محاسبه سودخالص به ازای واحد حجم آب (NBPD^[3]) در اراضی تحت پوشش سه نظام آبیاری سنتی،‌ تلفیقی و مدرن استان گیلان برای ارقام بومی و پرمحصول برنج.

محاسبه شاخص­ های بهره­وری عملکرد به ازاء واحد حجم آب (CPD^[4]) در اراضی تحت پوشش سه نظام آبیاری سنتی،‌ تلفیقی و مدرن استان گیلان برای ارقام بومی و پرمحصول برنج.
سوالاتی که در این تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد شامل موارد ذیل می باشد:
آیا تفاوت معنی­داری بین عملکرد ارقام بومی و پرمحصول برنج در اراضی شالیزاری تحت پوشش سه نظام آبیاری بومی، تلفیقی و مدرن در گیلان وجود دارد؟
بیشترین بهره وری مصرف آب برای ارقام بومی برنج در کدامیک از نظام­های آبیاری می­باشد؟
بیشترین بهره وری مصرف آب برای ارقام پرمحصول برنج در کدامیک از نظام های آبیاری می باشد؟
دلایل عمده تغییرات عملکرد در سه نظام آبیاری برای ارقام بومی و پرمحصول برنج کدامند؟
دلایل عمده تغییرات بهره وری آب در سه نظام آبیاری برای ارقام بومی و پرمحصول برنج کدامند؟
۱-۵- محدوده ی تحقیق
جامعه آماری در نظر گرفته شده در این تحقیق، ‌کشاورزان شالیکار استان گیلان می­باشد که اراضی شالیکاری آنان تحت پوشش یکی از نظام­های آبیاری سنتی، ‌تلفیقی و یا مدرن می باشد و زمان اجرای این طرح از فروردین سال ۱۳۹۲ لغایت بهمن ماه سال۱۳۹۳ بود.
موضوع تحقیق نیز بررسی اثرات نظام­های آبیاری بر عملکردو بهره­وری آب اراضی شالیکاری کشاورزان گیلان می­باشد.
۱-۶- واژگان کلیدی
نظام­های آبیاری: نظام آبیاری به مجموعه ­ای از فنون و رویه­های قانونمند در زمینه ­های تأمین منابع آب، انتقال آب، توزیع آب میان بهره­برداران و نیز فنون مربوطه به نحوه تأمین نیازهای آبی گیاه و سازماندهی مناسب عوامل انسانی و نیروی کار در هر یک از زمینه های یاد شده اطلاق می­ شود.
بهره­وری: بهره­وری از دید سیستمی ارتباط بین داده ها و بازداده ها را مشخص می­سازد. بنابراین بهره­وری نشان دهنده میزان کارآیی ترکیب عوامل در فرایند تولید است که در این پژوهش هدف بررسی و محاسبه بهره وری فنی و اقتصادی آب می­باشد.
عملکرد: عبارت است از میزان تولیداز یک محصول زراعی در یک کشت در واحد سطح.
فصل دوم
مرور منابع
۲-۱-برنج
برنج یکی از مهمترین محصولات غذایی دنیا می­باشد که نقش مهمی در تغذیه انسان­ها ایفاد می­نماید. این محصول، غذای اصلی چهل درصد جمعیت جهان می­باشد (جداول شماره ۲-۱-۱و۲-۱-۲)، و بررسی روند سطح زیر کشت، تولید و عملکرد جهانی نشان می­دهد که از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۹ متوسط رشد سالانه سطح زیر کشت، تولید و عملکرد به ترتیب ۸/۰، ۶/۱ و ۸/۰ درصد بوده است (جدول ۲-۱-۴). سطح زیر کشت برنج در جهان حدود ۱۶۱ میلیون هکتار و میزان تولید حدود ۷۰۰ میلیون تن شلتوک می­باشد. قریب به دو سوم کالری مورد نیاز برای بیش از دو میلیارد نفر در آسیا و یک سوم کالری مورد نیاز یک میلیارد نفر در آفریقا و آمریکای لاتین را تأمین می­نماید(FAO,2006^[5]).
میانگین مصرف سرانه برنج در جهان حدود ۶۵ کیلوگرم می­باشد. کشورهای اروپایی همراه با ترکیه و مکزیک و کانادا به ترتیب با میانگین ۵/۵، ۷/۸، ۶/۷و ۷/۹ کمترین مصرف سرانه را داشته و بیشترین مصرف سرانه برنج نیز مربوط به کشورهای نظیر کامبوج، لائوس، ویتنام، میانمار و اندونزی و تایلند به ترتیب با ۲۹۲، ۲۸۹، ۲۱۶، ۱۸۵، ۱۶۰ و ۱۵۸ کیلوگرم می­باشد. مصرف سرانه در دو کشور بزرگ تولید کننده برنج در جهان یعنی هند و چین نیز به ترتیب ۹۳ و ۷/۷۶ کیلوگرم می­باشد(۱FAO,2011). از کل برنج تولیدی دنیا سالانه حدود ۶-۴ درصد در چرخه تجارت جهانی قرار می گیرد و بقیه برنج تولیدی صرف تأمین کالری روزانه مردم در کشورهای تولید کننده می­گردد. حدود ۹۰ درصد برنج جهان در آسیا تولید و مصرف می گردد (FAO,2011).
