در مورد اهداف حکومت باید گفت هر چند شاید ما مأمور به تحقق بخشیدن به آنها نباشیم اما باید از آنها به عنوان یک چشم انداز استفاده نماییم تا مسیر حرکت را تشخیص دهیم. زیرا شکی نیست که اقدام گروه زمینه ساز باید در راستای اهداف امام باشد نه در تقابل با آن اهداف.

1. 1. اوصاف اصحاب امام عصر(عج)

۱ـ۱) یاران محبت مدار
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّهٍ عَلَى الْمُؤْمِنینَ أَعِزَّهٍ عَلَى الْکافِرینَ یُجاهِدُونَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ وَ لا یَخافُونَ لَوْمَهَ لائِمٍ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ. (مائده، ۵۴)
۱) أخبرنا أحمد بن محمد بن سعید ابن عقده قال حدثنا علی بن الحسن بن فضال قال حدثنا محمد بن حمزه و محمد بن سعید قالا حدثنا حماد بن عثمان عن سلیمان بن هارون العجلی قال قال سمعت أبا عبد الله(ع) یقول: إن صاحب هذا الأمر محفوظه له أصحابه لو ذهب الناس جمیعا أتى الله له بأصحابه و هم الذین قال الله عز و جل: فَإِنْ یَکْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَکَّلْنا بِها قَوْماً لَیْسُوا بِها بِکافِرِینَ و هم الذین قال الله فیهم فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّهٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّهٍ عَلَى الْکافِرِینَ. (نعمانی، ۱۳۷۶: ۳۱۶، ح۱۲)
این روایت نشان می‌دهد آیه در شأن یاران امام عصر(عج) است.
باید توجه داشت که منظور از ارتداد در آیه ای که ذکر شد ارتداد اصطلاحی که ملی و فطری دارد و کافر شدن حقیقی است، نیست. بلکه معنای لغوی آن است یعنی از دین روی گردانند و با دستورات شرع مخالفت می‌کنند نه این که عقیده‌ای به آن ندارند.
علامه طباطبایی در این باره معتقدند آیه شریفه به نحوى متصل به آیات قبل است و در این مقام است که روشن سازد دین خدا از اینگونه مردم نیرنگ باز بى‏نیاز است، براى اینکه مردمى که از ترس منافع مادى، خود را در ورطه مخالفت با خدا مى‏افکنند و با یهود و نصارا دوستى مى‏کنند، در صراطى قرار دارند که آرام آرام نفاق در دلهاشان رخنه مى‏کند و قبل از گرفتار شدن به نفاق، مبتلا به بیمارى دل هستند، جماعتى هستند که جمعى از آنان بیمار دلند، باکى ندارند از این که با از دست دادن سرمایه دین، دنیا را به دست آورند و آنچه در نزد دشمنان دین از عزت کاذب و مقام‏هاى حیوانى و فانى سراغ دارند را مقدم مى‏دارند بر عزت حقیقى که تنها از آن خدا و رسول او و مؤمنین است و بر سعادت واقعى که هم شامل زندگى دنیا است و هم آخرت. (طباطبایی، ۱۳۷۴، ج‏۵: ۶۲۶)
۲ـ۱) مؤمنان صالح
وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضى‏ لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی‏ لا یُشْرِکُونَ بی‏ شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ. (طباطبایی،۱۳۷۴، ج‏۵: ۶۳۰ )
خداوند در این آیه اوصافی را برای جامعه بعد از ظهور بیان کرده است. (جانشین شدن در زمین، قدرت یافتن دین، تبدیل ترس به امنیت، عبادت خالصانه). از بیان روایتی معلوم می‌شود بدون برداشتن کامل صفت نفاق، ایجاد چنین اوصافی در جامعه امکان پذیر نیست. منظور از نفاق در این جا منافق اصطلاحی که کافر است و اظهار اسلام می‌کند نیست بلکه مسلمانانی هستند که در آیه قبل توضیح آن گذشت، بیمار دلانی که در عین اعتقاد به اسلام شیفته دنیا و کفار هستند و آنها را از صمیم قلب دوست دارند و دنیا را بر خدا ترجیح می‌دهند نه این که اعتقاد به خدا و معاد نداشته باشند. این افراد را قرآن مرتد می‌نامد یعنی با این که عقیده به خدا دارند اما خداوند را دوست ندارند وعزت و قدرت و نصرت را در جای دیگر می‌دانند و به دنبال کسب خوشنودی آنها هستند و خواست آنها را بر خواست خداوند ترجیح می‌دهند.(جعفری، ۱۳۸۷: ۹ )

بنابراین یکی از وظایف اصلی حکومت خشکاندن ریشه چنین نفاقی است.
با توجه به روایات معلوم می گردد منافق‌های یاد شده بعد از به قدرت رسیدن آثار سوئی را در جامعه ایجاد می‌کنند:

