در این روش بر خلاف سه روش قبل که از ورود جوابهای غیر موجه جلوگیری میکردند، جواب غیر موجه با احتمال کم امکان حضور مییابند. سه روش فوق دارای این عیب بودند که به هیچ نقطهای بیرون از فضای موجه توجه نمیکردند، اما در بعضی مسائل بهینه سازی، جوابهای غیرموجه درصد زیادی از جمعیت را اشغال میکنند. در چنین شرایطی اگر جستجو فقط در ناحیه موجه انجام گیرد شاید یافتن جواب موجه خیلی وقتگیر و مشکل باشد.
استراتژی جریمهای از متداولترین تکنیکهای مورد استفاده برای سر و کار داشتن با جوابهای غیر موجه میباشد که در آن ابتدا محدودیتهای مسئله در نظر گرفته نمیشوند، پس برای هر تخلف از محدودیتها یک جریمه اختصاص داده میشود که این جریمه در تابع هدف قرار میگیرد.

مسئله اصلی چگونگی انتخاب یک مقدار مناسب برای مقدار جریمه میباشد تا در حل مسائل به ما کمک نماید. نکتهای که در روش جریمه وجود دارد این است که یک جواب غیرموجه به سادگی حذف نمیشود، زیرا ممکن است در ژنهای آن اطلاعات مفیدی وجود داشته باشد که با اندکی تغییر به جواب بهینه تبدیل شوند.
۲-۲-۴-۵- بهبود الگوریتم ژنتیک
برای بهبود الگوریتم ژنتیک میتوانیم تغییرات زیر را اعمال کنیم:
استفاده از بهینهگر محلی
تغییر پارامترهایی از قبیل تغییر جمعیت اولیه، نرخ جهش و کسر ادغام (ترکیب)
تغییر الگوریتم ژنتیک باینری به پیوسته و بالعکس
۲-۲-۴-۶- چند نمونه از کاربردهای الگوریتم ژنتیک
نرمافزارهای شناسایی چهره (شناسایی چهره با بهره گرفتن از تصویر ثبت شده. در این روش، شناسایی چهره بر اساس فاصله اجزای چهره و ویژگیهای محلی و هندسی صورت میگیرد که تغییرات ناشی از گیم، تغییرات نور، افزایش سن کمترین تاثیر را خواهد داشت. همچنین گرافها برای چهرههای جدید با بهره گرفتن از الگوریتمهای ژنتیک ساخته شده و با بهره گرفتن از یک تابع تشابه، قابل مقایسه با یکدیگر هستند که این امرتاثیر بسزایی در افزایش سرعت شناسایی خواهد داشت).
توپولوژیهای شبکه های کامپیوتری توزیع شده
بهینه سازی ساختار مولکولی شیمیایی
مهندسی برق برای ساخت آنتنهای برق
مهندسی نرمافزار
بازیهای کامپیوتری
مهندسی مواد
مهندسی سیستم
رباتیک
تشخیص الگو و استخراج داده
حل مسئله فروشنده دورهگرد
آموزش شبکه های عصبی مصنوعی
یاددهی رفتار با رباتها
یادگیری قوانین فازی با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک
۲-۳-پیشینه تحقیقاتی
در این قسمت ابتدا به تاریخچهای از طرح مسئله برنامه ریزی دروس دانشگاهی اشاره میشود و پس از آن به بررسی مطالعات داخلی و خارجی صورت گرفته در این مسائل پرداخته میشود.
۲-۳-۱- مروری بر تاریخچه
گاتلیب^[۲۵]، ۱۹۶۲ برای اولین بار مسئله جدولزمانی را مطرح نمود، وی مدل خود را به صورت ماتریس گونه تعریف و با بهره گرفتن از رنگآمیزی گراف آن را حل کرد. لیون^[۲۶] مثالی را آورد که در واقع حل مسئله گاتلیب را نقض کرد. همچنین حل این مسئله توسط دمپتر^[۲۷] و اررا ^[۲۸] در سال ۱۹۶۹ نیز نقض گردید.
بعد از آن در سالهای ۱۹۶۶ تا ۱۹۷۰ چندین استراتژی هیوریستیکی برای مسئله جدول زمانی گاتلیب گزارش گردید و در همین سالها نیز ماکون و والکر^[۲۹] با بهره گرفتن از الگوریتم مونت کارلو دانشآموزان را به کلاسها تخصیص دادند و همچنین ولش و پاول^[۳۰] جدولزمانی برنامه امتحانات را به وسیله رنگآمیزی گراف حل نمودند، اما کل صورت مسئله و حل آنها با توجه به شرایط مختلف دیگر نیز دچار مشکل شد. نتایج به دست آمده از پژوهش نافلد^[۳۱] و تارتار^[۳۲] در سال ۱۹۸۵ نشان داده که بالاخره وجود یک رنگآمیزی گراف برای نشان دادن موقعیتهای موجود برای یافتن جواب مسئله جدولزمانی ضروری است اما کافی نیست و همچنین در این سالها از الگوریتم ممتیک نیز در حل مسائل جداول زمانی استفاده شده است.
جکسون و میکائیل^[۳۳] و پاسکال وان^[۳۴] در سالهای ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۵، استفاده از محدودیتهای برنامه ریزی منطقی را مبنای حل مسئله جدولزمانی قرار دادند و برای پاسخگویی به این مسئله به تکنولوژی اهمیت فراوانی دادند.
در سالهای ۱۹۹۶ تا ۱۹۹۸ کریستل و همکاران^[۳۵] از به کارگیری وزن یا به عبارتی جریمه بهره گرفتند، به گونهای که هر محدودیت بایستی رعایت شود و نیز برای کم کردن جریمه کل، در برقراری محدودیتهایی که نقض شدهاند تابعی در نظر گرفتند.
بورکه^[۳۶] در سالهای ۱۹۹۸ و ۲۰۰۱ یک جدولزمانی اتومات برای گروه تعریف کرد که با توجه به تغییر شرایط، هر سال یک بار به طور منظم با ایمیل، خدمات بعد از استفاده مربوط را برای مصرفکنندگان میفرستاد.
آل وارس^[۳۷] در سال ۲۰۰۲ برای طراحی و اجرای مسئله برنامه ریزی دروس دانشگاهی از روشحل جستجویممنوع استفاده کرده و به این ترتیب محققان از سالهای ۲۰۰۰ به بعد از روش های مختلف فراابتکاری در حل مسائل جداولزمانی بهره گرفتهاند که در ادامه به شرح مطالعات داخلی و خارجی پیرامون این مسئله پرداخته میشود.
۲-۳-۲- مطالعات داخلی
حاجی یخچالی در سال ۱۳۷۸، در مقالهای با عنوان ” مدل عدد صحیح برای مسئله زمانبندی کلاسهای دانشگاهی: یک مطالعه موردی” مدل صفر و یک برای مسئله زمانبندی کلاسهای دانشگاهی ارائه کرده است. این مدل قوانین آموزش و نیازهای موسسات آموزشی را دربر میگیرد. تابع هدف این مدل حداقل کردن تابع خطی جریمه میباشد. با این تابع هدف، میتوان اولویت میان روزهای هفته، دوره های زمانی در طول روز، کلاسهای ارائه دروس و حتی استاتید را اعمال نمود. علاوه براین با تعریف مناسب ضرایب جریمه، میتوان فاصله های خالی بین برنامه نیمسال برای گروه دانشجویان را کاهش داد. این مدل با نرمافزارهای حلکننده مدل عدد صحیح حل گردیده است. در نهایت این مدل برای دانشکده مهندسی صنایع پیادهسازی شد.
امیدوار در سال ۱۳۸۴، در مقاله خود با عنوان ” طراحی و ساخت سیستم تصمیمیار زمانبندی دروس دانشگاهی با بهره گرفتن از روش برنامه ریزی خطی عدد صحیح” برای حل این مسئله یک مدل ریاضی برنامه ریزی خطی ارائه کرده است. این مدل با توجه به شرایط زمانبندی کلاسهای درس دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه صنعتی امیرکبیر ارائه شده است. این مطالعه با اصلاحاتی در مدل عدد صحیح داسکالکی سایز مدل را کاهش داده و در نتیجه، سرعت پاسخگویی و مقدار حافظه مصرفی به طرز چشمگیری کاهش یافته، همچنین افزودن قابلیت‌هایی از قبیل جلوگیری از تکرار جلسات یک درس در یک روز، رعایت فاصله یک روز میان ارائه جلسات یک درس و رعایت موازیبودن زمان ارائه جلسات دروس است که میتوان آن ها را بر درسهای مورد نظر اعمال نمود. برای این منظور محدودیتهای جدیدی تعریف شده و این تغییرات اعمال گردیدهاست.
خلیلی و منصورزاده در سال ۱۳۸۵، در مقالهای با عنوان ” برنامه ریزی درسی در دانشگاه به کمک مدلسازی دو مرحلهای برنامه ریزی ریاضی” ضمن تشریح مسئله و دستهبندی شرایط به شرایط سخت که حتما باید برقرار باشند و شرایط نرم که تا حد امکان بهتر است برقرار باشند مسئله را به صورت یک مسئله برنامه ریزی خطی با اعداد صحیح فرمولبندی کردهاست، آنگاه با وارد کردن متغیرهای قابل برنامه ریزی، طی دو مرحله مسئله را حل نموده به گونهای که در مدل اول، اندیس کلاسها در نظر گرفته نشده و پس از اجرای مدل اول، از جواب بهینه مدل اول استفاده کرده و کلاسها در طی مدل دوم تخصیص داده میشوند.
این مطالعه بر اساس مدل پیشنهادی، یک سیستم نرمافزاری طراحی و ساخته شده که ضمن ارائه این سیستم، آن را با داده های واقعی مربوط به نیمسال دوم ۸۳-۱۳۸۲ دانشکده ریاضی دانشگاه علم و صنعت ایران اجرا شده، نتایج را با حل این مسئله به صورت دستی مقایسه نموده است.
دهقانی و ذاکرتولائی در سال ۱۳۸۵، در مقاله خود با عنوان"رویکردی نوین در زمانبندی دروس دانشگاه با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک” ضمن به کارگیری الگوریتم ژنتیک، رویکردی شامل اصلاحاتی از قبیل تغییراتی در مدل اولیه مسئله در راستای بهبود زمان اجرا و جلوگیری از پیمایش فضای حالت ناممکن، روشی جدید در رمزگذاری و معرفی عملگرهای هوشمند جهش و ترکیب به منظور انجام اصلاحات در نسلها میباشد. در انتها با اعمال ۲۰ نمونه ورودی مختلف به برنامهای که مخصوص این پژوهش طراحی گردید، تاثیر رویکرد نوین در مقایسه با روش استاندارد، در رسیدن به جواب بهینه سنجیده میشود و نشان داده میشود که رویکرد نوین به طور متوسط در زمان کوتاهتر به جوابهای بهینهتری میرسد. در این مقاله برای محاسبه تابع شایستگی برای هر یک از محدودیتها ضریبی مشخص میشود که بیانکننده میزان اهمیت هر یک میباشد و از فرمول (۲-۱) محاسبه میشود. در این فرمول، w برابر وزن هر محدودیت،   برابر تعداد نقضهای محدودیتهای نرم و   برابر تعداد نقضهای محدودیتهای سخت میباشند.
F(x) =   *   (x) +   *   (x) (2-1)
در این مقاله ۲۰ نمونه از ترکیبهای مختلف دروس و ساعات استادان یک ترم گروه کامپیوتر دانشگاه امام رضا (ع)، به عنوان ورودی به برنامه داده شده و هر دو روش استاندارد و نوین در مورد تمامی آنها اجرا گردیده، سپس در شرایط یکسان مدت زمان رسیدن به جواب و نیز میزان برازش جواب نهایی استخراج گردیده است. الگوریتم نوین در شرایط یکسان برنامه هفتگی مناسبتری را به خروجی ارسال میکند و همچنین مدت زمان اجرا به مراتب بهتر از روش استاندارد بودهاست.
فاضلی در سال ۱۳۸۷ در مقاله خود با عنوان “مدل ریاضی برنامه ریزی پرواز هواپیمای مسافربری” برای نخستین بار مدل ریاضی با ادغام چهار زیر مسئله به طور پیوسته، ساخته و ارائه کردهاست. اما با توجه به بزرگی مقیاس مدل توسعهیافته، حل آن با بکارگیری روش های متداول تحقیق در عملیات امکان پذیر نبوده بنابراین در
حل این مسئله از روش ابتکاری الگوریتم ژنتیک استفاده کرده است و مدل ارائه شده برای داده های واقعی یک شرکت هواپیمایی داخلی به کمک الگوریتم ژنتیک حل شده است.
غافری در سال ۱۳۸۷، در مقاله خود با عنوان “حل مسئله جدول زمانبندی دروس دانشگاهی با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک و رنگآمیزی گراف” بر اساس محدودیتهای قوی مانند در دسترسبودن اساتیدو نوع اتاق و همچنین محدودیتهای ضعیف، با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک و رنگآمیزی گراف مسئله زمانبندی دروس دانشگاهی را حل کرده، به این صورت که برای محدودیتهای همزمانی غیر مجاز تدریسها در جداول زمانبندی اساس گراف پیادهسازی شده و در حین استفاده از رنگآمیزی گراف، الگوریتم ژنتیک که یکی از روش های پرکاربرد جهت حل این نوع مسائل است نیز به کار گرفته شدهاست.
در این مقاله برای رنگآمیزی گراف از الگوریتمی که توسط ولش و پاول ابداع شده است، استفاده شده به طوری که ابتدا رئوس گراف بر حسب نزول درجات مرتب شده، سپس از اولین رنگ برای رنگآمیزی اولین راس و هر راسی که مجاور یک راس رنگ نشده قبلی یا همان رنگ نیست استفاده میشود. این عمل با بهره گرفتن از دومین رنگ و رئوس رنگ نشده بعدی تکرار میشود و سپس سومین رنگ و همینطور ادامه داده میشود تا تمام رئوس رنگ شوند.
تابع شایستگی در این مرحله بر اساس تعداد ژنهای غیر۱- عمل میکند و میزان شایستگی هر کروموزوم برابر با تعداد ژنهای مقدار مثبت است و اندازه جمعیت برای تعداد محدودی تدریس(در حدود ۴۰ تدریس)، عدد ۱۰ انتخاب شده و حداقل تعداد نسل برابر با ۲۰۰۰ انتخاب شده است. نتایج به دست آمده از این عملیات اشاره به این دارد که استفاده از الگوریتم ژنتیک در حین به دست آوردن رنگآمیزی گراف برای تشکیل یک جدولزمانی مناسب با رفع تعدادی از محدودیتهای قوی است که با توجه به رفع چند محدودیت قوی با رنگآمیزی گراف و نیز رفع محدودیتهای قوی دیگر، احتمال به نتیجه رسیدن الگوریتمها و بالارفتن سرعت شده است.
مسعودیان و استکی در سال ۱۳۸۸، در مقاله خود با عنوان ” طراحی جدول زمانبندی خودکار برای دروس دانشگاهی با بهره گرفتن از الگوریتمهای ژنتیک"، ابتدا الگوریتمهای ژنتیک مطالعه و بررسی شده، سپس مسئله بهینه سازی جدولزمانی دروس برای یک دانشکده فرضی مورد استفاده قرار گرفته است. در این رویکرد روند تکاملی پاسخها طی تکرار نسلها در یک الگوریتم ژنتیک، نهایتاً منجر به تولید یک جدول زمانبندی دروس خوش
کیفیت گشته است. در مرحله پیادهسازی، به کمک تغییراتی که در روند معمول الگوریتمهای ژنتیک صورت داده شده، نتایج بسیار خوبی در زمینه طراحی جداول زمانبندی دروس دانشگاهی حاصل شده است. اساس کار الگوریتم طراحی شده، حفظ کروموزومهای بهتر جمعیت و اعمال عملگرهای ژنتیکی، بر روی بقیه کروموزومها به منظور بهبود آنها است. در آزمونهای مقایسه بین الگوریتم ژنتیک عادی و پیشنهادی، طی چند مرحله، نقاط قوت الگوریتم پیشنهادی را مشخص کردهاند.
اندازه جمعیت در این مطالعه با توجه به فرمول (۲-۲)، محاسبه شده است :
= k *   (۲-۲)
m: مجموع تعداد کلاسها و آزمایشگاهها
n: تعداد کل بازههای زمانی یک ساعتی در یک هفته
E: تعداد وقایع

