاسری است.
لازم به ذکر است که در برخی از قراردادها، مفاد قرارداد صرفا” پوشش خسارت و مخارج اضافی ناشی از تأخیر کارفرما را متعهد می گردد که در این صورت دعاوی سود از بین رفته قابل اثبات نیست. در قراردادهایی که حقوق پیمانکار در مطالبه سود از دست رفته، غیر مجاز شناخته نشده است، پیمانکار ممکن است بتواند دعوی سود از دست رفته را به کرسی بنشاند.(عربشاهی، ۱۳۸۹،ص۱۵۷)
۲-۴-۲-۴ دعاوی ایجاد وقفه در فعالیت و کارایی تلف شده
در دعاوی صنعت ساخت وقفه در یک یا چند فعالیت یک پروژه که منشأ آن تأخیر کارفرما باشد زمانی بکار می رود که یک یا چند موضوع زیر را شامل شود: (عربشاهی، ۱۳۸۹،ص۱۵۹)
۱٫تأخیرهای مکرر در فعالیتی مشخص (صرف نظر از اینکه چنین تأخیری نتواند موعد تکمیل پروژه را تحت تأثیر قرار دهد)، بطوری که نیروی انسانی پیمانکار برای مدت زمان طولانی تر مجبور به حضور در کارگاه شود بدن اینکه کار اضافه تری را انجام دهند.
۲٫تغییر در توالی اجرای کار به خاطر تأخیر کارفرما در فعالیتهایی مشخص که استفاده مؤثر از نیروی انسانی را به طور مکرر دچار توقف و اشفتگی سازد ، به طوری که در طول چنین وقفه ای هیچ گونه ساخت و تولیدی صورت نگیرد و در شروع به کار مجدد آن فعالیت تولید کمتری ایجاد شود.
۳٫توقف و آشفتگی در فعالیتهای جانبی که به خاطر تأخیر در یک فعالیت و یا تغییر در توالی کارها پیش می آید و تولید کمتری را در فعالیتهای جانبی به بار می آورد.
۴٫بروز زمان بیکاری یا زمان غیر مولد در اثر زمانبندی مجدد و انجام فعالیتهای خارج از چهارچوب زمانی در نظر گرفته شده که از این جهت بر پیشرفت پروژه اثر سوء داشته باشد.
۵٫تراکم منابع انسانی در بخشهایی از کار بر اثر زمان بندی مجدد فعالیتهای که به موجب آن کارایی و پیشرفت پروژه تحت تأثیر قرار می گیرد.
۶٫کارایی عمومی پایین پروژه به دلیل اجرای تدریجی و مرحله به مرحله کار.
در بسیاری از موارد، نقض قرارداد یا تغییرات اساسی ممکن است برروی مسیر غیر بحرانی قرار داشته باشد و موجب تأخیر در موعد تکمیل پروژه نگردد. با وجود این، اغلب در برنامه زمانبندی پیمانکار به طور جدی اخلال ایجاد میکند و موجب بروز ادعا از سوی پیمانکار می گردد. (عربشاهی، ۱۳۸۹،ص۱۶۰)
۲-۴-۲-۵ دعاوی هزینه های ناشی از تسریع
تسریع در یک بیان دقیق به عنوان اقدامی هوشمندانه یاد می شود در حالی که مفهوم ریشه ای آن افزایش سرعت کار است که نتیجه آن در قراردادهای ساخت خاتمه زودتر پروژه است.
در ادامه به توضیح موارد ادعایی تسریع پرداخته می شود: (عربشاهی، ۱۳۸۹،ص۱۶۴)
۲-۴-۲-۵-۱ تسریع توافقی یا تسریع
عموما” وقتی مهندس مشاور تحت شرایط قرارداد و بر اساس اختیارات قانونی، دستور تسریع را صادر میکند یا اینکه کارفرما و پیمانکار در خصوص آن به توافق می رسند، دشواری در دریافت هزینه های اضافی ندارد.
همواره موافقت پیمانکار با تسریع و هزینه های آن الزامی است. در صورتی که ماده ای قانونی در مورد تسریع در قرارداد نباشد لازم است که موافقتنامه ای جداگانه تنظیم شود.
دلیل تسریع هرچه باشد، پیمانکار قدرت چانه زنی زیادی در هنگام تنظیم موافقتنامه دارد حتی اگر پیمانکار تا حدودی مسبب تأخیر بوده باشد و یا بیشتر مشمول جبران خسارت تأخیر شده باشد. (عربشاهی، ۱۳۸۹،ص۱۶۵)
۲-۴-۲-۵-۲ تسریع یک جانبه
این شرایط وقتی اتفاق می افتد که پیمانکار بدون توافق با کارفرما یا بدون دریافت دستوری از سوی دستگاه نظارت، اقدام به تسریع ورزد. دراین شرایط منطقا” پیمانکار از تودید زمان پروژه به خاطر تأخیر کارفرما اطمینان دارد و تحت هیچگونه فشاری قرار ندارد. احتمالا” در حالتی که فعالیتهای ساخت رو به پایان می رود دلیل چنین تسریعی می تواند ایجاد شرایط کاری جدید برای نیروی انسانی آزاد شده پیمانکار از پروژه دیگری باشد. (عربشاهی، ۱۳۸۹،ص۱۶۶)
۲-۴-۲-۵-۳ تسریع سازنده
این نوع تسریع، موضوعی است که پیمانکار در دادگاه اقامه می نماید و براین اساس استوار است که پیمانکار مستحق تمدید زمان بوده است ولی به خاطر قصور مشاور در تمدید آن، پیمانکار برای تکمیل پروژه در موعد مقرر مجبور به استفاده از منابع بیشتر از حد مورد انتظار، شده است و تلاش می کند که هزینه های اضافی خود را بدین ترتیب دریافت کند.
زمانی که مهندس مشاور با قصور خود زمان پروژه را کمتر از حد مورد انتظار تمدید می نماید و یا اصلا” تمدیدی نمی کند، تنها راه پیش روی پیمانکار بر اساس شرایط قرارداد ارجاع به داوری و حکمیت است.
در صورتی که در نتیجه اعمال فشار کارفرما، مهندس مشاور در تمدید زمان قرارداد کوتاهی کند، پیمانکار ادعای جبران هزینه های خود را اقامه می نماید. (عربشاهی، ۱۳۸۹،ص۱۶۷)
۲-۴-۲-۶ دعاوی تغییرات
به منظور تغییر مشخصات پروژه، اصولا” قرارداد می بایست، مورد مذاکره و توافق مجدد قرار گیرد و جلب توافق پیمانکار برای ایجاد تغییرات مورد نظر کارفرما الزامی است. فقدان مواد قانونی لازم برای تغییر، به طور مؤثری به پیمانکار اجازه می دهد که هر بار درخواست تغییر، کارفرما بر روی مبلغ جدیدی چانه زنی نماید. (عربشاهی، ۱۳۸۹،ص۱۷۲)
پروژه های ساخت آنقدر پیچیدگی دارند که معمولا” تا پیش از تکمیل دستخوش تغییرات زیادی می شوند. چراکه معمولا ” برخی کارفرمایان، انتخاب و تعیین تجهیزات خاص و مشخصات آن را تا آخرین لحظه به تعویق می اندازند. و دیگر موضوع اینکه به ندرت طراحی پروژه با تمامی جزئیات آن در زمان مناقصه فراهم و ارائه میکردد چنین وضعیتی موفقیت پروژه را به خطر انداخته و موجبات ادعا را فراهم می سازد.
انجام کارهای اضافه بر مفاد قرارداد، پیمانکار را مستحق دریافت پرداخت اضافی می داند. در عمل، اغلب تغییرات بر پیشرفت پروژه و روش اجرای آن تأثیر می گذارد و در صورت امکان، هر یک از تغییرات باید با در نظر گرفتن تمامی عوامل مستقیم دخیل در تأخیر و وقفه، ارزشیابی گردد و هزینه های آن برآورد گردد. (عربشاهی، ۱۳۸۹،ص۱۷۲)
۲-۴-۲-۷ ادعای پیمانکار در قبال پرداخت دیر هنگام کارفرما

۳ – ۲ – ۶ . استعاره به اعتبار ملائمات ( مطلقه ، مرشّحه ، مجرّده ) :
« لعلهم یرجعون » یعنی باشد که ایشان باز گردند از ملائمات مستعارٌله « فرقّناهم » یعنی فرقه فرقه کردیم است به همین خاطر بدان استعاره ی مجرّده گویند.
* پس نتیجه می گیریم که درآیه ی۱۶۸ از سوره ی مبارکه اعراف استعاره ی مصرّحه ، محقّقه ، تبعیّه ، عامیّه ، عنادیّه و مجرّده وجود دارد.
۳-۳- سوره انفال آیه ۱۴
ذلِکُمْ فَذُوقُوهُ وَ أَنَّ لِلْکافِرِینَ عَذابَ النَّار
این ]عذاب دنیا[ را بچشید، و ]بدانیدکه[ برای کافران عذاب آتش خواهد بود.

