کلیات پژ 

۱-۱- مقدمه

 

مطمئناً ایجاد یک جامعه ایده آل اسلامی یکی از آرزوهای هر مسلمانی است؛ ایجاد جامعه ای که از همه ابعاد علمی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و غیره دقیقاً مطابق با اصول و قواعد اسلامی بوده و در آن عدالت اسلامی بین اقشار مختلف جامعه کاملاً برقرار باشد. یکی از مهمترین ابعاد عدالت گستری بعد اقتصادی آن است که حتی می‌تواند بسیاری از ابعاد دیگر را تحت پوشش قرار دهد.

ایجاد یک اقتصاد اسلامی که از آن می توان به عنوان مکتب اقتصاد اسلامی نام برد می‏تواند به شکل متوازن، سهم قابل توجهی بین اقشار مختلف جامعه با توجه به میزان فعالیت های آن ها داشته باشد. در این ساختار بانک ها و بورس نقش بسزایی ایفا می‏ کنند (نجفی، ۱۳۸۵).

 

‌بنابرین‏ گسترش و اسلامی سازی بانک ها و بازار بورس از اقداماتی است که باید در هر جامعه اسلامی انجام شود تا درامدهای حاصله از نظر شرع مقدس مشروع باشد. برای این که یک محصول مالی یا بانکی، در زمره محصولات مالی و بانکی اسلامی قرار گیرد، بایستی دو شرط اصلی را محقق سازد: نباید متضمن دریافت یا پرداخت ربا باشد و نباید از سرمایه های جمع‌ آوری شده در فعالیت های نامشروع استفاده شود. یکی از ابزارهایی که دو شرط فوق به ویژه شرط اول را محقق می‌سازد و استفاده از آن حتی در کشور های غیر اسلامی رو به افزایش است، اوراق قرضه اسلامی (صکوک) می‌باشد.

 

۱-۲- بیان مسئله

 

مسلماًً توسعه زیرساخت های بازار سرمایه اسلامی و نهادهای زیربنایی امری الزامی بوده و به منظور جلب بیشتر سرمایه ها لازم است قوانین و مقررات با در نظر گرفتن شرایط خاص و متفاوت کشورهای اسلامی و غیر اسلامی تدوین شود. از طرفی بارزترین ابزار تامین مالی در بازار سرمایه اسلامی صکوک است که خود انواع گوناگون دارد و الگوهای جدید صکوک دائماً به بازارهای مالی کشورهای اسلامی و غیر اسلامی وارد می شود. از طرفی نیز توسعه و رونق بازارهای مالی در گرو توانایی این بازارها در جذب منابع سرمایه گذاران مختلف و انتقال بهینه این منابع به دست متقاضیان آن ها ‌می‌باشد تا ‌به این ترتیب در کنار برآوردن انتظارات هر دو گروه، به رشد اقتصادی در جامعه نیز کمک شود. طی سال های اخیر رشد فزاینده حجم معاملات و فعالیت­های کسب و کار نیاز به ایجاد روشی برای تامین مالی منطبق با احکام اسلامی را تشدید ‌کرده‌است. لذا مسئله اصلی این پژوهش این است که آیا می توان از ابزار مالی صکوک به عنوان جایگزینی مناسب برای تسهیلات بانکی استفاده کرد؟ و این که ابزار مالی صکوک تا چه اندازه می ­تواند به عنوان یک ابزار جدید در محیط اقتصادی ایران موفق باشد؟ در این راستا علاوه بر تحلیل تمامی انواع اوراق صکوک، به صورت کامل، صکوک اجاره به عنوان یک ابزار کارامد در ایران مورد بررسی و تحلیل کامل قرار می‌گیرد.

 

۱-۳- سوالات پژوهش

 

۱-۳-۱- سوالات اصلی پژوهش

 

1. آیا ابزار مالی صکوک می‌تواند قابلیت اجرایی موفقی را در محیط اقتصادی کشور داشته باشد؟

۱-۳-۲) سوالات فرعی پژوهش

 

1. 1. آیا انواع صکوک مطابق با قانون بانکداری بدون ربا می‌باشد؟

 

1. 1. آیا اوراق صکوک از نظر اقتصادی کارا می‌باشند؟

 

1. آیا اوراق صکوک مورد توجه مردم، بانک ها و بنگاه های اقتصادی قرار گرفته و می‏ گیرد؟

با توجه به اینکه اجرای عملیات اوراق صکوک اجاره در حال حاضر در کشور مطرح است، لذا محور اصلی سوالات فوق بر صکوک اجاره قرار دارد.