۱-۹ روش تجزیه و تحلیل آمار:

برای بررسی داده های این پژوهش از روش های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است. از شاخص های آماری (آماره ها) توصیفی یعنی درصد، فراوانی، میانگین، انحراف استاندارد جهت خلاصه کردن اطلاعات پراکنده و سپس برای بررسی فرضیه های پژوهش از روش همبستگی پیرسون و روش رگرسیون چندمتغیره استفاده شده است. داده ها با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS 16مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است

فصل دوم

ادبیات و پیشینه پژوهش

مقدمه

همه علوم انسانی اجتماعی، از جمله علم روان‌شناسی دو نوع تاریخچه دارند: تاریخچه واقعی و حقیقی و تاریخچه رسمی و تدوینی. تاریخچه واقعی همه علوم انسانی، به ویژه علم روان‌شناسی به آغاز خلقت، یعنی همان زمانی که اولین و دومین انسان، یعنی حضرت آدم و حوّا توسط آفریدگار خلق شدند، برمی‌گردد. اما تاریخچه رسمی و تدوینی هر علمی به تاریخ خاص و سرزمین معینی برمی‌گردد.
امروزه وقتی واژه تاریخچه را به کار می‌برند مراد تاریخچه رسمی و تدوینی است؛ یعنی زمانی که اصول و مبانی یک علم استخراج، فصل‌بندی و تدوین شده و به صورت رسمی و مستقل به جهان عرضه گردیده است. به این اعتبار، علم روان‌شناسی علمی نسبتاً جوان است که تاریخ تأسیس آن به سال ۱۸۷۹م و خاستگاه آن به غرب از جمله آلمان برمی‌گردد، چون بر اساس منابع معتبر، اولین آزمایشگاه روان‌شناسی در این تاریخ و در شهر لایپزیک آلمان توسط دانشمندی به نام ویلهلم وونت۱تأسیس شد و روان‌شناسی که تا این زمان با عنوان «علم النفس» بخشی از فلسفه شمرده می‌شد، به صورت علمی رسمی و مستقل درآمد. امروزه این روان‌شناس در بین روان‌شناسان به عنوان پدر علم روان‌شناسی و مؤسس مکتب ساخت‌گرایی شناخته می‌شود.( استیو هین^[۳۸]،۱۳۸۴)
تاریخ آغاز مطالعات مربوط به هوش تقریباً با تاریخ استقلال علم روان‌شناسی همزاد است. در این زمینه می‌توان به تحقیقات گالتون۲در۱۸۶۹ و ۱۸۸۳م اشاره کرد. اما اگر مبنای شروع تحقیقات مربوط به هوش را مطالعات( اسکیرول۳ ۱۸۳۸م) و یا حتی تاریخ ساخت اولین آزمون هوش (۱۸۰۰م) قرار داده شود، تاریخ آغاز این مطالعات به قبل از استقلال و رسمیت یافتن علم روان‌شناسی برمی‌گردد.