در این آیات بلاغتهای متعددی وجود دارد چون علاقه خاصی بین اعراب و استعارهها هست و آن فنون عبارتست از مجاز و التفات و استعاره در کلام خداوند سبحان که میفرماید فَذُوقوهُ بچشید آن را و آن استعاره است که قبلا(درجلداول) به آن اشاره شد.
دراین آیه شریفه دواستعاره وجود دارد:
۱-استعاره ی تصرحیه درکلمه ی « ذوقوا »
۲- استعاره ی مکنیه درکلمه ی « عذاب »
اکنون به شرح استعاره اول می پردازیم:
ارکان استعاره در آیه شریفه عبارتند از:
- مستعار : لفظ « ذوقوا » یعنی بچشید.
- مستعارٌله : « عانوا » یعنی درد بکشید.
- مستعارٌمنه : « ذوقوا ».
- جامع یا وجه شبه : تحمل کردن است.
شرح استعاره ی آیه به اعتبار گوناگون:
۳-۳-۱-۱. به اعتبار ذکر طرفین(مصرّحه،مکنیّه) :
درآیه شریفه مستعارٌله « عانوا » یعنی کشیدن به مستعارٌمنه « ذوقوا » یعنی چشیدن تشبیه شده و مستعارٌله در آیه ذکرنشده بلکه مستعارٌمنه به صراحت ذکرشده ، به همین خاطر بدان استعاره مصرحّه یا تصریحیّه گویند .
۳ -۳-۲-۱. به اعتبار واقع درماده ی طرفین (تحقیقیّه،تخییلیّه):
دراین آیه مستعارٌله « عانوا » یعنی بکشید موضوعی خیالی و وهمی نیست بلکه امری معقول می باشد به همین بدان استعاره ی تحقیقیّه یا محقّقه گویند.
۳-۳-۳-۱. به اعتبار لفظ مستعار ( اصلیّه ، تبعیّه ) :
لفظ مستعار در این آیه فعل « ذوقوا » است پس به اعتبار فعل بودن ، بدان استعاره ی تبعیّه گویند.
۳-۳-۴-۱. به اعتبار جامع یا وجه شبه ( عامیّه ، خاصیّه ) :
مستعارٌله « عانوا » یعنی کشیدن و مستعارٌمنه « ذوقوا » یعنی چشیدن وجامع آن دو ( تحمل کردن ) ، موضوعی است که می توان به راحتی آن را تشخیص داد و نیاز به تفکر و اندیشیدن ندارد ، به همین خاطر بدان استعاره عامیّه گویند.
۳-۳-۵-۱. استعاره ی مصرّحه به اعتبار طرفین ( عنادیّه و وفاقیّه ) :
مستعارٌله « عانوا » یعنی کشیدن یک امر معنوی است اما مستعارٌمنه « ذوقوا » یعنی چشیدن ، موضوعی است حسّی که با هم در یک جا جمع نمی شوند به همین خاطر بدان ، استعاره ی عنادیّه گویند.
۳ -۳-۶-۱. استعاره به اعتبار ملائمات ( مطلقه ، مرشّحه ، مجرّده ) :
« عذاب » یعنی درد ، شکنجه از ملائمات مستعارٌله « عانوا » یعنی چشیدن است به همین خاطر بدان استعاره ی مجرّده گویند.
* پس نتیجه می گیریم که در آیه ی ۱۴ سوره ی انفال استعاره ی مصرّحه ، محقّقه ، تبعیّه ، عامیّه ، عنادیّه و مجرّده وجود دارد.
استعاره ی دوم آیه ی ۱۴ ازسوره ی انفال :
- استعاره مکنیّه درکلمه ی « عذاب » است .
ارکان استعاره در آیه شریفه عبارتند از:
- مستعار : لفظ « عذاب ».
- مستعارٌله : « عذاب » به معنی درد ، شکنجه .
- مستعارٌمنه : « الشئ المُرّ » به معنی چیزتلخ .
- جامع یا وجه شبه : تحمل کردن است .
۳- ۳ – ۱- ۲ . به اعتبار ذکر طرفین ( مصرّحه ، مکنیّه ) :
درآیه شریفه « عذاب » به معنی درد ، رنج ، شکنجه به « الشئ المُر » به معنی چیز تلخ تشبیه شده که مستعارٌمنه « الشئ المُر» در آیه به صراحت ذکرنشده اما مستعارٌله « عذاب » به صراحت ذکرشده ، به همین خاطر بدان استعاره مکنیّه یا بالکنایه گویند .
۳ -۳ – ۲- ۲ . به اعتبار واقع درماده ی طرفین ( تحقیقیّه ، تخییلیّه ) :
دراین آیه مستعارٌمنه به صراحت ذکر نشده بلکه از لوازم آن « ذوقوا » به معنی چشیدن به طور کنایی ذکر شده . در حقیقت بدین معنی نیست که « عذاب » چشیدنی باشد بلکه عذاب را درخیال مانند چیزتلخ تشبیه شده که چشیدنی است به همین خاطر بدان استعاره ی تخییلیّه گویند.
۳ -۳ – ۳ – ۲ . به اعتبار لفظ مستعار ( اصلیّه ، تبعیّه ) :
لفظ مستعار در این آیه « عذاب » است و به اعتبار این که « عذاب » اسم جامد است به همین خاطر بدان استعاره ی اصلیّه گویند.
۳ – ۳ – ۴ – ۲ . استعاره به اعتبار ملائمات ( مطلقه ، مرّشحه ، مجرّده ) :
« وانّ للکافرین عذاب النّار » کفر ورزیدن ، از ملائمات مستعارٌله به « عذاب » یعنی درد ، رنج می باشد زیرا هردو یک موضوع معنوی اما مستعارٌمنه یا مشبّه به ، به « الشئ المُر» موضوعی حسّی است که می تواند از ملائم آن باشد به همین خاطر بدان استعاره ی مجرّده گویند.
* پس نتیجه می گیریم که در آیه ی ۱۴ از سوره ی انفال استعاره ی مکنیّه ، تخییلیّه ، اصلیّه و مجرّده وجود دارد.
۳-۴- سوره انفال آیه ۲۷
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَخُونُواْ اللّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُواْ أَمَانَاتِکُمْ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ
اى کسانى که ایمان آورده‏اید به خدا و پیامبر] او[ خیانت مکنید و [ نیز] در امانتهاى خود خیانت نورزید و خود مى‏دانید [که نباید خیانت کرد]
در این کلام خدا َتَخُونُواْ أَمَانَاتِکُمْ استعاره وجود دارد.
خَون در اصل لغت عبارتست از نقص و از همین است کلمهی تُخَوَّنَه یعنی هر گاه چیزی را تنقیص کنی سپس این خون عاریه گرفته شده برای چیزی که ضد امانت و وفاست

