بحث و نتیجه گیری
جنس آویشن یکی از جنس‌های خانواده نعناع است که در زیر خانواده Nepetoideae قرار دارد و از نظر فیلوژنی با جنس‌هایOriganum , و Micromeria قرابت و خویشاوندی دارد، مبدأ پیدایش این جنس دوران سوم زمین شناسی است و در فلور خشکی پسند این دوره آثار آن را یافته‌اند و به دنبال توسعه مناطق خشک بخصوص در دوره پلیوسن و بعد از آن تا به امروز تکامل جنس صورت گرفته است(مورالس^[۹۷]،۲۰۰۲).
اسانس‌های گیاهی از مهم‌ترین نگهدارنده‌های طبیعی محسوب می‌شوند. این مواد از اندام‌های مختلف گیاهان نظیر دانه، ریشه، جوانه، پوست، شاخه، برگ ،غنچه و گل بدست می‌آیند. اسانس‌های گیاهی را روغن‌های اتری یا فرار نیز می‌گویند. روش تقطیر با بخار داغ ^[۹۸]معمول‌ترین روش تجارتی جهت تهیه این اسانس‌ها است. حدود ۳۰۰ نوع اسانس گیاهی شناخته شده وجود دارد که تقریباً ۳۰ نوع از آن‌ها اهمیت تجارتی دارند، به‌طور معمول به منظور ایجاد عطر و طعم در مواد غذایی استفاده می‌شوند(بارت^[۹۹]، ۲۰۰۴).
اسانس‌ها می‌توانند بیش از ۶۰ نوع ترکیب داشته باشند. ترکیب‌های اصلی ممکن است تا ۸۵ درصد اسانس را تشکیل دهند. نتیجه بعضی از بررسی‌ها نشانگر این موضوع است که اثرات آنتی باکتریال اسانس‌ها به صورت کامل نسبت به اثرات تک تک اجزاء بیشتر است(بارت، ۲۰۰۴).
ترکیب‌های اسانس‌های به دست آمده از یک گونه خاص گیاهی بر اساس جغرافیای منطقه، فصل برداشت، سن‌گیاه، عملیات کشاورزی، فاصله بین گیاهان کاشته شده و مرحله رشد گیاه متفاوت است. برای مثال اسانس به‌دست آمده از گیاهان جوان به‌مراتب بیشتر از گیاه مسن است.

همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که در آویشن حداکثر میزان تیمول در شروع گل‌دهی، بوده است به طور کلی اسانس در گیاه در طی گل‌دهی و یا بلافاصله پس از گل‌دهی دارای قویترین فعالیت ضدمیکروبی است (آخوندزاده و همکاران، ۱۳۸۶(. حتی ترکیبات اسانس به‌دست آمده از بخش‌های مختلف یک گیاه خاص نیز می‌تواند به طور قابل ملاحظه‌ای متفاوت باشد(بانی و همکاران^[۱۰۰]، ۲۰۰۴).
با توجه به مطالب فوق و تغییر در کمیت و کیفیت اسانس‌های گونه‌ آویشن شیرازی و با توجه به شرایط اقلیمی، شرایط رشد و مراحل و زمان برداشت، در این پژوهش سعی بر آن شد که اسانس گونه آویشن شیرازی در سه مرحله رویشی در منطقه قرق از لحاظ کمیت و کیفیت اسانس با یکدیگر مقایسه شوند.
۵-۱- آنالیز اسانس
۵-۱-۱- آنالیز اسانس آویشن شیرازی در مرحله قبل از گلدهی در منطقه قرق
در این پژوهش از آنالیز اسانس گیاه آویشن شیرازی در مرحله قبل از گلدهی چهل و هفت ترکیب شناسایی شد (جدول ۴-۱) که در مجموع (۹۷/۹۹%) اسانس را تشکیل دادند. درصد اسانس برای آویشن (۱۷/۲%) وزن خشک گیاه بدست آمد.