۲-۱دیدگاه‌های هوش هیجانی

عبارت هوش هیجانی حدود سال ۱۹۹۰م در ادبیات پژوهشی به کار برده می‌شد، اما عمومیت یافتن آن به سال ۱۹۹۵م، هنگامی که کتاب هوش هیجانی، نوشته دانیل گلمن، پر فروش‌ترین کتاب نیویورک تایمز شد، برمی‌گردد۵۰. در سال ۱۹۹۰م پیتر سالووی و جان مایر اصطلاح هوش هیجانی را به معنای توانایی زیر نظرگرفتن احساسات و هیجانات خود و دیگران، تمایز گذاشتن بین آنها و استفاده از اطلاعات حاصل از آنها در تفکر و اعمال خود، گرفتند. در سال ۱۹۹۵م گلمن اصطلاح هوش هیجانی را سرِ زبان‌ها انداخت. گلمن معتقد است در پیش‌بینی قابلیت اشخاص، هوش هیجانی شاخص بهتری است تا هوشبهر حاصل از آزمون‌های سنتی هوش.
از نظر گلمن، هوش هیجانی دست کم چهار حوزه دارد:

1. 1. آگاهی هیجانی (برای مثال، توانایی جدا کردن احساسات از اعمال

1. 1. مدیریت هیجانات (برای نمونه، توانایی کنترل عصبانیت

1. 1. تشخیص هیجانات دیگران (برای مثال، دیدن دنیا از دریچه چشم دیگران

1. 1. اداره کردن روابط (توانای حل مشکلات و روابط(جان دبلیو سانتراک^[۳۹]:۳۲)

در حوزه روان‌شناسی ریشه‌های تئوری هوش هیجانی به آغاز نهضت هوش هیجانی باز می‌گردد. ای. ال. ثرندایک (۱۹۲۰م) یکی از اولین کسانی بود که جنبه‌هایی از هوش هیجانی را با عنوان هوش اجتماعی۵۲مطرح کرد. او در سال ۱۹۲۰م هوش اجتماعی را شامل مؤلفه‌های گسترده‌ای می‌دانست که هر یک به توانایی‌های مختلفی در زمینه هوش و ابعاد مختلف آن اشاره می‌کردند. در سال ۱۹۳۷م رابرت ثرندایک و استرن۵۳تلاش‌های قبلی انجام شده توسط ای. ال. ثرندایک را مرور کردند و به معرفی سه حوزه متفاوت و در عین حال، نزدیک به هوش اجتماعی پرداختند. اولین بخش اساساً به نگرش فرد به جامعه و شکل یا بخش مؤلفه‌های متفاوت آن برمی‌گردد. بخش دوم، شامل دانش اجتماعی است. شکل سوم، هوش اجتماعی، میزان سازگاری اجتماعی فرد را در بر می‌گرفت.
وکسلر در سال ۱۹۵۲م همراه با گسترده کردن آموزه‌های بهره هوشی، توانایی‌های عاطفی را به عنوان بخشی از توانایی‌های معروف هوش، تصدیق کرد. هاوارد گاردنر (۱۹۸۳م) نیز در احیای تئوری هوش هیجانی در روان‌شناسی نقش برجسته‌ای ایفا کرده است. مدل تأثیرگذاری وی تحت عنوان هوش‌های متکثر یا هوش‌های چندگانه شامل انواع متفاوتی از هوش، از جمله هوش شخصی، هوش میان‌فردی و هوش درون فردی است.
شاید بتوان گفت که روون بارون (۱۹۸۸م) اولین کسی است که گام‌های نخستین را برای ارزیابی هوش هیجانی به عنوان معیاری از سلامت برداشته است. وی در رساله دکتری خود اصطلاح ضریب هیجانی را در مقابل بهره هوشی به کار برده است. این، درست زمانی است که اصطلاح هوش هیجانی هنوز معروفیت عمومی پیدا نکرده و هنوز سالوی و مایر اولین مدل هوش هیجانی خود را به چاپ نرسانده‌اند. بارون (۲۰۰۰م) اینک هوش هیجانی را به عنوان مجموعه‌ای مشتمل بر دانش هیجانی و اجتماعی و توانایی‌هایی مطرح می‌کند که بر توانایی عمومی ما در برخورد مؤثر با خواسته‌های محیطی تأثیر می‌گذارند. این مجموعه، شامل مواردی است که عبارت‌اند از:
توانایی آگاه بودن، فهمیدن و بیان کردن خود،
توانایی آگاه بودن، فهمیدن و برقراری ارتباط با دیگران،
توانایی برخورد با هیجان‌های شدید و کنترل سائق‌ها و تکانه‌های درونی،
توانایی سازگاری با تغییر و حل مشکلات شخصی یا اجتماعی.
پنج حوزه مطروحه در مدل وی عبارت‌اند از: مهارت‌های درون فردی، مهارت‌های میان فردی، سازگاری، مدیریت استرس، و حال عمومی. بالأخره در سال ۱۹۹۰م پیتر سالوی و همکارش جان مایر که در حال حاضر در دانشگاه نیوهمپشایر۵۴کار می‌کنند، مقاله خود با عنوان «هوش هیجانی» که بیشترین تأثیر را در حوزه تئوری هوش هیجانی برجا گذاشته، به چاپ رساندند.) سیدمحسن فاطمی، همان، ۴۳-۳۹٫(
سالوی و مایر در مدل اولیه خود (۱۹۹۰م) هوش هیجانی را این گونه تعریف کردند: «توانایی نظارت بر احساسات و هیجان‌های خود و دیگران، توانایی تمییز دادن هیجان‌های متفاوت و متنوع و توانایی استفاده از این اطلاعات برای راهنمایی و هدایت فکر و عملگلمن در سال ۱۹۹۵م با بهره گرفتن از تحقیقات سالوی، مایر و دیگران، کتابی با عنوان هوش هیجانی نوشت. از این تاریخ به بعد، اصطلاح هوش هیجانی شهرت جهانی پیدا کرد. در حال حاضر در جهان و ایران صدها کتاب و مقاله در مورد هوش هیجانی تدوین شده و چندین همایش و کارگاه آموزشی نیز به آن اختصاص یافته است. نظریه‌های چند هوشی، از قبیل نظریه گاردنر و استرنبرگ، حرف‌های زیادی برای گفتن داشته‌اند. این نظریه‌ها ما را واداشته‌اند که تلقی وسیع‌تری از هوش و قابلیت داشته باشیم. متولیان تعلیم و تربیت را نیز ترغیب کرده‌اند برنامه‌هایی تدوین کنند که در حیطه‌های مختلف به دانش آموزان و دانشجویان آموزش بدهند .(. جان دبلیو سانتراک، : ۳۲)