رفتار مصرف‌کننده یکی از مهم‌ترین مسائلی است که در سال‌های گذشته موردبحث و تحقیق قرارگرفته است. سازمان‌ها همیشه خواهان فهم نحوه تصمیم‌گیری مصرف‌کننده بوده‌اند تا بتوانند در طراحی محصولات و خدمات خود از آن استفاده کنند. به‌طور مثال اطلاع از گرایش رفتار مصرف‌کننده به سمت استفاده از تبلت‌ها می‌تواند به سازمان‌های تولیدکننده وسایل الکترونیکی در تغییر جهت خط تولیدشان کمک کند. مطالعه رفتار مصرف‌کننده از اهمیت ویژه‌ای در نحوه تصمیم‌گیری مدیریتی سازمان‌ها برخوردار است. یافته‌ای تحقیقات مربوط به مصرف‌کننده همچنین قادر است به‌صورت یک عامل مؤثر در بخش‌بندی بازار عمل نماید (سیبرت، ۱۹۹۶). به‌طور مثال استفاده از تبلت‌ها در بین جوانان بسیار بیشتر از افراد دیگر است.
رفتار مصرف‌کننده همچنین با بازار بین‌المللی رابطه دارد. مطالعه فرایندهای میان فرهنگی و واکنش‌هایی که در کشورهای مختلف به فعالیت‌های مربوط به بازاریابی نشان داده می‌شود، نقطه عطف این حوزه به‌حساب می‌آیند.
مطالعه رفتار مصرف‌کننده مشخص‌کننده اهمیت مسئولیت‌های اخلاقی و اجتماعی در بازار است (سیبرت، ۱۹۹۶). برای مثال اطلاع از عواقب استفاده بیش‌ازحد کودکان از تبلت‌ها و دستگاه‌های الکترونیکی موجب رشد بهتر جمعیت جوان در یک جامعه می‌شود.