 

۱-۴- اهمیت و ضرورت پژوهش

 

بازار پول و سرمایه ایران در زمینه توسعه ابزارهای مالی مختلف اسلامی فقیر می‌باشد. تنها ابزاری که در ایران از دهه هفتاد تاکنون مورد استفاده واقع شده است اوراق مشارکت است که این اوراق نیز جوابگوی نیازهای گوناگون موجود نمی باشد. لذا تعریف، تبیین و تشریح ابزار صکوک به عنوان یکی از ابزارهای جدید مالی که منطبق با بانکداری اسلامی نیز بوده از اهمیت شایانی برخوردار می‌باشد. همچنین ارائه راهکارهای عملیاتی در راستای به کارگیری مؤثر و مفید این ابزار می‌تواند به عنوان اصلی ترین دلایل ضرورت برای طرح مذکور قلمداد گردد.

 

۱-۵- فرضیه های پژوهش

 

۱-۵-۱- فرضیه اصلی

 

1. ابزار مالی صکوک می‌تواند قابلیت اجرایی موفقی را در محیط اقتصادی کشور داشته باشد.

۱-۵-۲- فرضیه های فرعی

 

1. 1. انواع صکوک مطابق با قانون بانکداری بدون ربا می‌باشد.

 

1. 1. اوراق صکوک از نظر اقتصادی کارا می‌باشد.

 

1. اوراق صکوک مورد توجه مردم، بانک ها و بنگاه های اقتصادی قرار می‌گیرد.

۱-۶- اهداف پژوهش

 

1. 1. تبیین و شناسایی انواع مختلف صکوک و خصوصیات هر یک از آن ها

 

1. 1. بررسی موانع و محدودیت های استفاده از صکوک در ایران

 

1. 1. بررسی و تبیین عوامل موفقیت یا عدم موفقیت صکوک در ایران با تأکید بر صکوک اجاره

 

1. 1. ارائه راهکارهای عملیاتی در راستای به کارگیری مؤثر و مفید صکوک با تأکید بر صکوک اجاره

 

1. 1. تعریف، بررسی و تاثیر استفاده از اوراق صکوک اجاره در فرایند تامین مالی

 

1. تعریف و به کارگیری ابزار جدید مالی جایگزین اوراق قرضه در بانکداری کشور

۱-۷- روش انجام پژوهش

 

۱-۷-۱- روش تحقیق

 

با توجه به اینکه هدف از تحقیق کاربردی به دست آوردن درک یا دانش لازم برای تعیین ابزاری است که به وسیله آن نیازی مشخص و شناخته شده بر طرف گردد و این نوع تحقیقات در صدد ارائه راهکارهایی برای حل مسائل و مشکلات سازمان­ها خاصه بانک ها می­باشند. پژوهش حاضر از نظر ماهیت و هدفی که دنبال می‌کند از نوع پژوهش کاربردی و از نظر روش گرد‌اوری داده ها برای دستیابی به سوالات اصلی پژوهش یاد شده، چون به توصیف و مطالعه آنچه هست می ­پردازد، یک تحقیق توصیفی است. لذا پژوهش حاضر از نوع کاربردی و توصیفی می‌باشد.

 

۱-۷- ۲- مراحل اجرایی تحقیق

 

1. 1. مفاهیم نظری و تئوریک صکوک (تشریح انواع اوراق صکوک و صکوک، جانشینی مناسب برای اوراق قرضه)

 

1. 1. طریقه انتشار صکوک در ایران و مشکلات و چالش های پیش­روی سیستم بانکی

 

1. بررسی کارایی و مورد قبول واقع شدن صکوک

همچنین از انواع صکوک، صکوک اجاره مورد تشریح خاص قرار می‌گیرد که به تعریف، بررسی و تاثیر استفاده از اوراق صکوک اجاره در فرایند تامین و این که آیا این نوع صکوک در ایران تاچه میزان قابلیت اجرایی موفق داشته است، می پردازد.

 

۱-۷-۳- روش و ‌ابزار گردآوری اطلاعات

 

برای جمع‌ آوری اطلاعات، علاوه بر این که از منابع متعددی استفاده شده است روش های مختلفی نیز برای این کار وجود داشته که با توجه به نوع و هدف تحقیق، موضوع مورد تحقیق و خصوصیات جامعه ­آماری از کارایی مناسب برخوردار ‌می‌باشد. مهمترین روش های گرداوری اطلاعات در این تحقیق بدین شرح است:

 

۱-۷-۳-۱- مطالعات کتابخانه‌ای

 

در این قسمت جهت گرداوری اطلاعات در زمینه مبانی نظری و ادبیات تحقیق موضوع، از منابع کتابخانه‌ای، مقالات، کتاب های مورد نیاز و نیز از شبکه جهانی اطلاعات (اینترنت) و تجربه و تخصص محقق استفاده شده است.

 

۱-۷-۳-۲- تحقیقات می‌دانی

 

به منظور اجرای این تحقیق از ابزارهای متعددی بهره گرفته شده است. بدین ترتیب با رعایت شرط تکثرگرایی در ابزار تحقیق می توان به نتایج حاصل از پژوهش بیشتر اعتماد کرد.