1. 1. آشکار کردن دشمنی با برادران دینی

1. 1. جنگ با برادرن دینی برای کسب ریاست

1. 1. تک روی و عمل نکردن به برنامه‌ها و دستورها

1. 1. فتنه انگیزی و جنگ افروزی

بنابراین مبارزه با نفاق باید قبل از زمان تشکیل حکومت (زمان غیبت) صورت گیرد.
علاّمه طباطبائی در تفسیر آیه ۵۴ سوره مائده به برخی از صفات این افراد اشاره می‌فرماید: أن الآیه مسوقه لإظهار أن دین الله فی غنى عن أولئک الذین یخاف علیهم الوقوع فی ورطه المخالفه و تولی الیهود و النصارى لدبیب النفاق فی جماعتهم، و اشتمالها على عده مرضى القلوب لا یبالون باشتراء الدنیا بالدین، و إیثار ما عند أعداء الدین من العزه الکاذبه و المکانه الحیویه الفانیه على حقیقه العزه التی هی لله و لرسوله و للمؤمنین، و السعاده الواقعیه الشامله على حیاه الدنیا و الآخره.
و إنما أظهرت الآیه ذلک بالإنباء عن ملحمه غیبیه أن الله سبحانه فی قبال ما یلقاه الدین من تلون هؤلاء الضعفاء الإیمان، و اختیارهم محبه غیر الله على محبته، و ابتغاء العزه عند أعدائه و مساهلتهم فی الجهاد فی سبیله، و الخوف من کل لومه و توبیخ، سیأتی بقوم یحبهم و یحبونه أذله على المؤمنین أعزه على الکافرین یجاهدون فی سبیل الله لا یخافون لومه لائم. (طباطبایی،۱۳۷۴، ج‏۵: ۳۸۰)
راه کار:
راه برچیدن نفاق طبق روایت یاد شده، ایجاد شرایط سخت است. وجود مشکلات و امتحان‌های سخت موجب جدا شدن افرادی می‌شود که پلیدی‌های درونی و روحیه نفاق دارند. چنان که حضرت نوح(ع) برای جدا کردن آنها سال‌ها نخل کاری نمود و وعده فرج عقب افتاد.
از روایات استفاد می‌شود در دولت مهدوی نفاق جایی نخواهد داشت: اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَیْکَ فِی دَوْلَهٍ کَرِیمَهٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَه. ( کلینی،۱۳۶۵، ج۳: ۴۲۴)
۳ـ۱) کارگزاران عادل
بنا به تفسیر علامه، برای ظهور امام(عج) فرهنگ جامعه باید تغییر کند. و نکته مهم این است که این فرهنگ به حاکم جامعه بستگی تام دارد. زیرا می‌توان گفت حاکم وضع و منویات خویش را خواب می‌بیند و زمانی که حاکم خواب عدالت را می‌بیند جامعه به سمت عدالت حرکت می‌کند و زمینه فراهم می‌گردد.(کلینی،۱۳۶۵،ج ۸ : ۳۶۲، ح ۵۵۲ )
از روایت معلوم می‌گردد راه ترویج عدالت در جامعه که زمینه ظهور را فراهم می‌کند، عادل شدن کارگزاران حکومت است اگر مدیران ارشد حکومت همّی جز علالت نداشته باشند و آنان که مسؤول گزینش و بازرسی به کار کارگزاران هستند ملاک اصلیشان برای به کار گیری و نگه داشتن نیرو، پایبندی آنها به عدالت باشد و کسانی را که اهل زد و بند و ظلم به حقوق فردی و اجتماعی هستند از بدنه نظام جدا نمادند قطعا مردم نیز به سمت عدالت حرکت کرده و جامعه برای پذیرش عدل موعود آماده می‌شود.
۴ـ۱) معرفت به حقیقت ولایت اهل بیت علیهم السلام
امام (ع) می‌فرماید: افراد هر قدر به اهل بیت(ع) شناخت داشته باشد به همان میزان بهره آنها از دولت قائم(عج) افزایش می‌یابد. معرفت به کشت (حرث) تشبیه شده چون مانند یک بذر که با کاشتنش ثمرات زیادی به دست می‌آید، معرفت اهل بیت(ع) نیز منشا برکات فراوانی است. می‌توان گفت چون معرفت اهل بیت (ع) در ایجاد دولت قائم(عج) نقش دارد موجب می‌شود نصیب عالم به آن معارف نیز از آن دولت افزایش یابد. (کلینی،۱۳۶۵، ج۱: ۴۳۵، ح۹۲) بنابر این باید زمینه را برای شناخت ولایت ائمه(ع) و اطاعت از آنها نیز فراهم کرد. پس راه دیگر زمینه سازی برای ظهور، ترویج فرهنگ قرآن و عترت است. باید جامعه را به سمتی هدایت کرد که همگان با این معارف آشنا شوند.
از آیات و روایات به دست می آید که برای ظهور امام عصر(عج) باید زمینه سازی کرد و گروهی منسجم این کار را انجام می‌دهند شاخصه‌های این گروه در مقام علم، چنین است: آشنایی کامل با قرآن و معارف دینی دارند و اهل بیت(ع) را خوب می‌شناسند و خداوند را عمیقا دوست دارند. در مقام عمل نیز چیزی را بر خواست خداوند برتری نمی‌دهند در برابر مؤمنان فروتن هستند اما کفار را هرگز دوست ندارند و در برابر آنها نرمش و سستی ندارند و اجازه نمی‌دهند فرهنگ آنها در جامعه اسلامی ترویج یابد شاید این مهم‌ترین شاخصه آنها است.
اهل مبارزه هستند و در انجام وظایفشان از ملامت دیگران هراسی ندارند. همواره در اندیشه ترویج و حاکم ساختن فرهنگ اسلامی در جامعه هستند. با نفاق و دو رویی مبارزه سرسختانه‌ای دارند. عادل هستند و دین را در جامعه قدرت می‌بخشند و امنیت را برقرار می‌کنند حق را آشکار کرده و برای برادری و مهربانی در جامعه تلاش می‌کنند حدود الهی را اجرا و به دنبال شایسته سالاری هستند و به ناحق چیزی را به کسی نمی‌دهند. (صادق عمل نیک،‌: ۴)
۲) اقتضائات اقدام مصلحانه
برای زمینه سازی تغییر و تحولات فردی و اجتماعی، لازم است اقدامات مختلفی انجام شود. این اقدامات عبارتند از:
ـ اولین قدم درک و شناخت امام و نیاز مبرم به او و درک حق ولایت اوست. (علی بن ابی طالب، ۱۳۸۲، نامه ۴۵)
ـ مرحله دوم پذیرش ولایت و سرپرستی و حاکمیت امام و اطاعت اوست. (نور، ۵۵ )
ـ مرحله سوم شناخت و پذیرش و اطاعت از نائب عام امام یعنی ولی فقیه و قیام علیه ظلم و ستم و استقرار یک نظام اسلامی است.^[۳]
پس از مراحل فوق، انسان آمادگیهای فکری و روحی لازم را پیدا می کند و می تواند هدفمند و بر اساس یک طرح راهبردی طولانی مدت برای آماده سازی شرایط ظهور حرکت نموده و شرایط لازم را برای حکومت جهانی مهدی موعود (عج) آماده نماید. انقلاب اسلامی ایران اکنون در این مرحله قرار دارد. ضروریست تا اهداف و راهبرد ها و سیاستگذاریهای مورد نیاز در راستای زمینه سازی تدوین و اجراء شود.
امروزه نیاز به تهیه و تصویب سند سیاستگذاریهای آماده سازی شرایط ظهور می باشد تا عملیاتی شدن این سند در قوای سه گانه، ارتش و سپاه، صدا و سیما وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی و جامعه امکان پذیر شود. ضروریست تا ترکیبی از اساتید دانشگاه و حوزه در گروه ها و زمینه های مختلف تشکیل شود و سند آماده سازی شرایط ظهور را تهیه نمایند و برای تصویب نهایی به شورای انقلاب فرهنگی ارائه نمایند. بدون مشارکت فعال دانشگاه‌ها و حوزه های علمیه این ماموریت تحقق نمی‌یابد. در حقیقت سند سیاستگذاری نظام، دولت و امت زمینه ساز، یک سیاستگذاری مادر است که بقیه سیاستگذاری ها در زمینه های مختلف از آن منشعب می شود.
بکارگیری منابع اسلامی (مانند قرآن، سنت و احادیث پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم(ع)، و استفاده از منابع علمی و عقل و منطق، برای ایجاد فضای مساعد جهت ارتقای معرفت دینی و تدوین و تصویب سیاستگذاریهای مورد نیاز یکی از ماموریتهای اساسی نظام، دولت و امت زمینه ساز است. با توجه به اینکه انسان معمار سرنوشت خویش است، وانسان می تواند آینده را با اراده خود بسازد ، باید بتوان سمت و سوی روند آینده را پیش بینی و تجزیه و تحلیل نمود و اقدامات لازم برای تدوین و اجرای اهداف وراهبردها و سیاستگذاریها و برنامه ریزی های راهبردی و نظارت و کنترل در مرحله اجرا بعمل آورد.
۳) سیاست های مورد نیاز حکومت اسلامی
۱ـ۳) سیاست حرکت بر طبق معارف شریعت اسلام
قرآن، سنت پیامبر(ص) و سیره اهل بیت عصمت (ع) و عقل و اندیشه توحید نگر، چهار منبع اساسی برای تدوین و اجرای احکام و قوانین اسلامی است.و تدوین قوانین بر اساس چهار منبع فوق جزء بدیهیات جهان تشیع و انقلاب اسلامی است. خداوند متعال در سوره بقره آیه ۲۱۳ می فرماید: “فبعث الله النبیین مبشرین و منذرین و انزل معهم الکتاب بالحق لیحکم بین الناس فیما اختلفوا فیه …"؛ پس خداوند پیامبران را فرستاد تا نیکان را بشارت داده و بدان را بترسانند و با آنها کتاب را به راستی فرستاد تا بین مردم در آنچه اختلاف کرده اند حکم کند.
۲-۳) سیاست استفاده از دستاورد های تفکر، دانش و اندیشه بشر در زمینه های مختلف
در برنامه ریزی جهت توسعه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ارتقائ استاندارد های زندگی مردم، توسعه دانش و فناوری، عمران و آبادانی کشور، ضروریست تا در چارچوب اهداف، معیار ها و ارزشهای اسلامی، از کلیه دستاورد های علمی، فناوری و صنعتی بشر استفاده شود.
۳ـ۳) سیاست گسترش اعتقادات، معنویت و تهذیب اخلاق در جامعه
خداوند متعال می فرماید: “لقد بعثنا فی کل امه رسولا ان اعبدو الله و اجتنبوا الطاغوت"؛(نخل، ۳۶ ) ما در میان همه ملتها فرستادگانی فرستادیم تا شما خدا را عبادت کرده و از طاغوت دوری گزینید. خداوند همچنین می فرماید"هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلو علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب والحکمه"(جمعه، ۲) ؛ او کسی است که در بینمردم امی پیتمبری ازخودشان بر انگیخت تا آیات حق را بر آنان بخواند و آنها را پاک و مهذب ساخته کتاب و حکمت آموزد.

اما اگر بخواهیم تعریف دیگری از نئومحاظه کاری ارائه دهیم می توان این گونه بیان داشت که نئومحافظه کاری مجموعه ای از افکار متناقض در سیاست داخلی وخارجی است. برخلاف نئولیبرال ها که خواستار حداقل سازی نقش سیاست تا بیشترین حدممکن هستند نئومحافطه کاران دارای یک فهم سیاسی خاصی می باشند، آن ها به فرافکنی قدرت امریکا در سراسر جهان به منظورحفاظت از منافع خود وامنیت اعتقاد دارند چرا که ایالات متحده امریکا رژیمی خاص همراه با ارزش های جهانی است. در سال های اخیر به ویژه بعداز حوادث ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، نئومحافظه کاری خود را در مرکز بحث چگونگی اتخاذ وتوسعه تصمیمات سیاست خارجی یافت، چرا که بسیاری از نئومحافظه کاران در رده های بالای دولت جرج دبلیو بوش^[۱۹۷] مشغول به کار بودند وبعد از حمله به عراق نفوذ سیاست خارجی نئومحافظه کاران در امریکا افزایش یافت. تأثیر نئومحافظه کاری بر سیاست خارجی ایالات متحده امریکا دارای تاریخی طولانی تر از حمله به عراق می باشد. ازدهه ۱۹۷۰ ، نئومحافظه کاران از طریق فعالیت در سازمان هایی نظیر کمیته مربوط به خطر موجود^[۱۹۸]، انجمن امور امنیت ملی یهود^[۱۹۹] و پروژه برای امریکای قرن جدید ^[۲۰۰](پناک) در مباحث سیاست خارجی نقش مهمی را ایفا کرده اند. این افراد سمت های کلیدی وزارت دفاع وامور خارجه را در اختیار گرفته بودند. (Halper &Clark,2004,PP.201-231)