مفهوم بازاریابی دلالت بر این عقیده دارد که صنعت، فرایند رضایت مشتری است؛ نه فرایند تولید کالا. یک صنعت با مصرف‌کننده و نیازهایش شروع می‌شود نه به‌وسیله حق امتیاز، مواد خام و یا مهارت فروش. تنها وقتی یک سازمان می‌تواند به بقای خود ادامه دهد که بتواند نیازها و خواسته‌های مصرف‌کننده را با درکی صحیح و جامع از طرف مقابل برآورده کند که این اهمیت مطالعه رفتار مصرف‌کننده را نشان می‌دهد.
رفتار مصرف‌کننده به‌عنوان مطالعه واحدها و فرایندهای مبادله‌ای که شامل اکتساب، مصرف و کنار گذاری کالا، خدمات، تجارب و ایده‌ها است، تعریف می‌شود. مصرف‌کننده به‌ناچار در یک‌طرف فرایند مبادله قرار می‌گیرد که در آن منابع در بین دو طرف جابجا می‌شود. به‌علاوه منابع دیگری همچون احساسات، اطلاعات و موقعیت‌ها نیز می‌توانند بین طرفین مبادله شوند. فرایند مبادله یک عنصر بنیادی در رفتار مصرف‌کننده است (هوستون، ۱۹۸۶).
داشتن درک صحیح از مصرف‌کنندگان و فرایند مصرف، مزیت‌های متعددی را در بردارد. این مزیت‌ها شامل کمک به مدیران در جهت تصمیم‌گیری، تهیه یک مبنای شناختی از طریق تحلیل مصرف‌کنندگان، کمک به قانون‌گذاران و تنظیم‌کنندگان برای وضع قوانین مربوط به خریدوفروش کالا و خدمات و درنهایت کمک به مصرف‌کنندگان در جهت تصمیم‌گیری بهتر است. اهمیت درک صحیح از مصرف‌کننده در تعریف بازاریابی به‌عنوان یک فعالیت انسانی معطوف به ارضای نیازها و خواسته‌ها از طریق فرایندهای مبادله یافت می‌شود.
شناخت رفتار مصرف‌کننده می‌تواند به ایجاد سیاست‌گذاری عمومی کمک نماید. تا آنجایی که مربوط به اصول رفتار مصرف‌کننده است، سیاست‌گذاری عمومی شامل ایجاد قوانین و مقرراتی است که در بازار بر مصرف‌کننده تأثیر می‌گذارند. در قلمرو سیاست‌گذاری عمومی مربوط به رفتار مصرف‌کننده، مطالعه بدرفتاری مصرف‌کننده نیز مدنظر قرار دارد (هوستون، ۱۹۸۶).
داشتن آگاهی کلی از رفتار مصرف‌کننده دارای ارزش شخصی نیز می‌باشد. با شناختی که هر فرد از عوامل مؤثر در نحوه مصرف خود دارد می‌تواند به یک مصرف‌کننده بهتر تبدیل شود. به‌علاوه به مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا در فرایند خرید قادر باشند به راهبردهایی که شرکت‌ها برای فروش محصولات خود استفاده می‌کنند پی ببرند. برای بسیاری از مردم آگاهی از عوامل مؤثر در مصرف، ارزش درونی دارد.
مطالعه و بررسی رفتار مصرف‌کننده سه دسته از اطلاعات را برای ما فراهم می‌آورد: جهت‌گیری، واقعیات و نظریات. ابتدا مطالعه رفتار مصرف‌کننده به مدیران و سیاست‌گذاران عمومی کمک می‌کند تا تأثیر فعالیت‌هایشان را بر روی مصرف‌کنندگان در نظر بگیرند. همچنین برخی از واقعیات مانند علل انتخاب که مصرف‌کنندگان برای خرید محصول استفاده می‌نمایند و یا ارزش‌هایی که فرهنگ‌های خاص تأکید می‌کنند را فراهم می‌سازد. درنهایت مطالعه رفتار مصرف‌کننده به ما کمک می‌کند تا به ارائه نظریات بپردازیم (هوستون، ۱۹۸۶).
۳-۳- رفتار مصرف‌کننده در اینترنت
اینترنت در عصر حاضر به دلیل سادگی استفاده، گستردگی و سرعت بالا، به مهم‌ترین منبع اطلاعات برای بسیاری از کالاها و خدمات تبدیل‌شده است. خصوصیات منحصربه‌فرد اینترنت و برتری کامل آن نسبت به بازارهای دیگر باعث رو آوردن بسیاری از سازمان‌ها برای گسترش خدمات و کالاهای خود در بازارهای اینترنتی گشته است. ازاین‌رو محیط اینترنت به فضای رقابتی بسیار شدیدی برای سازمان‌ها تبدیل‌شده است. در مقابل همین فضا مزیت‌های بسیار بالایی نیز برای کاربران و خریداران ایجاد کرده است. مزایایی از جمله در دست داشتن اطلاعات کامل محصولات و خدمات، قابلیت مقایسه کالاها و خدمات متفاوت و سادگی تعویض محصول باعث شده کاربران بیشتری هرروزه به استفاده از اینترنت بپردازند (کانان و کوپال، ۲۰۰۱).
محیط اینترنت از هر دو جهت تأمین‌کننده و مصرف‌کننده مزیت بسیار بالایی ایجاد کرده است. ازاین‌رو در هرلحظه فضای رقابتی سازمان‌ها شدیدتر می‌شود. اینترنت با بهره گرفتن از خصوصیات منحصربه‌فرد و پیوند خود با بازارهای دنیای واقعی رقابت در این عرصه‌ها را تنگ‌تر نموده است (چونگ و همکاران، ۲۰۰۵).
رفتار مصرف‌کننده را در محیط واقعی به دلیل امکان برخورد و مشاهده فیزیکی به‌سادگی می‌توان دنبال نمود. اما در دنیای مجازی اینترنت این رفتارها کوتاه‌تر شده و شکل خود را تغییر داده‌اند. به‌طور مثال در دنیای واقعی یک مصرف‌کننده پس از ورود به یک بازار به دلیل تنوع پایین محصولات، قدرت انتخاب بالایی ندارد. به همین دلیل نمی‌تواند محصول یا خدمات خود را به‌سادگی جایگزین نماید یا از محصولات مشابه استفاده کند. اما در بازارهای مجازی کاربر این قدرت را دارد که به‌سادگی از میان تنوع بالای کالاها، موارد موردنظر خود را مقایسه کند، در صورت عدم رضایت کالا یا بازار خود را به‌سادگی تعویض نماید و درنهایت بدون معطلی و با امنیت کامل محصول یا خدمت موردنظر خود را خرید نماید (کانان و کوپال، ۲۰۰۱).. در این فرایند نوع رفتار کاربر بسیار تغییر کرده است. کاربر در این شرایط حق انتخاب بالایی دارد درنتیجه خیلی راحت‌تر محصول خود را تعویض می کند.
۳-۴- رفتار کاربر در شبکه‌های اجتماعی
شبکه‌های اجتماعی آنلاین را می‌توان به‌نوعی به یک وب‌سایت مبادله یا خرید تشبیه کرد. همان‌طور که گفته شد در فرایند خرید و بررسی رفتار کاربر و مصرف‌کننده، کالا یا خدماتی مبادله خواهد شد و این کالا یا خدمات می‌تواند از جنس اطلاعات، عواطف و احساسات باشد (کوفاریس، ۲۰۰۲).
چیزی که در اکثر شبکه‌های اجتماعی مورد مبادله قرار می‌گیرد شاید فیزیکی نباشد ولی به همان اندازه یا حتی بیشتر اهمیت دارد. از مطالعه رفتار کاربر در شبکه اجتماعی می‌توان استنتاج‌های بسیار زیادی داشت. همچنین درک رفتار کاربر می‌تواند به جذب کاربران بیشتر و استفاده از اطلاعات آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی کمک کند. (براون و همکاران، ۲۰۰۷)
درک و تحلیل رفتار کاربر یک فرایند چندمرحله‌ای است که در آن پارامترهای مختلفی دست دارند. این پارامترها را می‌تواند به چند دسته عمده تقسیم نمود:
۳-۴-۱- پارامترهای مربوط به اجتماع
این پارامترها از طرف جامعه بر رفتار کاربر تأثیرگذارند و کاملاً به‌صورت جمعی می‌باشند. بدین معنی که کاربر در تغییر آن‌ها نقش جزئی داشته و تغییر در آن‌ها به‌صورت جهشی نیست. این پارامترها شامل فرهنگ، عامل‌های جمعیت‌شناسی، عامل‌های اقتصادی و غیره می‌باشند.
۳-۴-۲- پارامترهای مربوط به وب‌سایت
پارامترهای مربوط به وب‌سایت شامل پارامترهایی هستند که از طرف وب‌سایت یا شبکه اجتماعی آنلاین بر روی کاربر تأثیرگذارند. این پارامترها بهترین پارامترها در این تحلیل‌ها می‌باشند؛ زیرا توسط صاحبان شبکه‌های اجتماعی قائل تغییرند. پس مدیران سازمان‌ها و وب‌سایت‌ها می‌توانند با تغییر این پارامترها بر روی رفتاری که از کاربر سر می‌زند نقش داشته باشند. این پارامترها گستره‌ای از ظاهر وب‌سایت تا عملکرد و ساختار آن را در برمی‌گیرد.
۳-۴-۳- پارامترهای مربوط به کاربر
این پارامترها به‌صورت مستقیم بر روی رفتار کاربر تأثیرگذارند و حتی ممکن است جزئی از رفتار وی باشند. اغلب اوقات هدف از مطالعه رفتار کاربر دست‌یابی به نحوه تغییرات این پارامترها است. مطالعه و تغییر در این پارامترها بسیار برای تحلیل‌کنندگان رفتار کاربر مهم است. این پارامترها می‌توانند جنسیت، نیاز، اعتماد و غیره باشند.
۳-۵- مدل‌های رفتار خرید
همواره شرکتهای تحقیق کننده در رفتار مشتری، سعی بر آن دارند تا اطلاعاتی در مورد کالای خریداری شده، روش، تعداد، مکان و علت خرید بدست آورند. پی بردن به علتهای رفتار مشتری همیشه به سادگی قابل دستیابی نیست، زیرا اغلب پاسخهای مربوط به این سوالات در ذهن و فکر مصرف کننده وجود دارد.
مدل های متنوعی درباره رفتار خرید وجود دارد که در ادامه برخی از آنها شرح داده می‌شود:
۳-۵-۱- مدل رفتار خرید هاوکینز
هاوکینز و همکارانش عوامل موثر برخرید را به سه دسته ی درونی ، بیرونی و موقعیتی تقسیم کردند. عوامل بیرونی تاثیر عوامل فرهنگی و اجتماعی مانند تاثیرات خانواده و گروه های مرجع را بر رفتار مشتری شرح می دهد. عوامل درونی شامل ادراکات فردی از قرار گرفتن در معرض اطلاعات، انگیزه ای که در فرد شکل می‌گیرد و همچنین ماهیت یادگیری و به خاطر سپاری این اطلاعات می باشد.
عوامل تاثیرگذار موقعیتی عبارتند از تمامی عوامل خاص مربوط به یک زمان یا مکان که از دانش کلی فرد در مورد ویژگی های فردی و محرک‌ها تبعیت نمی‌کنند (هاوکینز و همکاران، ۱۹۸۳).
۳-۵-۲- مدل رفتار خرید هاوارد- شیث
در این مدل چگونگی تبدیل داده های خاص در پاسخ به محرک های بازاریابی به محرک هایی نظیر خرید و یا دیگر پاسخ های رفتاری از طریق یادگیری ، شرح داده می‌شود. این مدل شکل ویرایش یافته یک تلاش منظم و سیستماتیک قبلی برای برپاکردن یک نگرش و تئوری عمیق از فرایند تصمیم‌گیری مشتریان است. طبقات اجتماعی ، فرهنگ، وضعیت و سازمان‌های اقتصادی، اجتماعی متغیرهایی هستند که هاوارد و شیث آن‌ها را متغیرهای خارجی یا بیرونی می‌نامند و در تحلیل مدل خود، آن‌ها را ثابت فرض می‌کنند (هاوارد و شیث، ۱۹۶۹).
۳-۵-۳- مدل رفتار خرید انگل–کولات–بلک ول
این مدل اساسا به عنوان یک طرح برای سازماندهی ساختار دانش مربوط به رفتار مشتری به کار گرفته می‌شود. مدل مذکور از کانال‌های ویرایش متعددی تشکیل شده است که هدف بهینه‌سازی و نیز هر چه بیشتر شفاف‌شدن روابط بین اجزای اصلی و فرعی بوده است. براساس این مدل قبل از اینکه پیامی مورد بهره برداری قرار گیرد، مصرف کننده باید از آن آگاهی یابد، انگیزه را تعبیر و تفسیر کند ، به وسیله ی این انگیزه ترغیب شود (ماسون، ۱۹۸۴).
۳-۶- مروری بر تحقیقات انجام شده
جدول ۳- ۱ مروری بر تحقیقات انجام شده

بک من (۱۹۹۹) هشت مرحله زیر را برای فرایند مدیریت دانش پیشنهاد داده است:

۱- شناسایی: تعیین صلاحیت های درونی، منبع استراتژیک، قلمرو دانش.
۲- تسخیر: رسمی کردن دانش موجود.
۳- انتخاب: تعیین ارتباط دانش، ارزش و دقت دانش، رفع دانش‏های ناسازگار.
۴- ذخیره: معرفی حافظه یکی شده در مخزن دانش با انواع الگوهای دانش.
۵- پخش: توزیع دانش برای استفاده کنندگان به طور خودکار بر پایه علاقه و کار و تشریک مساعی دانش در میان گروه ها.
۶- بکار بردن: بازیافتن و استفاده از دانش در تصمیم گیری ها، حل مسائل، خودکار کردن و پشتیبانی کار و مددکاری شغل و آموزش.
۷- ایجاد: تولید دانش جدید در حین تحقیقات، تجربه کردن کار و فکر خلاق.
۸- تجارت: فروش و معامله، توسعه و عرضه کردن دانش جدید به بازار در قالب محصولات و خدمات.

