نرخ تورم

۴/۱۱

۸/۱۵

۶/۱۵

۲/۱۵

۴/۱۰

۹/۱۱

بنا به گزارش مرکز آمار ایران که در زمستان ۱۳۹۰ منتشر گردید، نرخ تورم در کالا ها و خدمات مصرفی خانوار های شهری در سال های پایانی دهه ۱۳۸۰ پابه پای قیمت نفت ، افزایش یافته است ،نرخ تورم در سال ۱۳۸۶، ۲/۱۷ درصد ،سال ۱۳۸۷ ، ۵/۲۵ درصد ، سال ۱۳۸۸، ۵/۹درصد و سال ۱۳۸۹ ، ۹/۱۳ درصد بوده است . ( برخی منابع، نرخ تورم را بیشتر از این ارقام ذکر کرده اند)
افزایش تورم، عمدتاً ناشی از نحوه مصرف درآمدهای نفتی و بکارگیری این درآمدها به عنوان هزینه های جاری دولت می باشد. درفاصله سال های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ بیش از ۹۰ درصد از کسری بودجه دولت از محل صندوق ذخیره درآمدهای نفتی برداشت شده است. با توجه به میزان هزینه های جاری دولت، هرگونه تغییر ناگهانی و شدید در قیمت نفت باعث وخیم تر شدن کسری بودجه و بالارفتن تورم خواهد شد.^[۲۱۲]افزایش بی رویه قیمت جهانی نفت در سال های پایانی دهه ۱۳۸۰ درکنار عواملی نظیر اجرای قانون هدفمندکردن یارانه ها باعث افزایش حجم نقدینگی و به تبع آن، افزایش تورم و کاهش قدرت خرید مردم گردید.
براساس داده های آماری فوق، از دهه ۱۳۵۰ به بعد و بویژه در سال های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به دنبال افزایش ناگهانی قیمت نفت، افزایش حجم نقدینگی در کشور و اجرای برخی برنامه های بلندپروازانه و تورم زا، شاخص بهای کالاها و خدمات افزایش یافته و قدرت خرید مردم بویژه اقشار آسیب پذیر جامعه کاهش یافته است. با توجه به عدم هماهنگی میان درآمد خانوار ها بویژه درآمد طبقات متوسط و پایین جامعه، افزایش قیمت ها در عمل به تشدید فقر منجر شده است. در دوره قبل از انقلاب، افزایش نرخ تورم، تاثیر کمتری بر افزایش تعداد افراد زیر خط فقر داشت زیرا رشد نسبتا بالای اقتصادی تا حدّی آثار تورم را پوشش می داد
کمبود نان بود. در تهران قیمت نان در بازار آزاد در نیمه اول سال ۱۹۴۲ م/۱۳۲۱ ش از ۶ سنت، به یک دلار رسید. در اوت ۱۹۴۲ (مرداد – شهریور ۱۳۲۱) که احمد قوام نخست وزیر شد، قرص نانی را روی میز کنفرانس مطبوعاتی خود گذاشت و گفت : “مشکل من این است، اگر بتوانم نان مرغوب در دسترس همه ایرانیان قرار بدهم سایر مشکلات حل خواهد شد” در پاییز آن سال کمبود نان شدیدتر شد. کیفیت نان بسیار بد بود نانواها آرد را الک می کردند با آرد الک شده برای ثروتمندان نان می پختند… در روزهای هشتم و نهم دسامبر ۱۹۴۲ (۱۷-۱۸ آذر ۱۳۲۱) که جیره ی نان کمتر شد، بلوای نان درگرفت. در این شورش هزاران تظاهرکننده شامل دانشجویان، زنان و کودکان جلو مجلس شورای ملی گرد آمدند و فریاد می زدند یا مرگ یا نان.”^[۲۱۳]

حضورارتش های شوروی و انگلیس نه تنها باعث کمبود نان گردید بلکه به دلیل مصرف منابع مختلف توسط نیروهای بیگانه و رکود فعالیت های تولیدی در شرایط جنگی ، کمبود سایر مواد غذایی و مایحتاج مردم را نیز در پی داشت.
درمجموع با وجود اینکه نفت مهمترین منبع برنامه های توسعه (ازجمله برنامه های فقر زدایی) بوده است اما نحوه مواجه اند و یا به تعبیری دیگر، درفقر مطلق به سر می برند.
نفت و شاخص بیکاری
مانند تورم شدید قیمت ها، همۀ اقشار اجتماعی را تحت تأثیر قرار می دهد، اما میزان شکنندگی افراد بیکار و خانواده های آنها به مراتب بیشتر است. یکی از معضلات اجتماعی ایران که دولت و مردم در دهه های اخیر با آن مواجه بوده اند، مسأله بیکاری، بویژه بیکاری افراد تحصیل کرده است که بخش عمده ای از درآمد خانواده ها و همچنین بخشی از اعتبارات و امکانات عمومی کشور صرف تحصیل آنها شده است.
قبل از بررسی تحولات اشتغال کشور و رابطه آن با درآمدهای نفت لازم است به تعریف (جمعیت فعال) بپردازیم. براساس تعریف رایج در ایران، کلیه کسانی که به کاری اشتغال دارند و یا بیکار و در جستجوی کار می باشند، جزو جمعیت فعال کشور محسوب می شوند. تعداد این گروه در تعیین میزان بیکاران نقش مهمی دارد. در برخی دوره ها آهنگ رشد جمعیت فعال با رشد کل جمعیت کشور هماهنگ نیست. به عنوان مثال در دهه ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ به دلیل سیاست های خاص بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، جمعیت کشور افزایش یافت اما به دلیل اینکه این جمعیت هنوز به سن کار نرسیده بود، آهنگ رشد جمعیت فعال کشور کمتر از نرخ رشد کل جمعیت بود. اما در سال های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۴ آهنگ رشد جمعیت فعال بیشتر از نرخ رشد کل جمعیت کشور بود زیرا از یکسو جمعیتی که در سال های دهۀ اول دوره جمهوری اسلامی با نرخ رشد بالایی افزایش یافته بود، اکنون وارد سن کار شده بود و از سوی دیگر به دلیل اجرای سیاست های تنظیم خانواده، جمعیت زیر ۱۰سال کاهش یافته بود.( تحولات جمعیتی کشور در سالهای ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۴ در جدول شماره ۱۷ آمده است)
جدول شماره ۱۷، تحولات جمعیت فعال، شاغل و بیکار طی سالهای ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۴ (۸۵)

جمعیت

جمعیت( به میلیون نفر)

درصد رشد سالانه جمعیت طی سالهای

۱۳۵۵

۱۳۶۵

۱۳۷۵

۱۳۸۴

۱۳۵۵تا۱۳۶۵

۱۳۶۵تا۱۳۷۵

۱۳۷۵تا۱۳۸۴

کل جمعیت

۷/۳۳

۴/۴۹

۰۵/۶۰

۵/۶۸

۹/۳

۰/۲