• بانک اسلامی می‌تواند جهت تأمین سرمایه در گردش بنگاه‌های اقتصادی اسناد مالی مدت‌دار آنان را خرید دین (تنزیل) کند. البته باید توجه داشت که بیع دین فقط از طرف مشهور فقیهان شیعه و برخی از فقیهان شافعی مورد تأیید است.

• • بانک اسلامی برای انجام قراردادهای بیع می‌تواند از سرمایه خود بانک یا از سپره‌های سرمایه‌گذاری استفاده کند.

• اولویت نخست کاربرد فروش نسیه اقساطی و دفعی درکالاهای مصرفی و واسطه‌ای است، این قرارداد برای کالاهای بادوام و کالاهای سرمایه‌ای اولویت دوم را دارد، برای این نوع کالاها اولویت نخست قرارداد اجاره به شرط تملیک است که شرح آن می‌آید.

• اولویت نخست کاربرد عقد سلف و بیع دین برای سرمایه در گردش و نیازهای مقطعی و کوتاه‌مدت است و برای نیازهای میان‌مدت و بلندمدت، بانک را وارد ریسک بالایی می‌کند که به صلاح بانک نیست.

۲-۳-۲-۳ اجاره به شرط تملیک.

قرارداد دیگری که به‌صورت گسترده در بانک‌های اسلامی استفاده می‌شود اجاره به شرط تملیک است.
تعریف. اجاره در لغت به معنای رهانیدن و به فریاد رسیدن است. در اصطلاح نیز عقدی است که به سبب آن مستأجر در برابر مال معیّنی برای مدت معیّن، مالک منفعت عین مستأجره یا عمل أجیر می‌شود و اجاره به شرط تملیک، قرارداد اجاره‌ای است که در آن شرط می‌شود؛ چنانکه مستأجر به مفاد قرارداد عمل کند، موجر در پایان قرارداد اجاره، عین مستأجره را به ملکیت مستأجر در‌آورد (موسویان, ۱۳۸۸).
ارکان عقد اجاره و شرایط آن.
أ. ایجاب و قبول: اجاره مانند تمام عقدهای دیگر از حیث شرایط انعقاد و آثار، تابع قواعد و احکام عمومی قراردادها است.
ب. طرفین عقد (متعاقدان): در اجاره اشیا کسی که اجاره‌دهنده است، موجر و کسی که اجاره‌کننده است، مستأجر نامیده می‌شود. در اجاره اشخاص، فردی که عملی انجام می‌دهد اجیر و کسی که اجاره می‌کند مستأجر نامیده می‌شود.
ج. عوضین: عوضین عبارت است از منفعت عین مستأجره (در اجاره اشخاص این منفعت، عمل اجیر است) که از طرف موجر به مستأجر تملیک می‌شود و اجرت (اجاره‌بها) که از طرف مستأجر به موجر پرداخت می‌شود. درباره شرایط عین مستأجره و عوض و منفعتی که واگذار می‌شود نکته‌های ذیل به تفکیک بیان می‌شود.
شرایط عین مستأجره و منافع آن

• عین مستأجره باید از چیزهایی باشد که با بهره گرفتن از منافع آن، اصلش از بین نرود. بنابراین اجاره نان و امثال آن برای خوردن صحیح نیست.

• عین مستأجره باید معیّن باشد؛ بنابراین اگر مردد بین چند چیز باشد اجاره آن درست نیست.

• عین مستأجره باید معلوم باشد و معلوم‌بودن آن به مشاهده یا به ذکر اوصاف است.

• عین مستأجره قابل تسلیم به مستأجر باشد.

• عین مستأجره باید ملک مؤجر باشد (موسویان, ۱۳۸۸).

شرایط عوض (اجاره‌بها)

• هر مال مشروعى اعم از عین خارجى‌، منفعت‌، حق قابل انتقال‌، عمل و کلى فى‌الذمه مى‌تواند عوض اجاره باشد.

• اجاره‌بها باید معلوم و معیّن باشد، مال مبهم و مردد نمى‌تواند اجاره‌بها واقع شود.

احکام اساسى عقد اجاره

• مستأجر باید در استعمال عین مستأجره به‌صورت متعارف رفتار کرده و تعدّى یا افراط نکند؛

• عین مستأجره را براى همان مصرفى که در اجاره مقرر شده است استفاده کند؛

• مستأجر امین بوده و درباره عیب‌هایی که در طول مدت اجاره به عین مستأجره وارد مى‌شود، مسؤولیتى ندارد مگر اینکه با تفریط یا تعدى وی خسارتى به عین مستأجره وارد آید که در این صورت ضامن است.

• عین مستأجره مى‌تواند مستقل یا مشاع باشد و در صورت مشاع‌بودن تسلیم عین مستأجره به اذن شریک یا شریکان دیگر منوط است.

• مقدار منفعتى که به ملکیت مستأجر در مى‌آید باید معلوم باشد تعیین مقدار منفعت متناسب با طبیعت عین مستأجره صورت مى‌گیرد (موسویان, ۱۳۸۸).

کاربرد قرارداد اجاره به شرط تملیک در مالیه اسلامی.
قرارداد اجاره به شرط تملیک استفاده‌های متعددی به شرح ذیل در بانکداری اسلامی می‌تواند داشته باشد:

• بانک اسلامی می‌تواند کالاهای اساسی و بادوام مورد نیاز خانوارهای متوسط به بالای جامعه مانند: زمین، ساختمان، ویلا، باغ و وسیله نقلیه را به‌صورت نقد خریداری و با احتساب سود بانکی به‌صورت اجاره به شرط تملیک به آنان وا گذارد؛

• بانک اسلامی می‌تواند کالاهای سرمایه‌ای مورد نیاز بنگاه‌های اقتصادی مانند: زمین، ساختمان، مطب، محل کار، ماشین‌آلات و وسایل حمل‌ونقل را به‌صورت نقد خریداری و با احتساب سود بانکی به‌صورت اجاره به شرط تملیک به آنان وا گذارد؛

• بانک اسلامی می‌تواند جهت تأمین سرمایه در گردش بنگاه‌های اقتصادی، یکی از دارایی‌های بنگاه را به‌صورت نقد خریداری و با احتساب سود بانکی به‌صورت اجاره به شرط تملیک به خود بنگاه وا گذارد؛

• اولویت نخست برای تأمین سرمایه در گردش بنگاه‌های اقتصادی استفاده از قرارداد سلف و بیع دین است اما اگر به عللی سلف امکان‌پذیر نبود و نسبت به بیع دین نیز مذهب فقهی بانک اسلامی اجازه نداد، نوبت به گزینه دوم یعنی اجاره به‌شرط تملیک می‌رسد؛

• همان‌طور که پیش از این گذشت، گرچه کالاهای سرمایه‌ای و اساسی مورد نیاز بنگاه‌های اقتصادی و خانوارها را می‌توان براساس بیع نسیه اقساطی نیز تأمین مالی کرد اما تأمین مالی از راه قرارداد اجاره به شرط تملیک، اولویت نخست است چون در قرارداد پیش‌گفته انتقال ملکیت در پایان قرارداد انجام می‌گیرد و از جهت ریسک نکول بهتر است؛ ثانیاً نسبت به توانایی‌های مشتری انعطاف بهتری دارد و متناسب با شرایط مالی مشتری قابل تجدید است، به این معنا که بانک و مشتری می‌توانند در هر زمان، قرارداد سابق را قطع کنند و برای مدت باقیمانده متناسب با وضعیت مالی مشتری، قرارداد اجاره به شرط تملیک جدید منعقد کنند. روشن است که اجاره جدید با توجه به اجاره‌بهاهای پرداخت‌شده و زمان باقیمانده تنظیم می‌شود (موسویان, ۱۳۸۸).

۲-۳-۲-۴- جعاله.

