و خلاصه تمام مواردی که مربوط به زندگی توده مردم می­ شود
فصل سوّم
معرفی لارستان و بخش صحرای باغ
۳-۱- وجه تسمیه
لار در اصل نامش «لاد» بوده و «لار» بر وزن «باد» نام اساس و بنیاد هر چیزی می­باشد، کما اینکه در برهان قاطع درباره لار همین طور نوشته و گفته شده است.
بعضی از مورّخین قدیم گفته­اند که: «لاد» نام یکی از پسران پادشاه قدیم پارس بوده که آن شهر در گرمسیر، جنوب پارس ساخته و نام آن موسوم به «لاد» گردیده است.
در این خصوص فردوسی راجع به شهر لار که در آن دوره نامش «لاد» بوده چنین می­گوید:
سپاهان گودرز به گشواد داد به گرگین میلاد هم لاد داد
گویند: گرگین میلاد پسری داشته که نام او «لاد» بوده و پس از گرگین آن شهر به نام لاد پسر گرگین موسوم به «لاد» شده و کلمه لارستان بر تمام آن نواحی اطلاق گردیده است.
یکی دیگر از وجوه تسمیه لار و لارستان را چنین ذکر کرده ­اند: مسکوک طلا و نقره به نام لار در لارستان رواج می­داده­اند و آن مسکوک تا تسلّط افاغنه بر ایران در لار رواج داشته است.
«فارس نامه­ی ناصری» درباره لار فارس، چنین می­نویسد: قدیم الایّام مردم لار تهران، از شدت برف و سرما، در اذیّت و آزار بوده ­اند؛ از این جهت از پادشاه ایران استدعا نموده ­اند تا آنان را به منطقه­ای کوچ دهد که از برف و سرما راحت شوند. از آن رو آن­ها را به لار فارس فرستاده­اند. ولی این خبر بسیار ضعیف است، زیرا شهر لار یکی از شهرهای بسیار قدیمی ایران است.
«لارستان» عنوان عمومی منطقه­ای در جنوب شرقی استان فارس است.
۳-۲- حدود و وسعت و جمعیّت
شهرستان لارستان از شهرهای جنوب استان فارس است که از جنوب و شرق به استان هرمزگان، از جنوب غربی به شهرستان لامرد و از شمال به جهرم و داراب و از غرب به خُنج محدود می­ شود. با مرکزیت لار در چهار راه اصلی گردشگری استان فارس قرار گرفته و در فاصله ۳۸۰ کیلومتری جنوب شرقی شیراز دارای ۷ بخش به نام­های: گراش، اِوَز، بیرم، بنارویه، صحرای باغ، جویم و مرکزی می­باشد.
لارستان با وسعت ۲۸۰۰۰ کیلومتر مربع، وسیع­ترین شهرستان استان فارس است و حدود ۲۴ درصد از مساحت استان را شامل می­ شود که ارتفاع متوسط آن از سطح دریا حدود ۸۰۰ متر است.
جمعیت لارستان ۲۲۶۷۸۹ تن بوده که از لحاظ جمعیتی پس از شهرستان­های شیراز،‌ مرودشت و کازرون بیشترین سهم از جمعیت ساکن در استان فارس را داشته است.
