فرضیه سوم: بین اندازه‌ی شرکت و قابلیت پیش‌بینی سود رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد.

۵-۳ تحلیل نتایج

فرضیه اول
مدل از لحاظ آماری معنادار شده است؛ بدین ترتیب فرضیه اول تحقیق تأیید می‌شود. نتایج تخمین الگوی رگرسیون مدل پژوهش حاضر به روش حداقل مربعات مقطعی (پانلی) با اثرات ثابت در جدول فوق نمایش داده شده است. با توجه به آماره F به دست آمده و همچنین سطح معناداری آن می‌توان بیان کرد که الگو در کل از معناداری خوبی برخوردار است. ضریب تعیین تعدیل‌شده الگو بیانگر این است که متغیرهای توضیحی مدل، ۷۹ درصد تغییرات متغیر وابسته (پیش بینی سود آتی) را توضیح می‌دهند. یکی از فرض‌های مدل کلاسیک رگرسیون خطی بیان می‌دارد که بین جملات خطاهای رگرسیون همبستگی وجود ندارد (مستقل هستند).
برای بررسی وجود خود همبستگی بین جملات خطاهای مدل، راه‌های زیادی وجود دارد؛ یکی از این راه‌ها بررسی آماره دوربین واتسون است. مقدار این آماره بین صفر تا ۴ متغیر است و بهترین حالت آن دوربین واتسون برابر با عدد ۲ است. آماره دوربین واتسون به دست آمده در مدل فوق، برابر ۱٫۶۶ و نشان‌ دهنده عدم وجود خود همبستگی در مدل است. رابطه مستقیم و معنادار متغیر مازاد جریان نقد آزاد و پیش بینی سود شرکتها بیانگر این است که هر چه متغیر مازاد جریان نقد آزاد بیشتر باشد پیش ­بینی سود آتی بیشتر خواهد بود.

نتایج فرضیه حاضر را می‌توان با سایر تحقیقات انجام‌ شده مورد مقایسه قرار داد. یودیانتی (۲۰۰۸) در تحقیق خود دریافت سود باعث افزایش و تقویت رابطه جریان­های نقدی آزاد در سطوح کل و مثبت با ارزش سهامداران می شود. به عبارت دیگر هر چه سود بالاتر باشد، جریانهای نقدی‌ آزاد و در نهایت ارزش‌ سهامداران افزایش خواهد یافت. به عبارت دیگر مدیران شرکت‌ها جذب سرمایه گذاران را نسبت به پنهان کردن عملکرد بالای خود به منظور فرار از مالیات ترجیح می­ دهند. در کل می‌توان نتیجه گرفت که در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، جریان‌های نقدی آزاد می‌تواند مقیاسی از ارزش برای سهامداران محسوب شود. هم چنین مدیران این شرکت‌ها تمایل دارند با بهره گرفتن از ابزار سود ، جریان‌های نقدی آزاد و در نهایت ارزش و ثروت سهامداران را افزایش دهند. نتایج بدست آمده از بررسی فرضیه اول این تحقیق با نتایج بدست آمده از تحقیق احمد الدهماری وکو‌نور اسحاق اسماعیل (۲۰۱۳) مطابقت ندارد. آنها به این نتیجه رسیدند که، درآمد شرکت­هایی که مازاد جریان نقد بالایی دارند از قابلیت پیش بینی کمتری برخوردار است.

 

نتایج تحقیق	سطح نمونه	تایید و یا رد فرضیه	توضیحات
بین جریان­های نقدی و ارزش سهامداران رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.	کل	تاییدH1	با نتیجه تحقیق یودیانتی (۲۰۰۸) مطابقت دارد. نتیجه تحقیق از نظریه راپاپورت(۱۹۹۶) و واگت (۲۰۰۰) حمایت می کند
میان جریان­های نقدآزاد مثبت و ارزش سهامداران رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد.	جریان نقد آزاد مثبت	تایید H1a	ازنتایج تحقیق یودیانتی (۲۰۰۸) حمایت می کند.
میان جریان­های نقدآزاد منفی و ارزش سهامداران رابطه معناداری وجود ندارد.	جریان نقد آزاد منفی	ردH1b	با نتیجه تحقیق به دست آمده توسط یودیانتی (۲۰۰۸) و نظریه راپاپورت مطابقت دارد.
مدیریت سود باعث تقویت و افزایش رابطه حریان‌های نقدی آزاد و ارزش سهامداران می شود.	کل	خلاف H2تایید می شود	با نتیجه تحقیق به دست آمده توسط یودیانتی (۲۰۰۸) مطابقت ندارد.اما با تحقیقات به دست آمده توسط جونز و شارما(۲۰۰۱)، جاگی و گول(۲۰۰) مطابقت دارد