الف) نقش کانون تفکرپناک در حمله امریکا به عراق
یکی از کانون های تفکری که در حمله امریکا به عراق نقش مهمی داشت را می توان پناک نام برد. درابتدا به چگونگی شکل گیری دکترین سیاست خارجی امریکا در زمان جرج دبلیو بوش اشاره می کنیم.
قبل از این که جرج دبلیو بوش^[۲۰۱] در نوامبر سال ۲۰۰۲ میلادی به عنوان ریاست جمهوری ایالات متحده امریکا انتخاب شود به مردم وعده داد که سیاست خارجی دولت وی متفاوت از استراتژی نئومحافظه کاران خواهد بود که این استراتژی عبارتست از گسترش یکجانبه گرایی قدرت امریکا ، تغییر رژیم ها واجرای ارزش های اخلاق امریکایی. وی در طی مبارزات انتخاباتی خود به مردم سیاست خارجی متواضعانه ای را وعده داد. به عنوان مثال جرج دبلیو بوش در سخنرانی نوامبرسال ۱۹۹۹ در کتابخانه ریاست جمهوری ریگان گفت: ” نگذارید با قدرت خویش بر دیگران مسلط شویم” (Bush,1999) بوش در مناظره ریاست جمهوری با ال گور^[۲۰۲] در سال ۲۰۰۰ اظهار داشت: ” من در بکارگیری ارتش به عنوان سازندگان ملت بسیار دقت خواهم کرد” (Lehrer,October 3,2003). وی درمناظره دیگری حدود یک هفته بعد گفت: “ملت ما اکنون در جهان به تنهایی به عنوان یک قدرت ایستاده است به همین دلیل بایستی متواضع باشیم وقدرت خود را حفظ کنیم(Lehrer,octobr11,2003). جرج دبلیو بوش زمانی که در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۰ پیروز شد بسیاری از نئومحافظه کاران علیرغم رویکرد متفاوتشان نسبت به سیاست امنیتی وسیاست خارجی، در سمت های کلیدی دولت وی جای گرفتند. معاون رئیس جمهور دیک چنی^[۲۰۳]، یکی ازامضاء کننده های پناک و وزیردفاع پیشین جرج دبلیو بوش، در استقرار نئومحافظه کاران در دولت جدید نقش مهمی را ایفا می کرد. (Dorrien,2004)
در سال ۱۹۹۲پل ولفوویتز^[۲۰۴] معاون سیاسی وقت وزارت دفاع و لویس لیبی^[۲۰۵] کارشناس ارشد این وزارت خانه وهمکاری تمام وقت زلماخلیل زاد^[۲۰۶] اولین استراتژی نئومحافظه کارانه سیاست خارجی بعد از جنگ سرد را نوشت، این سند که راهنمای برنامه ریزی دفاعی(DPG-92)^[207] نام داشت(Gelman,1992)، در سال ۱۹۹۲ برای سیاست دفاع آمریکا به دیک چنی^[۲۰۸] وزیر وقت وزارت دفاع ارائه دادند. آنها در این سند از ایجاد نظم جدید جهانی سخن گفتند و در راه خروج از جنگ سرد، استراتژی ابداعی جدیدی را برای آن مطرح کردند که باعث استحکام تسلط قدرت آمریکا بر اروپا، آسیای میانه و روسیه می شد.پیشنهاد چهل وشش صفحه ای کارشناسان ارشد وزارت دفاع هفته ها درآن وزارتخانه در حال بررسی و مطالعه بود. جیمز من^[۲۰۹] در کتاب خود گزارشی از تأثیر گذاری برنامه های نو محافظه کاران ارائه داده است، جمله هایی از این گزارش را مطالعه می کنیم : “هدف اولیه ما جلوگیری از حضور رقیب ابر قدرت در سطح جهانی است". هیچ رقیب بالقوه نباید"به فکر داشتن نقشی مهم تر از آمریکا در منطقه و یا درسطح جهان باشد". "هر ملتی که با در اختیار داشتن و تصاحب تسلیحات کشتار جمعی منافع ایالات متحده را تهدید کند باید مورد حمله پیشگیرانه نظامی آمریکا قرار گیرد". بنابر این هر ملتی که سیاست خود را با سیاست آمریکا هماهنگ نکند و خواهان رقابت با این ابر قدرت باشد، به عنوان دشمن شماره یک شناخته خواهد شد. زمانی که روزنامه های نیویورک تایمز و واشنگتن پست به گزارش مذکور دسترسی پیدا کردند رسوایی و افتضاح زیادی ، در بعضی از کشورهای قاره آسیا و بخصوص در کشورهای اروپایی که رقبای بالقوه آمریکا هستند ،بوجود آمد. در آن زمان دکترین آنها کمی مسخره به نظر رسید ولی عقاب های آمریکایی، کارمندان و دست اندرکاران وزارت دفاع آمریکا، در حسرت مبارزات سیاسی ریگان علیه اتحاد جماهیر شوروی بسر می برند. دیک چنی با نگاهی جدید به بازنویسی گزارش پرداخت و در نتیجه قدم های اولیه بر داشته شد. هدف اصلی پروژه آنها، سیطره کامل آمریکا بر جهان بود و اتهام دسترسی کشورهای دیگر به تسحیلات کشتار جمعی، بهانه ای برای حمله های یک جانبه آمریکا به کشورهایی بود که از طرف سازمان ملل متحد تحریم نشده بودند . آمریکا با کمک کشورهای دوست با عنوان((حمله پیشگیرانه)) به عراق حمله کرد و اتحاد کشورها، جای خود را به ائتلاف ویژه داد. دکترین فوق توسط همان گروه و با همان طرز فکر مدتی بعد در قالب کانون تفکر پناک ارائه گردید و” طرح سیادت کامل آمریکا” را مطرح کردند و دکترین نئومحافظه کاران بر دو اصل پایه ریزی شده بود: “سیادت آمریکا بر جهان که برای ایالات متحده و کشورهای دیگر جهان سودمند خواهد بود"و” اجرای طرح سیادت آمریکا در جهان که به قدرت نظامی ، دیپلماسی قوی و طرفداری از اصول اخلاقی نیاز داشت. (رضیئی،۱۳۸۸،صص۱۹-۲۵)
دیک چنی درفاصله زمانی بین انتخابات درماه نوامبر و رسیدن به قدرت در ماه ژانویه در سمت ریاست “انتقال ریاست جمهوری^[۲۱۰]” فعالیت می کرد. دیک چنی به همراه کمک افرادی دیگر توانست بسیاری از اعضای پناک را به سمت های رده بالای دولت برسانند از قبیل دونالد رامسفلد^[۲۱۱](وزیر دفاع)،پل ولف ویتز^[۲۱۲](معاون وزیر دفاع)،الیوت آبراهام^[۲۱۳](شورای امنیت ملی)،ریچارد پرل^[۲۱۴](رئیس هیأت سیاست دفاعی)،رابرت زوئلیک^[۲۱۵](نماینده تجارت ایالات متحده امریکا). این انتصابات شرایط مقدماتی بوروکراتیک برای چگونگی اثرگذاری نئومحافظه کاران بر سیاست خارجی امریکا در دولت بوش را فراهم می ساخت.
ب)دکترین جرج دبلیو بوش
شاید آشکارترین استراتژی سیاست خارجی نئومحافظه کاران که سیاست رسمی دولت بوش را منعکس می ساخت استراتژی امنیت ملی ایالات متحده امریکا در سپتامبر ۲۰۰۲ باشد. این استراتژی به همراه سخنرانی های بوش به عنوان دکترین بوش شناخته شده است. دکترین بوش از سه استراتژی اصلی سیاست خارجی تشکیل شده است:
الف)ایالات متحده امریکا دیگر تنها بر دکترین های مهار وبازدارندگی جنگ سرد تأکید نخواهد داشت که نشأت گرفته از واقع گرایی وتاحدودی لیبرالیسم است. به جای آن ایالات متحده امریکا از استراتژی اقدام نظامی یک جانبه وپیشگیرانه پیروی خواهد کرد تا با دشمن بجنگد، نقشه های او را برهم زند وقبل از وقوع بدترین تهدیدات با آن مقابله کند(Bush,1 June.2002) استراتژی اقدام پیشگیرانه ابتدا در DPG-92 حدود یک دهه قبل مطرح شده بود. استفاده پیشگیرانه از قدرت نظامی در واقع عبارتست از تمایل به اقدام یکجانبه.
ناتوانی ایالات متحده امریکا در تصویب قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد که بهره گیری از نیروی نظامی برای مقابله با عراق را مجاز می دانست به روشنی آشکار ساخت که از طریق اجماع نمی توان از قدرت نظامی پیشگیرانه بهره گرفت وبا توجه به این که نئومحافظه کاران مدت ها قبل گفته بودند که به دلیل برخورداری امریکا از قدرت تک قطبی درجهان، دیگر لزومی وجود ندارد تا به صورت چند جانبه اقدام نماید. (Rice,September17.2002) خروج ایالات متحده امریکا در سال ۲۰۰۱ از پیمان موشک های ضد بالستیک سال ۱۹۷۲ نشان داد که یک توازن مستحکمی بین سیاست رسمی ایالات متحده امریکا واعتقاد نئومحافظه کاران بر ضد چند جانبه گرایی وجود دارد. (Garemone,2001)
ب) دومین استراتژی سیاست خارجی که در دکترین بوش به آن اشاره شده است وبا دستورالعمل های سیاست نئومحافظه کاران تطبیق دارد ” اولویت امریکا” است. در فصل آخر استراتژی امنیت ملی ۲۰۰۲، تحت عنوان “موسسات امنیت ملی امریکا را دگرگون سازید تا فرصت ها وچالش های قرن بیست ویکم تحقق یابد” سند بیان می کند که یکی از اهداف سیاست ایالات متحده"جلوگیری از رقابت نظامی آینده” است. (Taylor,1992) سند DPG92 بیان می کند که هدف بسیار مهم سیاست بعد از جنگ سرد باید قدرت تک قطبی باشد: این امرمستلزم آن است که از تسلط هر قدرت متخاصمی بر منطقه ای که دارای منابع کافی برای ایجاد قدرت جهانی است جلوگیری به عمل آید. (استراتژی جدید دفاع منطقه ای)
ج)آخرین استراتژی سیاست خارجی نئومحافظه کاری که در دکترین بوش تجلی یافت عبارتست از تبلیغ دموکراسی. استراتژی امنیت ملی ۲۰۰۲ بیان می کند که جایگاه نامتوازن اولویت امریکا فرصت مناسبی را برای توسعه منافع آزادی در سراسر جهان پدید می آورد وایالات متحده امریکا فعالانه تلاش می کند تا دموکراسی، توسعه، بازار آزاد وتجارت آزاد را در هر گوشه ای از جهان گسترش دهد. طی دو دهه اخیر بسیاری از نئومحافظه کاران به تبلیغ ایده “ترویج دموکراسی” می پرداختند وبر این عقیده بودند که این ایده باید در سیاست خارجی امریکا نقش مهمی را ایفا کند.
ج)یازده سپتامبر وجنگ عراق:
جان کینگدن^[۲۱۶] درمطالعات خود تحت عنوان دستور کارها، گزینه ها وسیاستگذاری ها، استدلال می کند که تغییر سیاسی زمانی صورت می پذیرد که “^[۲۱۷]پنجره فرصت” برای آن تغییر کاملاً باز باشد. (Kingdon,1995) بر طبق نظر کینگدن پنجره سیاست زمانی ایجاد می شود که در انگیزه ملی ودولت یک بحران وتغییری وجود داشته باشد. در ۱۱سپتامبر سال ۲۰۰۱، نئومحافظه کاران این پنجره فرصت را زمانی یافتند که ایالات متحده امریکا مورد حملات تروریستی القاعده قرار گرفت وقریب به ۳۰۰۰ شهروند امریکایی دراین حادثه کشته شدند. در روزهای بعد از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر، نئومحافظه کاران که در رأس قدرت قرار داشتند از این بحران ملی استفاده لازم را بردند تا در این فضا به حمایت وتبلیغ ایده حمله به عراق ودگرگونی کامل اصول اصلی سیاست خارجی امریکا بپردازند. به عنوان مثال یکی از نئومحافظه کاران واعضای پناک به نام گری اسچمیت^[۲۱۸] اظهار می کند:"بدون ۱۱ سپتامبر، ممکن بود بوش در سیاست خارجی سرگردان شود. شاید بوش خود به دنبال سیاست خارجی متعادلی بود تا بتواند بیشتر تمرکز خود را برمسائل داخلی بگذارد. اما اگر بوش از این سیاست پیروی می کرد ممکن بود ما نئومحافظه کاران در چنین فضایی ازجایگاه خوبی برخوردار نباشیم. (Potman,2003)
حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر در سیاست خارجی امریکا تغییرات وسیعی را ایجاد کرد. وزیر خارجه امریکا کالین پاول^[۲۱۹] بعد از حملات ۱۱ سپتامبر اظهار داشت “نه تنها امروز جنگ سرد به پایان رسیده است بلکه دوره بعد از جنگ سرد نیز به پایان رسیده است. (Litwak,2004,PP.76-82) اهمیت این حواث سبب شد تا برای واقعیت های متغییر بعد از ۱۱ سپتامبر یک سیاست خارجی جدیدی تبیین شود ودراین فضا نئومحافظه کاران یک طرح شفاف ومنسجمی را ارائه کردند تا جهان را به وسیله آن باتمام قدرت درگیر جنگ علیه تروریسم کنند (Frum &Perle,2003,P.9) نئومحافظه کاران توانستند ایده حمله به عراق که برای سالیان دراز به تبلیغ آن می پرداختند را با ایده حمله گسترده علیه تروریسم وبحران ۱۱ سپتامبر ترکیب کنند.(Kingdon,1995,P.173) بنابراین جایگاه ویژه نئومحافظه کاران نه تنها در دولت بوش بلکه در میان حزب جمهوری خواه وگروه های محافظه کار نظیر ائتلاف مسیحی توانست اجرای دیدگاه سیاست خارجی را تسهیل سازد. (Halper&Clark,2004)
چند روز پس از ۱۱ سپتامبر، پناک نامه ای را منتشر ساخت که استدلال می کرد “اگرچه شواهد عراق را مستقیماً در حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر دخیل نمی داند اما هر استراتژی که هدفش ریشه کن سازی تروریسم وحامیان تروریسم است بایستی تمام تمرکز خود را بر روی ساقط سازی صدام حسین از قدرت در عراق بگذارد. (Woodward,2002,PP.83-84) در طول این دوران، نویسندگان نئومحافظه کار برتغییر رژیم در عراق به عنوان قسمت اصلی استراتژی خاورمیانه جدید تأکید کردند(Halper&Clark,2004,PP.196-200) درحالی که برخی در وزارت خارجه نظیر وزیر امورخارجه کالین پاول ودستیار وی ریچارد آرمیتاژ^[۲۲۰] از سیاست مهار عراق وسیاست یافتن تروریست های مسئول حوادث۱۱ سپتامبر پشتیبانی می کردند، نئومحافظه کاران با حمایت معاون رئیس جمهور، دیک چنی و وزیر دفاع دونالد رامسفلد از ایده جنگ علیه تروریسم با رویکردی گسترده تر پشتیبانی می کردند. استراتژی مرتبط ساختن عراق با جنگ گسترده علیه تروریسم در سخنرانی سالیانه بوش در برابر کنگره آشکار شد. وی در آن سخنرانی بیان داشت که عراق محور شرارت است و سیاست ایالات متحده امریکا با سه کشور عراق،ایران وکره شمالی بطور پیشگیرانه ای برخورد خواهد کرد. (PBS frontline,2003)
نتیجه گیری:
در این تحقیق می خواهیم به نقش کانون های تفکر به عنوان موسسات راه حل یاب در فرایند سیاستگذاری ایالات متحده امریکا بپردازیم. این تحقیق از چهار فصل تشکیل شده است که فصل اول را مقدمه در برمی گیرد و فصل دوم نیزشامل چهار بخش است که به ترتیب عبارتند از: مبانی نظری، کانون تفکر، تاریخچه وطبقه بندی کانون های تفکر. بعد از بیان مبانی نظری، دربخش دوم تعریف دقیقی ازکانون تفکر را ارائه می دهیم واشاره می کنیم که کانون های تفکر موسسات تحقیقاتی، غیرانتفاعی ومستقلی هستند که به تحقیق و ارائه راه حل درحوزه مسائل داخلی وخارجی می پردازند. این موسسات نقش میانجی گر بین دولت ومردم را برعهده دارند ودرمباحث سیاستی آگاهانه وبی طرفانه صحبت می کنند وسعی دارند تا مشکلات را شناسایی وآن ها را از طریق بیان وارزیابی به مسائل سیاستی تبدیل نمایند وبه نحوی آن ها را در دستورکار سیاستگذاران قرار دهند. درمورد این که اولین کانون تفکر چه نام داشت و درچه مقطع زمانی شکل گرفته است بین محققان وصاحب نظران اختلاف نظر وجود دارد، اما در مورد این که کانون های تفکر در ایالات متحده امریکا دارای فضای مناسبی برای فعالیت هستند بین آن ها اتفاق نظر وجود دارد. امروزه در ایالات متحده امریکا بیش از ۱۸۰۰ کانون تفکر وجود دارد که این رقم امریکا را در زمره کشورهای دارای بیشترین کانون تفکر قرار داده است. در این جا این سوال مطرح می شود که چه عواملی سبب گسترش کانون های تفکر در این کشور شده است؟ بسیاری از محققان اذعان دارند که نظام مبتنی بر تفکیک قوا، نفوذپذیری آن، ضعف سیستم حزبی وکثرت گرایی موجب گسترش کانون های تفکر در ایالات متحده امریکا شده است. همچنین برخی معتقدند که این موسسات به دلیل برخورداری از درجه خاصی از بی طرفی ونیز استقلال توانسته اند درجامعه سیاستگذاری امریکا از جایگاه ویژه ای بهره مند شوند. کانون های تفکر در بسیاری از کشورها به طور رسمی وسنتی به دولت، احزاب سیاسی ویا شرکت ها وابسته هستند ونیز به طور کامل توسط آن ها تأمین بودجه می شوند. اما برعکس در ایالات متحده امریکا گرایش بیشتر به سمت کانون های تفکر غیردولتی، مستقل وغیرانتفاعی است. این موسسات در امریکا ازاستقلال قانونی، مالی، فکری بهره مند هستند واین امر سبب شده است تا این موسسات غیردولتی، به بازیگران اصلی جامعه مدنی تبدیل شوند و در بین مردم از اعتبار بیشتری برخوردارگردند.
کانون های تفکر را می توان به دو دسته کانون های تفکر مستقل و وابسته طبقه بندی کرد. کانون های تفکر مستقل خود به چهار گروه تقسیم می شوند که به ترتیب عبارتند از:
۱-الف) دانشگاهی- متنوع: این موسسات در زمینه طیف وسیعی از مسائل سیاستی به تحقیق وارائه راه حل می پردازند، شبیه موسسات دانشگاهی هستند و ازآن ها به عنوان دانشگاه های بدون دانشجو نیز یاد می شود. کارکنان آن ها دانشگاهیان هستند واز قواعد دانشگاهی مقرر پیروی می کنند، مدت زمان زیادی را صرف تحقیق می کنند و به تولید مطالعاتی در حد واندازه کتاب، رساله و مقالات پژوهشی می پردازند، نظیر: موسسه بروکینگز، امریکن اینترپرایز
۱-ب) دانشگاهی- متخصص: این کانون های تفکر دارای بسیاری از ویژگی های مشابه کانون های تفکر دانشگاهی- متنوع می باشند ولی با درجاتی از تخصص قابل تمییز هستند. این موسسات بر روی یکی از حوزه های سیاستگذاری به تحقیق می پردازند ودارای دستورکار دقیق، تخصصی تر ومشتری محور هستند. نظیر: دفتر ملی تحقیقات اقتصادی و موسسه استراتژی اقتصاد.
۲) سازمان های تحقیقات قراردادی: به عنوان موسسات مشاوره ای نیز شناخته می شوند که غالب تحقیقات وتحلیل های خود را برای ادارات دولتی انجام می دهند ودارای جهت گیری سیاستی وروابط نزدیک با ادارات دولتی می باشند. این کانون های تفکر متکی بر قرار دادهای دولتی هستند وبیشتر تمایل دارند به جای تحقیق به تحلیل سیاستی بپردازند. دستور کار آن ها توسط آژانس های طرف قرارداد تنظیم می شود. تحقیق ونتایج تحقیق تحت مالکیت آژانس های طرف قرارداد قرار می گیرد ودارای ساختار سازمانی وفرهنگ شرکت های مشاوره ای هستند نظیر: رند کورپوریشن
۳) کانون های تفکر پشتیبان: این کانون های تفکر به جای انجام تحقیق به ارزیابی ایده ها می پردازند و در تضاد با استانداردهای بی طرفی ظاهرمی گردند و به صورت فعال به تبلیغ یک دیدگاه می پردازند ومخالف بکارگیری رویکردهای تکنوکراتی و آکادمیک در تحلیل های سیاستی هستند. نظیر: موسسه کی تو، موسسه مطالعات سیاستگذاری
۴) سازمان های شرکت سیاستی: این کانون های تفکر نسبت به تحلیل ومشاوره سیاستی دارای رویکردهای کارآفرینی و مشابه بنگاه های تجاری هستند که هدف شان درک بازار خود وگسترش وتوزیع کالاهایشان در آن بازار می باشد. این موسسات در تحقیقات سیاستگذاری عمومی از اصول مدیریت، بازاریابی وفروش بهره می جویند. وجه تمایزسازمان های شرکت سیاستی با کانون های تفکر پشتیبان در جهت گیری بازاریابی ومدیریتی است. دارای فرهنگ سازمانی مشابه سازمان بازاریابی هستند. برای تولید وتحقیق از برنامه زمانبندی فشرده ای پیروی می کنند. تحقیق را به گونه ای انجام، خلاصه وصورتبندی می کنند که پاسخگوی نیازهای سیاستگذاران، سیاستمداران وبوروکرات های پر مشغله باشد نظیر: بنیاد هریتیج
کانون های تفکر وابسته عبارتند از سازمان های تحقیق سیاستگذاری عمومی که از لحاظ اجرایی، مالی وقانونی به یک سازمان مرتبط باشند وبراساس وابستگی به چهار دسته تقسیم می شوند: ۱) وابسته حزبی ۲) مورد حمایت حکومت ۳) خصوصی انتفاعی ۴) دانشگاه- پایه
۱)کانون های تفکر وابسته حزبی: رسماً به یک حزب سیاسی وابسته هستند واغلب دارای تیم هایی متشکل از محققان وتحلیل گران می باشند که در طول مبارزات انتخاباتی ویا زمانی که حزب در قدرت است وظیفه ایده یابی و ارائه راه حل را برعهده دارند به نحوی که بتوان آن ها را در دستور کار سیاسی حزب قرار داد. این کانون های تفکر موظف هستند تا ایده ها و برنامه هایی را که جزء خط مشی حزب سیاسی قرار می گیرند را گسترش دهند. این نمونه کانون تفکر بیشتر در اروپا متداول است که برای منافع حزب خدمت می کند. تنها نمونه کانون تفکر وابسته در امریکا عبارتست از: موسسه سیاستگذاری پیشرفته که در سال ۱۹۸۹ تأسیس شد وبه عنوان بازوی تحقیقی شورای رهبری حزب دموکرات فعالیت می کند