از ترکیبات عمده اسانس آویشن شیرازی در مرحله قبل از گلدهی می‌توان به مونوترپن‌های تک حلقه‌ای همچون؛ (کارواکرول، تیمول، پی‌سیامین و گاماترپینن)، مونوترپن دوحلقه‌ای (بورنئول) و سزکوئی‌ترپن‌ (بیسابیلون) اشاره کرد.
تیمول به میزان (۸۶/۳۰%)، یک ترکیب منوترپرن فنلی است که فرمول بسته آن C₁₀H₁₄O می‌باشد و با نام ۲- ایزوپروپیل-۵-متیل فنل نیز نامیده می‌شود، به صورت ماده بیرنگ کریستالی استخراج می‌گردد. نقطه ذوب آن حدود ۵۱ درجه سانتی‌گراد است و عطر مطبوع و تندی دارد و به مقدار خیلی کم محلول در آب است ولی به مقدار خیلی زیادی در الکل و سایر حلال‌های ارگانیک حل می‌شود. به نام‌های هیدروکسی سیمین و یا ایزوپروپیل اِم کروزول نیز نامیده می‌شود.
کارواکرول به میزان (۱۶/۲۹%) یک ترکیب فنلی منوترپنوئیدی است با فرمول بسته C₆HCH₂(OH)(C₃H₇ مایعی بی‌رنگ یا مایل به زرد که نقطه ذوب، صفر تا یک درجه سانتی‌گراد و نقطه جوش ۲۳۷-۲۳۶ درجه‌سانتی‌گراد دارد. غیرمحلول در آب و محلول در الکل و اتر، دارای بوی تند و گرم و به طور طبیعی در گیاهان تیره نعناع از جمله مرزنجوش، آویشن، آویشن شیرازی و مرزه وجود دارد(آستاگالن وهمکاران^[۱۰۱]، ۱۹۸۷).
پارا-‌سیمین به میزان (۶۳/۶%)، یک ترکیب هیدورکربنی منوترپنوئیدی است که در ساختمان آن یک حلقه بنزن است که به‌طور موازی جانشینی عوامل متیل و ایزوپروپیل را دارد. سیمین در اسانس تعدادی از گیاهان از جمله آویشن، مرزه و زیره وجود دارد. فرمول بسته آن C₁₀H₁₄ است.
گاما-ترپینن به میزان (۱۴/۴%)، یک ترکیب منوترپن تک حلقه‌ای است، ترپینن با فرمول بسته C₁₀H₁₆، دارای سه ایزومر آلفا، بتا و گاما، است که براساس جایگاه باند دوگانه کربن_کربن، تشکیل می‌شود. این ترکیب غالب اسانس موجود در میوه مرکبات است. دارای عطر لیمو است و دارای طعم نسبتاً تلخ است. یکی از ترکیب‌های مهمی است که برای طعم دادن به غذاها، و در صابون‌ها، مواد آرایشی، داروها، تنباکو، شیرینی‌پزی و صنعت عطرسازی کاربرد دارد. ترپینن‌ها از جمله (آلفا و گاما ترپینن) منوترپن‌هایی هستند که بر روی استیل کولین استرآز اثر مهارکنندگی دارند.
ترکیبات شیمیایی اسانس آویشن شیرازی در مرحله قبل از گلدهی در منطقه آزاد استهبان توسط طالبی‌زاده و همکاران (۱۳۹۰) بررسی شد نتایج حاکی از آن بود که درصد ترکیبات آویشن در این منطقه ۳۷/۲ درصد و اصلی‌ترین ترکیبات منوترپن‌های حلقوی بودند. نتایج پژوهش حاضر با پژوهش طالبی‌زاده عمده هم‌خوانی دارد.