از اواسط دهه شصت میلادی، زمانیکه ارقام نیمه پاکوتاه منجر به انقلاب سبز گردید، تولید سالیانه برنج ۴/۲درصد افزایش یافت که این میزان سریعتر از رشد جمعیت بوده ولی در دهه های آینده به دلیل افزایش جمعیت و درآمد انتظار می­رود تقاضا برای تولید برنج هر ساله به میزان سه درصد افزایش یابد (FAO,2012). این در حالیست که افزایش عملکرد در واحد سطح در اغلب کشورهای آسیایی بسیار محدود است و مهمتر اینکه نسبت زمین­های کشاورزی به جمعیت در حال کاهش می­باشد، بنابراین باید محصول بیشتر در زمین کمتر با نیروی کار، آب و آفت کشهای کمتر تولید گردد. در ایران در حال حاضر برنجکاری در سطحی بالغ بر ۶۰۰۰۰۰ هکتار از اراضی زراعی ۱۶ استان کشور رواج دارد. برنج به همراه با گندم دو غله اساسی تأمین کننده کالری روزانه مردم به شمار می رود.
تولید سالیانه شلتوک در ایران بالغ بر سه میلیون تن و برنج سفید نیز حدود ۲/۲ میلیون تن می باشد. جدول (۲-۱-۵). استان های گیلان، مازندران، خوزستان، گلستان و فارس بیشترین سطح برنجکاری را دارا می­باشند. حدود ۲۵ درصد سطح زیر کشت و ۳۱ درصد تولید برنج در ایران اختصاص به ارقام اصلاح شده و پرمحصول داشته و مابقی سطح و تولید را انواع ارقام بومی به خود اختصاص داده­اند. حدود ۷۶ درصد سطح زیر کشت و ۷۳ درصد تولید برنج اختصاص به دو استان گیلان و مازندران دارد (وزارت جهاد کشاورزی، معاونت تولیدات گیاهی،۱۳۹۱). میانگین مصرف برنج در ایران حدود ۳۶-۳۴ کیلوگرم بوده و مردم گیلان با ۵۳ کیلوگرم مصرف سرانه بیشترین مصرف سرانه برنج را در ایران دارند. بررسی دوره آماری ۱۲ ساله منتهی به سال ۱۳۹۱ نشان می­دهد که سطح زیر کشت، تولید، عملکرد برنج در ایران به طور متوسط دارای رشد سالانه به ترتیب ۴/۲، ۶/۰ و ۵/۳ درصد بوده است (جدول ۲-۱-۵).
بررسی یک دوره آماری ۱۰ ساله کشت برنج در گیلان نشان می­دهد که سطح زیر کشت برنج در گیلان نیز به طور میانگین ۲۳۶۴۳۱ هکتار و میزان تولید شلتوک حدود یک میلیون تن بوده است. حدود ۹۵-۹۰ درصد سطح زیر کشت برنج در گیلان اختصاص به انواع ارقام کیفی و بومی و مابقی به زیر کشت ارقام اصلاح شده و پرمحصول رفته است (سازمان جهاد کشاورزی گیلان،۱۳۹۱). حدود ۱۷۱۰۰۰ هکتار از اراضی شالیزاری استان گیلان تحت پوشش شبکه آبرسانی سد سفیدرود و ۶۶۹۰۳ هکتار نیز سنتی آبخورمی باشد و آب مورد نیاز آن از رودخانه دائمی، فصلی، آب بندان، چشمه و چاه تأمین می گردد و حجم کل آب مورد نیاز زراعت برنج در گیلان بالغ بر ۳۰۰۰ میلیارد مترمکعب در سال برآورد می گردد (شرکت بهره برداری از شبکه های آبیاری و زهکشی سفیدرود، ۱۳۹۲). با توجه به اشتغال مستقیم بالغ بر ۳۰۰۰۰۰ بهره بردار در بخش زراعت برنج و تولید ناخالص به ارزش بالغ بر ۴۲۰۰۰ میلیارد ریال، می توان گفت اقتصاد گیلان بر پایه زراعت برنج شکل گرفته است (سازمان جهاد کشاورزی، ۱۳۹۲).اطلاعات مربوط به سطح، تولید، عملکرد برنج در جهان و ایران در جداول زیر ارائه شده است.