- آرزوئی دست نایافتنی
- امیدی فراهم نشدنی( جابر۱۳۹۰ )
در هرحال انتظار و امید به آینده شعله ای است در وجودانسان که نبود آن موجب یاس و نومیدی می شود و در سیستم جسم و روان انسان اختلال ایجاد می کند امید به آینده و انتظار فردایی بهتر خود ریشه در یک ویژگی فطری دارد و آن کمال جویی انسان است و کمال جویی انسان در گرو کسب کرامت است(حجرات ،۱۳)(همان )
۲-۲۰ والاترین نوع امیدواری
قرآن مجید آرزو و امیدی را که متوجه ارزش های والای انسانی باشد و رنگ خدایی به خودگیرد برترین آرزوها و امیدها دانسته است. آنجا که می فرماید: “مال و فرزند، زینت زندگی دنیاست؛ و باقیات الصالحات (ارزش های پایدار و شایسته) ثوابش نزد پروردگارت بهتر و امیدبخش تر است.( کهف،آیه ۴۶) الْمالُ وَ الْبَنُونَ زینَهُ الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلاً
و امام علی (ع) می فرماید: “هر کس خداوند آرزو و آرمانش باشد، نهایت آرزو و امید را یافته است.""من یکن الله أمله یدرک غایه الأمل و الرجاء و نهایه الرجاء".(آمدی ،۱۳۸۶)
بعضی امیدها اگر چه عمل هم نشوند باز نزد خداوند ارزشمند است. امام صادق(ع)می فرمایند: “گاهی بنده مومن تهیدست می گوید: خدایا! به من روزی عطا کن تا فلان کار خیر و نیک را به جا آورم. اگر خداوند در او صدق نیت را بداند، تمام اجر و پاداشی را که در صورت رسیدن به این آرزو و انجام آن کارهای خیر استحقاق پیدا می کرد، برای او نوشته می شود."(مجلسی ،۱۳۸۷ق )