یکی دیگر از قراردادهای مورد استفاده در سیستم مالیه اسلامی، قرارداد جعاله است.
تعریف. جعاله در لغت به معنای اجرت، حق العمل و مزد است. در اصطلاح نیز جعاله عبارت است از التزام شخصی به ادای اجرت معلوم در مقابل عملی اعم از این که طرف، معین باشد یا غیرمعین (قانون مدنی، ماده ۵۶۱).
فرق جعاله با اجاره. گرچه صورت مسئله در جعاله شبیه اجاره است اما تفاوت‌هایی نیز با آن دارد:

هدف از این این شاخص فراهم آوردن وسیله ای برای برنامه های امنیت غذایی می باشد تا آنها براحتی تاثیر برنامه های خود روی مولفه دسترسی به مواد غذایی را اندازه بگیرند. درک و اندازه گیری تاثیر برنامه ریزی روی مولفه تغذیه ای نیز به همین مقدار مهم بوده اما بهتر است توسط ابزارهای اندازه گیری دیگری از قبیل شاخص های تن سنجی انسان انجام شوند. یکی از این جنبه های استفاده سوال از کیفیت تغذیه ای است. در چهار چوب از شاخص مقیاس ناامنی دسترسی غذایی خانوار، سوالات مرتبط به کیفیت غذا بطور مستقیم به کیفیت تغذیه اشاره نمی کنند. این پرسش ها بیشتر تلاش به کسب احساس و آگاهی خانوار از تغییرات در کیفیت رژیم غذایی آنها بدون توجه به ترکیبات مغذی دارد.( در واقع یک تغییر از برنج به ذرت اگرچه از لحاظ کیفیت غذایی فرقی ندارند اما ممکن است برای خانواده یک کاهش در کیفیت محسوب شود).

تلاشها برای اندازه گیری میزان ناامنی غذایی بعضی اوقات متکی به شاخص استراتژی مقابله شده اند. در این شاخص سوالاتی از یک خانوار برای افزایش منابع خود، از قبیل گرفتن وام به همراه سوالاتی در مورد استراتژی های مقابله مربوط به مصرف از قبیل یکسری از غذاها یا کمتر خوردن غذاهای دلخواه گنجانده شده است در اینجا به یکسری از تفاوتهای دوشاخص اشاره می کنیم که به شرح زیر میباشد :
۱) به منظور ساخت یک مقیاس دقیق، تمام سوالات در مقیاس باید بازگو کننده یک بعد آماری باشد (تک بعدی)، حتی اگر این پدیده (منظور، ناامنی غذایی(مربوط به دسترسی) است) چند بعدی باشد . اما سوالات شاخص استراتژی مقابله تمام ابعاد امنیت غذایی را در بر میگیرد.
۲) سوالات پیرامون استراتژی های افزایش منابع در مورد محدودیت های منبعی و دسترسی خانوار هستند که این تمام استراتژی های مقابله قابل دسترس برای همه خانواده ها نیست (وام گرفتن برای اکثر خانواده هایی که درگیر ناامنی غذایی هستند ممکن نبوده و حتی امکان قرض گرفتن نیز وجود ندارد). لذا پاسخ به این سوالات گمراه کننده هستند زیرا پاسخ منفی لزوما نشان دهنده امنیت غذایی خانوار نمی باشد. برای مثال یک خانواده که در امنیت غذایی بالایی قرار دارد و نیاز به وام گرفتن ندارد و خانواده ای که حتی نمی تواند پول قرض کند هر دو به سوال در مورد دریافت وام پاسخ منفی می دهند حتی اگر خانواده دوم از خانواده اول در ناامنی غذایی بسیار بیشتری به سر می برد.
۳) انواع استراتزی های مقابله ای که خانواده ها به آن متوسل می شوند و همچنین درجه ای که این استراتزی ها متحمل می شوند در فرهنگ ها و کشورها بسیار متفاوت هستند واین تعیین یک راهکار فراگیر برای طرح سوالات مربوط در این زمینه را مشکل می کند.
این استراتژی ها به هر حال در بدست آوردن جزئیات شفاف تر از تجربه ناامنی غذایی در هر زمینه ای شایان توجه هستند. اما شاخص مقیاس ناامنی دسترسی غذایی خانوار منحصرا در بحث مقیاس دسترسی به مواد غذایی انجام می شود . یک آزمایش از این شاخص و تاثیر آنها بر روی خانوار درگیر ناامنی غذایی باید بخشی از هر برنامه ارزیابی امنیت غذایی اولیه باشد. این چنین شاخصی ممکن است برای تمرکز برنامه بر رویشان مناسب بوده تا بتوان توان خانواده ها را افزایش داد و همچنین بتوان تغییرات در وضعیت امنیت غذایی خانوار را به نمایش در آورد.
سوالات عمومی شاخص مقیاس ناامنی دسترسی به مواد غذایی خانواده (HFIAS)
هر کدام از سوالات موجود در جدول زیر برای دوره ای ۴ هفته ای (۳۰ روزه) گذشته پرسیده شده اند یا به عبارتی آیا شرایط موجود در سوال در ۴ هفته گذشته رخ داده یا نه (بله یا خیر) . اگر پاسخ دهنده به یک سوال جواب ” بله ” دهد سوال دیگری در مورد تعداد تکرار آن اتفاق می پرسد تا شخص جواب دهد که آیا آن اتفاق به ندرت (یک یا ۲بار) ، بعضی اوقات ( ۳ تا ۱۰ بار) و یا اغلب ( بیشتر از ۱۰ بار) در ۴ هفته گذشته رخ داده است.
به عنوان مثال:
۱) در چهار هفته گذشته، آیا شما در مورد کمبود مواد غذایی خانوادتان نگران بودید؟
۰ = خیر (پرش به سوال ۲Q)
۱ = بله
۱.الف) هر چند وقت یکبار این اتفاق می افتد؟
۱ = به ندرت (یک یا دو بار در چهار هفته گذشته)
۲ = گاهی اوقات (سه تا ده بار در چهار هفته گذشته)
۳ = اغلب (بیش از ده بار در چهار هفته گذشته)
جدول۵-۱- سوالات عمومی شاخص مقیاس ناامنی دسترسی به مواد غذایی خانواده (HFIAS)

در این روش بر خلاف سه روش قبل که از ورود جوابهای غیر موجه جلوگیری میکردند، جواب غیر موجه با احتمال کم امکان حضور مییابند. سه روش فوق دارای این عیب بودند که به هیچ نقطهای بیرون از فضای موجه توجه نمیکردند، اما در بعضی مسائل بهینه سازی، جوابهای غیرموجه درصد زیادی از جمعیت را اشغال میکنند. در چنین شرایطی اگر جستجو فقط در ناحیه موجه انجام گیرد شاید یافتن جواب موجه خیلی وقتگیر و مشکل باشد.
استراتژی جریمهای از متداولترین تکنیکهای مورد استفاده برای سر و کار داشتن با جوابهای غیر موجه میباشد که در آن ابتدا محدودیتهای مسئله در نظر گرفته نمیشوند، پس برای هر تخلف از محدودیتها یک جریمه اختصاص داده میشود که این جریمه در تابع هدف قرار میگیرد.