۲-۲ مقایسه هوش هیجانی و هوش شناختی

از نظر بسیاری از فلاسفه و دیدگاه‌های سنتی روان‌شناسی، مفاهیم «هوش» و «هیجان» دو مفهوم بی‌ارتباط با هم بوده و حتی در مقابل هم قرار می‌گرفتند. «هوش» از دیدگاه سنتی عمدتاً به عنوان مفهومی تک بعدی و به معنای توانایی تفکر انتزاعی و توانایی‌های شناختی تعریف شده و هیجان‌ها هم یک سری پاسخ‌های سازمان نیافته به محرک‌ها انگاشته می‌شدند. اما تحولات عظیمی که در حوزه‌های هوش و هیجان رخ داد، دیدگاه‌های سنتی را زیر سؤال برده و بر ارتباط نزدیک و در هم تنیده‌ هوش و هیجان تأکید کرد. از پیشگامان این تحولات در حوزه هوش می‌توان به گاردنر (۱۹۸۳م) و استرنبرگ (۱۹۹۶م) اشاره کرد و در حوزه هیجان از کشفیات ژوزف لی دوکس،۵۸آوریل و نانلی۵۹ (۱۹۹۴ ـ ۱۹۸۹م) نام برد. ولی اوج این تحولات به مطرح شدن مفهوم هوش هیجانی توسط سالوی و مایر (۱۹۹۰م) برمی‌گردد که آشکارا بر درهم‌تنیدگی هوش و هیجان تأکید می‌کنند. از نظر آنها هوش هیجانی عمدتاً به عنوان توانایی فرد در بازنگری احساسات و هیجان‌های خود و دیگران، تمییز قائل شدن میان هیجان‌ها و استفاده از اطلاعات هیجانی در حل مسئله و نظم‌بخشی رفتار تعریف می‌شود. البته در طول دهه‌ گذشته (از ۱۹۹۵ به بعد) رویکردها و الگوهای متفاوتی در مورد هوش هیجانی ارائه شده است. معروف‌ترین چهره این حوزه در میان عموم مردم دانیل گلمن است که در کتابی تحت عنوان هوش هیجانی به تشریح عمومی این سازه، پرداخته است. بارون (۱۹۹۷م) نیز نظریه‌پرداز دیگری است که هوش هیجانی و ابعاد آن را مطالعه و بررسی کرده است(ولی‌الله رمضانی:۸۵)
هوشبهر (IQ) و هوش هیجانی (EQ) قابلیت‌های کاملاً متضاد نیستند، بلکه بیشتر می‌توان چنین گفت که متمایزند. همه‌ ما از ترکیبی از هوش و عواطف بهره‌مندیم. افرادی دارای هوشبهر بالا و هوش هیجانی پایین (یا هوشبهر پایین و هوش هیجانی بالا) به‌رغم وجود نمونه‌هایی نوعی، نسبتاً نادرند. در واقع، میان هوشبهر و برخی جوانب هوش هیجانی همبستگی مختصری وجود دارد.( دانیل گلمن^[۴۰]:۷۵)
نظریه‌پردازان هوش هیجانی معتقدند که IQ به ما می‌گوید که چه کار می‌توانیم انجام دهیم در حالی که EQ به ما می‌گوید که چه کاری باید انجام دهیم.۶۲ IQ شامل توانایی ما برای یادگیری، تفکر منطقی و انتزاعی می‌شود، در حالی که EQ به ما می‌گوید که چگونه از IQ در جهت موفقیت زندگی استفاده کنیم. هوش هیجانی شامل توانایی ما در جهت خود آگاهی هیجانی و اجتماعی ما می‌شود و مهارت‌های لازم در این حوزه‌ها را اندازه می‌گیرد. همچنین شامل مهارت‌های ما در شناخت احساسات خود و دیگران و مهارت‌های کافی در ایجاد روابط سالم با دیگران و حس مسئولیت‌پذیری در مقابل وظایف است.)همان)
بهترین حوزه مناسب برای مقایسه هوش هیجانی و هوش شناختی، محیط کار است، زیرا فرد در محیط کار خود، علاوه بر توانمندی‌های علمی (که از هوش عقلی نتیجه می‌شود) از قابلیت‌های عاطفی خود نیز استفاده می‌کند. گلمن نیز در کتاب جدید خود به نام کار با هوش عاطفی(۱۹۹۸م) بر نیاز به هوش عاطفی در محیط کار، یعنی محیطی که اغلب به عقل توجه می‌شود تا قلب و احساسات، تمرکز می‌کند. او معتقد است که نه تنها مدیران و رؤسای شرکت‌ها و سازمان‌ها به هوش عاطفی نیاز دارند، بلکه هر کسی که در سازمان کار می‌کند نیازمند هوش عاطفی است.(. جان دبلیو سانتراک، : ۳۲)
امروزه بسیاری از روان‌شناسان موفقیت انسان را در زندگی به دلیل یک هوش (IQ) و استعداد یک‌پارچه و واحد نمی‌دانند، بلکه طیف گسترده‌ای از هوش وجود دارد که موجب بروز توانایی‌های مختلف فرد در عرصه‌های گوناگون می‌شود. یکی از انواع این طیف گسترده، هوشی است به نام هوش هیجانی که از سال ۱۹۹۰م به صورت رسمی وارد ادبیات روان‌شناسی شد.(همان:۵۶)
همان‌گونه که ملاحظه شد هوش شناختی و هوش هیجانی دو مفهوم کاملاً متضاد و متناقض نیستند و تنها چیزی که وجود دارد این است که با هم تفاوت‌هایی دارند. از آنجا که این دو مفهوم نه کاملاً متناقض و نه کاملاً مساوی‌اند، بنابراین، شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند.

۲-۳سنجش هوش هیجانی

برای سنجش هوش هیجانی سه نوع مقیاس کلی وجود دارد:

1. 1. مقیاس‌های خودسنجی: تکیه بر گزارش خود فرد،

1. 1. مقیاس‌های چند رتبه‌ای: تکیه بر گزارش دیگران در مورد فرد،

1. 1. مقیاس‌های عملی: قرار دادن فرد در موقعیت طبیعی و نظاره‌کردن عملکرد وی در این موقعیت.۶۶

معرفی این مقیاس‌ها نیز نیازمند فرصت و مقاله دیگری است.
هوش هیجانی^[۴۱]با عنوان توانایی بازبینی احساسات و هیجانات خود و دیگران، تمایز قائل شدن میان آنها و استفاده از این اطلاعات برای هدایت افکار و اعمال تعریف می شود.(مایر وسالوی^[۴۲]،۱۹۹۰).
درواقع هوش هیجانیآگاهی از هیجانها و چگونگی اثر گذاری این آگاهی در روابطبین فردی را نشان می دهد و از سوی دیگر نماینده میزان برخورداری توانایی تشخیص و ارزیابی و ابراز هیجان به نحوی صحیح و سازگارانه می باشد.(لوسین^[۴۳]،۲۰۰۶)
الگوهای گوناگونی در مورد هوش هیجانی مطرح شده است . از جمله الگوی مایر و سالوی (۱۹۹۷)که در آن هوش هیجانی را سازه پیچیده ای معرفی می کنند که شامل سه توانایی است :
ارزیابی و توصیف هیجانات خود و دیگران به معنی تعبیر و تفسیر نشانه های کلامی و غیر کلامی پیامهای دیگران که باعث ایجاد حس همدلی در فرد می شود ، تنظیم هیجانات در خود و دیگران ، بکارگیری هیجانها در راه های سازگارانه که در برگیرنده مفهوم حل مسئله ، نگاه مثبت به آینده و ایجاد اعتماد در دیگران می باشد.(جاکورز و کلین^[۴۴] ،۲۰۰۶)

۲-۴هوش هیجانی و سلامت

هوش هیجانی رابطه بسیار نزدیکی با سلامت روانی و سلامت جسمانی دارد. به همین علت که هوش هیجانی در حوزه‌هایی، مثل روان‌شناسی، مشاوره و راهنمایی، پزشکی و روان پزشکی، سخت مورد علاقه، تحقیق و مطالعه قرار گرفته است.
هر مشکلی، در طول حیات خود، زمانی آماده حل‌شدن و از بین رفتن می‌شود. هیجان‌ها وسیله‌ای است که با آن می‌توانید برای حل مشکل اقدام کنید. با درک هیجان‌های خود می‌توانید ماهرانه از میان مشکلات بگذرید و از مشکلات بعدی اجتناب کنید. اگر عکس این کار را انجام دهید و احساسات خود را سرکوب کنید، آنها خیلی سریع به احساس تنش، استرس و اضطراب تبدیل خواهند شد. هیجان‌هایی که نادیده گرفته می‌شوند، مغز و بدن را فلج می‌کنند. مهارت‌های هوش هیجانی، شما را قادر می‌سازند تا جلوی وضعیت‌های دشوار را ـ پیش از اینکه غیرقابل کنترل شوند ـ بگیرید و با این کار، مدیریت استرس برای شما آسان‌تر شود. کسانی که قادر نیستند از مهارت‌های هوش هیجانی خود استفاده کنند، به احتمال زیاد، برای مدیریت روحیه و خلقِ خود از روش‌های دیگری که کمتر اثر بخشی دارند [مثل داروها] بهره می‌گیرند. احتمال دارد که آنها دو برابر، بیشتر از دیگران مضطرب، افسرده یا معتاد شوند و حتی افکار خودکشی به سرشان بزند. هوش هیجانی تأثیر بسیار زیادی بر شادی و رضایت مردم دارد. کسانی که هوش هیجانی خود را به کار می‌گیرند با محیط اطراف خود سازگاری بیشتری دارند، اعتماد به نفس بالایی نشان می‌دهند و از توانایی‌های خود آگاهند. رابطه مستقیم بین هوش هیجانی و زندگی خوب و سالم، نشان می‌دهد که توجه به هیجان‌ها، آگاه بودن و آگاه ماندن از‌ آنها و استفاده از ‌آنها برای راهنمایی کردن رفتار، تا چه حد اهمیت دارد. هرچه از مهارت‌های هوش هیجانی خود بیشتر استفاده کنید، دستاوردهای بیشتری از زندگی خواهید داشت.( هوش هیجانی(مهدی گنجی:۳۱)
نتایج پژوهش در سال‌های اخیر، نشان داده است که همبستگی بالایی بین هوش هیجانی و آمادگی برای مبتلا شدن به انواع بیماری‌ها وجود دارد. استرس، اضطراب و افسردگی، دستگاه دفاعی بدن را تضعیف و متوقف می‌کنند و باعث آسیب‌پذیری در مقابل همه‌ بیماری‌ها، از سرماخوردگی معمولی گرفته تا سرطان می‌شوند. وقتی ذهن غرق در تنش، ناراحتی یا اضطراب است، به بدن پیام می‌رساند که از میزان مصرف انرژی برای مقابله با بیماری بکاهد. این کار باعث می‌شود تا آسیب‌پذیری در مقابل انواع جدی یا جدید بیماری بیشتر شود. پژوهش‌های جدید پزشکی نشان می‌دهد که رابطه آشکاری بین اضطراب و انواع جدی بیماری‌ها، مثل سرطان، وجود دارد. مهارت‌های هوش هیجانی بازگشت به سلامت را نیز سرعت می‌بخشند. کسانی که بیمارند، ولی در طول مداوا روی مهارت‌های هوش هیجانی خود کار می‌کنند و آنها را رشد می‌دهند، از بسیاری بیماری‌ها، از جمله کشنده‌ترین بیماری‌ها زودتر رها می‌شوند.‌
اثر فیزیکی هوش هیجانی روی مغز و سیستم‌های مختلف بدن به قدری قوی است که تحقیقات انجام شده در دانشکده‌ پزشکی دانشگاه‌ هاروارد، با عکس‌برداری از مغز، عملاً ثابت کرده‌اند که همراه با تغییرات هوش هیجانی، تغییرات فیزیکی در مغز شکل می‌گیرد. مهارت‌های هوش هیجانی، توانایی مغز را برای مقابله با اضطراب هیجانی، تقویت می‌کنند. این کار باعث می‌شود که دستگاه دفاعی بدن، قوی باقی بماند و مقاومت بیشتری در مقابل بیماری داشته باشد.۴۳حال خوب و فکر خوب (عاطفه خوب ـ تفکر خوب) شاید بتوان مهمترین اثر هیجان و عاطفه را در تأثیر آنها بر افکار و پاسخ‌ها دانست. وقتی احساس خوبی می‌کنیم، جهان و اطرافیان را زیبا می‌بینیم. وقتی افسرده و دلتنگ هستیم همه چیز تیره و تار به نظر می‌رسد. هنگامی که احساس خوبی داریم، دنیا را با عینک خوش‌بینی می‌بینیم و برعکس.