کوچک شمردن خوبی ها و نعمت ها افراد را در کام یأس و افسردگی می برد. «ابوهاشم جعفری» از یاران امام هادی(ع) بود و در تنگنای شدیدی قرار داشت، هنگامی که نزد امام هادی (ع) آمد، پیش از آن که او چیزی بگوید، امام با ذکر نعمت های الهی او را امیدوار ساخت. در حالی که او غرق در اوهام بود. امام فرمودند: «کدام یک از نعمت هایت های خدا را می خواهی شکرگزاری کنی؟» وی که شگفت زده شده بود، خود را جمع کرد و ندانست چه بگوید. امام(ع) یکی پس از دیگری نعمت های وی را باز گو کرد و فرمود: «خداوند به تو ایمان داده و با این نعمت، بدنت را بر آتش حرام کرده و به تو تندرستی عطا فرموده و با این وسیله تو را بر انجام فرامین الهی یاری رسانده است و به تو قناعت ارزانی داشته، پس تو را از بذل و اسراف و خرج بیهوده حفظ کرده استحضرت با بیان نعمت ها، او را به آنچه در حال حاضر داشت آشنا کرد و به او فهماند آنچه دارد بیش از آن چیزی است که ندارد.(مجلسی ،۱۳۸۷ق )
۲-۲۱ موانع امیدواری
- گمراهی
یکی از موانعی که از امیدوار شدن افراد جلوگیری می نماید گمراهی می باشد زیرا وقتى انسان بکلّى از راه حقّ منحرف و گمراه گشت، امیدى براى هدایت و رسیدن به رحمت و درک فیوضات إلهى پیدا نخواهد کرد(مصطفوی،۱۳۶۹)
قالَ وَ مَنْ یَقْنَطُ مِنْ رَحْمَهِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّون. (حجر ۵۶)
.جز گمراهان، چه کسى از رحمت پروردگارش مأیوس مى‏شود
- کفر
مانع دیگری که سر راه امید قرار دارد کفر است، چون خداوند متعال، مبدا رحمت است و صفت امید،در ذات اوست و هرگز بندگان خود را از رحمت خود مأیوس نمى‏کند، مگر آنکه دیگران خودشان را از انوار لطف او محروم سازند و این چیزی جز کفر نیست.(مصطفوی ۱۳۶۲)
لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُون (یوسف ۸۷)‏
تنها گروه کافران، از رحمت خدا مأیوس مى‏شوند.
- وقوع مشکلات
یکی از موانع امیدواری،بروز مشکلات می باشد، چرا که انسانهای تربیت نشده که قلبشان، نور معرفت الهی را درک نکرده، بهنگام پشت کردن دنیامایوس می گردد.(مکارم شیرازی ،۱۳۷۴)
که قرآن دربارۀ آنها فرمود:
وَ إِنْ مَسَّهُ الشَّرُّ فَیَؤُسٌ قَنُوط. (فصلت ۴۹)
هر گاه شرّى به او رسد، بسیار مأیوس و نومید مى‏گردد.
در قرآن کریم بار ها به شیوه های مختلف درباره امید و امید واری سخن گفته شده ، آیات این کتاب شفا بخش بارها انسان را به امید واری تشویق کرده است به گونه ای که با توجه به آیات امید آفرین قرآن این کتاب مقدّس را با توجه به نام های مبارکی که بر آن نهاده اند کتاب امید نیز می توان نامید . تفکّر در قصّه های قرآن مارا به این حقیقت رهنمون می کند که یکی از اهداف بیان این قصّه ها تحکیم روح امید در دل اهل ایمان بوده است . در سوره هود آیه۱۳ خداوند می فرمایند : ما هر یک از سرگذشت انبیا را به تو باز گو کردیم تا به وسیله آن قلبت را آرامش بخشیم و اراده ات قوی شود . خداوند متعال از طریق بیان زندگی انسان های نمونه که مظهر کامل اسما الهی ( منتهی الرجایا) هستند روحیه امید را در دل افراد بشر پرورده و تقویت می کند چنانکه حضرت یوسف به آغوش پدر باز میگردد ( یوسف ۱۰۰ ) . آتش نمرود به گلستان تبدیل می شود ( انبیا ۶۹ ) ایّوب پس از تحمّل رنج های بسیار سلامت و ثروت به دست می آورد.( علاءالدینی ،۱۳۸۷)
۲-۲۲- منشاءامید و یاس
موفقیت و شکست درتعقیب هدف ،به ترتیب باعث هیجان های مثبت و هیجان های منفی می گردد . (محققیان ،۱۳۸۸) همانگونه که گفته شد یاس و ناامیدی هدف شیطان و حاصل غفلت و جهل انسان است و طبق آیه ۸۷ قرآن در سوره یوسف “تنها افرادکافر ،ناا مید از رحمت اویند “.
امید همواره مایه حیات و ادامه دهنده زندگی است و این امید در صورتی صادق است که انسان ایمان به قدرت لایزال الهی داشته باشد که نیرویی ماورایی درهمه احوال گرداننده امور و نظم دهنده هستی است و انسانی که خاضعانه در برابر ذات الهی سر فرود آورد و عقیده داشته باشد که حرکت در مسیر صحیح و ایمان کامل به قدرت آفریدگار جهان ،اورا به مقصد نهایی می رساند .امام صادق علیه السلام می فرماید :” خدا به بعضی از انبیاءش وحی کرد به عزت وجلالم قسم ،هرکس که امید به غیر من داشته باشد امید او راقطع می کنم و لباس مذلت وخواری درمیان مردم براو می پوشانم و گشایش و فرج درکاراو نمی کنم آیا بنده ام در هنگام سختی ها به غیر من امید دارد در حالی که کلید سختی ها به دست من است ؟ آیا به غیر من امید دارد در حالی که من غنی و بخشنده ام و کلید تمام کارهای بسته به دست من است ؟من بنده ام را از جود و کرم عطا می کنم در حالی که او از من درخواست نکرده است . ولی او باز از من اعراض می کند در حالی که منم خدایی که جز من خدایی نیست و می بخشم بدون آن که از من درخواست شده باشد پس آیا بنده ام درخواست کند و من به او عطا نکنم ؟نه هرگز چنین نیست". (دیلمی ،۱۴۱۲)
انسان همواره باید برای رسیدن به آن چه می خواهد تلاش کند و همراه عمل امید برآورده شدن حاجت خود را داشته باشد و اگر گناهی کرد در صدد جبران آن برآید . (جابر،۱۳۹۰)
۲-۲۳-درمان یاس و نا امیدی
قرآن برنامه های مشخصی در تمام ابعاد فردی و اجتماعی در زمینه های احکام عبادی ،اخلاق و عمل و… دارد که در هدایت و رشد متعالی بشر مفید است ،بنابر این تمسک جستن به آن و تبعیت از تعالیم و دستورات آن ،ایجاد امید و موجب نگرش مثبت به زندگی می شود که برخی از تعالیم و دستورات به قرار ذیل است :
۱- انسان در امور دنیایی بایستی تصور کند که قدرت خدا برهمه چیز و همه کس احاطه دارد.
“ان الله علی کل شی ءقدیر “(بقره ،۲۰)
“ولله ملک السماوات والارض و الی الله المصیر “(نور ،۴۲)
۲-انسان باید درس عبرت از سرنوشت انسانها بگیرد . ” قل سیروا فی الارض فانظرو کیف کان عاقبه الذین من قبل ” (نور ،۴۲)
۳-به هر اندازه که انسان مورد امتحان قرار گیرد نباید از رحمت خداوند نا امید شود . زیرا دنیا محل آزمایش است . ” و لنبلونکم بشی ئ من الخوف و الجوع ونقص من الاموال والانفس والثمرات وبشر الصابرین ” (بقره ،۱۵۵)
“البته ما شما را با ترس یا گرسنگی و یا نقص اموال و جانها و آفات بیازماییم و تو ای پیامبر صبوران را بشارت بده .”
۴-یاس از جمیع گناهان گذشته انسان بدتر است زیرا یاس موجب انقطاع از پروردگار و دلیل مستور شدن فطرت اولیه است ،زیرا وقتی ،نور ایمان در دل کسی باشد ،همواره امید وار به رحمت واسعه الهی است . “و رحمتی وسعت کل شی “(اعراف ،۱۵۶)
۵- در اسلام بن بست وجود ندارد و خدا خود رابه عنوان قبول کننده توبه معرفی می کند . “وانا التواب الرحیم “(بقره ،۱۶۰) (جابر ،۱۳۹۰)
۲-۲۴ کارکرد های آموزشی تربیتی امید و نقش آن در سلامت روان
امید و آرزو از جمله مسائل مطرح شده در انسان شناسی است که درروان شناسی باعنوان تعادل جسمی و روانی مطرح شده وارتباط ویژه ای با دین و تاثیر مثبت آن در ایجاد روح و روان سالم است .در جهان بینی قرآن امید واقعی و حقیقی در ارتباط با الله مفهوم می یابد و امیدی غیر از این مبنا،واقعی نیست. بنابراین امید به دو نوع صادق و کاذب تقسیم می شود. امید صادق در انسان منشاءتحولات و ایجاد انگیزه و تکاپو در عرصه های مختلف می شود امید واقعی از رحمانیت الهی و آرزو گرایی (امید کاذب) هدف شیطان است . یاس و ناامیدی از گناهان کبیره و باعث هلاکت می شود و مخالف تعالیم دینی الهی است. (جابر ،۱۳۹۰)
امید موهبتی الهی است که درسلامت روان انسان نقش مهمی دارد.امید به زندگی انسان معنا می بخشد و هنگام وجود مشکلات و ناملایمات از فرو پاشی روانی انسان جلو گیری می نماید و مانع استیلای یاس و دلسردی در انسان می گردد.(مصباح ،۱۳۷۲)قرآن راه رسیدن به امید رادر همراه بودن دو رویکرد شناختی و رفتاری می داند . در نگاه اسلام انسان از خودشناسی به خداشناسی می رسد و این باعث خود باوری انسان می گردد که در سایه خدا محوری در عرصه زندگی و همراه شدن با رویکردهای رفتاری مثل عمل صالح و …باعث پیدایش امیدی پایدار می شود . (خاکپور و همکاران ،۱۳۹۲)
روان شناسان مثبت نگر ،اعتقاد برآن دارند که سازه هایی همچون ” امید ” می تواند از افراد در برابررویدادها ی استرس زای زندگی حمایت کند . به همین دلیل دردودهه ی اخیر روانشناسان بطور جدی به بررسی نقش امید در درمان انواع بیماری ها پرداخته اند و (محققیان ،۱۳۸۸)
البتّه امید بخشی قرآن تنها به دنیا محدود نمی شود بلکه آخرت را هم فرا میگیرد ، چنانکه بشارت به بهشت امیدی است که قرآن برای زندگی جاودان مطرح میکند . خداوند متعال برای آن که تیرگی ناشی از نا امیدی را از دل مومنان بزداید از زبان حضرت یعقوب در سوره یوسف آیه ۸۷ فرموده است : از رحمت خدا نا امید نشوید زیرا جز کافران کسی از رحمت خدا نا امید نیست .
( پرچمی و همکاران ۱۳۹۰ )
در حوزه روان شناسی بحث امید سال ها مورد بی توجّهی قرار گرفته بود با این که ایده امید از آغاز آفرینش آدمی وجود داشته است ، بررسی علمی آن در زندگی انسان بیشینه چندان طولانی ای ندارد و در دوران طفولیت به سر می برد . در سال های ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰ امید به شکل رسمی به رویکردی علمی بررسی شد و برخی روان شناسان به این نتیجه رسیدند که اگر اندیشه ها و هیجان های منفی سبب تضعیف سلامت شوند می توان فرایند مثبتی مانند امید را به عنوان متغیّر هایی برای افزایش سلامت انسان بررسی کرد . اسنایدر از جمله کسانی بود که به درخواست منینجر سازه امید را به شکل علمی بررسی کرد ودرسال ۱۹۹۰نظریّه امید مطرح نمود.( خاکپور و همکاران ۱۳۹۰ )
اعتقاد و ایمان به خدا و انجام اعمال مذهبی توسط افراد نقش موثری در سلامت روانی افراد دارد . و در شکل گیری شخصیت وسبک زندگی سالم نقش مهمی ایفا می کند . مذهب به عنوان مجموعه ای از اعتقادها ،بایدها و نبایدها و نیز ارزشهای اختصاصی و تعمیم یافته، یکی از موثرترین تکیه گاه های روانی به شمار می رود که می تواند معنای زندگی را در لحظه لحظه های عمر فراهم کندودر شرایط خاص با فراهم کردن تکیه گاه هایی افراد را از بی معنایی نجات دهد . (بهرامی ،۱۳۷۸)
امیدبخشی و امیدآفرینی آرامش انسان را مضاعف می نماید و سرمایه وجود انسان را به گستره هستی وسعت می دهد و همواره سکوی تعالی شخصیت را مستدام می نماید. احساس ناامیدی روان انسان را پژمرده می کند و تارهای انگیزه های حیاتی را به تدریج تضعیف نموده و زمینه پریشانی فکری و افسردگی فراگیر را فراهم می نماید.(افروز ،۱۳۹۲)
نقش امید در سلامت روانی، که آرزوی همه انسان‌ها است، بسیار مهم است. امید، عامل ذاتی و باطنی شالوده زندگی و عامل پویایی و دینامیک روان انسان است.
امید ملازم روانی زندگانی و رشد است، یعنی هر لحظه آمادگی برای آن چیزی است که تاکنون تحقق نیافته است. رشد امید یا ناامیدی در انسان به میزان زیادی وابسته به فرهنگ وارزش‌های جامعه یا طبقه‌ای است که فرد در آن زندگی می‌کند، از همین رو برای مقابله با ناامیدی بایستی وضعیت اجتماعی و فرهنگیِ شایسته‌ای که با ذائقه اصلی و فطری تمامی انسان‌ها هم‌خوانی دارد پی‌ریزی نمود.قبل از بیان آثار تربیتی آموزشی امید و نقش آن درسلامت روان ابتدا مفهوم سلامت روان و بهداشت روان و اصول حاکم بر آن با نگاه اسلامی می پردازیم .
انسان موجودی بسیار پیچیده با ابعاد گوناگونی است و تداوم حیات او به تعادل نسبی این ابعاد بستگی دارد .یکی از این ابعاد سلامت روان است.سلامت روان ،حالت کامل آسایش و کامیابی زیستی –روانی واجتماعی است و صرف نبود بیماری یا معلولیت نمی باشد . (سازمان بهداشت جهانی).سلامت روانی در مفهوم عام خودنیز به سلامت فکر ،تعادل روانی و دارا بودن ویژگی های مثبت روانی گفته می شود وراههای دستیابی به سلامت فکر و روح که برای تعالی و تکامل فردی و اجتماعی انسان هالازم است با پرداختن به آن روشن می شود . در تعریف دیگر بهداشت روان عبارت است از :پیشگیری از پیدایش بیماری های روانی و سالم سازی محیط روانی است تا افراد جامعه بتوانند بابرخورداری از یک روان متعادل باعوامل محیط خود رابطه صحیح برقرار کرده و درراه سازگاری بامحیط و رسیدن به هدفهای خود پیروز گردد. (جمعی از محققین ،۱۳۶۲).
“اصول بهداشت روان ، نیز مانند جسم بر ده اصل استوار است ، اصول ده گانه بهداشت روان عبارتست از: ـ ایمان به حق و روز قیامت
ـ صبر و شکیبایى در برابر حوادث
ـ دورى از ترس و خوف
ـ حذر از تمام رذایل اخلاقى