مسئله اصلی چگونگی انتخاب یک مقدار مناسب برای مقدار جریمه میباشد تا در حل مسائل به ما کمک نماید. نکتهای که در روش جریمه وجود دارد این است که یک جواب غیرموجه به سادگی حذف نمیشود، زیرا ممکن است در ژنهای آن اطلاعات مفیدی وجود داشته باشد که با اندکی تغییر به جواب بهینه تبدیل شوند.
۲-۲-۴-۵- بهبود الگوریتم ژنتیک
برای بهبود الگوریتم ژنتیک میتوانیم تغییرات زیر را اعمال کنیم:
استفاده از بهینهگر محلی
تغییر پارامترهایی از قبیل تغییر جمعیت اولیه، نرخ جهش و کسر ادغام (ترکیب)
تغییر الگوریتم ژنتیک باینری به پیوسته و بالعکس
۲-۲-۴-۶- چند نمونه از کاربردهای الگوریتم ژنتیک
نرمافزارهای شناسایی چهره (شناسایی چهره با بهره گرفتن از تصویر ثبت شده. در این روش، شناسایی چهره بر اساس فاصله اجزای چهره و ویژگیهای محلی و هندسی صورت میگیرد که تغییرات ناشی از گیم، تغییرات نور، افزایش سن کمترین تاثیر را خواهد داشت. همچنین گرافها برای چهرههای جدید با بهره گرفتن از الگوریتمهای ژنتیک ساخته شده و با بهره گرفتن از یک تابع تشابه، قابل مقایسه با یکدیگر هستند که این امرتاثیر بسزایی در افزایش سرعت شناسایی خواهد داشت).
توپولوژیهای شبکه های کامپیوتری توزیع شده
بهینه سازی ساختار مولکولی شیمیایی
مهندسی برق برای ساخت آنتنهای برق
مهندسی نرمافزار
بازیهای کامپیوتری
مهندسی مواد
مهندسی سیستم
رباتیک
تشخیص الگو و استخراج داده
حل مسئله فروشنده دورهگرد
آموزش شبکه های عصبی مصنوعی
یاددهی رفتار با رباتها
یادگیری قوانین فازی با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک
۲-۳-پیشینه تحقیقاتی
در این قسمت ابتدا به تاریخچهای از طرح مسئله برنامه ریزی دروس دانشگاهی اشاره میشود و پس از آن به بررسی مطالعات داخلی و خارجی صورت گرفته در این مسائل پرداخته میشود.
۲-۳-۱- مروری بر تاریخچه
گاتلیب^[۲۵]، ۱۹۶۲ برای اولین بار مسئله جدولزمانی را مطرح نمود، وی مدل خود را به صورت ماتریس گونه تعریف و با بهره گرفتن از رنگآمیزی گراف آن را حل کرد. لیون^[۲۶] مثالی را آورد که در واقع حل مسئله گاتلیب را نقض کرد. همچنین حل این مسئله توسط دمپتر^[۲۷] و اررا ^[۲۸] در سال ۱۹۶۹ نیز نقض گردید.
بعد از آن در سالهای ۱۹۶۶ تا ۱۹۷۰ چندین استراتژی هیوریستیکی برای مسئله جدول زمانی گاتلیب گزارش گردید و در همین سالها نیز ماکون و والکر^[۲۹] با بهره گرفتن از الگوریتم مونت کارلو دانشآموزان را به کلاسها تخصیص دادند و همچنین ولش و پاول^[۳۰] جدولزمانی برنامه امتحانات را به وسیله رنگآمیزی گراف حل نمودند، اما کل صورت مسئله و حل آنها با توجه به شرایط مختلف دیگر نیز دچار مشکل شد. نتایج به دست آمده از پژوهش نافلد^[۳۱] و تارتار^[۳۲] در سال ۱۹۸۵ نشان داده که بالاخره وجود یک رنگآمیزی گراف برای نشان دادن موقعیتهای موجود برای یافتن جواب مسئله جدولزمانی ضروری است اما کافی نیست و همچنین در این سالها از الگوریتم ممتیک نیز در حل مسائل جداول زمانی استفاده شده است.
جکسون و میکائیل^[۳۳] و پاسکال وان^[۳۴] در سالهای ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۵، استفاده از محدودیتهای برنامه ریزی منطقی را مبنای حل مسئله جدولزمانی قرار دادند و برای پاسخگویی به این مسئله به تکنولوژی اهمیت فراوانی دادند.
در سالهای ۱۹۹۶ تا ۱۹۹۸ کریستل و همکاران^[۳۵] از به کارگیری وزن یا به عبارتی جریمه بهره گرفتند، به گونهای که هر محدودیت بایستی رعایت شود و نیز برای کم کردن جریمه کل، در برقراری محدودیتهایی که نقض شدهاند تابعی در نظر گرفتند.
بورکه^[۳۶] در سالهای ۱۹۹۸ و ۲۰۰۱ یک جدولزمانی اتومات برای گروه تعریف کرد که با توجه به تغییر شرایط، هر سال یک بار به طور منظم با ایمیل، خدمات بعد از استفاده مربوط را برای مصرفکنندگان میفرستاد.
آل وارس^[۳۷] در سال ۲۰۰۲ برای طراحی و اجرای مسئله برنامه ریزی دروس دانشگاهی از روشحل جستجویممنوع استفاده کرده و به این ترتیب محققان از سالهای ۲۰۰۰ به بعد از روش های مختلف فراابتکاری در حل مسائل جداولزمانی بهره گرفتهاند که در ادامه به شرح مطالعات داخلی و خارجی پیرامون این مسئله پرداخته میشود.
۲-۳-۲- مطالعات داخلی
حاجی یخچالی در سال ۱۳۷۸، در مقالهای با عنوان ” مدل عدد صحیح برای مسئله زمانبندی کلاسهای دانشگاهی: یک مطالعه موردی” مدل صفر و یک برای مسئله زمانبندی کلاسهای دانشگاهی ارائه کرده است. این مدل قوانین آموزش و نیازهای موسسات آموزشی را دربر میگیرد. تابع هدف این مدل حداقل کردن تابع خطی جریمه میباشد. با این تابع هدف، میتوان اولویت میان روزهای هفته، دوره های زمانی در طول روز، کلاسهای ارائه دروس و حتی استاتید را اعمال نمود. علاوه براین با تعریف مناسب ضرایب جریمه، میتوان فاصله های خالی بین برنامه نیمسال برای گروه دانشجویان را کاهش داد. این مدل با نرمافزارهای حلکننده مدل عدد صحیح حل گردیده است. در نهایت این مدل برای دانشکده مهندسی صنایع پیادهسازی شد.
امیدوار در سال ۱۳۸۴، در مقاله خود با عنوان ” طراحی و ساخت سیستم تصمیمیار زمانبندی دروس دانشگاهی با بهره گرفتن از روش برنامه ریزی خطی عدد صحیح” برای حل این مسئله یک مدل ریاضی برنامه ریزی خطی ارائه کرده است. این مدل با توجه به شرایط زمانبندی کلاسهای درس دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه صنعتی امیرکبیر ارائه شده است. این مطالعه با اصلاحاتی در مدل عدد صحیح داسکالکی سایز مدل را کاهش داده و در نتیجه، سرعت پاسخگویی و مقدار حافظه مصرفی به طرز چشمگیری کاهش یافته، همچنین افزودن قابلیت‌هایی از قبیل جلوگیری از تکرار جلسات یک درس در یک روز، رعایت فاصله یک روز میان ارائه جلسات یک درس و رعایت موازیبودن زمان ارائه جلسات دروس است که میتوان آن ها را بر درسهای مورد نظر اعمال نمود. برای این منظور محدودیتهای جدیدی تعریف شده و این تغییرات اعمال گردیدهاست.
خلیلی و منصورزاده در سال ۱۳۸۵، در مقالهای با عنوان ” برنامه ریزی درسی در دانشگاه به کمک مدلسازی دو مرحلهای برنامه ریزی ریاضی” ضمن تشریح مسئله و دستهبندی شرایط به شرایط سخت که حتما باید برقرار باشند و شرایط نرم که تا حد امکان بهتر است برقرار باشند مسئله را به صورت یک مسئله برنامه ریزی خطی با اعداد صحیح فرمولبندی کردهاست، آنگاه با وارد کردن متغیرهای قابل برنامه ریزی، طی دو مرحله مسئله را حل نموده به گونهای که در مدل اول، اندیس کلاسها در نظر گرفته نشده و پس از اجرای مدل اول، از جواب بهینه مدل اول استفاده کرده و کلاسها در طی مدل دوم تخصیص داده میشوند.
این مطالعه بر اساس مدل پیشنهادی، یک سیستم نرمافزاری طراحی و ساخته شده که ضمن ارائه این سیستم، آن را با داده های واقعی مربوط به نیمسال دوم ۸۳-۱۳۸۲ دانشکده ریاضی دانشگاه علم و صنعت ایران اجرا شده، نتایج را با حل این مسئله به صورت دستی مقایسه نموده است.
دهقانی و ذاکرتولائی در سال ۱۳۸۵، در مقاله خود با عنوان"رویکردی نوین در زمانبندی دروس دانشگاه با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک” ضمن به کارگیری الگوریتم ژنتیک، رویکردی شامل اصلاحاتی از قبیل تغییراتی در مدل اولیه مسئله در راستای بهبود زمان اجرا و جلوگیری از پیمایش فضای حالت ناممکن، روشی جدید در رمزگذاری و معرفی عملگرهای هوشمند جهش و ترکیب به منظور انجام اصلاحات در نسلها میباشد. در انتها با اعمال ۲۰ نمونه ورودی مختلف به برنامهای که مخصوص این پژوهش طراحی گردید، تاثیر رویکرد نوین در مقایسه با روش استاندارد، در رسیدن به جواب بهینه سنجیده میشود و نشان داده میشود که رویکرد نوین به طور متوسط در زمان کوتاهتر به جوابهای بهینهتری میرسد. در این مقاله برای محاسبه تابع شایستگی برای هر یک از محدودیتها ضریبی مشخص میشود که بیانکننده میزان اهمیت هر یک میباشد و از فرمول (۲-۱) محاسبه میشود. در این فرمول، w برابر وزن هر محدودیت،   برابر تعداد نقضهای محدودیتهای نرم و   برابر تعداد نقضهای محدودیتهای سخت میباشند.
F(x) =   *   (x) +   *   (x) (2-1)
در این مقاله ۲۰ نمونه از ترکیبهای مختلف دروس و ساعات استادان یک ترم گروه کامپیوتر دانشگاه امام رضا (ع)، به عنوان ورودی به برنامه داده شده و هر دو روش استاندارد و نوین در مورد تمامی آنها اجرا گردیده، سپس در شرایط یکسان مدت زمان رسیدن به جواب و نیز میزان برازش جواب نهایی استخراج گردیده است. الگوریتم نوین در شرایط یکسان برنامه هفتگی مناسبتری را به خروجی ارسال میکند و همچنین مدت زمان اجرا به مراتب بهتر از روش استاندارد بودهاست.
فاضلی در سال ۱۳۸۷ در مقاله خود با عنوان “مدل ریاضی برنامه ریزی پرواز هواپیمای مسافربری” برای نخستین بار مدل ریاضی با ادغام چهار زیر مسئله به طور پیوسته، ساخته و ارائه کردهاست. اما با توجه به بزرگی مقیاس مدل توسعهیافته، حل آن با بکارگیری روش های متداول تحقیق در عملیات امکان پذیر نبوده بنابراین در
حل این مسئله از روش ابتکاری الگوریتم ژنتیک استفاده کرده است و مدل ارائه شده برای داده های واقعی یک شرکت هواپیمایی داخلی به کمک الگوریتم ژنتیک حل شده است.
غافری در سال ۱۳۸۷، در مقاله خود با عنوان “حل مسئله جدول زمانبندی دروس دانشگاهی با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک و رنگآمیزی گراف” بر اساس محدودیتهای قوی مانند در دسترسبودن اساتیدو نوع اتاق و همچنین محدودیتهای ضعیف، با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک و رنگآمیزی گراف مسئله زمانبندی دروس دانشگاهی را حل کرده، به این صورت که برای محدودیتهای همزمانی غیر مجاز تدریسها در جداول زمانبندی اساس گراف پیادهسازی شده و در حین استفاده از رنگآمیزی گراف، الگوریتم ژنتیک که یکی از روش های پرکاربرد جهت حل این نوع مسائل است نیز به کار گرفته شدهاست.
در این مقاله برای رنگآمیزی گراف از الگوریتمی که توسط ولش و پاول ابداع شده است، استفاده شده به طوری که ابتدا رئوس گراف بر حسب نزول درجات مرتب شده، سپس از اولین رنگ برای رنگآمیزی اولین راس و هر راسی که مجاور یک راس رنگ نشده قبلی یا همان رنگ نیست استفاده میشود. این عمل با بهره گرفتن از دومین رنگ و رئوس رنگ نشده بعدی تکرار میشود و سپس سومین رنگ و همینطور ادامه داده میشود تا تمام رئوس رنگ شوند.
تابع شایستگی در این مرحله بر اساس تعداد ژنهای غیر۱- عمل میکند و میزان شایستگی هر کروموزوم برابر با تعداد ژنهای مقدار مثبت است و اندازه جمعیت برای تعداد محدودی تدریس(در حدود ۴۰ تدریس)، عدد ۱۰ انتخاب شده و حداقل تعداد نسل برابر با ۲۰۰۰ انتخاب شده است. نتایج به دست آمده از این عملیات اشاره به این دارد که استفاده از الگوریتم ژنتیک در حین به دست آوردن رنگآمیزی گراف برای تشکیل یک جدولزمانی مناسب با رفع تعدادی از محدودیتهای قوی است که با توجه به رفع چند محدودیت قوی با رنگآمیزی گراف و نیز رفع محدودیتهای قوی دیگر، احتمال به نتیجه رسیدن الگوریتمها و بالارفتن سرعت شده است.
مسعودیان و استکی در سال ۱۳۸۸، در مقاله خود با عنوان ” طراحی جدول زمانبندی خودکار برای دروس دانشگاهی با بهره گرفتن از الگوریتمهای ژنتیک"، ابتدا الگوریتمهای ژنتیک مطالعه و بررسی شده، سپس مسئله بهینه سازی جدولزمانی دروس برای یک دانشکده فرضی مورد استفاده قرار گرفته است. در این رویکرد روند تکاملی پاسخها طی تکرار نسلها در یک الگوریتم ژنتیک، نهایتاً منجر به تولید یک جدول زمانبندی دروس خوش
کیفیت گشته است. در مرحله پیادهسازی، به کمک تغییراتی که در روند معمول الگوریتمهای ژنتیک صورت داده شده، نتایج بسیار خوبی در زمینه طراحی جداول زمانبندی دروس دانشگاهی حاصل شده است. اساس کار الگوریتم طراحی شده، حفظ کروموزومهای بهتر جمعیت و اعمال عملگرهای ژنتیکی، بر روی بقیه کروموزومها به منظور بهبود آنها است. در آزمونهای مقایسه بین الگوریتم ژنتیک عادی و پیشنهادی، طی چند مرحله، نقاط قوت الگوریتم پیشنهادی را مشخص کردهاند.
اندازه جمعیت در این مطالعه با توجه به فرمول (۲-۲)، محاسبه شده است :
= k *   (۲-۲)
m: مجموع تعداد کلاسها و آزمایشگاهها
n: تعداد کل بازههای زمانی یک ساعتی در یک هفته
E: تعداد وقایع