۳-۳- زبان و مذهب
مهم­ترین عامل پیوستگی و وحدت قومی در لارستان، زبان آن است. این زبان بازمانده لهجه پهلوی اشکانی است و دو هزار سال است که در این منطقه رواج دارد. لاری دارای دستور زبان خاصی است که نخستین بار راماسکویچ^[۵] دانشمند روسی آن را تحقیق کرده است. مالچانوا^[۶] زبان شناس روسی معاصر، در اثر خویش، پایه اصلی زبان لاری را مجموعه لغات سنتّی تمام ایران می­داند.او آخرین محققی است که درباره لار و لهجه­هایش دست به قلم برده است و این جمله را پس از تحقیقی دقیق و موشکافانه- بدون دسترسی به گویش­وران محلی- در کتاب خویش ثبت کرده است.او در بخش سیر کلی رشد تاریخی لهجه­ها می­گوید: زبانی وجود ندارد که لاری با آن از لحاظ لهجه تناسب داشته باشد. در محدوده زبان­های گروه جنوب غرب ایران نزدیک­ترین لهجه به زبان لاری، فارسی است؛ اما خود سیاق زبان شناختی ویژه­ای دارد. وی از اولین پژوهشگرانی است که واژه زبان را برای لاری به کار می­برد. وسعت جمعیتی و جغرافیایی کاربرد زبان لاری و داشتن بیش از ۸ لهجه (فرامرزانی، خنجی، اورزی، گراشی، فیشوری، فداغی،‌بیخه­ای، ‌بستکی) و ارتباط تنگاتنگ لهجه­های بندری، ‌این گویش را از اهمیّت بسیار زیادی در زبان شناسی ایران برخوردار کرده است؛ لارستانی گنجینه متمول واژه­هاست.

از دوره صفویه به بعد لارستان دارای دو نوع ترکیب مذهبی تسّنن و تشیع شد که جلوۀ خاصی به حیات اجتماعی آن داده است. بیشتر مردم لار شیعه مذهب هستند امّا اقلیتی اهل تسنّن نیز در این شهر زندگی می کنند که قابل توجّه اند. تعامل مذهبی و فرهنگی بین این دو مذهب و وحدت و همبستگی بین آنان بسیار چشمگیر است و با کمال آرامش و دوستی در کنار یکدیگر زندگی می­ کنند.
۳-۴- ترکیب قومی و نژادی
مردمی که در لارستان زندگی می­ کنند، در دوره­ های مختلف به این ناحیه مهاجرت کرده ­اند و در آن­جا ساکن شده ­اند. گروه اوّل به نام اقوام لاری و لاروی از تیره­های اصیل آریایی محسوب می­شدند. گروهی نیز از یمن و عمان ساحلی به نواحی جنوب ایران مهاجرت کردند و بعد­ها تحت تأثیر فرهنگ ایران قرار گرفتند و حتی زبان آن­ها به لاری تغییر یافت. همچنین گروه زیادی از ترکان سلجوقی به ناحیه لارستان مهاجرت کردند. حمله مغولان نیز باعث مهاجرت گروه ­های زیادی از طوایفی از اقوام ترک و لُر، طوایف و تیره­های مختلف قشقایی، دولخانی و نفر که اکنون در منطقه ساکن هستند، شد. بنابراین ترکیب قومی و نژادی در لارستان و مناطق اطراف آن متنوّع است.
۳-۵- سیمای تاریخی لارستان
براساس آن­چه در اسطوره­ها و افسانه­ های قدیم ایران زمین آورده­اند؛ گرگین میلاد از پهلوانان باستان بنیان گذار شهری بود که با نام او به لاد^[۷] شهرت یافت. طبق روایات موجود، پس از گرگین میلاد فرزندان آن پهلوان افسانه ای، نسل اندر نسل به حکومت این منطقه منصوب شده ­اند و تا سال ۱۰۱۵ ه.ق پادشاهی­شان بر جای بوده است. وجود راه­های باستانی و آثار بر جای مانده در مسیر­های این منطقه از نشانه­ های وجود فرهنگ و تمدّن پیش از اسلام در این منطقه است. نام این شهر در متن­های تاریخی پیش از اسلام به شکل­های مختلف در آمده است که از آن جمله در شاهنامه فردوسی لاد، در تاریخ طبری اَلار^[۸] و در متن­های ارمنی پیش از اسلام گِلار^[۹] ذکر شده و مشخص می­ شود که نام کنونی برگرفته از اساس پیش از اسلام می­باشد که در طول زمان و به دلایل مختلف،‌ تغییر شکل یافته است. آن چه از جمع­بندی تاریخ این دوره می­توان ذکر کرد، این است که منطقه لارستان پیش از اسلام، به دلیل وجود آتشکده کاریان و نیز عبور جاده­های کاروانی مسیر سیراف از نواحی شمالی آن دارای اهمیّت خاصی بوده است.