۲-۳-۵-۶- مدل ۷C

این مدل بر مبنای هفت واژه که حرف اول آن ها C است بنا شده است و از این رو، مدل ۷C لقب گرفته است. اجزای این مدل به همراه شرح هر یک در شکل ۲-۵ نشان داده شده است.
ایجاد
Create
ایجاد و تفاهم جدید با کار با همکاران،
مشتریان و موسسات بیرونی
تسخیر
Capture
تعیین ایده های بهتر و مستند نمودن آنان
بسط
Contribute
تسهیم ایده های خود برای کمک به دیگران
همکاری
Collaborate
تبادل دانش در سطح عمومی
مصرف کردن
Consume
استفاده از دانش جمعی برای آنچه که باید انجام دهیم
مبادله، ارتباط
Communicate
کمک به دیگران برای توجه به دانش و فایده دانش خارجی و بیرونی که ارزش فراگیری دارد
فرهنگ
Culture
بسط فرهنگ تسهیم دانش در تمامی سازمان
شکل ۲-۵- مدل ۷C
به طور کلی دانش سازمان بایستی در ایجاد فرآیندها، خدمات و محصولات سازمان به صورت عملی به کار گرفته شود.اگر سازمان نتواند از دانش ایجاد شده خود به صورت کاربردی استفاده کند در آن صورت قادر نخواهد بود تا به مزایای رقابتی دست یابد. از سوی دیگر سازمان ها قدر خواهند بود تا با توجه به بازخورد حاصل از بکارگیری عملی از دانش، نیازهای آتی خود را شناسایی کرده و اهداف استراتژیک سازمان را بر مبنای این نیازها تنظیم نمایند(بوس،۲۰۰۴).

بخش چهارم: مروری بر پژوهشهای انجام شده

۲-۴- پژوهش های انجام شده در داخل کشور مرتبط با متغیر رهبری تحول آفرین

قهرمان تبریزی (۱۳۸۴) در پژوهشی به بررسی ارتباط فرهنگ سازمانی، سبک های رهبری و خلاقیت اعضای هیئت علمی گروه های تربیت بدنی دانشگاه های کشور پرداخت و یافته ها نشان داد که آنها از نظر تحول آفرین بودن و خلاقیت در سطح متوسطی قرار داشته و رهبری تحول آفرین می تواند خلاقیت کارکنان را پیش بینی نماید.
کریم پور (۱۳۸۸) در پژوهشی با عنوان بررسی رابطه بین رهبری تحول آفرین و خلاقیت دبیران نشان داد که بین رهبری تحول آفرین و خلاقیت دبیران رابطه معنی داری جود دارد.
غفوری و همکاران (۱۳۸۸) پژوهشی با عنوان بررسی ارتباط بین سبک رهبری مدیران تربیت بدنی و خلاقیت معلمان انجام داد نتایج این پژوهش نشان داد که سبک رهبری و خلاقیت دبیران با هم رابطه معنی داری دارند.
پژوهشی که مظلومی و شاه­طالبی(۱۳۸۹) تحت عنوان «رابطه بین سبک رهبری تحولی مدیران و سلامت سازمانی مدارس ابتدایی دخترانه شهر اصفهان انجام شد، به این نتیجه رسیدند که بین سبک رهبری تحولی مدیران و کلیه شاخص­ های سلامت سازمانی مدارس ابتدائی رابطه معناداری وجود دارد.
ملکی و همکاران (۱۳۹۰) در پژوهشی به بررسی رابطه رهبری معنوی و کیفیت زندگی کاری کارکنان در مرکز آموزشی درمانی شهید هاشمی نژاد شهر تهران پرداختند یافته­ ها نشان داد که بین رهبری معنوی و هفت بعد آن (چشم انداز سازمانی، عشق به نوع دوستی، ایمان به کار، معناداری در کار، عضویت در سازمان، تعهد سازمانی و بازخورد عملکرد) با کیفیت زندگی کاری کارکنان در مرکز آموزشی درمانی هاشمی نژاد رابطه معنادار و مثبتی وجود دارد.
رستمی (۱۳۹۰) نشان داد که بین رهبری تحول آفرین و تمامی ابعاد آن با خلاقیت معلمان مقطع راهنمایی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
تابلی و همکاران (۱۳۹۰) نیز پژوهشی با عنوان بررسی رابطه بین سبک رهبری تحول آفرین و خلاقیت کارکنان در سازمان های دولتی شهرستان نیریز انجام دادند. یافته های این پژوهش نشان داد بین رهبری تحول آفرین و ابعاد آن (نفوذ آرمانی، انگیزش الهام بخش، ترغیب ذهنی، و ملاحظه فردی) و خلاقیت کارکنان، رابطه معناداری وجود دارد.

۲-۴-۱- پژوهش های انجام شده در خارج از کشور مرتبط با متغیر رهبری تحول آفرین

سوسیک^[۱۰۲] و همکارن (۱۹۹۸) نیز در پژوهشی که روی ۱۵۹ دانشجوی دوره لیسانس انجام دادند دریافتند که گروه های تحت امر سطوح بالاتری از رهبری تحول آفرین قادر به تولید ایده های بیشتری در قیاس با گروه های تحت امر رهبری غیر تحول آفرین هستند.
جونگ^[۱۰۳] (۲۰۰۱) در پژوهشی دریافتند که خلاقیت افراد تحت رهبری تحول آفرین به طور معنی داری بیشتر از خلاقیت افراد تحت رهبری تبادلی می باشد.
آلن^[۱۰۴] (۲۰۰۷) پژوهشی با عنوان بررسی رابطه بین سبک های رهبری و آمادگی اعضای سازمان برای پذیرش تغییر و ارزش نهادن به خلاقیت انجام داد نتایج پژوهش نشان داد که رهبری تحول آفرین رابطه ای مثبت و معنی دار با آمادگی برای پذیرش تغییر و ارج نهادن به خلاقیت دارد همچنین یافت
ه ها نشان دهنده آن بود که سبک رهبری منفعل، اجتنابی رابطه منفی با آمادگی برای پذیرش تغییر و ارج نهادن به خلاقیت دارد در ادامه یافته ها نشان داد که وجود رهبران تحول آفرین مهمترین رفتار رهبری است که بر خلاقیت تاثیر گذاشته و عدم وجود رهبران اجتنابی مهمترین موضوعی است که بر آمادگی برای پذیرش تغییر تاثیر می گذارد.
گومشلو گلو و یزو^[۱۰۵] (۲۰۰۹) به بررسی رابطه رهبری تحول آفرین، خلاقیت و نوآوری سازمانی پرداختند و یافته های آنها نشان داد که رهبری تحول آفرین تاثیرات مهمی بر خلاقیت در دو سطح فردی و سازمانی داشته است در سطح فردی نتایج نشان دهنده ارتباط مثبتی بین رهبری تحول آفرین و خلاقیت بوده و در سطح سازمانی نشان دهنده این بود که رهبری تحول آفرین ارتباط مثبت و معنی داری با نوآوری دارد.
گونگ^[۱۰۶] و همکاران (۲۰۰۹) نقش رهبری تحول آفرین در بروز خلاقیت کارکنان را در صنعت بیمه تایوان مورد بررسی قرار دادند و دریافتند که رهبری تحولی به خلاقیت کارکنان منجر می گردد همچنین یافته های آنها نشان داد که جهت گیری یادگیری کارکنان با خلاقیت کارکنان رابطه دارد و همراه با رهبری تحول آفرین می توانند خلاقیت کارکنان را پیش بینی نمایند.

الف) قابلیت های متفاوت شرطی شدن: این متغیر، بیانگر ابعادی است که میراث ژنتیک فرد می تواند توانایی شرطی شدن و یادگیری او را تحت تأثیر قرار دهد.
ب) کیفیت های متفاوت شرطی سازی: این متغیر نیز به نقش دو عنصر کارآمدی و اثربخشی خانواده در به کار گرفتن فنون مناسب شرطی سازی اشاره دارد. بدین معنا که محتوا و روش تربیت کودک، تأثیر خاص خود را بر رفتارهای آتی او برجای می نهد(وایت و هینز، ۱۳۹۰: ۱۲۱-۱۲۲). بنابراین، از نظر آیزنک، ترکیب عوامل زیستی و اجتماعی، تبیین کننده­ رفتارهای افراد و از جمله گرایش فرد به رفتارهای بزهکارانه می­باشد.