ترکیبات شیمیایی اسانس آویشن ترانس کاسپیکوس بومی خراسان (Thymus transcaspicus Klokov) توسط تبریزی و همکاران (۲۰۱۰) در رویشگاه‌های مختلف استان بررسی شد، نتایج حاکی از آن بود که این گونه دارای ۳/۲-۲/۱% اسانس بود، عمده‌ترین ترکیبات: تیمول (۴/۵۶) %، گاماترپینن (۷/)%، کارواکرول (۷/۷) %، بورنئول (۱/۷) %، پی‌سیامین (۳/۶) % بود. غلظت تیمول با میزان سدیم، پتاسیم، منیزیم و کادمیم خاک ارتباط مستقیم دارد. درصد اسانس مورد پژوهش تبریزی و همکاران با درصد ترکیبات اسانس بدست آمده مشابهت دارد واز لحاظ این‌که بالاترین ترکیب به تیمول تعلق دارد با پژوهش حاضر هم‌خوانی دارد. میزان تفاوت در درصد ترکیبات به علت تفاوت در شرایط جغرافیایی رویش و نوع گونه می‌باشد.
مشاک و همکاران (۱۳۸۷) بیان داشتند در اسانس آویشن شیرازی، کارواکرول (۱۲/۷۱درصد) بیشترین ترکیب موجود در اسانس است. سایر ترکیب‌های اسانس عبارت بود از گاماترپینن(۳۴/۷ درصد)، آلفاپینن(۲۶/۴ درصد)، اکالیپتول(۳۷/۳ درصد)، گلوبولول(۳۲/۲درصد)، بتا میرسین(۸۵/ درصد)، لینالئول(۶۸/درصد)، تیمول متیل اتر ( ۴۷/درصد) و سایر ترکیبات فرعی. نتایج پژوهش مشاک از لحاظ نوع ترکیبات با پژوهش حاضر هم‌خوانی دارد اما از لحاظ درصد ترکیبات با پژوهش حاضر تفاوت زیادی دارد که این تفاوت می‌تواند به دلیل شرایط اکولوژیک و اکوتیپ‌های متفاوت باشد.
۵-۱-۲- آنالیز اسانس آویشن شیرازی در مرحله گلدهی در منطقه قرق
از آنالیز اسانس گیاه آویشن شیرازی در مرحله گلدهی چهل و شش ترکیب شناسایی شد (جدول ۴-۲) که در مجموع (۹۸/۹۹)% اسانس را تشکیل دادند. عمده‌ترین اجزاء تشکیل دهنده اسانس آویشن شیرازی در مرحله گلدهی شامل مونوترپن‌های تک حلقه‌ای (تیمول، پی‌سیامین، کارواکرول، آلفاترپینن) مونوترپن غیرحلقه‌ای (لینالول) و سزکوئی‌ترپن (E کاریوفیلن) می‌باشد: تیمول به میزان (۶۲/۳۶%)، کارواکرول (۴۱/۱۷%)، پی‌سیامین (۲/۱۰%)، ، E-کاریوفیلن (۹۲/۳%) و آلفا-پینن (۲۹/۲%) به‌دست آمد. درصد اسانس آویشن شیرازی در مرحله گلدهی ۲۶/۲% وزن خشک گیاه تعیین شد.
ترکیبات شیمیایی اسانس آویشن شیرازی در مرحله گلدهی در منطقه آزاد استهبان توسط طالبی‌زاده و همکاران (۱۳۹۰) بررسی شد نتایج حاکی از آن بود که درصد ترکیبات آویشن در این منطقه ۸۲/۳ درصد و اصلی‌ترین ترکیبات منوترپن‌های حلقوی بودند. نتایج پژوهش حاضر با پژوهش طالبی‌زاده هم‌خوانی دارد.
نیک‌آور و همکاران (۲۰۰۵)، روغن‌های فرار به دست آمده از بخش‌های هوایی دو گونه Thymus daenensis و Thymus kotschyanus آنالیز گردید. بیست و شش ترکیب در اسانس Thymus daenensis تعیین شد که ترکیب‌های عمده آن شامل تیمول (۷/۷۴) %، پارا-سیمین (۵/۶)% ، بتا-کاریوفیلن (۸/۳ %) و متیل‌کارواکرول (۶/۳ %) بود. این درصد از ترکیبات اسانس گزارش شده توسط نیک‌آور و همکاران، تفاوت زیادی با درصد ترکیبات اسانس بدست آمده در پژوهش حاضر دارد اما از لحاظ نوع ترکیبات هم‌خوانی دارد که این تفاوت می‌تواند ناشی از نوع گونه باشد.
