رفتار مجرمانه مرتکب در این عمدتاً عمل مادی یا فعل مثبت می­باشد که شخص با اقدامات خاص در فضای مجازی و ارسال وسایل و ابزارهای تخریب گرانی مانند ویروس­ها و کرم­های رایانه­ای به صورت غیر مجاز اقدام به مختل نمودن و تخریب داده ­ها می­نماید.
۲) موضوع جرم
موضوع جرم در اینجا وسایل و تجهیزاتی است که کاربر آن را به فضای مجازی متصل می­نماید و عمدتاً فرد به وسیله آن تجهیزات به یک دنیای غیر ملموس (سایبر) متصل و راه ورود به آن را به کمک آن وسایل طی می­نماید در قانون فوق­الذکر سامانه­های رایانه­ای یا مخابراتی را که حامل داده ­ها بوده را عنوان می­نماید که در این موارد همانند جرایم کلاسیک داده ­های که به نحوی دارای ارزش مادی یا معنوی بوده و کابر به آن نیاز داشته معدوم یا دچار نقص می­گردند و کابر را گمراه می­ کند و در واقع ضرر مادی یا معنوی به پدید آورندگان آنها وارد آید که ممکن است برخی از داده ­ها ارزش مالی نداشته باشد ولی دارای ارزش معنوی برای آنها داشته باشد که معمولاً مرتکبان با اقدامات ایذایی و حملات مخرب خود اقدام به اعمال تخریب می­نمایند، یعنی در واقع اقدامات آنها عموماً مستقیم نبوده بلکه غیر مستقیم و به صورت مجازی صورت می­گیرد، که در زیر لازم است برخی از این ابزارهای تخریب را ذکر نماییم.

الف) انواع حملات مخرب
۱- الف) ویروس­های کامپیوتری^[۸۷]۱
ویروس یکی از موضوعات مبهم و پیچیده است که امروزه گریبانگیر دستگاه­های ارتباط با فضاهای مجازی شده است. ویروس­ها قطعه­های رمز گذاری شده­ای هستند که خود را ضمیمه برنامه اجرایی می­ کنند. ویروس هنگامیکه برنامه­ای را مورد هدف قرار می­دهد همانند ویروس بیولوژیکی، رمزهای خاص خود را وارد برنامه می­سازد. بدین ترتیب اجرای هر یک از برنامه ­های آلوده کمک به انتشار ویروس می­ کنند.^[۸۸]۲
ویروس­ها آثار مخرب زیادی را بر روی سیستم­های کامپیوتری و دستگاه­های ارتباط با فضای مجازی ایجاد می­ کنند که از جمله آنها می­توان به:
اختلال در سیستم
تخریب اطلاعات
کندی سیستم
اشتغال منابع در سیستم
اشاره نمود، و از مهم­ترین ویروس­های شناخته شده می­توان ۱- ملیسا ۲- چرنوبیل ۳- میکل آنژ اشاره نمود.
۲- الف) کرم­های رایانه­ای^[۸۹]۳
اغلب مردم کرم­های رایانه­ای را با ویروس­ها اشتباه می­گیرند، چون هر دو دستگاه­ها را آلوده می­ کنند و می ­تواند آثار مخربی مانند حذف فایل­ها و پاک کردن آنها را تغییر در داده ­ها را داشته باشد.
کرم­های رایانه­ای برنامه­هایی هستند که خود را در سیستم پخش می­ کنند و معمولاً این عمل را با ایجاد کپی­هایی از خود در حافظه سیستم­ها اقدام و اغلب موجب از کار افتادن سیستم­ها و تخریب دستگاه­ها نیز می­شوند.
