• با توجه به تحولات برنامه ریزی و مدیریت شهری در جهان، رشد سریع شهر نشینی در ایران و حاد شدن مشکلات ناشی از آن، به روشنی می توان دریافت که در چارچوب وظایف فوق نمی توان به نیاز های مبرم شهروندان در زمینه گذراندن اوقات فراغت و تفریخ پاسخ گفت. به همین دلیل در طول سه دهه گذشته، شهرداری ها به قبول وظایف و انجام اقدامات جدیدی مجبور شده اند که گاهی فراتر از اختیارات قانونی و امکانات سازمانی آنها مربوط می شود. از جمله مهمترین این اقدامات باید به توسعه فضای سبز، ایجاد پارک های شهری و حومه ای و تاسیس فرهنگسراها، زمین های بازی ، بهسازی مراکز تاریخی و بافت های قدیمی اشاره کرد (مهدی زاده، ۱۳۷۹).

گردشگری شهری یکی از مهمترین انواع گردشگری است. بحث گردشگری در سه سطح ملی، منطقه ای و محلی قابل طرح است، با یک ارزیابی سریع می توان دریافت که تصمیم گیری ها در همان سطح اول مانده است و البته با همت و ذوق مسئولان به سطح دوم نیز تمایل پیدا کرده است. اما هنوز فکر و تصمیمی در سطح محلی با هدف توسعه گردشگری مدون نشده است و به صورت هماهنگ به اجرا در نیامده است و همواره در روال موجود برنامه ریزی و مدیریت گردشگری در سطح کشور نوعی تعارض با اهداف برنامه ریزی و مدیریت شهری مشاهده می گردد. از یکسو با توسعه روزافزون شهرها در کشور و افزایش جمعیت شهرنشین نیاز های تفریحی و گردشگری شهروندان به شدت رو به گسترش دارد ولی از طرف دیگر اختیارات قانونی و عملی شهرداری ها در عرصه بهره گیری از فضاهای فراغتی و توریستی بسیار محدود است. از جمله این محدودیت ها می توان به موارد ذیل اشاره کرد: عدم اختیارات مدیریت شهری در خارج از محدوده قانونی و حریم شهر، تعداد متولیان و نهادهای مسئول، جدایی میان وظایف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و وظایف مدیریت شهری، عدم وجود قوانین عام، مشترک و میان بخشی در زمینه گردشگری (مهدی زاده، ۱۳۷۹).

در اغلب کشور ها شهرداری ها مهمترین نقش را در توسعه گردشگری شهری دارند، چرا که شهرداری در سازماندهی و شکل دهی به شهر مهمترین نهاد است و در واقع این مدیریت منسجم و هماهنگ شهری است که باعث فعالیت های هم جهت می شود. در مجموع می توان برای ورود شهرداری ها به بحث گردشگری چهار زمینه مشخص را مطرح نمود:

۱-توجه شهرداری ها به مقوله گردشگری تاریخی و بهره برداری از سایت های تاریخی

۲-اکوتوریسم یا گردشگری طبیعی با توجه به پتانسیل های هر منطقه

۳-تبلیغات و اطلاع رسانی

۴-تامین منابع مالی در جهت آماده سازی فضاهای گردشگری در شهرها (دیناری، ۱۳۷۴).

بخش دوم : مروری بر پژوهش های پیشین

• ۲-۲-۱-مقدمه

با توجه به ادبیات تحقیق مشخص می گردد که حکمرانی خوب شهری عاملی انکار ناپذیر در امر توسعه پایدار شهری و رشد و ارتقای شهرهای کشورمان می باشد.با عنایت به تحقیقات انجام شده در کشور عزیزمان ایران مشخص می گردد که در زمینه شاخص های حکمرانی خوب شهری بویژه در شهرها با مقصد گردشگری و با رویکرد گردشگری تحقیقات قابل توجهی انجام نشده است.این در حالی است که شهرهای مقصد گردشگری ایران از فقدان مدیریت مطلوب رنج می برند و یکی از موانع اصلی بر سر راه شکوفایی این شهرها همین کمبود می باشد.