فرضیه دوم
نتایج تخمین الگوی رگرسیون مدل پژوهش حاضر به روش حداقل مربعات مقطعی (پانلی) با اثرات ثابت در جدول فوق نمایش داده شده است. با توجه به آماره F بدست آمده و همچنین سطح معناداری آن می‌توان بیان کرد که الگو در کل از معناداری خوبی برخوردار است. ضریب تعیین تعدیل‌ شده الگو بیانگر این است که متغیرهای توضیحی مدل، ۷۹ درصد تغییرات متغیر وابسته (پیش ­بینی سود آتی) را توضیح می‌دهند. یکی از فرض‌های مدل کلاسیک رگرسیون خطی بیان می‌دارد که بین جملات خطاهای رگرسیون همبستگی وجود ندارد (مستقل هستند). برای بررسی وجود خود همبستگی بین جملات خطاهای مدل، راه‌های زیادی وجود دارد؛ یکی از این راه‌ها بررسی آماره دوربین واتسون است. مقدار این آماره بین صفر تا ۴ متغیر است و بهترین حالت آن دوربین واتسون برابر با عدد ۲ است. آماره دوربین واتسون به دست آمده در مدل فوق، برابر۱٫۶۵ و نشان‌ دهنده عدم وجود خود همبستگی در مدل است. بنابراین متغیر مورد نظر مدل از لحاظ آماری معنادار شده است؛
با توجه به احتمال آماره t استیودنت و مقدار ضریب، نتایج زیر برای شاخص‌های حاکمیت شرکتی بدست آمده است:

 

• • بین نسبت تعداد مدیران مستقل به تعداد کل مدیران هیأت مدیره و پیش‌بینی سود شرکت‌ها رابطه معناداری وجود ندارد.

 

• • بین تعداد کل مدیران در هیأت مدیره و پیش‌بینی سود شرکت‌ها رابطه معکوس و معناداری وجود دارد.

 

• بین نقش دوگانه مدیرعامل و پیش‌بینی سود شرکت‌ها رابطه معکوس و معناداری وجود دارد.

بندورا با تأکید بر کنش وری انسان در رابطه ضروری و متقابل بین سه ضلع انسان، محیط و رفتار رابطه متقابلی را به تصویر کشید که در آن هویت و شخصیت فرد در حین کنش متقابل و مفهوم هستی شناختی «ارتباط» تبلور می یابد. فرد در موقعیت جدید و با توسل به معیارهای عملکرد که به تدریج برای او به باور و عقیده تبدیل می کند. این مبحث در آراء بندورا در نهایت به اندیشه عاملیت انسان منتهی می شود که در آن فرد با رویکردی مثبت نسبت به توانایی های خود با عناصر شناختی – رفتاری قصدمندی (حیثیت التفاتی)، پیش اندیشی، خود واکنش سلزی و خود تأملی، هشیاری را در عمل به عنوان هسته کارآمدی خود به منصه ظهور می رساند (دست مرد و همکاران، ۱۳۹۱).