۱-۹ روش تجزیه و تحلیل آمار:

برای بررسی داده های این پژوهش از روش های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است. از شاخص های آماری (آماره ها) توصیفی یعنی درصد، فراوانی، میانگین، انحراف استاندارد جهت خلاصه کردن اطلاعات پراکنده و سپس برای بررسی فرضیه های پژوهش از روش همبستگی پیرسون و روش رگرسیون چندمتغیره استفاده شده است. داده ها با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS 16مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است

فصل دوم

ادبیات و پیشینه پژوهش

مقدمه

همه علوم انسانی اجتماعی، از جمله علم روان‌شناسی دو نوع تاریخچه دارند: تاریخچه واقعی و حقیقی و تاریخچه رسمی و تدوینی. تاریخچه واقعی همه علوم انسانی، به ویژه علم روان‌شناسی به آغاز خلقت، یعنی همان زمانی که اولین و دومین انسان، یعنی حضرت آدم و حوّا توسط آفریدگار خلق شدند، برمی‌گردد. اما تاریخچه رسمی و تدوینی هر علمی به تاریخ خاص و سرزمین معینی برمی‌گردد.
امروزه وقتی واژه تاریخچه را به کار می‌برند مراد تاریخچه رسمی و تدوینی است؛ یعنی زمانی که اصول و مبانی یک علم استخراج، فصل‌بندی و تدوین شده و به صورت رسمی و مستقل به جهان عرضه گردیده است. به این اعتبار، علم روان‌شناسی علمی نسبتاً جوان است که تاریخ تأسیس آن به سال ۱۸۷۹م و خاستگاه آن به غرب از جمله آلمان برمی‌گردد، چون بر اساس منابع معتبر، اولین آزمایشگاه روان‌شناسی در این تاریخ و در شهر لایپزیک آلمان توسط دانشمندی به نام ویلهلم وونت۱تأسیس شد و روان‌شناسی که تا این زمان با عنوان «علم النفس» بخشی از فلسفه شمرده می‌شد، به صورت علمی رسمی و مستقل درآمد. امروزه این روان‌شناس در بین روان‌شناسان به عنوان پدر علم روان‌شناسی و مؤسس مکتب ساخت‌گرایی شناخته می‌شود.( استیو هین^[۳۸]،۱۳۸۴)
تاریخ آغاز مطالعات مربوط به هوش تقریباً با تاریخ استقلال علم روان‌شناسی همزاد است. در این زمینه می‌توان به تحقیقات گالتون۲در۱۸۶۹ و ۱۸۸۳م اشاره کرد. اما اگر مبنای شروع تحقیقات مربوط به هوش را مطالعات( اسکیرول۳ ۱۸۳۸م) و یا حتی تاریخ ساخت اولین آزمون هوش (۱۸۰۰م) قرار داده شود، تاریخ آغاز این مطالعات به قبل از استقلال و رسمیت یافتن علم روان‌شناسی برمی‌گردد.