۳- الف) اسب تراواها^[۹۰]۱
این مورد برگرفته از اسب چوبی که یونانیان جهت نفوذ به داخل شهر تراوا که آن را مفید می­دانستند، گرفته شده. در علوم رایانه­ای نیز اسب­های تراوا، مشابه اسب معروف دئر افسانه برنامه­ای است که ظاهراً مفید است ولی در باطن در بر گیرنده برنامه ­های ویرانگر و مختل کننده است که نمونه­های موجود آن می­توان ۱- بمب­های منطقی^[۹۱]۲ ۲- حملات از نوع DDOS,DOS
ب- اخلال در داده ­ها یا سامانه­های مجازی
معمولاً شخص مرتکب با ابزارهایی که بیان گردید در صدد اختلال­هایی در داده ­ها و تغییر در نحوه ارائه آنها و کسب داده ­های ارزشمند برای مرتکب می­نماید.
۳) نتیجه جرم
تخریب و اخلال در داده ­های سامانه­های مجازی (سایبر) یک جرم مقید بوده و به صرف ارسال ابزارهای ویرانگر مانند ویروس­ها و … تا وقتی که اختلال و تخریب که عمدتاً نتیجه جرم است ایجاد نگردد، نمی­ توان گفت اقدامی صورت گرفته و چنانچه اقدام فرد به همان اندازه باشد ولی عمل تخریب و اخلال ایجاد نشده باشد با وجود شرایطی می­توان شروع به جرم دانست و یا بر اساس مواد قانونی دیگر اقدام نمود، لذا باید نتیجه جرم همان تخریب یا اخلال ایجاد گردد تا بتوان عمل مرتکب را مشمول مواد قانونی مندرج در قانون جرایم رایانه­ای دانست.
گفتار سوم) رکن روانی
این جرم مانند جرایم دیگر از جرایم عمدی می­باشد و نیاز به سوءنیت عام دارد، یعنی مرتکب باید عمد در تولید و توزیع و انتشار برنامه ­های مخرب داشته باشد. این جرم باید سوءنیت خاص نیز مورد نظر قرار گیرد و اقدام کننده قصد خاص یعنی تخریب و اخلال در داده ­های خاص را انجام داده باشد و این عمل را جهت ارتکاب جرم انجام داده باشد. بنابراین شخصی که این اعمال را به جهت اختراع انجام داده باشد و یا ناآگاه از اعمال مذکور بوده باشد جرم مذکور تحقق نمی­یابد و عموماً این عمل بدون مجوز ورود از سوی مرتکب صورت می­گیرد.
فصل ششم
جرایم مرتبط با تجارت الکترونیک در فضای مجازی
یکی از قابلیت ­های فضای سایبر در زمینه تجارت الکترونیک می­باشد تجارت الکترونیک با بهره گرفتن از مجموعه کامل ابزار الکترونیک برای برقراری ارتباط میان مشتریان، تولیدکنندگان، توزیع کنندگان کالا و کارمندان یک مؤسسه و تولید اتوماتیک اطلاق می­ شود به زبان ساده تجارت الکترونیکی، پردازش عملیات­های تجاری دو یا چند طرف تجاری از طریق رایانه­های شبکه­بندی شده است. تجارت الکترونیک از زمینه­هایی است که با وجود پیشینه کوتاه خود به سرعت متحول شده و روز به روز بر گستردگی و پیچیدگی آن افزوده می­ شود. تجارت الکترونیک وسیله­ای است برای تضمین سرعت در اعمال تجارت به گونه ­ای که امکان بازدید از پایگاه­های مختلف و آگاهی از کیفیت کالا و سفارش آن با هزینه و وقت اندک موجب شده است که این رشته در کشورهای مختلف با استقبال گسترده­ای روبرو شود. اما بعضی از کاربران با سوء استفاده از فضای سایبر و تسهیلاتی که در این فضا موجود است مرتکب جرایم گوناگونی می­شوند. از جمله این جرایم، جرایم علیه اسرار تجاری و علائم تجاری می­باشد که به بررسی آن می­پردازیم.