۲-۷- اثرات خودکارآمدی بر کارکردهای روان شناختی
۲-۷-۱- اثر خود کارآمدی برسطح انگیزش :
عقاید خودکارآمدی برآرزوها و تلاش برای دستیابی به هدف ، سطح انگیزش، گذر از مصایب ، مقاومت در برابر مشکلات و موانع ، کیفیت تفکر تحلیلی ، اسناد علی برای موفقیتها و شکستها و آسیب پذیری از استرس و افسردگی تأثیرمی گذارد . قوت عقاید فرد در مورد مؤثر بودن خودشان بر اینکه آیا آنها برای هماهنگی و سازش با موقعیتهای داده شده تلاش می کنند تأثیر می گذارد . خودکارآمدی ادراک شده بر انتخاب موقعیتهای رفتاری تأثیر می گذارند . افراد از موقعیتهای تهدید کننده ای که فکر می کنند فراتر از مهارتهای سازشی آنها است ، می ترسند و از آنها اجتناب می نمایند اما موقعی که خودشان را در اداره موقعیتها توانا درک کنند در آن فعالیتها درگیر می شوند و فعالانه و با اطمینان عمل می کنند . خود کارآمدی ادراک شده ، نه تنها تأثیر جهت دهی بر انتخاب فعالیتها و محیط ها دارد بلکه بوسیله انتظارات از موقعیت احتمالی ، می تواند بر تلاشهای سازشی که شروع کرده اند اثر بگذارد ( باندروا ، ۱۹۹۶،۱۹۹۷).
خودکارآمدی درک شده نقش تعیین کننده ای بر خود انگیزشی افراد دارد. زیرا باور خودکارآمدی بر گزینش اهداف چالش آور، میزان تلاش و کوشش در انجام وظایف، میزان استقامت و پشتکاری در رویارویی با مشکلات و میزان تحمل فشارها اثر می گذارد (لوکی و لادام^[۳۷]، ۱۹۹۰). باور خودکارآمدی از طریق این تعیین کننده ها بر رفتار انسان نقش اساسی را ایفا می کند. برخی تعیین کننده ها به شرح زیر است:
۱) انتخاب اهداف: خود کارآمدی به عنوان یک عامل تعیین کننده مهم انتخاب اهداف پرچالش و فعالیت های دشوار فردی عمل می کند. یک فرد معمولاً اهدافی را انتخاب می کند که در کسب موفقیت آمیز آنها، سطح معینی از توانایی را داشته باشد. براین اساس، افراد از فعالیت های که توانایی انجام آنها را ندارند، اجتناب می کنند، این اجتناب به نوبه خود می تواند برای افراد در انجام فعالیت های چالش برانگیز و میزان تقویت مثبت بازخوردهای حاصل از آن محدودیت ایجاد کند. افرادی که به کارآمدی خود باور دارند، اهداف چالش انگیز را انتخاب می کنند و از تجارب تهدید آمیز اجتناب می کنند و افراد با کار آمدی پایین از رویارویی با تکالیف، وظایف و اهداف مشکل پرهیز می کنند. افراد خود کار آمد بر اساس اهداف انتخابی، خود را موظف به تعیین معیارهای عملکرد کرده و پس از آن به مشاهده و قضاوت درباره نتایج عملکرد خود می پردازند و درصورت مشاهده نا همخوانی بین سطوح واقعی و مطلوب عملکرد، آنان احساس نارضایتی کرده و این محرکی برای تعیین و اصلاح عمل در آنهاست. افراد از طریق انتخاب ها بر جریان زندگی شخصی و شغلی خود اثر می گذارند. آنان از موقعیت ها، فعالیت ها و به‌ طور کلی انتخاب هایی که باور دارند بیش از حد توان آنهاست، اجتناب می کنند و آن دسته از فعالیت هایی را انتخاب می کنند. که باور دارند می توانند از عهده آنان برآیند. افراد دارای احساس خودکارآمدی بالا، موقعیت ها و اهدافی را انتخاب می کنند که ممکن است، ولی خارج از توان آنان نیست. باورهای خودکارآمدی در انتخاب های افراد همچون انتخاب رشته، حرفه، کلاس های پیشرفته تأثیر دارد و نقش مهمی در آینده شغلی و شخصی دارد.
۲) کسب نتایج یا پیامدهای مورد انتظار: خودکارآمدی، همچنین نقش مؤثری در پیامدهای بالقوه مشوق ها و بازدارنده های مورد انتظار دارد. پیامدهای قابل پیش بینی، عمدتاً به باورهای افراد در توانایی انجام فعالیت ها در موقعیت های مختلف وابسته است. افراد دارای کارآمدی بالا انتظار پیامدهای مطلوب از طریق عملکرد خوب را دارند ولی افراد دارای کارآمدی پایین، انتظار عملکرد ضعیفی را از خود دارند و در نهایت نتایج منفی یا ضعیفی را به‌دست می آورند.فعالیتهای بی شماری وجود دارد که اگر به خوبی انجام شوند، پیامدهای مطلوبی به دنبال دارند، ولی آن فعالیت ها توسط افرادی که به توانایی های خود در انجام موفقیت آمیز شک می کنند، پیگیری نمی شوند. بالعکس افراد با کارآمدی بالا، انتظار دارند با تلاش های خود موفقیت هایی کسب کنند و با وجود پیامدهای منفی به آسانی منصرف نمی شوند. بنابراین، نظریه خود کارآمدی بیان می کند که باور فرد به توانایی های خود، رفتارهای موردنیاز برای کسب نتایج مثبت مورد انتظار را ایجاد می کند و موجب می شود که فرد برای به‌ کارگیری رفتار خود تلاش های مضاعفی انجام دهد.