۳-۶- اندیشمندان، بزرگان و مشاهیر در لارستان
پیش درآمد:
شاعران و نویسندگان در حقیقت مرزبانان فرهنگ هر جامعه می­باشند که با سعی و تلاش فراوان آثاری ارجمند برای نسل­های آینده به یادگار می­گذارند. پاسداشت نام و یاد آن­ها به گونه ­ای قدر شناسی نسل امروز را به اثبات می­رساند. در این مختصر سعی شده است، تنها به یادکرد افرادی همّت گماریم که زندگی و آثار آنان از برجستگی ویژه­ای نسبت به دیگر هم­گنان برخوردار باشد و برای پرهیز از اطاله سخن، نام بسیاری از این عزیزان ذکر نشده است:
- سید علاء الدّین مورّخ لاری: فرزند سیّد جواد در سال ۱۲۷۳ هـ.ش در خانواده­ای روحانی در لار چشم به جهان گشود. مورّخ لاری در جریان سال­های نهضت نفت با انتشار روزنامه «لارستان» به سلک روزنامه نگاران در آمد و علاوه بر روزنامه نگاری به نگارش«تاریخ لارستان» پرداخت. وی در سال ۱۳۵۹ ه.ش بدرود حیات گفت و در تهران مدفون شد.
- قطب الدّین لاری: منجّم و ریاضیدان برجسته عصر خود بوده است. حل و عقد،‌ حل المسائل لاری، رساله مسائل فی احکام النجوم، تعلیق و حاشیه بر « اختیارات امام فخر رازی» و تعلیق بر «سی فصل از خواجه نصیر طوسی» از جمله آثار اوست.
- دکتر احمد اقتداری: وی در سال ۱۳۰۴ هـ.ش در لار به دنیا آمد. او پس از تحصیلات ابتدایی و عالی، چندین سال در دانشکده حقوق دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. در مسائل گوناگون فرهنگ، زبان و ادبیات خلیج فارس تألیفات متعدّدی دارد. فرهنگ لارستان، لارستان کهن، کشته خویش که شامل ۵۰ مقاله می­باشد و کاروان عمر که خاطرات هفتاد سال عمر اوست، از نوشته­ های این شخصیت است. وی مولّف ۲۷ عنوان کتاب در زمینه خلیج فارس و جنوب ایران است و این مجموعه او را در مقام یکی از برجسته­ترین کارشناسان منطقه قرار داده است. وی علاوه بر نویسندگی، شاعری است که تجربیات اجتماعی و زندگی خود را در شعرهایش می­گنجاند.
- دکتر محمد باقر وثوقی: وی در سال ۱۳۳۷هـ.ش در لار به دنیا آمد. وی از دانشگاه تهران در رشته تاریخ درجه دکترا دریافت کرد. او نویسنده و تاریخ نگار لارستان به شمار می­رود و کتاب­های «لار شهری به رنگ خاک،‌ تاریخ لارستان،‌ لار و جنبش مشروطیت، خنج گذرگاه باستانی لارستان» از جمله آثار اوست.