نمودار بخش۲-۱-۳: نقاط تلاقی خطوط فرعی

۳۹
۶۰
۴۱
۸
۷
۱
۱۲
۲-۱-۳- بررسی خط ارتباطی سوم: جهاد و مبارزه
یکی از موضوعاتی که در این سوره مطرح شده است، بحث جهاد و مبارزه می باشد که ۳۸ آیه «۱-۵-۶-۷-۸-۹-۱۰-۱۱-۱۲-۱۵-۱۶-۱۷-۱۹-۳۸-۳۹-۴۰-۴۱-۴۲-۴۳-۴۴-۴۵-۴۶-۴۷-۴۸-۴۹-۵۷-۵۸-۶۰-۶۱-۶۲-۶۵-۶۷-۶۸-۶۹-۷۰-۷۱-۷۲-۷۴» به آن پرداخته است و پس از دسته بندی ذیل سه عنوان اصلی جای می گیرند: فلسفه جهاد، جنگ بدر به عنوان مصداق جهاد اسلامی و توصیه هایی در ارتباط با جهاد.

۲-۱-۳-۱- فلسفه جهاد

در آیات «۷-۸-۳۹-۶۰» به این موضوع اشاره شده است:
جهاد در فرهنگ اسلام از فروعات دین شمرده شده و در کنار فریضه هایی چون نماز، روزه، خمس، حج و… قرار گرفته است. در فرهنگ اسلام وجوب جهاد به سبب کشورگشایی و قتل و کشتار بی رویه و بی اساس نیست بلکه جهاد در راستای اعتلای حق و برچیده شدن کفر و شرک به کار می آید. در آیه ۷﴿…وَ یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُحِقَّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ وَ یَقْطَعَ دابِرَ الْکافِرِینَ﴾^[۱۷۳] و آیه ۸ ﴿ لِیُحِقَّ الْحَقَّ وَ یُبْطِلَ الْباطِلَ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ﴾^[۱۷۴]، فلسفه جهاد تبیین شده است. لازم به ذکر است رسیدن به این هدف در سطح جهانی، در زمان حکومت حضرت مهدی(عج) تحقق خواهد یافت.
آیه ۳۹ ﴿ وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَهٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِما یَعْمَلُونَ بَصِیرٌ﴾^[۱۷۵] نیز فلسفه جنگ با کفار را نابودی فتنه و گسترش دین به صورت فراگیر و جهانی بیان کرده است. تعبیر﴿ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ﴾ به پیروزی دین به طور کامل اشاره دارد. همانطور که بیان کردیم جهانی شدن دین، در زمان حضرت مهدی (عج) صورت خواهد گرفت.
در آیه ۶۰﴿ وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْ‏ءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ﴾^[۱۷۶]، فلسفه جهاد را دستیابی به اقتدار نظامی مطرح نموده است تا با این هیبت و اقتدار، ترس و وحشت در دل دشمن افکنده -﴿تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ ﴾- و مانع از هجوم آنها به جوامع اسلامی شود. به راستی اگر مسلمانان ضعیف باشند همه گونه تحمیلات به آنها مى‏شود، اما هنگامى که قدرت کافى کسب کنند دشمنان حق و عدالت و دشمنان استقلال و آزادى به ترس و وحشت می افتند. بنابر این هدف این است که دشمنان بترسند و به جوامع مسلمین تجاوز نکنند. لذا تمام تلاش و کوشش مسلمین باید در کم کردن شر دشمنان خدا و حق و عدالت خلاصه شود.^[۱۷۷]

۲-۱-۳-۲- جنگ بدر به عنوان مصداق جهاد اسلامی

آیاتی که فرازهای جنگ بدر را به تصویر کشیده اند عبارتند از:«۱-۵-۶-۷-۸-۹-۱۰-۱۱-۱۲-۱۷-۱۹-۴۱-۴۲-۴۳-۴۴-۴۷-۴۸».
۲-۱-۳-۲-۱- عنایات خداوند در جنگ بدر^[۱۷۸]
این موضوع آیات«۷-۹-۱۰-۱۱-۱۲-۱۷-۴۱-۴۲-۴۳-۴۴» را در بر گرفته است.
از عنایات خداوند به مسلمین، وعده پیروزی آنها در جنگ بدر می باشد. آیه ۷﴿ وَ إِذْ یَعِدُکُمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَیْنِ أَنَّها لَکُمْ وَ تَوَدُّونَ أَنَّ غَیْرَ ذاتِ الشَّوْکَهِ تَکُونُ لَکُمْ وَ یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُحِقَّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ وَ یَقْطَعَ دابِرَ الْکافِرِینَ﴾^[۱۷۹]، به این وعده اشاره دارد. از آنجا که تخلّف در وعده های الهی راه ندارد، و وعده الهی قطعاً وقوع خواهد یافت-﴿ لا یُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَه﴾^[۱۸۰]-، چنین مژده ای موجب قوت قلب مسلمین و شتافتن آنها به سمت میدان جنگ می شود.
در آیه ۹﴿إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجابَ لَکُمْ أَنِّی مُمِدُّکُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلائِکَهِ مُرْدِفِینَ﴾^[۱۸۱]، عنایت الهی به مجاهدان بدر در حین رزم و جنگ، از طریق نزول فرشتگان صورت گرفته است.
در آیه ۱۰﴿ وَ ما جَعَلَهُ اللَّهُ إِلاَّ بُشْرى‏ وَ لِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُکُمْ وَ مَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ﴾^[۱۸۲] تأثیرات حضور فرشتگان در بین مجاهدین، تصریح شده است. بنابراین نزول ملائکه، عامل مهمی در پیروزی مسلمین شد که این پیروزی جز از طریق عنایات پروردگار ممکن نبود.

خواب راحت در میدان نبرد و نزول باران از دیگر عنایات پروردگار عالم به جنگجویان اسلام
می باشد که آیه ۱۱ متذکر شده است:﴿ إِذْ یُغَشِّیکُمُ النُّعاسَ أَمَنَهً مِنْهُ وَ یُنَزِّلُ عَلَیْکُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً لِیُطَهِّرَکُمْ بِهِ وَ یُذْهِبَ عَنْکُمْ رِجْزَ الشَّیْطانِ وَ لِیَرْبِطَ عَلى‏ قُلُوبِکُمْ وَ یُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدامَ﴾^[۱۸۳].
تثبیت مؤمنان و رعب افکنی در دل دشمنان در بحبوحه جنگ، از عنایات خداوند به سپاهیان بدر می باشد که آیه ۱۲﴿ إِذْ یُوحِی رَبُّکَ إِلَى الْمَلائِکَهِ أَنِّی مَعَکُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِینَ آمَنُوا سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْناقِ وَ اضْرِبُوا مِنْهُمْ کُلَّ بَنانٍ﴾^[۱۸۴] به آن پرداخته است.
عنایات خداوند در پیروزی سپاه مسلمین به حدی است که خداوند در آیه ۱۷﴿ فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اللَّهَ رَمى‏ وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ﴾، کشتار و نابودی دشمنان را به خود نسبت می دهد.
آیه ۴۱ ﴿ وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبى‏ وَ الْیَتامى‏ وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى‏ عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ﴾^[۱۸۵]، به وحی خداوند بر پیامبر۹در روز جنگ بدر اشاره می کند. چنین امری یعنی وحی بر فرمانده مسلمین و بیان احکامی در رابطه با جنگ برای سپاه مجاهد، دلگرمی و قوت قلب خواهد بود. به تعبیر دیگر وحی خداوند به پیامبر۹در روز بدر، از جمله آثار توجه خداوند به اوضاع و احوال مسلمین می باشد و همین نشانه، برای آنها شورآفرین خواهد بود.
از دیگر عنایات خداوند که آیه ۴۲ ﴿ إِذْ أَنْتُمْ بِالْعُدْوَهِ الدُّنْیا وَ هُمْ بِالْعُدْوَهِ الْقُصْوى‏ وَ الرَّکْبُ أَسْفَلَ مِنْکُمْ وَ لَوْ تَواعَدْتُمْ لاخْتَلَفْتُمْ فِی الْمِیعادِ وَ لکِنْ لِیَقْضِیَ اللَّهُ أَمْراً کانَ مَفْعُولاً لِیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَنْ بَیِّنَهٍ وَ یَحْیى‏ مَنْ حَیَّ عَنْ بَیِّنَهٍ وَ إِنَّ اللَّهَ لَسَمِیعٌ عَلِیمٌ﴾^[۱۸۶]، متذکر شده، این است که فرصت تصمیم گیری و نظر خواهی جهت تعیین مکان جنگ از دو سپاه و هم چنین مجاهدان گرفته شد و اراده و برنامه الهی بود که دو سپاه در محل بدر که بهترین مکان برای مسلمین بود، گرد آمدند.
آیه ۴۳﴿ إِذْ یُرِیکَهُمُ اللَّهُ فِی مَنامِکَ قَلِیلاً وَ لَوْ أَراکَهُمْ کَثِیراً لَفَشِلْتُمْ وَ لَتَنازَعْتُمْ فِی الْأَمْرِ وَ لکِنَّ اللَّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ﴾^[۱۸۷]، به خواب پیامبر ۹قبل از جنگ بدر اشاره دارد. خوابی که در آن سپاه دشمن کم جلوه کرد، عنایتی از جانب خداوند می باشد.
تقلیل متقابل دو گروه نیز از دیگر عنایات خداوند است که آیه ۴۴﴿ وَ إِذْ یُرِیکُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَیْتُمْ فِی أَعْیُنِکُمْ قَلِیلاً وَ یُقَلِّلُکُمْ فِی أَعْیُنِهِمْ لِیَقْضِیَ اللَّهُ أَمْراً کانَ مَفْعُولاً وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ﴾^[۱۸۸] متذکر آن شده است. اینکه دو گروه همدیگر را کم می دیدند، شروع جنگ را سبب شده است. به عبارت دیگر، اگر مسلمین سپاه دشمن را بسیار می دیدند ترس و رعب بر آنها چیره می شد و مانع از جنگیدن آنها می شد و همچنین فکر فرار از صحنه جنگ را در سر می پروراندند.