۳) اجرای اهداف: کارآمدی درک شده نه تنها در انتخاب اهداف بلکه بر اجرای آنها نیز اثر می گذارد. انجام یک تصمیم به هیچ وجه به افراد اطمینان نمی دهد که رفتارهای موردنیاز را به‌طور موفقیت آمیز انجام دهند و در مواجهه با مشکلات، استقامت و پایداری داشته باشند. یک تصمیم گیری روانی به یک عمل روانی مشتق شده از باور کارآمدی بالا، نیاز دارد. شخص باید یک خود کرداری (عملکردی) را به یک خود عزمی اضافه کند، و گرنه، تصمیم گیرنده اندیشه و تفکر را به‌کار نگرفته است. باور به کارآمدی شخصی همچنین به رفتار انسان شکل می‌دهد که آیا از فرصت ها استفاده می کند و یا از حضور آنان در شرایط مختلف زندگی جلوگیری به عمل می آورد و وجود موانع و مشکلات را دشوارتر می سازد. افراد با خود کارآمدی بالا بر فرصت های ارتقاء شغلی و غلبه بر موانع متمرکز می‌شوند، با ابتکار و پشتکار عنان کنترل بر محیط و محدودیت ها را بدست می گیرند. افرادی که دچار خودشکی می‌شوند، بر موانع و محدودیت ها کنترل کمی دارند و یا اصلاً کنترل ندارند و به آسانی تلاش های خود را بیهوده می شمارند. آنان از فرصت های محیطی کم استفاده می کنند.
۴) میزان تلاش: خودکارآمدی درک شده بر میزان تلاش برای انجام یک وظیفه اثر می گذارد. افراد ی که به کارآمدی خود باور دارند برای غلبه بر موانع و مشکلات تلاش های مضاعفی می کنند. در مقابل افرادی که به شایستگی های خود شک می کنند و یا باور کارآمدی ضعیفی دارند، هنگام رویارویی با مشکلات، موانع و شکست ها تلاش کمی می کنند و یا منصرف می شوند و یا اینکه راه‌حلهای پایین تر از حد معمول ارائه می دهند و این افراد علت شکست را به ناتوانی خویش نسبت می دهند. در آن موقع توجه آنان به جای حل مسئله، متمرکز بر فقدان شایستگی خود است. ولی افراد با کارآمدی بالا علت شکست را تلاش و کوشش کم می‌دانند.
۵) میزان استقامت و پشتکار: خودکارآمدی درک شده در میزان استقامت، جدیت و پشتکار فرد در نیل به اهداف مورد انتظار در برخورد با موانع، اثر می گذارد. افراد کارآمد در مواجهه با رویدادهای دشوار، استقامت و پشتکار زیادی به خرج می دهند و از منابع مختلف فردی و محیطی بازخوردهای مثبت می گیرند که آن بازخوردها به نوبه خود به عنوان تقویت کننده یا قدرت دهنده به خودکارآمدی عمل می کنند. برعکس، افراد با خودکارآمدی پایین، و یا افرادی که در کسب نتایج مورد انتظار تلاش نمی کنند، بازخوردهایی که نشانگر عدم توانمندی آنان در انجام وظایف است، دریافت می کنند.
۶) استرس و فشار روانی: خود کارآمدی بر میزان استرس و فشار روانی و افسردگی ناشی از موقعیت های تهدید کننده اثر می‌‌گذارد. افراد با کارآمدی بالا در موقعیت های فشارزا سطح فشار روانی خود را کاهش می دهند. ولی افراد دارای خودکارآمدی پایین، در کنترل تهدیدها، اضطراب بالایی را تجربه می کنند و عدم کارآمدی خود را گسترش می دهد و بسیاری از جنبه های محیطی را پر خطر و تهدید زا می بیند که این امر می تواند موجب استرس و فشار روانی فرد شود. افرادی که باور دارند می توانند تهدیدها و پافشاری های بالقوه را کنترل کنند، عوامل آشفته ساز را به ذهن خود راه نمی دهندو در نتیجه به‌وسیله آنها آشفته نمی شوند.
۷) خودتنظیمی: افراد، دارای نظام خود تنظیمی هستند. خود تنظیمی آنان را قادر می سازد تا بر افکار، احساسات، انگیزش و رفتار خود کنترل داشته باشند. انسان از درجه و میزان کنترل بر زندگی و رفتار خود، ادراکاتی دارد. افراد تلاش می کنند بر رویدادهایی که زندگی را تحت تأثیر قرار می دهند کنترل داشته باشند. با اعمال نفوذ بر موقعیت ها می توان آینده مطلوب داشت و از نتایج نامطلوب ممانعت به‌عمل آورد.
۲-۷-۲- اثر خود کارآمدی برعواطف:
موفقیت و پیروزی هر انسانی در زندگی، کسب و کار، دوست یابی و یا هر اقدام دیگر، حاصل تصور و نگرش مثبت شخصی او از خویشتن است. این نگرش مثبت است که فرد را به سوی موفقیت می‌کشاند و برعکس نگرش منفی از خود و دیگران باعث می شود که ذهن انسان به جای استفاده از فرصتها، صرف فکر کردن به مشکلات شود که در دراز مدت می تواند اثرات سوء دیگری در رفتار خلق و خوی ما با دیگران داشته باشد. تجربه های ناشی از موفقیت و یا شکست کارکنان در طول سال های خدمت، تصورات آنان را در رابطه با توانائی های شان نسبت به انجام وظایف شغلی تحت تأثیر قرار می دهد. اگر کارمند معتقد باشد که قبلاً وظیفه مشابهی را با موفقیت انجام داده است،‌ احتمالاً با وظایف و فعالیت های بعدی بیشتر با نگاه مثبت برخورد خواهد کرد و اگر با شکست مواجه شده باشد با تکالیف بعدی با نوعی نگاه منفی روبه‌رو خواهد شد. باندورا معتقد است که حل یک مسئله یا موفقیت در انجام یک وظیفه خاص، تجربه هیجانی را ایجاد می کند که موجب تمایل و گرایش به درگیر شدن برای رسیدن به حد تسلط در مسایل آینده در افراد می شود و احساس کارآمدی آنان را افزایش می دهد(موریس^[۳۸]، ۱۹۹۳).