۳-۲-۴- نظریه­ های جامعه­شناختی
تبیین­های جامعه­شناختی بزهکاری نسبت به حوزه ­های دیگر از کمیت و برجستگی بیشتری برخوردار است. انگیزه های بزهکاری و جرم به سادگی از عیوب، قصور، آزادی انتخاب افراد، خصلت های روانی و به طور کلی عوامل فردی(آنچنان که مورد نظر رویکردهای کلاسیک و اثبات گرایی است) ناشی نمی شود. یک تبیین کامل از رفتار بزهکارانه و مجرمانه باید فرهنگ اجتماعی محیطی را که مردم در آن زندگی می کنند، در نظر بگیرد.
دلایل زیادی برای مطالعه­ جرم و بزهکاری از دید جامعه شناسی وجود دارد. اول اینکه، برخی از مناطق جغرافیایی نسبت به سایر مناطق برای وقوع تخلف و جرایم، مستعدتر هستند. محققان تلاش نمودند تا کشف کنند که چرا چنین نمونه هایی وجود دارند و چگونه می توان آنها را از بین برد. توصیف جرم و بزهکاری به عنوان یک پدیده انفرادی نمی تواند تأثیر این نمونه ها در میزان جرم را نشان دهد. دوم، جامعه ­شناسی دگرگونی های موجود در هنجارهای فرهنگی و تأثیر آن بر روی رفتارهای فردی و گروهی را دنبال می نماید. به عبارت دیگر، جامعه ­شناسی به دنبال شناسایی تغییرات اجتماعی و جوانب پویای رفتار بشریت است. تغییر ساختار یک جامعه دارای تأثیر بسیار زیادی در روابط درون گروهی و درون شخصیتی است. کاهش نفوذ خانواده با افزایش تأکید بر فردگرایی، استقلال و انزوا همراه شده است. یک خانواده­ی تضعیف شده با جرم و بزهکاری مرتبط می شود. رشد سریع فنآوری و تأثیر آن در سیستم اجتماعی یکی دیگر از تغییرات مهم می باشد که می تواند میزان بزهکاری و جرم را تحت تأثیر قرار دهد. سوم اینکه، تأکید علم جامعه شناسی بر روی کنش متقابل درون گروهی می باشد. درک تعامل پویا میان افراد و مراکز مهم اجتماعی مانند خانواده­های شان، گروه همسالان، مدارس آنها، کارشان و غیره برای فهم دلایل جرم و بزهکاری مهم است. بنابراین، این نیروهای اجتماعی هستند که در رابطه با جرم و بزهکاری نقش پررنگی را ایفا می کنند و می­بایست تأثیر این نیروهای اجتماعی مورد تحلیل قرار گیرد(سیگل، ۲۰۱۱).
کاربرد مفاهیم جامعه شناختی در رابطه با جرم و بزهکاری را می توان در آثار جامعه­شناسان قرن نوزدهم مانند ال.ای.جی (آدولف) کتله^[۱۳۱] و (دیوید) امیل دورکیم^[۱۳۲] ردیابی کرد. کتله از داده ها و آمارهای اجتماعی برای انجام پژوهش های خود استفاده کرد و همراه با آندره میشل گوری^[۱۳۳] فرانسوی، مدرسه­ی نقشه نگاری جرم شناسی^[۱۳۴] را تأسیس کردند. وی یکی از اولین دانشمندان امور اجتماعی بود که در اوایل قرن نوزدهم از تکنیک های ریاضی برای بررسی تأثیر عوامل اجتماعی مانند فصل، آب و هوا، جنسیت و سن بر روی ارتکاب جرم استفاده کرد. نتایج پژوهش های وی حاکی از ارتباط بین عوامل اجتماعی و میزان جرم بود. به طور خاص، کتله دریافت که میزان جرم در فصل تابستان، در مناطق جنوبی، در میان جمعیت­های ناهمگن و در بین فقرا و بیسوادان بیشتر است. یافته های او که جرم مبنای اجتماعی دارد، چالش مستقیمی در مقابل جبرگرایی زیستی بوده است(سیگل، ۲۰۱۲: ۱۸۷-۱۸۸).
دورکیم به عنوان یکی از بنیان گذاران جامعه شناسی، جرم را پدیده ای بهنجار و ضروری برای جامعه تعریف می کند. در نگاه دورکیم، جرم بخشی از طبیعت انسان است، زیرا در هر شرایطی اعم از فقر و شکوفایی(رونق) وجود دارد. جرم یک پدیده­ عادی و بهنجار است زیرا تصور جامعه ای که در آن رفتارهای مجرمانه و بزهکارانه وجود نداشته باشد، غیرممکن است. دورکیم معتقد است اجتناب ناپذیری جرم، ریشه در تفاوت های(عدم تجانس) اجتماعی دارد. وی استدلال می کند که جرم حتی می تواند برای جامعه مفید و باعث سلامت آن شود. وجود جرم می تواند راهی برای تغییرات اجتماعی باشد و از این رو، ساختار اجتماعی از حالت جمود و انعطاف ناپذیری خارج خواهد شد. به علاوه، دورکیم استدلال می کند که جرم پدیده ای سودمند و باعث جلب توجه عموم به مشکلات جامعه می گردد(بیرن و مزراشمیت^[۱۳۵]، ۲۰۱۱). در ادامه و در بخش نظریه های ساختار اجتماعی، نظریه­ آنومی دورکیم به تفصیل مورد بحث قرار می­گیرد.
با شکل گیری بخش جامعه شناسی در دانشگاه شیکاگو^[۱۳۶] در نتیجه­ تلاش های آلبیون اسمال^[۱۳۷] در اوایل قرن بیستم، زمینه برای به وجود آمدن مکتب شیکاگو^[۱۳۸] به واسطه­ تلاش­ها­ و پژوهش­های­ جامعه­شناسان شهری مانند توماس^[۱۳۹]، پارک^[۱۴۰]، برگس^[۱۴۱] و ویرث^[۱۴۲] فراهم شد و از این زمان به بعد، مطالعه­ نیروهای اجتماعی مؤثر بر رفتارهای مجرمانه و بزهکارانه به شکل دقیق و علمی مورد توجه واقع شد. به تدریج مطالعه­ رفتارهای بزهکارانه به حوزه های دیگر جامعه ­شناسی سرایت کرد و نظریه ­هایی مانند؛ آنومی مرتن^[۱۴۳] (۱۹۳۸)؛ بی­سازمانی اجتماعی شاو و مک­کی^[۱۴۴] (۱۹۴۲)؛ همنشینی افتراقی ساترلند^[۱۴۵] (۱۹۴۷)؛ پسران بزهکار کوهن^[۱۴۶] (۱۹۵۵)؛ فرهنگ طبقه پایین میلر^[۱۴۷] (۱۹۵۸)؛ فرصت افتراقی کلووارد و اوهلین^[۱۴۸] (۱۹۶۰)؛ برچسب­زنی بکر^[۱۴۹] (۱۹۶۳)؛ فنون خنثی­سازی ماتزا^[۱۵۰] (۱۹۶۴)؛ کنترل اجتماعی هیرشی^[۱۵۱] (۱۹۶۹) و خود-کنترلی گاتفریدسون^[۱۵۲] و هیرشی(۱۹۹۰) به وجود آمد.