خود آگاهی^[۷]: گولمن خود اگاهی را چنین تعریف می کند که فرد باید بصیرت داشته باشد وازحالات درونی، نقاط قوت و ضعف خود و منابع درونی خود آگاه باشد ودرجای دیگر گفته است شناخت احساسات وعواطف خود به طور آنی وعمیق واستفاده ازآن برای راهنمایی در تصمیم‌گیریهای مناسب.

خود تنظیمی^[۸] : مدیریت عواطف یا خود تنظیمی دومین معیارمیباشد که شامل مدیریت کردن حالات درونی، محرکهای آنی و منابع درونی شخص میباشد. و یا توانایی مهارو مدیریت هیجانات و حفظ آرامش برای کمک به تصمیم‌گیری و بهره‌گیری ازتوانمندی‌های شناختی به نحو مناسب، هماهنگی با هیجانات به نحوی که به جای اختلال در کارها، در تسهیل آن به ما یاری رساند.
خود انگیزشی^[۹]: سومین معیار گولمن میباشد که شامل کنترل تمایلات عاطفی است که ازطریق، رسیدن به اهداف آسان گردد. ویااستفاده ازعمیق‌ترین علائق خود برای حرکت دادن وهدایت به سمت اهداف تا کمک کند پیشقدم شده و درجهت تکامل و پیشرفت تلاش کنیم، نه اینکه منتظر مانده تا اینکه یک واقعه یا شخص باعث ایجاد انگیزه وحرکت درما ‌گردد.
آگاهی اجتماعی (مهارتهای همدلی^[۱۰]): به مفهوم آگاهی ازاحساسات، احتیاجات وتوجهات دیگران وعلاقهمندی فعالانه به مسایل مورد علاقه دیگران میباشد. ویا درک آنچه افراد احساس می‌کنند، توانایی در نظر گرفتن دیدگاه‌های دیگران وتوسعه حُسن تفاهم و هماهنگی با انسان‌های گوناگون به منظور ارتقای کار گروهی (به ویژه در محیط کاری و سازمانی).
مهارتهای اجتماعی^[۱۱] : به مفهوم مهارتهای فرد درایجاد رابطه های مؤثر میان فردی میباشد. (گولمن ۱۹۹۵) در روابط با دیگران، به خوبی کنار آمدن با عواطف خود و دیگران، فهم دقیق موقعیت‌ها و شبکه‌های اجتماعی، مهارت خوب گوش کردن و خوب ابرازوجود کردن، حل تضادها و تعارض‌ها و استفاده از این مهارتها برای متقاعدسازی رهبری و مدیریت. (گلمن،۱۹۹۸)
تعاریف عملیاتی متغیرها:
دراین پژوهش منظورازهوش عاطفی براساس نظریه دانیل گلمن بوده، که شامل: ۵ مؤلفه خودآگاهی،خودتنظیمی، خودانگیختگی، مهارتهای همدلی ومهارتهای اجتماعی می باشد. که با استفاده ازپرسشنامه سیبریاشرینگ اندازه گیری شده است .
گلمن برای هوش عاطفی ۲بعد و برای آن ۲ بعد،۵ معیار را بیان میکند که البته هریک از این معیا رها دارای زیرمعیارهایی می باشند، در اینجا به تعریف آنها می پردازیم:
۱-شایستگی های شخصی: عبارتست از اینکه فرد چگونه خود را مدیریت کند. این بعد دارای ۳ معیار خود اگاهی، خود تنظیمی، خود انگیزشی میباشد:
۱-۱- خودآگاهی : گولمن خود اگاهی را چنین تعریف می کند که فردباید بصیرت داشته باشد وازحالات درونی، نقاط قوت وضعف خود ومنابع درونی خود آگاه باشد. این معیارشامل ۳ زیرمعیارمی باشد:
-آگاهی عاطفی : یعنی اینکه فرد نسبت به عواطف خود و تاثیرات آنها آگاهی و شناخت دارد.
-خود ازیابی صحیح و دقیق : به مفهوم آگاهی فرد ازمحدودیتها و نقاط قوت خود است.
-اعتماد به نفس : به معنای اطمینان ازارزشها و ظرفیتهای خود می باشد .
۲-۱-خود تنظیمی : مدیریت عواطف یا خود تنظیمی دومین معیارمیباشد که شامل مدیریت کردن حالات درونی، محرکهای آنی ومنابع درونی شخص میباشد. این معیارشامل ۵ زیرمعیارمی باشد:
-خود کنترلی : به معنای مدیریت کردن عواطف و امیال مخرب است.
- قابلیت اعتماد: به معنی حفظ معیارهای درستی، صداقت ودرستی است که ازاین طریق درافراداطمینان
ایجاد کند.دن درمقابل عملکرد شخصی است.
- سازگاری وانطباق پذیری : به معنای توان اعمال تغییرات سریع، جابجایی اولویتها ومدیریت مستمر تقاضاهای چندگانه می باشد.
-نوآوری : به معنی دنبا ل کردن اید ه های جدید ازمنابع متنوع وخلق اید ه های جدید می باشد.
۳-۱-خودانگیزشی : سومین معیارگولمن میباشد که شامل کنترل تمایلات عاطفی است که ازطریق، رسیدن به اهداف آسان گردد. این معیار شامل ۴ زیرمعیارمیباشد :
- هدایت موفقیت : به معنی تلاش درجهت بهبود یا دست یابی به استانداردهای عالی درعملکرد است.
- تعهد : به معنی همسو بودن با اهداف گروه یا سازمان است بطوری که برای تحقق اهداف سازمانی با فداکاری وازخود گذشتگی عمل می کنند .
- پیشگامی : به معنی آمادگی برای استفاده کردن ازفرصتها است وافراد به دنبا ل اهدافی فراترازنیازها و انتظارات خود هستند.
- خوشبینی: به معنی پافشاری درپیگیری اهداف وکارکردن با امید، علیرغم موانع ومشکلات است.
۲- شایستگیهای اجتماعی : مبین ویژگیهایی است که فرد براساس آنها روابط بین خود ودیگران رامدیریت می کند.
این بعد شامل ۲ معیار یعنی آگاهی اجتماعی (مهارتهای همدلی) ومهارتهای اجتماعی است که به شرح زیر می باشد:
۱-۲- آگاهی اجتماعی (مهارتهای همدلی) : به مفهوم آگاهی ازاحساسات، احتیاجات وتوجهات دیگران و علاقه مندی فعالانه به مسایل موردعلاقه دیگران میباشد. این معیارشامل ۴ زیرمعیارمیباشد.
- خدمتمدار: به معنی پیشبینی ، تشخیص وتامین نیازهای مشتریان و همچنین شامل بررسی کردن راه های افزایش وفاداری ورضایت مشتریان میباشد.
- توسعه و بهبود دیگران : به مفهوم احساس کردن نیاز دیگران برای بهبود و تقویت توانایی های آنها میباشد.
- تنوع درنفوذ قدرت : یعنی ازطریق افراد مختلف فرصت ایجاد کنیم به عبارت دیگرازتفاوتهای دیگران به عنوان فرصت استفاده کنیم ومحیطی ایجاد کنیم که افراد بتوانند رشد وشکوفایی پیداکنند.
- آگاهی سیاسی : به مفهوم شناخت روابط کلیدی قدرت در گروه وشناسایی نیروهای تغییردهنده عقاید افراد وشبکه های اجتماعی مهم، میباشد.
۲-۲- مهارتهای اجتماعی: به مفهوم مهارتهای فرد درایجاد رابطه های مؤثرمیان فردی میباشد. این معیاردارای ۸ زیر معیارمی باشد :
- تاکتیکهای نفوذ : به معنی بکارگیری تاکتیکهای مؤثربرای متقاعد کردن افراد میباشد .
- ارتباطات مؤثر: به مفهوم ارسال پیامهای واضح ومطمئن برای مخاطبان، بطوری که درک و فهم متقابل ایجاد شود.
- رهبری : به معنی روحیه بخشی وراهنمایی افراد و گروه ها به عملکرد بهتروهدایت ورهبری افراد ازطریق الگوونمونه بودن می باشد .
- مهارتهای مدیریت تغییر: افراد دارای این مهارت تغییروحذف موانع را تشخیص می دهند وطرفدار مشارکت دادن دیگران درفعالیتهای خود هستند.
- مدیریت تضاد : به معنی مذاکره وحل اختلاف نظرها وتضادها است وافراد دارای این زیرمعیار، به دنبال راه حلهای برد– برد هستند وتعارضات وتضادهای بالقوه راشناسایی وبه حل آن کمک می کنند.
- ایجاد تعهد : به معنی پرورش روایط مؤثرو شبکه های غیررسمی درسازمان وبررسی روابطی که دارای منافع دوطرفه هستند، میباشد.
- همکاری وائتلاف : به مفهوم کارکردن با دیگران درجهت اهداف مشترک میباشد.
-شایستگیهای تیمی : به مفهوم ایجادهم افزایی گروهی برای پیگیری تحقق اهداف جمعی است. (گولمن، ۱۹۹۵)
- دراین پژوهش منظورازعملکردمعلمان براساس شاخصهای مندرج درفرم ارزشیابی معلمان می باشد، که باااستفاده ازپرسشنامه محقق ساخته مورد اندازه گیری قرار گرفته است .
فصل دوم : مرور ادبیات و
پیشینه ی پژوهش
مقدمه
امروزه مدیران ورهبران به اهمیت و نقش تعاملات صحیح و درک متقابل با کارکنان وغیره ازطریق هوش عاطفی پی بردهاند به طوری که طبق آماربسیاری ازسازمانها به آن روی آوردهاند. هوش عاطفی ازطریق مدیریت برخویشتن و درک ومدیریت بردیگران مزایای بسیارزیادی برای سازمانها دارد و اثربخشی مدیران ورهبران ودرنتیجه عملکرد سازمان را بالا میبرد. سازمانها مجموعهای ازگروهها هستند که تعاملات موفق آمیزآنها به انعطاف پذیری سازمانی وانطباقپذیری واعمال تغییرات در سازمان کمک میکند. بنابراین سازمانها برای اینکه اثربخشی سازمان را بالا ببرند ازمهارتهای نرم که مبتنی برعواطف میباشند، استفاده می کنند. بنابراین سازمان می تواند ازمهارتهای عاطفی دراین زمینه کمک بگیرد تا برنامه ها یی برای توسعه کارمندان طرح ریزی کند وعملکرد افراد و درنتیجه اثربخشی سازمان را بالا ببرد.
درسال ۱۹۸۵یک دانشجوی امریکایی مقطع دکتری دررشته هنر، پایان نامه ای را به اتمام رساند که درآن ازعنوان هوش عاطفی استفاده کرد. به نظرمی رسد اولین اصطلاح هوش عاطفی درمحافل علمی وآکادمیک به این دانشجو بازمی گردد. (هینز،۲۰۰۲ ) سپس درسال۱۹۹۰، ۲ تن ازاستادان دانشگاه های امریکا به نام های جان ما یروپیترسا لووی براساس تحقیقات خودشان مقا لهای در زمینه هوش عاطفی به چاپ رسانیدند. آنها برای اثبات هوش عاطفی به عنوان هوش حقیقی به دنبال آزمونهای جامع و فراگیررفتند. هدف آنها این بود که آزمونی ایجاد کنند تا توانمندیهای افراد را درزمینه هیجانات وعواطف به شکل علمی اندازه گیری کند. تحقیقات نشان دادهوش ذهنی و هوش عاطفی ۲ مقوله ی متفاوت می باشند که هرکدام مربوط به بخشی ازفرایند ذهنی محسوب می شوند. به دنبال آنها دانیل گولمن ازتحقیقات آنها و بنیاد” هوشمضاعف” هارواردگاردنر^[۱۲]، برای تحقیقات خوداستفاده کرد. گولمن ازبین ۷نوع هوشی که گاردنر بیان کرده بود که آنها عبارتند از:۱) زبان شناختی ۲)منطقی۳)موزیکال ۴)جنبشی ۵)فضایی/بصری۶) هوش درون فردی۷) هوشمیان فردی بودند، از هوش درون فردی به مفهومی به نام” فرا حالتی"رسید که طبق تعریف گولمن یعنی آگاهی ازعواطف خودمان. او با این مفهوم، مدل مایروسالووی را تعدیل کرد. او هوش عاطفی را به ۲مؤلفه یعنی شایستگیهای فردی واجتماعی تقسیم کرد. که به طورمختصرآن شایستگیها به اقلامی چون خودآگاهی وخودتنظیمی وخودانگیزشی وهمدلی یا آگاهی جتماعی ومهارتهای اجتماعی تقسیم شده است. (خان محمدی،۱۳۸۸)
الف – مبانی تئوریکی
تعریف هوش ازدیدگاه صاحب نظران

طوفان فکری باید در گروه‌های کوچک انجام پذیرد. تعداد ۱۲ نفر حد مطلوب برای اعضاء (پیشنهاددهندگان) یک جلسه می‌باشد. در جلسات، یک نفر به عنوان رهبر گروه و یک نفر به عنوان منشی (دبیر) حضور دارند (بوگدال و همکاران، ۱۳۸۷).