باندورا(۱۹۸۲،۱۹۷۷) به انواع متعددی از کارآمدی اشاره می کند که از جمله کارآمدی تکلیف است که آن را عبارت می داند از اعتقاد فرد به اینکه می تواند با موفقیت رفتار خواسته شده را برای دستیابی به نتایج آن انجام دهد.موقعی که افراد احساس می کنند مهارتهای لازم را دارند و نتایج مستقیماً به کیفیت عملکرد وابسته است این عقاید کارآمدی بر روی اهداف و اعمال آنها اثر خواهد گذاشت . افرادی که انتظار دارند در یک تکلیف مهارتی موفق شدند احتمال مشارکت ومداومت آنها درآن تکالیف بیشتر از کسانی است که احساس کارآمدی ندارند. پس یک موقع فرد احساس می کند که مهارتهای لازم رابرای انجام یک عمل دارد که این کارآمدی تکلیف است . اما بعضی از موقعیتها در محیط به همین راحتی نیستند ،دراینجا عقاید کارآمدی بگونه ای است که فرد احساس کند آیا مهارتهایی که دارد به طور مؤثر می تواند آنها را بکار بندد که در اینجا عقاید فرد در مورد توانایی خود برای کنترل آنچه که تهدید کننده است مهم می باشد ، بنابراین کارآمدی سازشی لازم است تا ادراک تهدید و تمایل به مشارکت را تغییر دهد لذا آنهایی که خودشان را دراداره تهدیدهای بالقوه کارآمد می دانند نه ترسی دارند و نه اجتناب می نمایند ، در مقابل آنهایی که خودشان را در مقابل تهدیدهای بالقوه کارآمد نمی دانند به نتایج ناقص می رسند و تمایلی به مشارکت در این موقعیت ها را ندارند ( باندورا ، ۱۹۸۹).
کارآمدی سازشی اشاره دارد به عقایدی که فرد در مورد توانایی خود برای کنترل روابط محیطی تهدید کننده دارد و این ایده به بسط کارآمدی کنترل شناختی انجامید که عبارت است از توانایی درک شده برای کنترل شناختهای نگران کننده غیرمنطقی ، که این شناختها ناشی از سئوال کردن درباره توانایی خود برای انجام رفتار مناسب و انجام دادن یک تکلیف و همچنین بازخوردی برای افزایش یک احساس عمومی ناکارآمدی و تشویق اجتناب از موقعیت می باشند.
بنابراین ادراک اینکه شناختهای فرد تهدیدکننده هستندوباید کنترل شوند در تمایل به مشارکت اهمیت زیاد دارد. باندورا نه تنها معتقد است که شناختها باید کنترل شوند در تمایل به مشارکت اهمیت زیادی دارد . باندورا نه تنها معتقد است که شناختها باید کنترل شوند بلکه پاسخهای عاطفی قوی که ممکن است در تعیین تمایل به مشارکت در موقعیتهای استرس زا مهم می باشند نیز باید کنترل شوند که باندورا این کارآمدی کنترل عاطفی می نامد واز جمله پاسخهای عاطفی که معتقد است باید کنترل شود ترس واضطراب است (باندورا ، ۱۹۸۹).
منابع خودکارآمدی ذاتاً آگاهی دهنده نیستند. آنها داده های خام هستند که از طریق پردازش شناختی کارآمدی و تفکر انعکاسی آموزنده می شوند. بنابراین، باید بین اطلاعات و دانش هایی که از وقایع و رویدادها کسب می شود و اطلاعات و معرفت هایی که روی خودکارآمدی اثر می گذارند تفاوت قائل شد.
تجارب موفق یا عملکرد موفقیت آمیز و یا به قول «وتن» و «کمرون» پرورش تجربه تسلط شخصی مؤثرترین منبع ایجاد و تقویت کارآمدی شخصی هستند. تجربه موفق شغلی به شدت و نیرومندی باورهای خودکارآمدی به عنوان نتیجه انجام وظایف اشاره دارد. در الگوی علّیت سه جانبه این منبع به تأثیر رفتار فرد بر باور خودکارآمدی مرتبط است. موفقیت های قبلی که بر تسلط شخصی مبتنی هستند، شواهد فوری و ملموس فراهم می کنند که آیا شخص می تواند در انجام یک وظیفه خاص موفق شود یا نه؟ بندورا اشاره می کند که موفقیت ها باور کارآمدی را تقویت می کنند و شکست ها بخصوص اگر قبل از احساس کارآمدی رخ دهند، باور خودکارآمدی را تضعیف می­ کنند. عملکردهایی که به نتایج مورد انتظار ختم نشوند، می­توانند کارآمدی پایین­تری را ایجاد کنند. وقتی احساس خودکارآمدی ایجاد می­ شود که فرد قادر باشد با پشتکار و تلاش مداوم بر موانع غلبه یابد. هنگامی که افراد باور کنند که الزامات کسب موفقیت را دارند در مواجهه با ناملایمات و سختی­ ها پشتکار بیشتری به خرج می­ دهند و با تحمل سختیها ، قوی ­تر و تواناتر می شوند. تجربه هایی که اطمینان توانمندی فردی را فراهم کنند، به وی اجازه می دهند که مشکلات و شکست ها را بدون از دست دادن شایستگی ها تحمل کند (دلیری به نقل از وایت، ۱۳۹۲).