مبحث اول) جرایم علیه اسرار تجاری
تحصیل یا افشا غیر مجاز اسرار تجاری در قوانین بسیاری از کشورها جرم ناشناخته می­ شود. این جرایم به جاسوسی صنعتی و تجاری موسم هستند. اختراع رایانه و سایر ارکان فناوری اطلاعات و استفاده گسترده از آن باعث شده است که روش­های جدید جمع­اوری، ذخیره و پردازش و انتقال اسرار ارزشمند تجاری، صنعتی، اقتصادی از طریق فناوری اطلاعات، جای روش­های جمع­آوری و حفظ اسرار حرفه­ای را بگیرد. مجرمان نیز همگام با پیشرفت علم فناوری، روش­های کلاسیک ارتکاب جرم را رها کرده و از ابزارها و تکنیک­های جدید برای دستیابی به اسرار ارزشمند تجاری، صنعتی و اقتصادی بهره می­برند به نحوی که امروزه بسیاری از مصادیق جاسوسی صنعتی و نقض اسرار تجاری شکل جاسوسی رایانه­ای به خود گرفته­اند قانون تجارت الکترونیک نیز به جرم انگاری نقض اسرار تجاری پرداخته است و در ماده ۷۵ ضمانت اجرای کیفری برای آن تعیین کرده است. که به بررسی آن می­پردازیم.
گفتار اول) رکن قانونی
در بستر مبادلات الکترونیک، علیه اسرار تجاری دو نوع جرم به وقوع می­پیوندند که در ماده ۶۴ و ۷۵ به آن پرداخته شده است. ماده ۶۴ قانون تجارت الکترونیک مقرر می­دارد: «به منظور حمایت از قابلیت ­های مشروع و عادلانه در بستر مبادلات الکترونیکی، تحصی غیر قانونی اسرار تجاری و اقتصادی بنگاه­ها و مؤسسات برای خود و یا افشای آن برای شخص ثالث در محیط الکترونیکی جرم محسوب و مرتکب به مجازات مقرر در این قانون خواهد رسید».
و در ماده ۷۵ مقرر شده است: «متخلفین از ماده ۶۴ این قانون و هر کس در بستر مبادلات الکترونیکی به منظور رقابت، منفعت و یا ورود خسارت به بنگاه­های تجاری، صنعتی، اقتصادی و خدماتی با نقض حقوق قراردادهای استخدام مبنی بر عدم افشای اسرار شغلی و یا دستیابی غیر مجاز اسرار تجاری آنان را برای خود تحصیل نموده و یا برای اشخاص ثالث افضا نماید به حبس از شش ماه تا دو سال و نیم، جزای نقدی معادل پنجاه میلیون ریال محکوم خواهد شد».
گفتار دوم) رکن مادی
الف) رفتار مجرمانه مرتکب
رفتار مجرمانه هر دو جرم از فعل مثبت مرتکب تشکیل شده است. که عبارتند از تحصیل اسرار تجاری برای خود یا افشای آن برای اشخاص ثالث از طریق نقض قرارداد عدم افشای اسرار شغلی یا تحصیل غیر قانونی اسرار تجاری برای خود و افشای آن برای اشخاص ثالث که به بررسی این موارد می­پردازیم.