۲-۱-۳-۲-۲- حالات و روحیات مسلمین در جنگ بدر

آیات«۱-۵-۶-۷-۸-۹-۱۷-۱۹»، در رابطه با این موضوع سخن گفته اند.
شأن نزول آیه ۱﴿ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُمْ وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ﴾^[۱۸۹] در روایات^[۱۹۰]، نزاع مسلمین بر سر غنایم جنگ بدر که از جمله انفال محسوب می شود، بیان گردیده است. این حال نزاع و کشمکش و درگیری برای مؤمنینی که در جنگ بدر عنایات بسیاری را از خداوند عالم دیده بودند، جای شگفتی و تعجب دارد. جا داشت که آنها پس از پیروزی باورنکردنی، عنایات و الطاف حضرت حق را یادآور شوند و تحولی معنوی در آنها صورت گرفته باشد نه اینکه بر سر جمع مال دنیا با یکدیگر به نزاع و کشمکش برخیزند!!!
آیه ۵﴿ کَما أَخْرَجَکَ رَبُّکَ مِنْ بَیْتِکَ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ لَکارِهُونَ﴾^[۱۹۱] نیز حال کراهت و نارضایتی برخی از مؤمنان را نشان می دهد. با توجه به اینکه جمله « کَما أَخْرَجَکَ » متعلق به مدلول جمله﴿ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ﴾ است^[۱۹۲]، می توان گفت مؤم
نانی که در پایان جنگ با پیامبر۹بر سر غنایم اعتراض می کردند و تقسیم غنایم طبق نظر ایشان را قبول نداشتند، در ابتدای کار یعنی زمان خروج از مدینه به سمت میدان جنگ نیز حال کراهت داشتند و بر پیامبر۹معترض بودند.

جمع بندی:
در این فصل به چگونگی ارتباط بین PLC‌ های زیمنس از طریق شبکه اترنت و شبکه پروفیباس پرداختیم و پیکربندی این دو شبکه را به لحاظ سخت افزاری توضیح دادیم. همچنین بلوک‌هایی مورد نیاز در برنامه نویسی را معرفی کرده و با بهره گرفتن از آن شبکه اترنت و پروفیباس را شبیه سازی و پیاده سازی نمودیم که در ضمایم این پایان نامه موجود می‌باشد. حال می‌خواهیم در بخش بعدی به بررسی تئوری رفتار زمانی این دو شبکه در انتقال دیتا بپردازیم و در نهایت با نتایج بدست آمده از آزمایش‌های عملی مقایسه و بررسی نماییم.
فصل چهارم
تحلیل تتوری و عملی شبکه‌های صنعتی
(اترنت و پروفیباس)
تحلیل تئوری و عملی شبکه‌های صنعتی
(اترنت و پروفیباس)
مقدمه
برای روشن شدن دلیل نیاز به تحلیل و بررسی زمانی یک پروتکل ارتباطی نظیر اترنت ابتدا به ارائه یک مثال

می‌پردازیم. فرض کنید سه ایستگاه برای انتقال اطلاعات در سایت وجود دارد و یکی از آنها در حال ارسال دیتا به مقصد است و دو ایستگاه دیگر منتطر خالی شدن بستر هستند. به محض اینکه بستر آزاد شد یکی از ایستگاه‌ها به طور تصادفی قادر به فرستادن دیتای خود به مقصد خواهد شد . بنابراین این نوع شبکه، تضمینی به ارسال دیتا از یک ایستگاه در یک زمان خاص به مقصد را نخواهد داشت و مفهوم ارسال اطلاعات به صورت زمان حقیقی از بین خواهد رفت. نقص اترنت باعث شد متخصصان از پروتکل‌های دیگری همچون WorldFIP, Profibus, P Net و غیره در سطح فیلد و کنترل استفاده کنند تا از به موقع رسیدن اطلاعات به سطح مانیتورینگ مطمئن باشند. آنان جهت ارتقاء سرعت این نوع پروتکل‌ها تلاش زیادی کردند اما تا کنون موفق به دست یابی به سرعت اترنت نشده اند و همچنان انتقال دیتا با این پروتکل‌ها با تاخیر چشمگیری همراه است [۹].
لازم به ذکر است زمان-حقیقی بودن یک سیستم به معنای انتقال و دسترسی آنی به اطلاعات نمی‌باشد، بلکه منظور تضمین دسترسی به داده در یک زمان معین یا کمتر از آن می‌باشد. چرا که عملاً در هیچ شبکه ای به دلیل وجود تاخیرات ذاتی سیستم نمیتوان به انتقال آنی اطلاعات رسید، حتی اگر از نور، به عنوان سریع ترین مدیای موجود، استفاده نمود. در واقع هدف اصلی در این پروژه شناخت و مدل سازی زمان تاخیر سیستم و یا به عبارت بهتر قانونمند کردن تاخیر در شبکه اترنت و پروفیباس و محاسبه حداکثر زمان آن و ارائه راهکار جهت کم کردن این زمان می‌باشد. این تاخیر عمدتاً منشاء نرم افزاری داشته و به پروتکل مورد استفاده بستگی دارد. نکته دیگری که در این زمینه می‌توان به آن اشاره نمود این است که طراحی یک سیستم کنترل بر روی یک شبکه با تاخیر بالا ولی با مدل شناخته شده برای تأخیر، مناسب تر از طراحی آن بر روی یک شبکه سریع ولی فاقد تضمین دسترسی به اطلاعات می‌باشد. به عنوان مثال در برخی موارد شبکه زمان حقیقی مانند مدباس^[۶۲] (به عنوان یکی از کندترین پروتکل های صنعتی موجود) در یک بستر RS-485 با نرخ انتقال ۲۴۰۰ b/s بر شبکه اترنت با نرخ انتقال Mb/s ۱۰۰ ترجیح داده می شود؛ چرا که در آن تضمین ارسال، انتقال و دریافت داده در زمان معین موجود می‌باشد، چیزی که در یک شبکه اترنت با تمام ویژگی‌ها و سرعت بالا وجود ندارد [۹].
برای درک بهتر علل موثر در تاخیرات به وجود آمده در شبکه و بهینه نمودن آن، در این بخش با بهره گرفتن از CPU‌ های زیمنس، چندین مدل شبکه ی اترنت و پروفیباس ارائه و به لحاظ تئوری بررسی می‌گردد. سپس هر یک از این مدل‌ها با CPU ها به صورت عملی آزمایش و با نتایج تئوری مقایسه می‌گردد.
محاسبه زمانی ارتباط پروفیباس
همانطور که در بخش‌های قبل ذکر گردید ارتباط پروفیباس بر مبنای ارتباط سریال Half Duplex می‌باشد که از بستر ارتباطی RS-485 جهت ارسال و دریافت اطلاعات استفاده می‌کند. همانطور که می‌دانیم RS-485 از یک زوج سیم جهت ارسال و دریافت بهره می‌برد. لذا در هر لحظه یک وسیله متصل به یک باس RS-485 امکان ارسال داشته و مابقی وسایل فقط شنونده هستند. لذا جهت مدیریت باس معمولا در این سیستم‌ها از یک Master استفاده می‌شود. در سیستم مورد بررسی ما نیز این امر لحاظ گردیده است. دو توپولوژی یک Master و یک Slave و یک Master و دو Slave مورد بررسی قرار گرفته است [۶۳].
شایان ذکر است از آنجا که ارتباط سریال مبتنی بر پروفیباس می‌تواند نرخ‌های ارسال متفاوت داشته باشد در تمامی آزمایش‌ها باس بر روی نرخ Kbps 93.75 تنظیم گردیده است. این فرض می‌تواند بین Kbps 9.6 تا Mbps 12 متغیر باشد که با توجه به سیکل زمانی CPU‌های استفاده شده (۱ ms) در نرخ‌های بالاتر از Kbps 93.75 به دلیل سرعت بالا امکان ثبت وقایع وجود ندارد(درواقع زمان ارسال و دریافت کمتر ازms 1 بوده و CPU قادر به ثبت وقایع نیست)‌ [۶۴].
محاسبه زمانی ارتباط یک Master و یک Slave به لحاظ تئوری
جهت بررسی زمانی ارتباط معمولا از Bus Cycle Time استفاده می‌شود. منظور از Bus Cycle Time مدت زمانی است که اطلاعات بین Master و تمامی Slave‌ ها جابجا می‌گردد. بسته به نوع پروسه مقدار نرخ ارسال و دریافت باید به گونه ای انتخاب شود که Bus Cycle Time کمترین زمان ممکن را داشته باشد. لازم به ذکر است این نرخ تابع شرایط مختلفی نظیر فاصله بین وسایل می‌باشد [۴۱].
شکل ‏۴‑۱ : ساختار Bus Cycle
در هربار ارسال و دریافت اطلاعات به هر Slave، در ابتدا Master بسته اطلاعات خود را روی Bus قرار
می دهد که در اصطلاح به آن تلگرام گفته می‌شود. تلگرام شامل یک بخش Overhead و یک بخش دیتا
می باشد. در موقع ارسال دیتا از Master به Slave تلگرام شامل اطلاعات خروجی‌های Slave نیز می‌باشد. در پاسخ هر Slave بعد از خواندن اطلاعات یک تلگرام به Master ارسال می کند که این بسته نیز شامل Overhead و اطلاعات ورودی‌ها می‌باشد. به این ترتیب تمامی اطلاعاتی که می‌بایست بین Master و Slave جابجا شود تبادل شده و Master سراغ Slave بعدی می‌رود [۲].
شکل ‏۴‑۲: ساختار انتقال اطلاعات در پروفیباس
Bus Cycle Time به موارد زیر وابسته می‌باشد:
تعداد Slave ها
نرخ ارسال ( Transmission rate ) یا Baud Rate
حجم اطلاعات (ورودی و خروجی ها) [۴۱]
مقدار دقیق Bus Cycle Time معمولا توسط سازنده تجهیزات محاسبه می‌گردد. زیرا Overhead دیتای انتقالی معمولا شامل زمان‌هایی نظیر زمان انتظار Slave‌ها می‌باشد که از مشخصه‌ های فیزیکی دستگاه ها بوده و در اختیار سازنده است و قابل تغییر نمی باشد. حال به محاسبه ی زمان از نظر تئوری می‌پردازیم.
تعداد بیت‌های انتقال عبارتند از:
Header Byte Length + output data (From Master to Slave)
Header Byte Length+ input data (From Slave to Master)
T_SDR: Slave Reaction Time
T_SYNC: Sync Time
Ti_d1: Initiator Time
:T_SDR مدت زمانی است که یک Slave یک پیغام را دریافت و آنالیز و پاسخ می‌دهد و معمولا هر سازنده یک مقدارMin و Max را برای این منظور ارائه می‌دهد که بین ۱۱Bit تا ۲۵۵Bit می‌باشد.
T_{SYNC :} حداقل زمانی است که Slave بعد از یک درخواست نیاز دارد تا بتواند درخواست بعدی را بپذیرد (idle state ) . برای Profibus-DP این مقدار ۳۳TBit می‌باشد.
T_id1: مقدار زمان لازم بین دو تلگرام می‌باشد یعنی بعد از دریافت آخرین بیت از آخرین بایت تلگرام این مدت می‌بایست طی شود تا تلگرام جدید شروع شود. این زمان حداقل اندازه T_Sync بوده که تعدادی بیت جهت بالا بردن صحت ارسال (T_SM: Safety Margine) به آن اضافه می‌شود.
حال برای محاسبه زمان ابتدا به محاسبه طول Head می‌پردازیم. همانطور که پیشتر اشاره شد فریم پروفیباس متشکل از Header + Data + Trailer می‌باشد که ساختار توسعه یافته آن به صورت کلی به شکل زیر می‌باشد [۴۱].