سیگل (۲۰۱۱؛۲۰۱۲) مسأله­ رفتارهای بزهکارانه و پرخطر را از دیدگاه­ های مختلف مورد بررسی قرار داده است. هر یک از این دیدگاه ­ها عوامل خاصی را برای بروز بزهکاری در نظر می­گیرند. برخی از این نظریه ­ها، جرم و رفتار بزهکارانه را بر مبنای ویژگی­های فردی تحلیل می­ کنند. در این نظریه ­ها، جرم(رفتار بزهکارانه) یک انتخاب داوطلبانه و آزاد است که توسط خود فرد صورت گرفته و کارکرد نابهنجاری روانشناختی یا زیست­شناختی شخصی یا هر دو می­باشد. برخی دیگر جرم و رفتار بزهکارانه را از منظر جامعه ­شناسی و اقتصاد سیاسی بررسی می­ کنند. این نظریه ­ها جرم را به عنوان کارکرد ساختار، فرایند و تضادهای زندگی اجتماعی در نظر می­گیرند. دسته­ی سوم نظریاتی هستند که تعدادی از مفاهیمی که رفتار مجرمانه(بزهکارانه) را ورای دوره­ زندگی تبیین می­ کند، با هم ترکیب و تلفیق نموده ­اند و به عنوان رویکردهای تکاملی جرم شناخته می­شوند. در این پژوهش در رابطه با تبیین جامعه شناختی، با ارجاع به دیدگاه سیگل، نظریه­ های جامعه ­شناسی مانند ساختار اجتماعی^[۱۵۳]، فرایند اجتماعی^[۱۵۴]، تضاد اجتماعی^[۱۵۵] و نظریه­ های تکاملی(تلفیقی)^[۱۵۶] را مورد بررسی قرار می­دهیم. رویکردهای زیستی و روانی نیز قبلاً مورد بررسی قرار گرفته اند.
۳-۲-۴-۱- نظریه­ های ساختار اجتماعی
از دیدگاه ساختار اجتماعی، نیروهای اقتصادی و اجتماعی، ساکنان مناطق پایین اجتماعی را به انجام الگوهای رفتاری مجرمانه سوق می­ دهند. بی­نظمی اجتماعی در مناطق پایین شهری و فقیرنشین و باندهای نوجوانان که نظارتی بر آنها صورت نمی­گیرد، از مهم­ترین مشکلات اجتماعی هستند. بسیاری از نظریه­پردازان این رویکرد، بر رفتارهای نسبتاً خشن کودکان تأکید دارند. آن­ها بر این باورند که نیروهای اجتماعی، بیشتر بر افراد نوجوان تأثیر می­ گذارد و این تأثیر در سراسر زندگی ادامه دارد. ساختارگرایان بیان می­ کنند مردمی که در شرایط اجتماعی نامتعادل زندگی می­ کنند، تمایل به انجام رفتارهای مشابهی دارند و چون میزان جرم در مناطق پایین شهری نسبت به مناطق متوسط و بالا بیشتر است، باید بر رفتار تأثیر داشته باشد(سیگل، ۲۰۱۲: ۱۹۲).
نظریه های ساختار اجتماعی به رقابت با نظریه هایی می پردازند که علت جرم و بزهکاری را عدم تعادل روانی، ویژگی زیستی، بی احساسی به کنترل های اجتماعی، انتخاب فردی یا هر عامل فردی دیگری معرفی می کنند. بیشتر این نظریه ها بر رفتارهای بزهکارانه­ی جوانان متمرکز شده اند و اظهار می دارند که دلیل اولیه ی بزهکاری برخورد نیروهای اجتماعی با جوانان است که در سراسر زندگی آنان ادامه دارد. اگرچه تمامی متخلفان جوان به مجرمان بالغ تبدیل نمی شوند، با این وجود بسیاری از آن ها، آموزش های جنایی را به عنوان اعضاء گروه ­های جوان بزهکارانه آغاز می کنند(همان: ۱۹۲).
در رویکرد ساختار اجتماعی، سه شاخه­ مستقل که در عین حال باهم همپوشانی دارند، وجود دارد: نظریه­ بی سازمانی اجتماعی^[۱۵۷]، نظریه­ فشار^[۱۵۸] و نظریه­ انحراف فرهنگی^[۱۵۹]. این نظریه ها دارای شاخه های فرعی تری هستند که در ادامه مورد بحث قرار می گیرند.
نظریه بی سازمانی اجتماعی بر شرایط محیطی تأکید می کند:
- محله های رو به زوال
- کنترل اجتماعی ناکافی
- گروه ها و دسته های بزهکار قانون شکن
- ارزش های اجتماعی متضاد
نظریه انحراف فرهنگی هر دو را ترکیب می کند:
- توسعه خرده فرهنگ ها در نتیجه بی سازمانی و فشار
- ارزشهای خرده فرهنگی در تضاد با ارزشهای مرسوم
بزهکاری
(رفتار پرخطر)
نظریه فشار بر تضاد بین اهداف و وسایل تأکید می­ کند:
- توزیع ناعادلانه ثروت و قدرت
- محرومیت و ناکامی
- روش های جایگزین برای نیل به موفقیت
شکل ۳-۱- شاخه های نظریه­ ساختار اجتماعی. منبع: (سیگل، ۲۰۱۲: ۱۹۳).
۳-۲-۴-۱-۱- نظریه­ بی­سازمانی اجتماعی
نظریه­ بی سازمانی اجتماعی بر روی شرایط موجود در محیط های شهری که بر روی میزان ارتکاب جرم مؤثرند، تأکید می کند. یک منطقه­ بی سازمان و فاقد نظم اجتماعی منطقه ای است که در آن نهادهای کنترل اجتماعی مانند خانواده، مراکز تجاری مدارس از هم پاشیده اند و نمی توانند وظایف عادی خود را انجام دهند. نشانه های بی سازمانی اجتماعی شامل میزان بالای بیکاری و ترک تحصیل، خانه های رو به زوال، سطوح پایین درآمد، و شمار بالای خانواده­های تک والدی می باشد. ساکنان این مناطق تضاد و ناامیدی را تجربه می کنند و در نتیجه رفتار ضداجتماعی در آن افزایش می یابد(سیگل، ۲۰۱۲: ۱۹۳). در ادامه، شاخه های نظریه­ بی سازمانی اجتماعی بررسی می شوند.
۳-۲-۴-۱-۱-۱- نظریه­ بوم شناختی رابرت ازرا پارک
جامعه شناسان مکتب شیکاگو در دو سطح کلان و خرد به بررسی مسائل شهری پرداختند. تحقیقات آنها هم شامل نظریه های کلان می باشد که نشان می دهد چگونه ارقام جرم و جنایت در میان اجتماعات گوناگون متفاوت است، همچنین نظریات سطح خرد را شامل می­ شود که به جریان های روان شناسی اجتماعی توجه دارد که زیربنای این جریان ها در سطح کلان هستند(شارع پور، ۱۳۸۷). آنها از آغاز قرن بیستم برخی از رفتارهای انحرافی مانند خودکشی، طلاق و فحشا را در شهر شیکاگو با هدف درک تأثیر عوامل جمعیت شناختی مانند سن، بعد خانوار، تراکم جمعیت و مهاجرت و عوامل بوم شناختی نظیر قومیت، نژاد و محل سکونت بر بی سازمانی اجتماعی مورد مطالعه قرار دادند.
جامعه شناسان مکتب شیکاگو این دیدگاه را مطرح کردند که جرم و شرایط بوم شناختی اجتماعی به هم مرتبط هستند. شرایط محله ای و نه آسیب شناسی فردی، مسیر ارتکاب جرم را شکل داده و تحت تأثیر قرار می دهد(سیگل، ۲۰۱۲: ۱۸۹).
در مکتب بوم شناختی شیکاگو، نظریه­ بوم شناختی^[۱۶۰] پارک با رویکرد جامعه شناسی شهری، بزهکاری جوانان را تبیین نموده و بر این پیش فرض استوار است که بزهکاری با برخی از ویژگی های شهرنشینی مانند زبان، قومیت، مهاجرت، حوزه های سکونت گاهی و تراکم جمعیت رابطه دارد. پارک معتقد بود که نواحی شهری از انگیزه ها و غرایز ساکنان ممانعت می­ کند و موجب انحرافات اجتماعی می شود(احمدی، ۱۳۸۴: ۵۵-۵۶).