۲-۱دیدگاه‌های هوش هیجانی

عبارت هوش هیجانی حدود سال ۱۹۹۰م در ادبیات پژوهشی به کار برده می‌شد، اما عمومیت یافتن آن به سال ۱۹۹۵م، هنگامی که کتاب هوش هیجانی، نوشته دانیل گلمن، پر فروش‌ترین کتاب نیویورک تایمز شد، برمی‌گردد۵۰. در سال ۱۹۹۰م پیتر سالووی و جان مایر اصطلاح هوش هیجانی را به معنای توانایی زیر نظرگرفتن احساسات و هیجانات خود و دیگران، تمایز گذاشتن بین آنها و استفاده از اطلاعات حاصل از آنها در تفکر و اعمال خود، گرفتند. در سال ۱۹۹۵م گلمن اصطلاح هوش هیجانی را سرِ زبان‌ها انداخت. گلمن معتقد است در پیش‌بینی قابلیت اشخاص، هوش هیجانی شاخص بهتری است تا هوشبهر حاصل از آزمون‌های سنتی هوش.
از نظر گلمن، هوش هیجانی دست کم چهار حوزه دارد:

1. 1. آگاهی هیجانی (برای مثال، توانایی جدا کردن احساسات از اعمال

1. 1. مدیریت هیجانات (برای نمونه، توانایی کنترل عصبانیت

1. 1. تشخیص هیجانات دیگران (برای مثال، دیدن دنیا از دریچه چشم دیگران

1. 1. اداره کردن روابط (توانای حل مشکلات و روابط(جان دبلیو سانتراک^[۳۹]:۳۲)

در حوزه روان‌شناسی ریشه‌های تئوری هوش هیجانی به آغاز نهضت هوش هیجانی باز می‌گردد. ای. ال. ثرندایک (۱۹۲۰م) یکی از اولین کسانی بود که جنبه‌هایی از هوش هیجانی را با عنوان هوش اجتماعی۵۲مطرح کرد. او در سال ۱۹۲۰م هوش اجتماعی را شامل مؤلفه‌های گسترده‌ای می‌دانست که هر یک به توانایی‌های مختلفی در زمینه هوش و ابعاد مختلف آن اشاره می‌کردند. در سال ۱۹۳۷م رابرت ثرندایک و استرن۵۳تلاش‌های قبلی انجام شده توسط ای. ال. ثرندایک را مرور کردند و به معرفی سه حوزه متفاوت و در عین حال، نزدیک به هوش اجتماعی پرداختند. اولین بخش اساساً به نگرش فرد به جامعه و شکل یا بخش مؤلفه‌های متفاوت آن برمی‌گردد. بخش دوم، شامل دانش اجتماعی است. شکل سوم، هوش اجتماعی، میزان سازگاری اجتماعی فرد را در بر می‌گرفت.
وکسلر در سال ۱۹۵۲م همراه با گسترده کردن آموزه‌های بهره هوشی، توانایی‌های عاطفی را به عنوان بخشی از توانایی‌های معروف هوش، تصدیق کرد. هاوارد گاردنر (۱۹۸۳م) نیز در احیای تئوری هوش هیجانی در روان‌شناسی نقش برجسته‌ای ایفا کرده است. مدل تأثیرگذاری وی تحت عنوان هوش‌های متکثر یا هوش‌های چندگانه شامل انواع متفاوتی از هوش، از جمله هوش شخصی، هوش میان‌فردی و هوش درون فردی است.
شاید بتوان گفت که روون بارون (۱۹۸۸م) اولین کسی است که گام‌های نخستین را برای ارزیابی هوش هیجانی به عنوان معیاری از سلامت برداشته است. وی در رساله دکتری خود اصطلاح ضریب هیجانی را در مقابل بهره هوشی به کار برده است. این، درست زمانی است که اصطلاح هوش هیجانی هنوز معروفیت عمومی پیدا نکرده و هنوز سالوی و مایر اولین مدل هوش هیجانی خود را به چاپ نرسانده‌اند. بارون (۲۰۰۰م) اینک هوش هیجانی را به عنوان مجموعه‌ای مشتمل بر دانش هیجانی و اجتماعی و توانایی‌هایی مطرح می‌کند که بر توانایی عمومی ما در برخورد مؤثر با خواسته‌های محیطی تأثیر می‌گذارند. این مجموعه، شامل مواردی است که عبارت‌اند از:
توانایی آگاه بودن، فهمیدن و بیان کردن خود،
توانایی آگاه بودن، فهمیدن و برقراری ارتباط با دیگران،
توانایی برخورد با هیجان‌های شدید و کنترل سائق‌ها و تکانه‌های درونی،
توانایی سازگاری با تغییر و حل مشکلات شخصی یا اجتماعی.
پنج حوزه مطروحه در مدل وی عبارت‌اند از: مهارت‌های درون فردی، مهارت‌های میان فردی، سازگاری، مدیریت استرس، و حال عمومی. بالأخره در سال ۱۹۹۰م پیتر سالوی و همکارش جان مایر که در حال حاضر در دانشگاه نیوهمپشایر۵۴کار می‌کنند، مقاله خود با عنوان «هوش هیجانی» که بیشترین تأثیر را در حوزه تئوری هوش هیجانی برجا گذاشته، به چاپ رساندند.) سیدمحسن فاطمی، همان، ۴۳-۳۹٫(
سالوی و مایر در مدل اولیه خود (۱۹۹۰م) هوش هیجانی را این گونه تعریف کردند: «توانایی نظارت بر احساسات و هیجان‌های خود و دیگران، توانایی تمییز دادن هیجان‌های متفاوت و متنوع و توانایی استفاده از این اطلاعات برای راهنمایی و هدایت فکر و عملگلمن در سال ۱۹۹۵م با بهره گرفتن از تحقیقات سالوی، مایر و دیگران، کتابی با عنوان هوش هیجانی نوشت. از این تاریخ به بعد، اصطلاح هوش هیجانی شهرت جهانی پیدا کرد. در حال حاضر در جهان و ایران صدها کتاب و مقاله در مورد هوش هیجانی تدوین شده و چندین همایش و کارگاه آموزشی نیز به آن اختصاص یافته است. نظریه‌های چند هوشی، از قبیل نظریه گاردنر و استرنبرگ، حرف‌های زیادی برای گفتن داشته‌اند. این نظریه‌ها ما را واداشته‌اند که تلقی وسیع‌تری از هوش و قابلیت داشته باشیم. متولیان تعلیم و تربیت را نیز ترغیب کرده‌اند برنامه‌هایی تدوین کنند که در حیطه‌های مختلف به دانش آموزان و دانشجویان آموزش بدهند .(. جان دبلیو سانتراک، : ۳۲)