۱) نقض حقوق قراردادهای استخدام مبنی بر عدم افشای اسرار شغلی یا دستیابی غیر مجاز
با توجه به اینکه هر شرکت و بنگاهی دارای اسرار تجاری مختص به خود می­باشد که باعث حفظ آنان در بازار رقابت می­ شود و از طرفی به موجب ماده ۶۵ قانون تجارت الکترونیک، اسرار تجاری الکترونیکی، داده پیامی است که در دسترس عموم قرار ندارد و تلاش جهت حفظ آن انجام شده است، لذا شرکت­ها اقدام به انعقاد قرارداد عدم افشای اسرار تجاری با کارمندان خود که به جهت شرایط شغلی به این اسرار دسترسی دارند می­نمایند. لذا اگر کارمندی پس از امضای قرارداد اقدام به امضای اسرار تجاری شرکت برای شخص ثالث کند و یا اینکه به اسراری که صلاحیت دسترسی به آنان را نداشته به صورت غیر مجاز دست پیدا کند جرم نقض اسرار تجاری به موجب ماده ۷۵ منعقد می­ شود.^[۹۲]۱
۲) تحصیل غیر قانونی اسرار تجاری
یکی دیگر از اجزاء تشکیل دهنده جرم نقض اسرار تجاری به موجب ماده ۶۴ قانون تجارت الکترونیک، تحصیل غیر قانونی به اسرار تجاری می­باشد. که خارج از شمول رابطه استخدامی است. و توسط هر فردی قابل ارتکاب است. در این قسمت مرتکب با انجام اقداماتی مانند شنود غیر مجاز، دستیابی غیر مجاز، و یا دریافت آگاهانه اسناد الکترونیکی و با گذشتن از تدابیر امنیتی و حفاظتی که جهت صیانت و نگهداری از داده پیام­های سری تجاری یا سیستم­های رایانه­ای حاوی آنها به کار برده شده است. بدون حق به اسرار تجاری دسترسی پیدا میکند که به موجب ماده ۷۵ قانون الکترونیک قابل مجازات است.
ضمناً جرم «افشای اسرار تجاری» نیز زمانی تحقق پیدا می­ کند که مرتکب به واسطه عبور از تدابیر حفاظتی و دستیابی غیر مجاز، اسرار سری را تحصیل نماید و سپس اقدام به افشای آن برای شخص ثالث کند. لذا چنانچه اسرار تجاری به صورت کاملاً مجاز و ضمناً جرم «افشای اسرار تجاری» نیز زمانی تحقق پیدا می­ کند که مرتکب به واسطه عبور از تدابیر حفاظتی و دستیابی آن برای شخص ثالث کند. لذا چنانچه اسرار تجاری به صورت کاملاً مجزا قرار گرفته باشد و متعاقباً اقدام به افشای آن و سوء استفاده کند نمی­ توان آن را جرم موضوع این ماده دانست. چون دارنده اسرار تجاری هیچگونه اقدام معقولی جهت حفاظت از اسرار خود به گونه ­ای که در ماده ۶۵ مطرح شده است، انجام نداده است.^[۹۳]۱
ب) وسیله ارتکاب جرم
با توجه به ماده ۶۵ قانون تجارت الکترونیک جرم نقض اسرار تجاری باید در محیط الکترونیک ارتکاب پیدا کند و با توجه به اینکه به موجب همین ماده اسرار تجاری اللترونیکی ارتکاب پیدا کند و با توجه به اینکه به موجب همین اسرار تجاری الکترونیکی، نوعی داده پیام است و داده پیام نیز به موجب بند (الف) ماده ۲ قانون تجارت الکترونیک هر نمادی از واقعه، اطلاعات یا مفهوم است که با وسایل الکترونیکی، نوری یا فناوری­های جدید اطلاعات، تولید، ارسال، دریافت، ذخیره یا پردازش می­شوند بنابراین اگر تحصیل و یا افشای اسرار تجاری با وسایل دیگری غیر از وسایل فوق ارتکاب یاید جرم موضوع این ماده تحقق نخواهد یافت.
ج) موضوع جرم
موضوع این جرم، اسرار تجاری است. و به موجب ماده ۶۵، «اسرار تجاری الکترونیکی، داده پیامی است که شامل اطلاعات، فرمول­ها، الگوها، نرم­افزارها، ابزارها، روش­ها، تکنیک نقشه و فراگردها، اطلاعات مالی، فهرست مشتریان، طرح­های تجاری و امثال این­هاست که به طور مستقل دارای ارزش اقتصادی بوده و در دسترس عموم قرار ندارد و تلاش­ های معقولانه­ای برای حفظ حراست آنها انجام شده است.
اسرار تجاری باید دارای ویژگی­های زیر باشند:
ارزش اقتصادی مستقل داشته باشند.
در دسترس عموم قرار نداشته باشند.