منبع: محاسبات تحقیق

• • با حرکت از سیستم ارز میخکوب شده نرم به سمت سیستم ارزی شناور، واکنش مثبت تولید نسبت به شوک قیمت نفت کاهش می­یابد (واکنش تولید نسبت به شوک قیمت نفت در سیستم ارزی میخکوب نرم، سیستم ارزی میانه و سیستم ارزی شناور به ترتیب ۲۲/۰، ۱۸/۰ و ۱۴/۰ می­باشد).

نمودار ۵- ۱۱. مقایسه واکنش تولید نسبت به شوک مثبت قیمت نفت در سناریوهای پیشنهادی
منبع: محاسبات تحقیق

• • با حرکت از سیستم ارز میخکوب شده نرم به سمت سیستم ارزی شناور، واکنش منفی صادرات کالاها و خدمات نسبت به شوک قیمت نفت افزایش می­یابد (واکنش صادرات کالاها و خدمات نسبت به شوک قیمت نفت در سیستم ارزی میخکوب نرم، سیستم ارزی میانه و سیستم ارزی شناور به ترتیب ۴۸/۰-، ۸۶/۰- و ۲۳/۱- می­باشد).

نمودار ۵- ۱۲. مقایسه واکنش صادرات کالاها و خدمات نسبت به شوک مثبت قیمت نفت در سناریوهای پیشنهادی
منبع: محاسبات تحقیق

• • با حرکت از سیستم ارز میخکوب شده نرم به سمت سیستم ارزی شناور، واکنش منفی نرخ ارز حقیقی نسبت به شوک قیمت نفت افزایش می­یابد (واکنش نرخ ارز حقیقی نسبت به شوک قیمت نفت در سیستم ارزی میخکوب نرم، سیستم ارزی میانه و سیستم ارزی شناور به ترتیب ۰۰۹/۰-، ۰۱۶/۰- و ۰۲۳/۰- می­باشد).

نمودار ۵- ۱۳. مقایسه واکنش نرخ ارز حقیقی نسبت به شوک مثبت قیمت نفت در سناریوهای پیشنهادی
منبع: محاسبات تحقیق
در سیستم ارزی میخکوب نرم زمانی که درآمدهای ارزی نفتی و به تبع آن عرضه در بازار ارز به دنبال وقوع شوک مثبت قیمت نفت افزایش می­یابد، پول ملی تقویت می­ شود و بانک مرکزی برای ثابت نگه داشتن نرخ ارز مجبور است با جمع کردن اضافه ارز در بازار، ریال به بازار تزریق کند که موجبات افزایش تورم و نقدینگی را فرآهم می­ کند. ضمناً با جمع­آوری اضافه عرضه ارز باعث افزایش دارایی­ های خارجی بانک مرکزی می­ شود.

از طرفی در سیستم نرخ ارز شناور با افزایش قیمت نفت و درآمدهای نفتی، عرضه ارز (در جریان تبدیل دلارهای نفتی به پول داخلی) در بازار افزایش یافته و پول ملی تقویت می­ شود که در این حالت کاهش نرخ ارز حقیقی نسبت به حالت­های قبلی بیشتر می­باشد.
با توجه به سناریوهای فوق ملاحظه می­ شود که با شوک مثبت قیمت نفت در تمامی نظام­های ارزی، نرخ ارز حقیقی کاهش می­یابد یا به عبارت دیگر ارزش پول ملی افزایش می­یابد. با توجه به اینکه نرخ ارز حقیقی معیاری برای رقابت­پذیری می­باشد، لذا قدرت رقابت­پذیری از بین می­رود. گرچه قدرت رقابت­پذیری در نظام­های مختلف ارزی، شدت و ضعف دارد، اما آنچه که مشهود است این است که در اقتصادهای نفتی از جمله اقتصاد صادرکننده نفتی ایران با بروز شوک مثبت قیمت نفت، قدرت رقابت­پذیری کاهش می­یابد. نمودارهای مربوط به صادرات کالاها و خدمات و همچنین تولید کل نیز تایید کننده این موضوع می­باشد.
۵-۸- خلاصه و جمع­بندی
این فصل از تحقیق به معرفی مدل DSGE طراحی شده به تفصیل اجزای و بخش­های مختلف شامل بخش­های خانوار، بنگاه، دولت و بانک مرکزی و بخش خارجی پرداخته شد. در ادامه پس از استخراج شروط مرتبه اول، مدل به صورت لگاریتمی-خطی درآمد. در ادامه فصل پارامترهای مدل به روش کالیبراسیون محاسبه شدند و بر اساس مقادیر پارامترهای مدل، مقادیر ایستای بلندمدت متغیرها استخراج گردید.
در ادامه ضمن شبیه­سازی مسیر متغیرهای درون‌زای مدل در چهار سناریو پیشنهادی، با بهره گرفتن از چندین گشتاور دقت مدل در برازش رفتار واقعی متغیرهای کلان اقتصادی ایران مورد سنجش قرار گرفت. نتایج نشان داد که مدل از عملکرد قابل قبولی برخوردار است و با واقعیت­های اقتصاد ایران سازگار است؛ در ادامه جهت بررسی تأثیر شوک­های قیمت نفت و همچنین شوک­های مارک آپ قیمت کالاهای داخلی و صادراتی از توابع ضربه-واکنش بهره گرفته شد.
در ادامه نتایج حاصل از توابع ضربه-واکنش برای چهار سناریو پیشنهادی شامل هدف­گذاری تورم، سیستم­ ارزی میخکوب شده نرم، سیستم ارزی میانه و سیستم ارزی شناور در نتیجه بروز شوک مثبت قیمت نفت مورد مقایسه قرار گرفت.
نتایج حاصل از شبیه­سازی در سناریوهای مختلف ارزی نشان داد که در تمامی سناریوهای پیشنهادی با بروز شوک مثبت قیمت نفت، نرخ ارز حقیقی کاهش و قدرت رقابت­پذیری اقتصاد تضعیف می­ شود؛ به عبارت دیگر قاعده­های پولی انتخابی فارغ از نوع نظام ارزی منجر به از دست رفتن رقابت اقتصادی می­ شود؛ علی رغم اینکه در نظام­های مختلف شدت و ضعف دارد. با بررسی نتایج بدست آمده پیشنهاد می­گردد که درآمدهای حاصل از صادرات نفت وارد سیستم اقتصادی نشود و وارد صندوق ثروت حکومتی^[۳۰۸] یا همان صندوق توسعه ملی شود. از مهمترین کارکردهای صندوق توسعه ملی محافظت در برابر نوسانات شدید قیمت نفت و کمک به توسعه اقتصادی از طریق تامین سرمایه ­گذاری در زیرساخت­هایی که نیاز به سرمایه ثابت بالایی دارند. طراحی مناسب صندوق­های توسعه ملی و مدیریت صحیح آن به کشورها کمک می­ کند که از بی­ثباتی اقتصاد کلان جلوگیری کنند.