۲-۲ مقایسه هوش هیجانی و هوش شناختی

از نظر بسیاری از فلاسفه و دیدگاه‌های سنتی روان‌شناسی، مفاهیم «هوش» و «هیجان» دو مفهوم بی‌ارتباط با هم بوده و حتی در مقابل هم قرار می‌گرفتند. «هوش» از دیدگاه سنتی عمدتاً به عنوان مفهومی تک بعدی و به معنای توانایی تفکر انتزاعی و توانایی‌های شناختی تعریف شده و هیجان‌ها هم یک سری پاسخ‌های سازمان نیافته به محرک‌ها انگاشته می‌شدند. اما تحولات عظیمی که در حوزه‌های هوش و هیجان رخ داد، دیدگاه‌های سنتی را زیر سؤال برده و بر ارتباط نزدیک و در هم تنیده‌ هوش و هیجان تأکید کرد. از پیشگامان این تحولات در حوزه هوش می‌توان به گاردنر (۱۹۸۳م) و استرنبرگ (۱۹۹۶م) اشاره کرد و در حوزه هیجان از کشفیات ژوزف لی دوکس،۵۸آوریل و نانلی۵۹ (۱۹۹۴ ـ ۱۹۸۹م) نام برد. ولی اوج این تحولات به مطرح شدن مفهوم هوش هیجانی توسط سالوی و مایر (۱۹۹۰م) برمی‌گردد که آشکارا بر درهم‌تنیدگی هوش و هیجان تأکید می‌کنند. از نظر آنها هوش هیجانی عمدتاً به عنوان توانایی فرد در بازنگری احساسات و هیجان‌های خود و دیگران، تمییز قائل شدن میان هیجان‌ها و استفاده از اطلاعات هیجانی در حل مسئله و نظم‌بخشی رفتار تعریف می‌شود. البته در طول دهه‌ گذشته (از ۱۹۹۵ به بعد) رویکردها و الگوهای متفاوتی در مورد هوش هیجانی ارائه شده است. معروف‌ترین چهره این حوزه در میان عموم مردم دانیل گلمن است که در کتابی تحت عنوان هوش هیجانی به تشریح عمومی این سازه، پرداخته است. بارون (۱۹۹۷م) نیز نظریه‌پرداز دیگری است که هوش هیجانی و ابعاد آن را مطالعه و بررسی کرده است(ولی‌الله رمضانی:۸۵)
هوشبهر (IQ) و هوش هیجانی (EQ) قابلیت‌های کاملاً متضاد نیستند، بلکه بیشتر می‌توان چنین گفت که متمایزند. همه‌ ما از ترکیبی از هوش و عواطف بهره‌مندیم. افرادی دارای هوشبهر بالا و هوش هیجانی پایین (یا هوشبهر پایین و هوش هیجانی بالا) به‌رغم وجود نمونه‌هایی نوعی، نسبتاً نادرند. در واقع، میان هوشبهر و برخی جوانب هوش هیجانی همبستگی مختصری وجود دارد.( دانیل گلمن^[۴۰]:۷۵)
نظریه‌پردازان هوش هیجانی معتقدند که IQ به ما می‌گوید که چه کار می‌توانیم انجام دهیم در حالی که EQ به ما می‌گوید که چه کاری باید انجام دهیم.۶۲ IQ شامل توانایی ما برای یادگیری، تفکر منطقی و انتزاعی می‌شود، در حالی که EQ به ما می‌گوید که چگونه از IQ در جهت موفقیت زندگی استفاده کنیم. هوش هیجانی شامل توانایی ما در جهت خود آگاهی هیجانی و اجتماعی ما می‌شود و مهارت‌های لازم در این حوزه‌ها را اندازه می‌گیرد. همچنین شامل مهارت‌های ما در شناخت احساسات خود و دیگران و مهارت‌های کافی در ایجاد روابط سالم با دیگران و حس مسئولیت‌پذیری در مقابل وظایف است.)همان)
بهترین حوزه مناسب برای مقایسه هوش هیجانی و هوش شناختی، محیط کار است، زیرا فرد در محیط کار خود، علاوه بر توانمندی‌های علمی (که از هوش عقلی نتیجه می‌شود) از قابلیت‌های عاطفی خود نیز استفاده می‌کند. گلمن نیز در کتاب جدید خود به نام کار با هوش عاطفی(۱۹۹۸م) بر نیاز به هوش عاطفی در محیط کار، یعنی محیطی که اغلب به عقل توجه می‌شود تا قلب و احساسات، تمرکز می‌کند. او معتقد است که نه تنها مدیران و رؤسای شرکت‌ها و سازمان‌ها به هوش عاطفی نیاز دارند، بلکه هر کسی که در سازمان کار می‌کند نیازمند هوش عاطفی است.(. جان دبلیو سانتراک، : ۳۲)
امروزه بسیاری از روان‌شناسان موفقیت انسان را در زندگی به دلیل یک هوش (IQ) و استعداد یک‌پارچه و واحد نمی‌دانند، بلکه طیف گسترده‌ای از هوش وجود دارد که موجب بروز توانایی‌های مختلف فرد در عرصه‌های گوناگون می‌شود. یکی از انواع این طیف گسترده، هوشی است به نام هوش هیجانی که از سال ۱۹۹۰م به صورت رسمی وارد ادبیات روان‌شناسی شد.(همان:۵۶)
همان‌گونه که ملاحظه شد هوش شناختی و هوش هیجانی دو مفهوم کاملاً متضاد و متناقض نیستند و تنها چیزی که وجود دارد این است که با هم تفاوت‌هایی دارند. از آنجا که این دو مفهوم نه کاملاً متناقض و نه کاملاً مساوی‌اند، بنابراین، شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند.

۲-۳سنجش هوش هیجانی

برای سنجش هوش هیجانی سه نوع مقیاس کلی وجود دارد:

1. 1. مقیاس‌های خودسنجی: تکیه بر گزارش خود فرد،

1. 1. مقیاس‌های چند رتبه‌ای: تکیه بر گزارش دیگران در مورد فرد،

1. 1. مقیاس‌های عملی: قرار دادن فرد در موقعیت طبیعی و نظاره‌کردن عملکرد وی در این موقعیت.۶۶

معرفی این مقیاس‌ها نیز نیازمند فرصت و مقاله دیگری است.
هوش هیجانی^[۴۱]با عنوان توانایی بازبینی احساسات و هیجانات خود و دیگران، تمایز قائل شدن میان آنها و استفاده از این اطلاعات برای هدایت افکار و اعمال تعریف می شود.(مایر وسالوی^[۴۲]،۱۹۹۰).
درواقع هوش هیجانیآگاهی از هیجانها و چگونگی اثر گذاری این آگاهی در روابطبین فردی را نشان می دهد و از سوی دیگر نماینده میزان برخورداری توانایی تشخیص و ارزیابی و ابراز هیجان به نحوی صحیح و سازگارانه می باشد.(لوسین^[۴۳]،۲۰۰۶)
الگوهای گوناگونی در مورد هوش هیجانی مطرح شده است . از جمله الگوی مایر و سالوی (۱۹۹۷)که در آن هوش هیجانی را سازه پیچیده ای معرفی می کنند که شامل سه توانایی است :
ارزیابی و توصیف هیجانات خود و دیگران به معنی تعبیر و تفسیر نشانه های کلامی و غیر کلامی پیامهای دیگران که باعث ایجاد حس همدلی در فرد می شود ، تنظیم هیجانات در خود و دیگران ، بکارگیری هیجانها در راه های سازگارانه که در برگیرنده مفهوم حل مسئله ، نگاه مثبت به آینده و ایجاد اعتماد در دیگران می باشد.(جاکورز و کلین^[۴۴] ،۲۰۰۶)