- پروفسور استاد دکتر ارفعی: وی در سال ۱۳۱۸ ه.ش در شهر اِوَز «لارستان کهن» به دنیا آمد. پدرش میر عبد الله ارفعی از طایفه میران اِوَز بود. وی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران تحصیل کرده و از محضر اساتید بزرگی چون: ابراهیم پور داود،‌ محمد معین، بدیع الزّمان فروزانفر، پرویز ناتل خانلری، ذبیح الله صفا و جلال همایی، تلّمذ کرده است. ایشان به زبان پهلوی تسلّط داشتند. بعد از پایان تحصیل به آمریکا رفت و آن­جا نیز از محضر اساتید بزرگی درس­ها آموخت. ایشان بر روی کتیبه­های تخت جمشید کار کرده و سه آجر نبشته آستان مقدس شاهچراغ و تعدادی از آجر نبشته­های ملیان را خوانده است. کتاب­های: «قانون­های بین النهرین ،‌ قوانین شاهان پیش از حمورابی، حمورابی و قانون های بابلی نو وآشوری کهن» که همه به فارسی ترجمه شده است، از نوشته­ های ایشان می­باشد.
۳-۷- معرفی بخش صحرای باغ
بخش صحرای باغ یکی از بخش­های شهرستان لارستان واقع در جنوب استان فارس می­باشد که از برکه حاجی- محمد علی (از حوالی روستای کرمستج) شروع می­ شود و انتهای آن به روستای دیده­بان و فداغ می­رسد، که تقریباً ۶۳ کیلومتر است. این حدود از شرق تا غرب صحرای باغ است.
اما حدود شمال و جنوب صحرای باغ که پهناورترین آن از بالای روستای زروان و دشتی شروع می شود تا پاسگاه گردنه پاسخند در حدود ۱۵ کیلومتر است.
از شهر لار تا صحرای باغ (از راه جاده اتومبیل رو که از صحرای نمیه و کنار روستای کرمستج می­گذرد) تا اولین روستای صحرای باغ (روستای هرمود)، در حدود چهل کیلومتر راه است. اما فاصله مستقیم آن از راهی کوهستانی بیش از ۱۵ کیلومتر نیست. همچنین صحرای باغ در جنوب شهر گراش لارستان قرار دارد (تنها یک کوه میان گراش و صحرای باغ واقع است). از صحرای باغ تا گراش از طریق این کوه بیش از ۱۰ کیلومتر نیست.
بخش صحرای باغ از تلفیق دو دهستان عماد ده، شامل روستاهای عماد ده، استاس،‌ بند و بست،‌ تل کشی، ‌حاجی آباد، چاه ریگی، گاو بست، کرد شیر، بنو و دهستان صحرای باغ شامل روستاهای باغ، دهمیان، ‌خلور، دشتی، زروان، هرمود، کندر نرگس و روستای دیده بان از توابع بخش گراش در سال ۱۳۸۴ سال به مرکزیت عماد ده تأسیس گردید. روستای عماد ده نیز قبلاً جزئی از دهستان صحرای باغ بوده که در سال ۱۳۷۶ با تأسیس بخش بیرم، از دهستان صحرای باغ جدا شد. این جدایی از پیکر تاریخی صحرای باغ کهن، با تأسیس بخش صحرای باغ به پایان رسیده است. در حال حاضر این دو دهستان، بخش صحرای باغ کیل می دهند.
جمعیت صحرای باغ در سال ۱۳۸۵ بنا بر سرشماری مرکز آمار ایران، برابر با ۱۳۴۶۷ نفر بوده است.
۳-۸- وضعیت اقلیمی صحرای باغ
صحرای باغ در تابستان، هوایی گرم و خشک دارد که درجه حرارت آن گاه به ۴۸ درجه سانتی ­گراد نیز می­رسد. این منطقه در زمستان، هوای خشک و سردی دارد که در بعضی سال­ها تا ۵ درجه زیر صفر هم رسیده است و روی کوه­ها و در آب انبار­ها و رودخانه­ها یخ بسته است.
۳-۹ روستای هرمود
این روستا با ۷۴۰ نفر جمعیت، در فاصله ۴۵ کیلومتری شهر لار واقع است. محل درآمد غالب اهالی، کشورهای حاشیه خلیج می­باشد؛ به نحوی که حدود ۹۰۰۰ نفر هرمودی در کشورهای عربی سکونت دارند.