وی خواستار بکارگیری روش های توصیف و مشاهده­ انسان شناختی در زندگی شهری شد. پارک به دنبال این بود که چگونه ساختار محله ای توسعه یافته است، چگونه فرایند فقر شکل گرفته است، و چه سیاست های اجتماعی می توانست برای حل مشکلات شهری به کار گرفته شود. سپس پارک به همراه ارنست بورگس، بوم شناسی اجتماعی شهر را مطالعه کرده و دریافتند که برخی از محله ها در شرایط رفاه و وفور ثروت قرار دارند، در حالی که برخی دیگر از فقر و آشفتگی رنج می برند. فارغ از نژاد، مذهب یا قومیت، رفتار روزمره­ی افرادی که در این مناطق زندگی می کردند، به وسیله­ فضای اجتماعی و بوم شناختی کنترل شده است(سیگل، ۲۰۱۲: ۱۸۸).
نتایج پژوهش هایی که به وسیله­ پارک و همکارانش انجام گرفت نشان داد که نیروهای اجتماعی فعال در مناطق شهری، موجب شکل گیری مناطق طبیعی جرم می شوند. این محله­های شهری سطح بالایی از فقر را دارا هستند که باعث می شود تا نهادهای مهم جامعه پذیری و کنترل مانند مدرسه و خانواده شروع به فروپاشی نمایند. در حالی که به شکل طبیعی این نهادهای اجتماعی می توانند کنترل اجتماعی لازم برای محدود کردن جوانان محله را به کار گیرند، تضعیف این نهادها بدین معنی است که محدودیت ها برای جوانان برداشته شده و آن ها می توانند وارد فعالیت های بزهکارانه و قانون شکنانه گردند. زمانی که میزان جرم افزایش یابد و ساکنان محله احساس ترس داشته باشند از اینکه در موقع شب بخواهند از خانه­ی خود بیرون روند، محله از نظر اجتماعی دچار فروپاشی و بی نظمی شده و نمی تواند بر روی ساکنان خود اعمال کنترل اجتماعی داشته باشد. در این وضعیت، دیگر همبستگی و انسجام محله ای برای حمایت از ساکنان محله در مقابل جرم، مصرف مواد و خشونت وجود ندارد. بنابراین، رفتار مجرمانه کارکرد ویژگی های فردی یا انتخاب نیست، بلکه در ارتباط نزدیک با شرایط محیطی است که دیگر قادر نیست برای ساکنان محله روابط انسانی مناسب و شایسته فراهم نماید(همان: ۱۸۸-۱۸۹).
۳-۲-۴-۱-۱-۲- نظریه مناطق متحدالمرکز کلیفورد شاو وهنری مک کی
نظریه­ بی سازمانی اجتماعی مطرح شده توسط پارک به وسیله ی دو تن از شاگردان مکتب شیکاگو به نام­های کلیفورد شاو و هنری مک کی^[۱۶۱] توسعه پیدا کرد. آنها توزیع جرم و بزهکاری در شهرهای آمریکایی را که بیشتر مبتنی بر مطالعات متعدد روی شهر شیکاگو بود بررسی و نتایج کار خود را به صورت تک نگاری هایی منتشر کردند(احمدی، ۱۳۸۴: ۵۷-۵۸).
شاو و مک کی قبل از تدوین کتاب مشهورشان تحت عنوان بزهکاری جوانان و نواحی شهری^[۱۶۲] در سال ۱۹۴۲ به دو طریق در بسط جهت گیری پژوهشی مکتب شیکاگو سهم داشتند. نخست در بحث از بزهکاری در نواحی شهری آنها معتقد بودند که تخریب فیزیکی نواحی مرکزی شهر، در نهایت منجر به کاهش قابلیت و توان اجتماعی پلیس می شود. به عبارت دیگر بی سازمانی اجتماعی، علت افزایش بزهکاری جوانان است. ثانیاً شاو و مک کی بر اهمیت فهم و تفسیری که بزهکاران از اعمال و رفتارهای خویش دارند، تأکید می نمودند. آنها بر اهمیت شنیدن دلایل و توجیه بزهکاران، بویژه در رابطه با انجام اعمال بزهکارانه و نابهنجار، به عنوان راهی برای فهم جهان ذهنی بزهکاران تاکید می کردند(بیرن و مزراشمیت، ۲۰۱۱: ۱۲۹).
شاو و مک کی با ارائه تحلیلی پیچیده و عمیق، تلاش نمودند تا روابط بین پویایی های رشد شهری، مسائل و مشکلات شهری و نرخ بزهکاری جوانان را مورد بررسی قرار دهند. آن ها معتقد بودند که مشکلات اجتماعی شهر شیکاگو به علت الگوهای کنترل نشده مهاجرت و ایجاد منطقه های طبیعی است که در این مناطق اهالی از فرهنگ کلی جامعه جدا افتاده اند. در واقع این مناطق از سایر نقاط شهر جدا افتاده، هنجارها، ارزش ها و الگوهای رفتاری دیگری در آنجا شکل گرفته است که با فرهنگ مسلط در دیگر مناطق در تضاد می باشد. در این مناطق گرایش های فرهنگی خاصی شکل گرفته، به طوری که افراد مرتباً در معرض یادگیری الگوهای موافق قانون شکنی هستند. بنابراین، در این مناطق جرم و جنایت بیشتر اتفاق می افتد. علت کجرفتاری و ارقام بالای آن در این مناطق بی سازمانی اجتماعی است. به این معنی که شیوه­ بهنجار رفتار در همه سطوح جامعه به یک شکل رشد و توسعه پیدا نکرده است(ممتاز، ۱۳۸۱: ۸۵-۸۷).
شاو و مک کی کانون عمده تجمع جوانان بزهکار را در نواحی خاصی از شیکاگو نشان دادند. نواحی مجاور و نزدیک با مرکز و ناحیه تجاری شهر، عمده ترین کانون تجمع بزهکاران بود. در حالی که، در سایر نواحی میزان بزهکاری به نسبت پراکنده تر بود. شاو و مک کی نقشه شهر شیکاگو را به ۱۴۰ واحد تقسیم نمودند. آنها سپس نرخ بزهکاری هر واحد را محاسبه نمودند. در محاسبات آنها، نرخ بزهکاری تعداد افراد بزهکار در هر واحد معین بود که بصورت درصد کلی از تعداد بزهکاران، نشان داده می شد(پیکوئرو و همکاران^[۱۶۳]، ۲۰۱۵: ۴۵).
مناطق مرکزی و دارای بیشترین تمرکز یافتگی شهر نرخ بالاتری از جرایم را نشان می­دادند. اما مناطق دورتر از مرکز شهر دارای میزان کمتری از جرایم بودند. بررسی داده ها به شکل تعجب آوری، الگوی پایداری از فعالیت مجرمانه در نواحی بوم شناختی گوناگون در یک دوره­ ۶۰ ساله را نشان داد(شومیکر، ۱۳۸۹: ۱۳۵-۱۳۶).
بنابراین، نرخ بزهکاری از مرکز شهر به سمت حومه بطور منظم و قاعده مندی کاهش می­یافت. بر مبنای این یافته پژوهشی این استدلال مطرح گردید که نرخ بزهکاری عملا با حرکت از مرکز شهر به حاشیه و حومه آن، کاهش می یابد. به اعتقاد شاو و مک کی، بزهکاری جوانان هنگامی که ساختارهای اجتماعی بهنجار و متعارف، جایگزین بی سازمانی اجتماعی گردد، کاهش می یابد(بیرن و مزراشمیت، ۲۰۱۱: ۱۳۱).
به طور کلی، نتایج زیر از پژوهش های شاو و مک کی قابل استخراج است:
۱- میزان جرایم به عوامل اجتماعی تخریبی فعال در محله های شهری طبقه­ی پایین حساس است.
۲- عوامل محیطی بیشتر از تفاوت های فردی، منشأ ارتکاب جرم محسوب می شوند. نابهنجاری شخصی ارتباط کمتری با میزان جرایم دارد.
۳- میزان جرم صرف نظر از ترکیب نژادی یا قومی، شکل ثابتی در مناطق فقیرنشین دارد.