• ۲-۲-۲-پژوهش های داخلی

علی اصغر آدینه وند و همکارانش(۱۳۹۱) در تحقیقی با عنوان بررسی عملکرد شهرداری در چارچوب حکمرانی خوب شهری به تعریف و تحلیلی جامع از حکمرانی خوب شهری و همچنین ارائه مجموعه ای از شاخص ها برای توسعه حکمرانی خوب شهری در ایران پرداختند. در این مقاله سه مولفه مشارکت ، پاسخگویی و کارایی- اثربخشی در شهر بابلسر مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید که این شهر از نظر شاخص مشارکت و کارایی در سطح متوسط به پایین و از نظر شاخص پاسخگویی در سطح متوسط به بالا قرار دارد.

محمد مویدی در تحقیقی با عنوان نقش شاخص های حکمروایی شهری در حرکت به سوی توسعه پایدار شهری با بهره گرفتن از روش توصیفی – تحلیلی و مطالعه منابع ضمن بررسی مفاهیمی چون توسعه پایدار و حکمروایی شهری، به تبیین شاخص های مربوط به تاثیر حکمروایی خوب شهری در دستیابی به توسعه پایدار پرداخته است که در این خصوص اتخاذ پنج اصل موثر برابری، کارایی، پاسخگویی، مشارکت و امنیت در اداره شهر به جهت ایجاد شهری پایدار مورد تاکید قرار گرفته است.

نازک نوبری و همکارانش(۱۳۸۹) در تحقیقی تحت عنوان حکمرانی خوب شهری یک ضرورت تردید ناپذیر سعی کرده اند با توجه به تفاوت مفهومی میان حکومت و حکمرانی شهری ، جایگاه شهرداری و مسئولیت آن در چگونگی حکمرانی شهری مشخص کنند و با اشاره به مدل های مطرح در این حوزه ، ابتدا الگوی مدیریت شهری منطبق با تهران تعیین و سپس با تعیین شاخص های حکمرانی خوب شهری مفاهیم و مدل های اصلی و وابسته به این نوع حکمرانی توصیف کرده اند.

مشکینی و همکارانش(۱۳۹۳) در تحقیقی با عنوان حکمروایی مطلوب شهری در محله اوین به بررسی وضعیت مدیریت محله اوین از لحاظ شاخص های هشت گانه حکمروایی مطلوب شهری می پردازند. در این پژوهش نتیجه گیری می شود که شاخص های اثربخشی و پاسخ گویی از کارکرد بیشتری در شکل گیری الگوی مطلوب مدیریت محله اوین نقش داشته اند و مدیریت محله اوین از لحاظ شاخص های حکمروایی مطلوب شهری در وضعیت خوبی قرار دارد.

خلیل اله سردار نیا و همکارانش(۱۳۸۸) در تحقیقی با عنوان تاثیر حکمرانی خوب و سرمایه اجتماعی بر اعتماد سیاسی شاخص های حکمرانی خوب و سرمایه اجتماعی مورد آزمون قرارداده و نتیجه گیری کرده اند که متغییر های مربوط به حکمرانی خوب بهتر از متغییر های سرمایه اجتماعی تبیین گر واریانس اعتماد سیاسی است.

• ۲-۲-۳-پژوهش های خارجی

کامسا[۱]  و همکارانش (۲۰۰۴) در تحقیق خود با عنوان نقش نهادها در فرآیند توسعه آفریقا  به بررسی نقش شاخص های حکمرانی در فرایند توسعه ی کشور های آفریقایی پرداختند و به این نتیجه دست یافتند که اجرای ضعیف حاکمیت قانون، فساد، ضعف مدیریت، فقدان یک جامعه مدنی قوی و دخالت های سیاسی مهمترین عوامل بازدارنده در توسعه این کشور ها بوده اند.