۳-۹-۱ وجه تسمیه
واژه هرمود از ریشه هورمزد یا اهورامزدا که در زبان اوستایی به معنی «هستی بخش دانا» و نیز«خدای یکتای آیین زرتشتی» است و او را می­پرستند، می ­آید.
۳-۹-۲ پیشینه تاریخی
پیشینه تاریخی این روستا به دوران پیش از اسلام بر می­گردد. شواهد حاکی از آن است که ساکنین اولیه روستا زرتشتی بوده ­اند. هم اکنون نیز آثار قبرستان زرتشتیان و چشمه آبی که اهالی به آن چشمه گبری می­گویند، نیز موجود است. روستای هرمود در دویست سال اخیر، دهی بوده که زبانزد مردم منطقه بوده است. به دلیل به عهده گرفتن مسئولیت صحرای باغ توسط رئیس علی نقی در سال­های ۱۲۹۰ یا ۱۲۹۵ هجری قمری ‌و بر پا کردن دژها و قلعه­ها در صحرای باغ برای حفظ امنیت و تشکیل چریک از سادات قلاتی و دهباشی­های دهمیان و تعدادی از اهالی روستا­های دشتی، زروان، هرمود و دهات دیگر از نقاط مختلف صحرای باغ و نیز گرفتن باج و خراج از مردم روستا­های صحرای باغ، قدرتی به هم زده و امنیت در صحرای باغ برقرار شد.
۳-۹-۳ حملۀ خوانین گراش
در سال ۱۳۳۰ هجری قمری خوانین گراش، به صحرای باغ یورش آورده­اند و تمامی دارایی مردم را به غارت بردند. مردم به روستای هرمود پناه آورده­اند و عدهّ­ای هم به سوی گوده، بستک و کوخرد کوچ کرده اند. رئیس علی نقی با گردآوری چریک از روستاهای خلور آن­ها را دستگیر کرد و کشت. گراشی­ها پا به فرار نهاده و چریک­های رئیس علی نقی آن­ها را تا بالای کوه گراش تعقیب کرد. در آن­جا یکی از دهباشی­های دهمیان در آن گیر و دار کشته می­ شود، به این ترتیب چریک­ها دست از تعقیب گراشی­ها بر­می­دارند.
۳-۹-۴ برقراری امنیت
پس از برقراری امنیت در صحرای باغ، تمام اهالی روستاهایی که ده­های خود را ترک نموده بودند، به تدریج به خانه­های خودشان بر­گشتند. عدهّ­ای از ساکنین این مناطق در طی این گیر و دار به عربستان مهاجرت کردند که تا امروز در عربستان هستند. پس از پیروزی بر خوانین گراش؛ رئیس علی نقی، استاد محمد اکبر باغی را آورد و هفت شبانه روز در هرمود جشن به پا کرد و ساز و نقاره زد. از آن­جایی که رئیس علی نقی خرج و مخارج زیادی داشته است؛ می­گویند در اواخر عمر مالیات زیادی از مردم می­گرفته که منجر به آن می­ شود تا بعضی از مردم، روستا­های خود را ترک نموده و به کشورهای عربی بروند. بعضی هم از ایشان ناراضی شده ­اند، تا جائیکه توطئه قتل ایشان را نموده و در سال ۱۳۴۱ هـ.ق خودش و پسرش به دست اسد دشتی کشته می­شوند.در صحرای هرمود، سردشت خیلی معروف بوده است که نام سردشت در کتاب­های تاریخی نیز آمده است. کوه هرمود هم در تابستان گرم، هوای بسیار خنکی دارد. سردشت در ۳ کیلومتری شرق روستای زروان قرار دارد، ‌که امکان و خانه­های قدیمی و نخلستان و آب انبار (برکه) در آن بسیار دیده می­ شود.
۳-۹-۵ زندگی جانوری هرمود