مراحل اجرای روش طوفان مغزی
الف. خلاقیت و تولید اندیشه
آماده‌سازی اعضاء (از لحاظ قوانین جلسه)
ارائه مسأله یا فعالیت (در صورت لزوم اطلاعات جانبی نیز داده می‌شود که اعضاء با موضوع، بیشتر درگیر شوند)
ارائه پیشنهاد به صورت نوبتی
ثبت تمامی پیشنهادها و اندیشه‌ها
ب. قضاوت و ارزشیابی
تعیین معیار جهت امتیازدهی به ایده‌ها
ادغام نظریات مشابه
انتخاب ایده‌های برتر با توجه به امتیازات کسب شده
تعیین روش و زمان لازم برای اجرای ایده‌ها
تلفیق ایده‌های همزمان، تعیین روش و زمان لازم برای اجرا
تعیین برنامه‌های اجرایی ایده‌های منتخب (محمد قلیزاده، ۱۳۹۲).
کاربردهای روش طوفان مغزی
کاربردهای روش طوفان مغزی عبارتند از (بوگدال و همکاران، ۱۳۸۷):
به دست آوردن ایده‌های بزرگ
اولویت‌بندی مسائل و مشکلات
انتخاب بهترین راه‌حل
ترویج کار تیمی و مدیریت مشارکتی
توانمندسازی نیروی انسانی و آموزش
افزایش قدرت ابتکار و خلاقیت در نیروی انسانی
افزایش انگیزه در کارکنان
مزایای روش طوفان مغزی
استفاده از اصل هم‌افزایی یا سینرژی
استفاده از خلاقیت گروهی به جای خلاقیت فردی
تولید شمار زیادی پیشنهاد برای حل موضوع جلسه (محمد قلیزاده، ۱۳۹۲).
معایب روش طوفان مغزی
دشوار بودن ایجاد شرایط جهت اظهارنظر آزاد و بی‌واسطه
دشوار بودن پیروی از اصول جلسات
دشواری دستیابی به پیشنهادات متنوع با توجه به تمایل گروه بر حصول توافق
دشواری ارائه پیشنهادات متنوع با توجه به تمایل گروه به ارائه موارد بدیهی یا ایده‌آل (محمد قلیزاده، ۱۳۹۲).
۳-۳-۴ فرایند تحلیل سلسله مراتبی یا روش AHP ^[۴۹]
تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی یا AHP یکی از انواع تصمیم‌گیری با معیار‌های چندگانه^[۵۰] است که شاید نماد این نوع تصمیم‌گیری نیز محسوب شود. روش AHP اولین بار توسط فردی عراقی به نام ساعتی^[۵۱]، در دهه ۱۹۷۰ پیشنهاد شد. این روش، مانند آنچه در مغز انجام می‌شود، به تحلیل مسائل می‌پردازد. AHP تصمیم‌گیرندگان را قادر می‌سازد اثرات متقابل و همزمان بسیاری از وضعیت‌های پیچیده و نامعین را تعیین کند. این تکنیک برای حل بسیاری مسائل ساده و پیچیده در زمینه‌های مدیریت، علوم اجتماعی، شهرسازی، مکان‌یابی و مهندسی کاربرد دارد. تکنیک AHP مسائل پیچیده را بر اساس یک رویکرد منطقی مورد بررسی قرار می‌دهد و امکان تحلیل آنها را به شکلی ساده فراهم می‌سازد. از این تکنیک برای پاسخ منطقی و ایده آل به بسیاری از مسائل روزانه می‌توان استفاده کرد. دو کاربرد اساسی تکنیک AHP عبارتند از (مومنی، ۱۳۹۳):
تعیین اولویت و رتبه‌بندی مجموعه‌ای از معیارها و زیر معیارها
تعیین اولویت و انتخاب بهترین گزینه از میان گزینه‌های موجود
در رتبه‌بندی با تکنیک AHP ممکن است همیشه گزینه‌ای در میان نباشد اما همواره کاربرد اول وجود دارد. یعنی خواه هدف انتخاب گزینه بهینه باشد یا خیر در گام نخست باید مجموعه‌ای از عناصر تصمیم (معیارها و زیرمعیارها) رتبه‌بندی شوند. رتبه‌بندی عناصر کاربردهای گوناگونی دارد که موجب شده است تا تکنیک AHP به عنوان مرحله‌ای مقدماتی برای روش‌های دیگر تصمیم‌گیری چند معیاره مانند تاپسیس، ویکور یا پرومته مورد استفاده قرار گیرد.
این فرایند، تصمیم‌گیرندگان را یاری می‌کند تا اولویت‌ها را بر اساس اهداف، دانش و تجربه خود تنظیم نماید؛ به گونه‌ای که احساسات و قضاوت‌های خود را در نظر گیرند. برای حل مسائل تصمیم‌گیری از طریق AHP، باید مسئله به دقت و با همه جزئیات، تبیین و جزئیات آن را به گونه ساختار سلسله مراتبی رسم کرد.
۳-۳-۵ اصول تحلیل سلسله مراتبی
AHP بر اساس سه اصل زیر بنا نهاده شده است (حبیبی و همکاران، ۱۳۹۳):
اصل ترسیم درخت سلسله مراتبی
اصل تدوین و تعیین اولویت‌ها
اصل سازگاری منطقی قضاوت‌ها.
معیارها و زیرمعیارهایی که برای رتبه‌بندی استفاده می‌شوند می‌توانند کمی یا کیفی باشند. یعنی معیارها می‌توانند اساساً بر اساس مقیاس‌های گوناگون و حتی متضاد مورد سنجش قرار گیرند. این همان توانمندی است که در نهاد تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره وجود دارد. اساس این روش تصمیم‌گیری در مقایسه‌های زوجی نهفته است. تکنیک AHP با طراحی درخت سلسله مراتبی تصمیم آغاز می‌شود. سپس مقایسه‌های زوجی در هر خوشه انجام می‌گیرد. در نهایت با بهره گرفتن از تکنیک های میانگین هندسی و نرمال‌سازی خطی، اولویت نهایی مشخص خواهد شد (حبیبی و همکاران، ۱۳۹۳).
اکنون هر یک از سه اصل زیر را شرح می‌دهیم.
اصل ترسیم درخت سلسله مراتبی
بر اساس این اصل، درک یک مسئله در حالت کلی و پیچیده، برای انسان کاری دشوار است و ممکن است ابعاد مختلف و مهم مسئله مورد نظر، فراموش شود. از این رو، تجزیه یک مسئله کلی، به چندین مسئله جزئی‌تر، در شناسایی مسئله بسیار کارساز است. در واقع، تجزیه یک مسئله بزرگتر به مسائل کوچک‌تر، بیانگر روابط موجود بین عناصر کوچک‌تر است؛ به گونه‌ای که با انجام این عمل، روابط و مفاهیم مسئله مورد تصمیم‌گیری و همچنین ارتباط هر عنصر با عناصر دیگر، به دقت درک می‌شود. با این کار، ”درخت سلسله مراتبی تصمیم“ به وجود می‌آید و در درک مسئله، کمک شایانی می‌کند (حبیبی و همکاران، ۱۳۹۳).
تعیین اولویت‌ها
در بسیاری از موارد انسان نمی‌تواند یک مسئله را به طور کلی درک نماید. بنابراین، آن را به مسائل کوچکتر تجزیه می‌کند و با توجه به معیارهای مشخص، بین آنها ”مقایسات زوجی“ انجام داده و برتری یک گزینه بر گزینه دیگر را مشخص می‌کند. سپس این نتایج، وارد مدل‌های مختلف تصمیم‌گیری شده تا درک بهتری از کل مسئله ارائه شود (حبیبی و همکاران، ۱۳۹۳).
سازگاری منطقی قضاوت‌ها
ذهن انسان می‌تواند به گونه‌ای بین اجزا روابط برقرار کند که بین آنها سازگاری منطقی وجود داشته باشد. سازگاری در دو مفهوم به کار می‌رود (حبیبی و همکاران، ۱۳۹۳):
ایده‌ها و اشیاء مشابه با توجه به ارتباطشان، در یک گروه قرار می‌گیرند.
معیار دوم، میزان ارتباط بین ایده‌های مختلف، با توجه به معیار خاص آنهاست.
۳-۳-۶ مدل‌سازی فرایند تحلیل سلسله مراتبی
برای اجرای تکنیک AHP در گام نخست باید مسئله و هدف تصمیم‌گیری به صورت سلسله مراتبی از عناصر تصمیم، نمایش داده شود. این ساختار یک یا چندین خوشه دارد. در طراحی الگوی سلسله مراتبی دو اصل وجود دارد. بر اساس اصل وابستگی، هر عنصر تنها به یک عنصر و آن هم بلا واسطه در یک سطح بالاتر از خود می‌تواند وابسته باشد. این وابستگی به صورت خطی تا بالاترین سطح باید ادامه داشته باشد. همچنین بر اساس اصل انتظارات، هرگاه تغییری در ساختمان سلسله مراتبی رخ دهد فرایند ارزیابی باید از نو انجام گیرد. الگوی نمادین ساختار فرایند سلسله مراتبی در شکل زیر ترسیم شده است (Saaty, 1980).
معیـارهـا
هـدف