در نظام بندورا منظور از خود کارآمدی احساس‌های شایستگی و کفایت در کنار‌آمدن با زندگی است و در واقع عبارت است از یک عقیده محکم که ما براساس منابع اطلاعاتی مختلف توانایی‌های‌مان را ارزیابی می‌کنیم. توجه به این نکته اهمیت دارد که خود کارآمدی تا اندازه‌ای مستقل از توانایی‌های واقعی فرد است که برای آن کار کوشش کنند؛ به عبارت دیگر زمانی که توانایی بالا اما خود کارآمدی پایین است احتمال کمی وجود دارد که آن کار به طور موفقیت‌آمیزی انجام شود. علاوه بر خود کارآمدی باید از انتظار پیامد تمییز داده شود. در حالی که خود کارآمدی به عقاید فرد درباره شایستگی‌های خودش مربوط است؛ انتظار پیامد به اینکه فرد حدس می‌زند یک عمل معین منجر به نتیجه خاصی می‌شود اشاره می‌کند . بندورا خود کارآمدی را در تئوری شناختی اجتماعی خود به عنوان یک مفهوم مرکزی ارائه داد که به ادراک توانایی‌ها برای انجام دادن عملی که مطابق میل است، اشاره می‌کند (موریس، ۲۰۰۲).
۲-۸- مبانی جامعه شناختی خودکارآمدی
در نظریه های جامعه شناسی به طور کلی و به صورت سنتی دو رویکرد کلان نگر و خرد نگر وجود دارند. در رویکردهای کلان بیشتر تمرکز مطالعه و بررسی بر روی مسائل انتزاعی و نظام های اجتماعی در مقیاس بزرگ است، در حالی که در رویکردهای خردنگر بیشتر بر روابط متقابل فرد و گروه های کوچک پرداخته می شود. از آنجا که موضوع مورد بررسی ما خودکارآمدی و ایده خود بر اساس نظر بندورا در یک فرایند پویای تعاملی با نقش فاعلی انسان و تأثیر پذیری و تأثیر گذاری اش بر محیط و خروجی عمل خود «رفتار» شکل می گیرد، اکثر نظریه های خرد به عنوان مبنای نظری خودکارآمدی مورد بررسی قرار می گیرند. خودکارآمدی در حین کنش وری انسان متولد می شود. لذا، کنش انسان، پایه اجتماعی عمل کارآمدانه او محسوب می شود. زیرا در حین کنش موقعیت انسان به عنوان فاعل شناسا می تواند تثبیت شود. نظریه کنش متقابل به صورت خام در آراء زیمل^[۳۹] و وبر^[۴۰] متولد و در آرای کولی^[۴۱] و به خصوص مید ^[۴۲]به بلوغ می رسد. وبر بین رفتار و کنش تمایز قائل است. او معتقد بود کنش نتیجه ی فرایندی آگاهانه است، اما رفتار بدون فکر یا با فکر کمتر روی می دهد. کانون توجه او کنشی است که در آن اندیشه میان محرک و پاسخ دخالت می کند. به عبارت دیگر، وبر به موقعیت هایی علاقه مند بود که در آن مردم به آنچه انجام می دهند، معنا بدهند. معنا دهی به رفتار سرآغاز ایجاد انگیزه برای بازگرداندن عنصر هشیاری به رفتار است که در نتیجه آن خود به عنوان پیشوند شناختی کارآمدی حالت فاعلی به خود می گیرد. از دیگر دغدغه های وبر، عقلانیت است. وی بر مبنای عقلانیت خواهان معنادهی رفتار است و در صدد بازسازی شخصیت انسان و کنش اجتماعی بر اساس آن می باشد. عقلانیت در دیدگاه وبر چند وجهی است که دو وجه آن عملی و نظری است. عملی بودن ناظر بر شیوه ای از زندگی فرد است که در آن اعمال دنیوی و تأثیرات آن را بر خود ارزیابی کند. افرادی که عقلانیت عملی را به کار می برند، واقعیت ها و ضرورت های مورد توافق جامعه را می پذیرند و برای مواجهه مشکلاتی که در طول زندگی ایجاد می شوند، مناسب ترین راه را در نظر می گیرند (دست مرد و همکاران، ۱۳۹۱).
بخش دوم : مباحث مربوط به رضایت شغلی
۲-۱- نظریه های رضایت شغلی:
نظریه های رضایت شغلی فراوان است ، همانگونه که درباره ی تعریف وعوامل ایجادکننده رضایت شغلی ، اتحاد عقیده ای وجود ندارد،درباره ی نظریه های رضایت شغلی نیز عقاید متفاوت و گوناگونی ابراز شده است بروفی به سه نظریه، کمپ به چهار نظریه ، جیمز به سه نظریه ، جورج و جونز به چهار نظریه و خلیل زاده در تحقیق خود به شش نظریه اشاره می کنند . با توجه به نظرات ارائه شده در این باره ، در ادامه مهمترین نظریه های رضایت شغلی ذکر می شود ؛
۲-۱-۱- نظریه امید و انتظار : این نظریه با نامهای نظریه (( انتظارات )) و نظریه احتمال ، نیز مطرح می باشد ، انتظارات فرد در تعیین نوع و میزان رضایت شغلی موثر است ، اگر انتظارات فرد از شغلش بسیار باشد ، رضایت شغلی دیرتر ومشکل تر حاصل می شود . مثلا ممکن است فرد در صورتی شغل راضی شود که بتواند به تمام انتظارات تعیین شده خود از طریق اشتغال جامه ی عمل بپوشاند . مسلما” چنین شغلی به مراتب دیرتر از کسی که کمترین انتظارات را از شغلش دارد ، به احراز رضایت شغلی نایل می آید . از این رو رضایت شغلی مفهومی کاملا یکتا و انفرادی است باید در مورد هر فرد به طور جداگانه عوامل و میزان و نوع آن مورد بررسی قرار گیرد ( شفیع آبادی ، ۷۶).
این نظریه معتقد است که رضامندی شغلی بوسیله انطباق کامل امیدها و انتظارات با پیشرفتهای فرد تعیین می شود در حالی که نارضایتی معلول ناکامی در رسیدن به انتظارات . دراین نظریه هر قدر احتمال وقوع موفقیت در انجام کار در حد بالاتری قرار گیرد ، هر قدر میزان تطابق و هماهنگی میان توانایی های فرد و نیازها و انتظارات شغلی او بیشتر گردد ، هر قدر پاداشهای داخلی و خارجی در سطح بالاتری قرار گیرد و مهمتر از همه ، هر اندازه ادراک او از منصفانه بودن پاداشها در سطح بالاتری باشد ، احتمال بقای او در سازمان بیشتر می شود . (سفیری ، ۷۷) .