عمده‌ترین ترکیبات دنایی در مرحله گلدهی: تیمول (۸۶/۷۳) %، کاریوفیلن (۵۵/۵) %، گاماترپینن (۰۳/۵) %، پی سیامین (۹۲/۳) % و کارواکرول (۹۲/۲) % بود (خورشیدی و همکاران، ۲۰۱۱). نتایج پژوهش انجام شده با نتایج پژوهش خورشیدی در زمینه نوع ترکیبات مشابه می‌باشد.
هدف از پژوهش امیری(۱۳۸۷) شناسایی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس گیاه(Ziziphora clinopodioides Lam ) در مرحله قبل از گلدهی و مقایسه آن با مرحله گلدهی در لرستان بود. ترکیب‌های عمده اسانس گیاه را: پولگون(۱/۳۰)%، تیمول(۳/۲۱)%، پارا-منتا-۳ان ۸ اُل(۹/۱۲)%، پیپریتنون(۳/۹)%، و ۱و۸ سینئول(۱/۴) % بیان داشت. نتایج پژوهش امیری با پژوهش حاضر در زمینه ترکیبات عمده هم‌خوانی چندانی ندارد.
اسانس سرشاخه‌های Z. Tenuior در مرحله گلدهی مورد بررسی قرار گرفت. از ۸/۹۹ درصد کل ترکیب استخراج شده ۴۴ ترکیب شناسایی شد که مهم‌ترین ترکیبات استخراج شده اسانس ۲/۱۶ درصد آلفاترپینئول، ۴/۱۰ درصد تیمول و ۲/۵ درصد گرانیل استات بودند (محبوبی و همکاران، ۲۰۱۲). درصد ترکیبات نتایج پژوهش محبوبی با درصد بدست آمده از پژوهش در مرحله گلدهی هم‌خوانی دارد اما درصد و ترکیبات عمده هم‌خوانی ندارد.
۵-۱-۳- آنالیز اسانس آویشن شیرازی در مرحله تشکیل بذر در منطقه قرق
از آنالیز اسانس گیاه آویشن شیرازی در مرحله تشکیل بذر چهل و پنج ترکیب شناسایی شد (جدول ۴-۳) که در مجموع (۹۵/۹۹) % اسانس را تشکیل دادند. عمده‌ترین اجزاء تشکیل دهنده اسانس آویشن شیرازی در مرحله تشکیل بذر شامل مونوترپن‌های تک حلقه‌ای: تیمول (۸۲/۴۱%)، پی‌سیامین (۶۱/۱۳)%، کارواکرول (۷/۱۰)%، گاماترپینن(۰۷/۶ %)، آلفا پینن(۱۶/۲ %) و آلفا ترپینن(۰۷/۲ %)، بدست آمد. درصد اسانس آویشن شیرازی در مرحله تشکیل بذر ۳۶/۱% وزن خشک گیاه تعیین شد.
ترکیبات شیمیایی اسانس آویشن شیرازی در مرحله تشکیل بذر در منطقه آزاد استهبان توسط طالبی‌زاده و همکاران (۱۳۹۰) بررسی شد نتایج حاکی از آن بود که درصد ترکیبات آویشن در این منطقه ۷/۲ درصد و اصلی‌ترین ترکیبات منوترپن‌های حلقوی بودند. نتایج پژوهش حاضر با پژوهش طالبی‌زاده در زمینه ترکیب‌های عمده و درصد ترکیبات هم‌خوانی دارد.
سفیدکن‌ و رحیمی‌بیدگلی (۱۳۸۱)، ترکیب‌های عمده اسانس گیاه T. Kotschyanus را تیمول (۹۲/۲۶-۵۱/۷) %، کارواکرول (۷۴/۴۰-۲۳/۶۱) % و گاماترپینن (۲۸/۷-۰۶/۵) %، گزارش نمودند، نوع ترکیبات بدست آمده از پژوهش سفیدکن و همکاران با پژوهش حاضر مطابقت دارد.