۲-۴هوش هیجانی و سلامت

هوش هیجانی رابطه بسیار نزدیکی با سلامت روانی و سلامت جسمانی دارد. به همین علت که هوش هیجانی در حوزه‌هایی، مثل روان‌شناسی، مشاوره و راهنمایی، پزشکی و روان پزشکی، سخت مورد علاقه، تحقیق و مطالعه قرار گرفته است.
هر مشکلی، در طول حیات خود، زمانی آماده حل‌شدن و از بین رفتن می‌شود. هیجان‌ها وسیله‌ای است که با آن می‌توانید برای حل مشکل اقدام کنید. با درک هیجان‌های خود می‌توانید ماهرانه از میان مشکلات بگذرید و از مشکلات بعدی اجتناب کنید. اگر عکس این کار را انجام دهید و احساسات خود را سرکوب کنید، آنها خیلی سریع به احساس تنش، استرس و اضطراب تبدیل خواهند شد. هیجان‌هایی که نادیده گرفته می‌شوند، مغز و بدن را فلج می‌کنند. مهارت‌های هوش هیجانی، شما را قادر می‌سازند تا جلوی وضعیت‌های دشوار را ـ پیش از اینکه غیرقابل کنترل شوند ـ بگیرید و با این کار، مدیریت استرس برای شما آسان‌تر شود. کسانی که قادر نیستند از مهارت‌های هوش هیجانی خود استفاده کنند، به احتمال زیاد، برای مدیریت روحیه و خلقِ خود از روش‌های دیگری که کمتر اثر بخشی دارند [مثل داروها] بهره می‌گیرند. احتمال دارد که آنها دو برابر، بیشتر از دیگران مضطرب، افسرده یا معتاد شوند و حتی افکار خودکشی به سرشان بزند. هوش هیجانی تأثیر بسیار زیادی بر شادی و رضایت مردم دارد. کسانی که هوش هیجانی خود را به کار می‌گیرند با محیط اطراف خود سازگاری بیشتری دارند، اعتماد به نفس بالایی نشان می‌دهند و از توانایی‌های خود آگاهند. رابطه مستقیم بین هوش هیجانی و زندگی خوب و سالم، نشان می‌دهد که توجه به هیجان‌ها، آگاه بودن و آگاه ماندن از‌ آنها و استفاده از ‌آنها برای راهنمایی کردن رفتار، تا چه حد اهمیت دارد. هرچه از مهارت‌های هوش هیجانی خود بیشتر استفاده کنید، دستاوردهای بیشتری از زندگی خواهید داشت.( هوش هیجانی(مهدی گنجی:۳۱)
نتایج پژوهش در سال‌های اخیر، نشان داده است که همبستگی بالایی بین هوش هیجانی و آمادگی برای مبتلا شدن به انواع بیماری‌ها وجود دارد. استرس، اضطراب و افسردگی، دستگاه دفاعی بدن را تضعیف و متوقف می‌کنند و باعث آسیب‌پذیری در مقابل همه‌ بیماری‌ها، از سرماخوردگی معمولی گرفته تا سرطان می‌شوند. وقتی ذهن غرق در تنش، ناراحتی یا اضطراب است، به بدن پیام می‌رساند که از میزان مصرف انرژی برای مقابله با بیماری بکاهد. این کار باعث می‌شود تا آسیب‌پذیری در مقابل انواع جدی یا جدید بیماری بیشتر شود. پژوهش‌های جدید پزشکی نشان می‌دهد که رابطه آشکاری بین اضطراب و انواع جدی بیماری‌ها، مثل سرطان، وجود دارد. مهارت‌های هوش هیجانی بازگشت به سلامت را نیز سرعت می‌بخشند. کسانی که بیمارند، ولی در طول مداوا روی مهارت‌های هوش هیجانی خود کار می‌کنند و آنها را رشد می‌دهند، از بسیاری بیماری‌ها، از جمله کشنده‌ترین بیماری‌ها زودتر رها می‌شوند.‌
اثر فیزیکی هوش هیجانی روی مغز و سیستم‌های مختلف بدن به قدری قوی است که تحقیقات انجام شده در دانشکده‌ پزشکی دانشگاه‌ هاروارد، با عکس‌برداری از مغز، عملاً ثابت کرده‌اند که همراه با تغییرات هوش هیجانی، تغییرات فیزیکی در مغز شکل می‌گیرد. مهارت‌های هوش هیجانی، توانایی مغز را برای مقابله با اضطراب هیجانی، تقویت می‌کنند. این کار باعث می‌شود که دستگاه دفاعی بدن، قوی باقی بماند و مقاومت بیشتری در مقابل بیماری داشته باشد.۴۳حال خوب و فکر خوب (عاطفه خوب ـ تفکر خوب) شاید بتوان مهمترین اثر هیجان و عاطفه را در تأثیر آنها بر افکار و پاسخ‌ها دانست. وقتی احساس خوبی می‌کنیم، جهان و اطرافیان را زیبا می‌بینیم. وقتی افسرده و دلتنگ هستیم همه چیز تیره و تار به نظر می‌رسد. هنگامی که احساس خوبی داریم، دنیا را با عینک خوش‌بینی می‌بینیم و برعکس.

نمودار بخش۲-۱-۳: نقاط تلاقی خطوط فرعی

۳۹
۶۰
۴۱
۸
۷
۱
۱۲
۲-۱-۳- بررسی خط ارتباطی سوم: جهاد و مبارزه
یکی از موضوعاتی که در این سوره مطرح شده است، بحث جهاد و مبارزه می باشد که ۳۸ آیه «۱-۵-۶-۷-۸-۹-۱۰-۱۱-۱۲-۱۵-۱۶-۱۷-۱۹-۳۸-۳۹-۴۰-۴۱-۴۲-۴۳-۴۴-۴۵-۴۶-۴۷-۴۸-۴۹-۵۷-۵۸-۶۰-۶۱-۶۲-۶۵-۶۷-۶۸-۶۹-۷۰-۷۱-۷۲-۷۴» به آن پرداخته است و پس از دسته بندی ذیل سه عنوان اصلی جای می گیرند: فلسفه جهاد، جنگ بدر به عنوان مصداق جهاد اسلامی و توصیه هایی در ارتباط با جهاد.

۲-۱-۳-۱- فلسفه جهاد

در آیات «۷-۸-۳۹-۶۰» به این موضوع اشاره شده است:
جهاد در فرهنگ اسلام از فروعات دین شمرده شده و در کنار فریضه هایی چون نماز، روزه، خمس، حج و… قرار گرفته است. در فرهنگ اسلام وجوب جهاد به سبب کشورگشایی و قتل و کشتار بی رویه و بی اساس نیست بلکه جهاد در راستای اعتلای حق و برچیده شدن کفر و شرک به کار می آید. در آیه ۷﴿…وَ یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُحِقَّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ وَ یَقْطَعَ دابِرَ الْکافِرِینَ﴾^[۱۷۳] و آیه ۸ ﴿ لِیُحِقَّ الْحَقَّ وَ یُبْطِلَ الْباطِلَ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ﴾^[۱۷۴]، فلسفه جهاد تبیین شده است. لازم به ذکر است رسیدن به این هدف در سطح جهانی، در زمان حکومت حضرت مهدی(عج) تحقق خواهد یافت.
آیه ۳۹ ﴿ وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَهٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِما یَعْمَلُونَ بَصِیرٌ﴾^[۱۷۵] نیز فلسفه جنگ با کفار را نابودی فتنه و گسترش دین به صورت فراگیر و جهانی بیان کرده است. تعبیر﴿ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ﴾ به پیروزی دین به طور کامل اشاره دارد. همانطور که بیان کردیم جهانی شدن دین، در زمان حضرت مهدی (عج) صورت خواهد گرفت.
در آیه ۶۰﴿ وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْ‏ءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ﴾^[۱۷۶]، فلسفه جهاد را دستیابی به اقتدار نظامی مطرح نموده است تا با این هیبت و اقتدار، ترس و وحشت در دل دشمن افکنده -﴿تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ ﴾- و مانع از هجوم آنها به جوامع اسلامی شود. به راستی اگر مسلمانان ضعیف باشند همه گونه تحمیلات به آنها مى‏شود، اما هنگامى که قدرت کافى کسب کنند دشمنان حق و عدالت و دشمنان استقلال و آزادى به ترس و وحشت می افتند. بنابر این هدف این است که دشمنان بترسند و به جوامع مسلمین تجاوز نکنند. لذا تمام تلاش و کوشش مسلمین باید در کم کردن شر دشمنان خدا و حق و عدالت خلاصه شود.^[۱۷۷]