۲-۱-۲- نظریه ارزش
این نظریه مدعی است رضامندی شغلی بوسیله این پدیده تعیین می گردد که آیا شغل به فرد امکان حفظ ارزشهای خصوصی و شخصی را می دهد یا نه .
این نظریه می رساند که اگر شغل با حفظ ارزشهای خصوصی و شخصی سازگار باشد او از شغل خود رضایت دارد ولی چنانچه شغلش با ارزشهای خصوصی او در تعارض و تناقض باشد رضایت شغلی برایش حاصل نخواهد شد
۲-۱-۳- نظریه بریل
بریل معتقد است که انسان طبیعی در انتخاب شغل نیازی به پند وسفارش ندارد ، خود او فعالیتی را که باید دنبال کند به نحوی حس می کند ، تعبیر ضمنی این نظریه آن است که اگر فردبا فکر و تصمیم خود شغلش را انتخاب کند به طور طبیعی از آن رضایت خواهد داشت ، اما اگر با اجبار و اضطرار آن را انتخاب کند به احتمال قوی از شغل خود راضی خواهد بود . (خلیل زاده ؛ ۷۵ ) .
۲ –۱-۴- نظریه نقشی
در این نظریه به دو جنبه اجتماعی و روانی توجه می شود . در جنبه اجتماعی تاثیر عواملی نظیر نظام سازمانی و کارگاهی و شرایط محیط اشتغال در رضایت شغلی مورد توجه قرار می گیرد این عوامل همان شرایط برونی رضایت شغلی را شامل می شود . جنبه روانی رضایت شغلی بیشتر به انتظارات و توقعات فرد مربوط می شود . به عبارت دیگر احساس فرد از موقعیت شغلی و فعالیتهایش در انجام مسولیتهای محوله و ایفای نقش خاص به عنوان عضوی از اعضای جامعه میزان رضایت شغلی او را مشخص می نماید.
۲-۱-۵– نظریه نیازها
این نظریه به مقدار زیادی به نظریه سلسله نیازهای مازلو نزدیک است تا جایی که می توان آنها را یکی به حساب آورد . البته ناگفته نماند که نظریه نیازهای مازلو عام تر است و رضایت شغلی می تواند در دایره و محدوده آن قرار گیرد .بر اساس نظریه نیازها میزان رضایت شغلی هر فرد که از اشتغال حاصل می شود به دو عامل بستگی دارد .
اول ؛ آن مقدار از نیازهایی که از طریق کار و احراز موقعیت مورد نظر تامین می گردد.
دوم ؛ آن مقدار از نیازها که از طریق اشتغال به کار مورد نظر ، تامین نشده باقی می ماند .
نتیجه ای که از بررسی عوامل اول و دوم حاصل می شود میزان رضایت شغلی فرد را معین می کند .
روانشناسان سازمانی بیشتر بر این باورند که سلسله مراتب نیازها در نظریه مازلو ، در بررسی رضایت مندی شغل ، کاربرد پذیر است . این نظریه پنج نوع از نیازهای انسانی را مشخص می کند که به ترتیب اهمیت از پایین به بالا عبارتند از:
نیازهای زیستی ( مثل آب ، غذا ، هوا )
نیازهای ایمنی ( مثل دوری از خطر و ایمنی اقتصادی )
نیازهای اجتماعی ( مثل عشق ، پذیرش تعلق گروهی )
نیازهای صیانت ذات یا احترام ( پیشرفت ، شناسایی ، تایید واحساس ارزشمندی ) و خودشکوفایی ( مثل بالفعل سازی حداکثر استعداد های بالقوه ) به ادعای مازلو تنها وقتی نیازهای اساسی تر به طور نسبی بر آورده شود ، نیازهای بالا مد نظر قرار می گیرد . از اینرو رضایت مندی شغلی باید باتوجه به این نکته تعیین شود ، که شغل فرد چگونه پاسخگوی نیازهایی است که برای او جنبه غالب دارد .
ممکن است برای فردی ، ایمنی اقتصادی یک نیاز باشد در حالی که برای دیگری نیاز به خودشکوفایی مطرح باشد . از این رو طبیعی است که یک شغل واحد بتواند موجب پدید آمدن سطح بسیار متفاوت رضامندی در افراد شود . ( کمپ^[۴۳] ، ۱۳۷۰ ) .
پورتر سلسله مراتب نیازهای مازلو را بر سه سطح تقسیم می کند :
سطح اول : نیازهای حیاتی و زیستی ( غذا ، امنیت ، بهداشت )
سطح دوم : نیازهای ارتباطی ( ارتباط با دیگران ، تعلق به گروه و پیوندهای عاطفی )
سطح سوم : نیاز به رشد و شکوفا شدن استعدادهای فکری و نیروهای بالقوه در فرد سازمانهای تولید و خدماتی تا آنجا که می توانند به حیاط خود ادامه می دهند که بتوانند نیازهای افراد را برآورده سازند گرچه این سازمانها تاکنون در ارضای نیازهای سطح اول موفق بوده اند . اما در ارضاء نیازهای سطح دوم کمتر توفیق یافته اند و برای نیازهای سطح در عصر ما کار مهمی نکرده اند . ( توسلی ، ۱۳۷۵) .
۲-۱-۶- نظریه هرزبرگ
این نظریه بانامهای (( نظریه انگیزش – بهداشتی)) و (( نظریه دو عاملی هرزبرگ )) نیز معروف است .
او به این نوع نیاز یعنی نیازهای بدنی ونیازهای روانی اشاره می کند .
به ادعای هرزبرگ این دو نیاز بر طبق دو اصل متفاوت عمل می کنند ، نیازهای بدنی در جهت اجتناب از درد و ناراحتی عمل می کنند .
عواملی که این نیاز ها را بی اثر می کند ، هرزبرگ آنها را عوامل بهداشتی می نامد ، می تواند ناراحتی را کاهش دهد یا از آن دور می کند اما نمی تواند موجب خشنودی شود .