پویرسون[۲]  (۱۹۹۸) نیز در تحقیقی تحت عنوان امنیت اقتصادی، سرمایه گذاری خصوصی و رشد در کشورهای در حال توسعه با بهره گیری از روش متغییر هایی چون ثبات رهبری سیاسی، خطر بروز جنگ داخلی، چگونگی دیوان سالاری ، خطر بی اعتنایی به قراردادها به وسیله دولت، خطر سلب مالکیت، فساد در دستگاه دولتی ، حاکمیت نظم و قانون، خطر بروز تنش های نژادی و قومی، تروریسم سیاسی و خطر بروز منازعات خارجی نقش تعیین کننده متغییر های نهادی غیر اقتصادی را بر عملکرد رشد اقتصادی نشان داده است.

همچنین بارو[۳] و همکارانش (۱۹۹۵) در تحقیق خود با عنوان رشد اقتصادی دریافتند که در میان اجزای گوناگون شاخص کیفیت نهادی، هنگامی که طیفی از متغییر های محیطی و دیگر متغییر ها کنترل شوند، حاکمیت قانون تنها عاملی است که تاثیر تعیین کننده بر رشد اقتصادی دارد.

استینر[۴] (۲۰۰۶) نیز در تحقیقی با عنوان تهدید امنیت و نوسانات گردشگری به وضعیت گردشگری در کشور های عربی از جمله مصر پرداخت که با وجود جاذبه های گردشگری فراوان نتوانسته اند به نحو مطلوبی درامدزایی کنند.وی مهمترین علل عدم درامد زایی را نبود امنیت ، تهدید های اجتماعی و روانی و عدم خدمات رسانی بهینه می داند که جهت بهبود این وضعیت ، توجه به امنیت گردشگران را ضروری دانسته است.

• ۲-۲-۴-اسناد حقوقی و بین المللی

مهمترین اسناد حقوقی بین المللی در ارتباط با هنجار های حکمرانی خوب شهری اعلامیه جهانی حقوق بشر در سال ۱۹۴۸، میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی در سال ۱۹۶۶، میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در سال ۱۹۶۶، کنوانسیون محو همه اشکال تبعیض علیه زنان در سال ۱۹۷۹، اعلامیه حق توسعه در سال ۱۹۸۶ و کنوانسیون حقوق کودک است که با توجه به مسائل مطروحه در این اسناد و ارتباط آنها با حکمرانی خوب شهری و با حقوق بشر می توان به موارد زیر اشاره کرد.

• مشروعیت و پاسخگویی حکومت
• آزادی تشکل ها و مشارکت فعال
• تواندمند سازی زنان به عنوان عنصر کلیدی در راهبرد ریشه کنی فقر
• چارچوب حقوقی برای ایجاد محیط زیستی سالم در شهرها
• دسترسی و اعتبار اطلاعات
• مدیریت کارای بخش عمومی
• ایجاد مشارکت فعال کودکان در فرایند تصمیم گیری (جیف[۵] و همکاران، ۲۰۰۴).
• ۲-۲-۵-اقدامات دولت ها در مهمترین کنفرانس های بین المللی

منبع دیگر برای استخراج حوزه های بالقوه نفوذ حکمرانی خوب شهری، اقدامات دولت ها در مهمترین کنفرانس های ملل متحد است. در رابطه با مهمترین اقدامات دولت ها برای شناسایی مدیریت مطلوب شهری می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• توجه به نیازهای کودکان به ویژه کودکان خیابانی
• تعهد مدیریت شهری به بهبود شرایط زندگی شهروندان به ویژه افراد فقیر
• مشارکت برابر زنان و مردان در فرآیند تصمیم گیری
• ریشه کنی فقر به عنوان یک ضرورت سیاسی، اجتماعی و قومیتی
• زمامداری شفاف، کارآمد، عدالت محور و مسئولیت پذیر (تیلور، ۲۰۰۰).

Kumssa

Poirson

Barro

Steiner

[۵] Jafe