1. 1. فصل ششم

1. 1. تخمین مدل DSGE برای اقتصاد ایران با بهره گرفتن از روش بیزین

۶-۱- مقدمه
در مرحله آماده ­سازی داده ­ها باید بین متغیرهای استفاده شده در مدل و متغیرهایی که در عالم واقع توسط داده ­ها اندازه گرفته می­شوند، مطابقت وجود داشته باشد. به عنوان مثال اگر مدل مورد بررسی یک مدل ادوار تجاری حقیقی باشد که در آن دولت حضور ندارد، در این صورت درست نیست برای اطلاعات مربوط به تولید مدل به تولید ناخالص ملی گزارش شده در حساب­های ملی مراجعه نمود چرا که در این داده ­ها بخش دولتی نیز حضور دارد.
در مرحله آماده ­سازی داده ­ها ابتداً اجزایی از داده ­ها که در مدل حضور ندارند تا حد امکان از آن‌ها خارج می­ شود و سپس با بهره گرفتن از فیلتر هودریک پرسکات جز روند از داده ­ها جدا می­ شود و تحلیل­ها بر روی جز ادواری صورت می­گیرد. سپس با بهره گرفتن از تکنیک­های اقتصادسنجی از جمله بیزین مدل ارائه شده مورد بررسی تجربی قرار می­گیرد.
در این فصل مدل DSGE طراحی شده برای اقتصاد ایران با بهره گرفتن از روش بیزین برآورد خواهد شد.
ابتداً روش­شناسی تخمین بیزین مورد بررسی قرار می­گیرد، سپس داده ­ها و توزیع­های پیشین معرفی خواهند شد. در بخش بعدی نتایج تجربی گزارش شده است. قسمت آخر این فصل به خلاصه و نتیجه ­گیری اختصاص دارد.
۶-۲- روش­شناسی تخمین بیزین
۶-۲-۱- اقتصادسنجی بیزین
در کار فوق استنباط آماری برای پارامترهای مدل DSGE به وسیله روش­های بیزین انجام شده است. روش آماری بیزین اخیراً محبوبیت زیادی را در مدل­سازی اقتصاد کلان کاربردی پیدا کرده است. به منظور بررسی مبانی نظری و روش­های تحلیلی بیزین در مدل­ DSGE به آن و اسچورفهاید (۲۰۰۷)^[۳۰۹] مراجعه شود. در این بخش مراحل اصلی استنباط آماری بیزین برای مدل­ DSGE مورد بررسی قرار می­گیرد.
در مقایسه با رویکرد سنتی برای تخمین و آزمون­های آماری (که تحت عنوان آمار تکراری^[۳۱۰] یا آمار مبتنی بر تفسیر فراوانی از احتمال شناخته می­ شود: در این رویکرد استنباط بر اساس نمونه گیری تکراری مبنای کار می­باشد و مدل صحیح شامل مجموعه ­ای از پارامترهای ناشناخته اما ثابت می­باشد)، آمار بیزین پارامترها را ساختارهای ذهنی محقق در نظر می­گیرد^[۳۱۱].
آمار بیزین بر اساس ترکیب پیشین­ها (در مورد پارامترهای مدل) با تابع راستنمایی و با بهره گرفتن از داده ­های واقعی بنا نهاده شده است. تابع راستنمایی پنجره­ای را برای بررسی جهان واقعی ارائه می­ کند^[۳۱۲]. آمارهای بیزین از فروض مربوط به نمونه گیری­های تکراری و فرآیندهای تولید داده بر اساس یک مجموعه ثابت از پارامترهای معلوم فاصله زیادی دارد، یعنی دو فرضی که برای رویکرد سنتی بسیار مهم هستند. رویکرد بیزین برای تخمین آماری علوم قابل مشاهده از قبیل علم اقتصاد بسیار مناسب است در حالی که روش سنتی برای علوم آزمایشگاهی مناسب است.
آمارهای بیزین به عنوان فرآیندهای یادگیری شناخته می­شوند که در آن داده ­های قابل مشاهده­  به منظور محاسبه توزیع­ پسین  و با فرض داشتن تابع راستنمایی  و توزیع پیشین  مورد استفاده قرار می­گیرد (  یک بردار  بعدی از پارامترهای مدل می­باشد). فرایند یادگیری بر اساس تئوری بیز به صورت زیر می­باشد:
(۶-۱)
به منظور استنباط توزیع پسین، عبارت  به عنوان یک مقدار ثابت نرمال شده در نظر گرفته می­ شود. هدف اصلی از استنباط بیزین محاسبه پارامترهای  مربوط به تابع توزیع پسین  با بهره گرفتن از اطلاعات در دسترس  می­باشد. تابع توزیع پسین به منظور استنباط­ فاصله­ای و نقطه­ای در مورد  مورد استفاده قرار می­گیرد.
به عنوان مثال می­توان  را توزیع بتا (  ) در نظر گرفت. با توجه به اینکه  می­باشد؛ لذا می­توان گفت که توزیع بتا مثبت و محدود است. همچنین می­توان توزیع بتا را به صورت زیر نمایش داد:

که در آن  میانگین،  واریانس،  حد پایین و  حد بالا می­باشد؛ که در اینجا حد پایین صفر و حد بالا یک می­باشد؛ به عبارت دیگر  باید ما را به توزیعی برساند که اولاً محدود باشد و ثانیاً مثبت باشد؛ لذا تابع راستنمایی با تابع چگالی پیشین با هم ترکیب می­شوند و احتمال اینکه  اتفاق بیفتد به شرط اینکه قبلاً  رخ داده باشد، بدست می ­آید که همان تابع چگالی پسین می­باشد؛ بنابراین ملاحظه می­ شود که از اطلاعات حداکثر استفاده شده است.
بنابراین بیزین ترکیب اطلاعات اولیه و تابع راستنمایی است. اگر فرض شود که هیچ اطلاعاتی نداریم یعنی تابع چگالی پیشین برای مقادیر مختلف پارامترها احتمال یکسانی را ارائه کند، در این حالت توزیع مورد نظر یکنواخت است. می­توان نشان داد که ترکیب هر توزیع با توزیع یکنواخت همان توزیع می­ شود. به عنوان مثال با ترکیب توزیع بتا با توزیع یکنواخت، توزیع بتا بدست می ­آید. در واقع توزیع یکنواخت مثل عدد ثابت عمل می­ کند؛ بنابراین می­توان گفت که زمانی که اطلاعات اولیه صفر است، بیزین تبدیل به حداکثر راستنمایی می­ شود لذا حداکثر راستنمایی حالت خاصی از بیزین است.
حال اگر فرض شود که اطلاعات کاملاً دقیق باشد، یعنی اطلاعات داخل  کامل باشد، در این حالت می­توان نشان داد که تابع راستنمایی هیچ نقشی ندارد و از داده ­ها چیزی استخراج نمی­ شود. در این حالت بیزین تبدیل به کالیبره می­ شود.
در ادامه یک بررسی کلی از مراحلی که ساختار تابع راستنمایی برای مدل DSGE را در بر می­گیرد، صورت گرفته است.
این مراحل برای مدل­ چرخه‌های تجاری حقیقی و تقریب لگاریتم خطی یا تقریب خطی مرتبه اول در اطراف شرایط تعادل پویای اقتصاد نیز درست می­باشد.
ارزیابی تابع راستنمایی برای هر مقدار معین  و  سه مرحله زیر را در بر می‌گیرد.
اولین مرحله نوشتن مدل اقتصاد کلان تئوریک به عنوان سیستمی از معادلات انتظاری و غیر انتظاری خطی از جمله فرآیندهای تصادفی برون­زا می­باشد. با فرض بر اینکه  یک بردار  از شوک­های ساختاری برون­زا،  یک بردار  از متغیرهای درون­زا و  نیز دلالت بر بردار  دیگری از متغیرهای درون­زای مدل داشته باشد، مدل DSGE در فرم خطی به صورت زیر نوشته می­ شود:
(۶-۲)

که در آن  یک بردار  از نوآوری‌های تکنولوژیکی می­باشد، یعنی  و ماتریس واریانس-کوواریانس آن برابر با  می­باشد. بردار پارامترهای مدل (  ) در داخل ماتریس­های  تا  مطابق با مدل تئوریک (۶-۲) قرار دارد.
در مرحله دوم ارزیابی تابع راستنمایی، بایستی سیستم خطی مجموعه معادلات (۶-۲) حل شود. با بهره گرفتن از روش ضرایب نامعین، راه حل زیر برای سیستم (۶-۲) بدست می ­آید:
(۶-۳)

که در آن ماتریس­های  تا  (در مجموعه معادلات ۶-۳) تصویر ماتریس­های  تا  (در مجموعه معادلات ۶-۲) می­باشند و بنابراین توابعی از بردار پارامترهای مدل (  ) می­باشند.