۲-۱-۳-۲- جنگ بدر به عنوان مصداق جهاد اسلامی

آیاتی که فرازهای جنگ بدر را به تصویر کشیده اند عبارتند از:«۱-۵-۶-۷-۸-۹-۱۰-۱۱-۱۲-۱۷-۱۹-۴۱-۴۲-۴۳-۴۴-۴۷-۴۸».
۲-۱-۳-۲-۱- عنایات خداوند در جنگ بدر^[۱۷۸]
این موضوع آیات«۷-۹-۱۰-۱۱-۱۲-۱۷-۴۱-۴۲-۴۳-۴۴» را در بر گرفته است.
از عنایات خداوند به مسلمین، وعده پیروزی آنها در جنگ بدر می باشد. آیه ۷﴿ وَ إِذْ یَعِدُکُمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَیْنِ أَنَّها لَکُمْ وَ تَوَدُّونَ أَنَّ غَیْرَ ذاتِ الشَّوْکَهِ تَکُونُ لَکُمْ وَ یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُحِقَّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ وَ یَقْطَعَ دابِرَ الْکافِرِینَ﴾^[۱۷۹]، به این وعده اشاره دارد. از آنجا که تخلّف در وعده های الهی راه ندارد، و وعده الهی قطعاً وقوع خواهد یافت-﴿ لا یُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَه﴾^[۱۸۰]-، چنین مژده ای موجب قوت قلب مسلمین و شتافتن آنها به سمت میدان جنگ می شود.
در آیه ۹﴿إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجابَ لَکُمْ أَنِّی مُمِدُّکُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلائِکَهِ مُرْدِفِینَ﴾^[۱۸۱]، عنایت الهی به مجاهدان بدر در حین رزم و جنگ، از طریق نزول فرشتگان صورت گرفته است.
در آیه ۱۰﴿ وَ ما جَعَلَهُ اللَّهُ إِلاَّ بُشْرى‏ وَ لِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُکُمْ وَ مَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ﴾^[۱۸۲] تأثیرات حضور فرشتگان در بین مجاهدین، تصریح شده است. بنابراین نزول ملائکه، عامل مهمی در پیروزی مسلمین شد که این پیروزی جز از طریق عنایات پروردگار ممکن نبود.

خواب راحت در میدان نبرد و نزول باران از دیگر عنایات پروردگار عالم به جنگجویان اسلام
می باشد که آیه ۱۱ متذکر شده است:﴿ إِذْ یُغَشِّیکُمُ النُّعاسَ أَمَنَهً مِنْهُ وَ یُنَزِّلُ عَلَیْکُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً لِیُطَهِّرَکُمْ بِهِ وَ یُذْهِبَ عَنْکُمْ رِجْزَ الشَّیْطانِ وَ لِیَرْبِطَ عَلى‏ قُلُوبِکُمْ وَ یُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدامَ﴾^[۱۸۳].
تثبیت مؤمنان و رعب افکنی در دل دشمنان در بحبوحه جنگ، از عنایات خداوند به سپاهیان بدر می باشد که آیه ۱۲﴿ إِذْ یُوحِی رَبُّکَ إِلَى الْمَلائِکَهِ أَنِّی مَعَکُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِینَ آمَنُوا سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْناقِ وَ اضْرِبُوا مِنْهُمْ کُلَّ بَنانٍ﴾^[۱۸۴] به آن پرداخته است.
عنایات خداوند در پیروزی سپاه مسلمین به حدی است که خداوند در آیه ۱۷﴿ فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اللَّهَ رَمى‏ وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ﴾، کشتار و نابودی دشمنان را به خود نسبت می دهد.
آیه ۴۱ ﴿ وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبى‏ وَ الْیَتامى‏ وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى‏ عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ﴾^[۱۸۵]، به وحی خداوند بر پیامبر۹در روز جنگ بدر اشاره می کند. چنین امری یعنی وحی بر فرمانده مسلمین و بیان احکامی در رابطه با جنگ برای سپاه مجاهد، دلگرمی و قوت قلب خواهد بود. به تعبیر دیگر وحی خداوند به پیامبر۹در روز بدر، از جمله آثار توجه خداوند به اوضاع و احوال مسلمین می باشد و همین نشانه، برای آنها شورآفرین خواهد بود.
از دیگر عنایات خداوند که آیه ۴۲ ﴿ إِذْ أَنْتُمْ بِالْعُدْوَهِ الدُّنْیا وَ هُمْ بِالْعُدْوَهِ الْقُصْوى‏ وَ الرَّکْبُ أَسْفَلَ مِنْکُمْ وَ لَوْ تَواعَدْتُمْ لاخْتَلَفْتُمْ فِی الْمِیعادِ وَ لکِنْ لِیَقْضِیَ اللَّهُ أَمْراً کانَ مَفْعُولاً لِیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَنْ بَیِّنَهٍ وَ یَحْیى‏ مَنْ حَیَّ عَنْ بَیِّنَهٍ وَ إِنَّ اللَّهَ لَسَمِیعٌ عَلِیمٌ﴾^[۱۸۶]، متذکر شده، این است که فرصت تصمیم گیری و نظر خواهی جهت تعیین مکان جنگ از دو سپاه و هم چنین مجاهدان گرفته شد و اراده و برنامه الهی بود که دو سپاه در محل بدر که بهترین مکان برای مسلمین بود، گرد آمدند.
آیه ۴۳﴿ إِذْ یُرِیکَهُمُ اللَّهُ فِی مَنامِکَ قَلِیلاً وَ لَوْ أَراکَهُمْ کَثِیراً لَفَشِلْتُمْ وَ لَتَنازَعْتُمْ فِی الْأَمْرِ وَ لکِنَّ اللَّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ﴾^[۱۸۷]، به خواب پیامبر ۹قبل از جنگ بدر اشاره دارد. خوابی که در آن سپاه دشمن کم جلوه کرد، عنایتی از جانب خداوند می باشد.
تقلیل متقابل دو گروه نیز از دیگر عنایات خداوند است که آیه ۴۴﴿ وَ إِذْ یُرِیکُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَیْتُمْ فِی أَعْیُنِکُمْ قَلِیلاً وَ یُقَلِّلُکُمْ فِی أَعْیُنِهِمْ لِیَقْضِیَ اللَّهُ أَمْراً کانَ مَفْعُولاً وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ﴾^[۱۸۸] متذکر آن شده است. اینکه دو گروه همدیگر را کم می دیدند، شروع جنگ را سبب شده است. به عبارت دیگر، اگر مسلمین سپاه دشمن را بسیار می دیدند ترس و رعب بر آنها چیره می شد و مانع از جنگیدن آنها می شد و همچنین فکر فرار از صحنه جنگ را در سر می پروراندند.

۲-۱-۳-۲-۲- حالات و روحیات مسلمین در جنگ بدر

آیات«۱-۵-۶-۷-۸-۹-۱۷-۱۹»، در رابطه با این موضوع سخن گفته اند.
شأن نزول آیه ۱﴿ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُمْ وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ﴾^[۱۸۹] در روایات^[۱۹۰]، نزاع مسلمین بر سر غنایم جنگ بدر که از جمله انفال محسوب می شود، بیان گردیده است. این حال نزاع و کشمکش و درگیری برای مؤمنینی که در جنگ بدر عنایات بسیاری را از خداوند عالم دیده بودند، جای شگفتی و تعجب دارد. جا داشت که آنها پس از پیروزی باورنکردنی، عنایات و الطاف حضرت حق را یادآور شوند و تحولی معنوی در آنها صورت گرفته باشد نه اینکه بر سر جمع مال دنیا با یکدیگر به نزاع و کشمکش برخیزند!!!
آیه ۵﴿ کَما أَخْرَجَکَ رَبُّکَ مِنْ بَیْتِکَ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ لَکارِهُونَ﴾^[۱۹۱] نیز حال کراهت و نارضایتی برخی از مؤمنان را نشان می دهد. با توجه به اینکه جمله « کَما أَخْرَجَکَ » متعلق به مدلول جمله﴿ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ﴾ است^[۱۹۲]، می توان گفت مؤم
نانی که در پایان جنگ با پیامبر۹بر سر غنایم اعتراض می کردند و تقسیم غنایم طبق نظر ایشان را قبول نداشتند، در ابتدای کار یعنی زمان خروج از مدینه به سمت میدان جنگ نیز حال کراهت داشتند و بر پیامبر۹معترض بودند.