شکل ۲-۵ سرمازگی ۱۹
شکل ۲-۶ آسیب ناشی از فعالیت عمرانی انسان ۲۲
شکل ۲-۷ کاربرد نمک جهت یخ­زدایی در سطح شهر ۲۴
شکل ۳-۱ دالان­های ایجاد شده به­وسیله سوسک پوست­خوار ۳۶
شکل ۳-۲ بیماری ورتیسیلیومی ۴۵
شکل ۳-۳ بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی زیتون ۵۴
شکل ۳-۴ قارچ سم اسبی ۶۱
شکل ۳-۵ اندام باردهی قارچ سفید عسلی ۶۲
شکل ۳-۶ سفیدک سطحی ۶۴
شکل ۳-۷ بیماری سفیدک پودری شمشاد ۶۵
شکل ۳-۸ شانکر سیتوسپرایی ۶۸
شکل ۳-۹ بیماری قارچ دوده­ای ۷۰
فصل اول:
مقدمه و کلیات

 

1. 1. مقدمه

 

امروزه شهرسازی یک پدیده­ فراگیر در تمام جهان است. پارک­های شهری و فضاهای سبز نقش­ مهمی در تعریف ساختارهای اکولوژیک اکوسیستم­های شهری دارند (گیلبرت^[۱]، ۱۹۸۹). آنها تنوع زیستی را حفظ و خدمات اکوسیستم مهمی ارائه می­ دهند (بولاند و هان همر^[۲]، ۱۹۹۰؛ کرنه و کینزینگ^[۳]، ۲۰۰۵؛ گاستون و همکاران^[۴]، ۲۰۰۵؛ اسمیت و همکاران^[۵]، ۲۰۰۵). در اکوسیستم­های شهری متوسط درجه حرارت و غلظت گازهای گلخانه­ای در مقایسه با مناطق حاشیه­ای بالاتر است (گریم و همکاران^[۶]، ۲۰۰۸). نقش پوشش درختی در اکوسیستم شهری در کنترل آلودگی­های هوا یکی از مهم­ترین مزایای فضاهای سبز شهری است (باراک^[۷]، ۲۰۰۰). افزایش شهرسازی میکروکلیمای شهرها را تحت تاثیر قرار داده است. پارک­ها و فضاهای سبز هم­چنین خدمات زیست­محیطی، اجتماعی و فیزیولوژیکی بسیاری ارائه می­ دهند که برای قابل زندگی بودن شهرهای مدرن و هم­چنین برای ساکنان شهر مهم هستند (فنگ و لینگ^[۸]، ۲۰۰۳؛ یانگ و همکاران^[۹]، ۲۰۰۵). درختان در اکوسیستم­های شهری با جذب و ذخیره­ی گاز­های آلاینده و در نتیجه حذف کردن آنها از اتمسفر، آلودگی هوا را کاهش می ­دهند (نواک^[۱۰]، ۱۹۹۴؛ نواک و همکاران^[۱۱]، ۲۰۰۶). درختان با ایجاد سایه و خنک کردن محیط، هوا را معتدل می­ کنند. بنابراین به کاهش احتمال بیمارهای مربرط به گرما کمک می­ کنند. اکوسیستم­های شهری پیچیده­ترین محیط­ها در مدیریت بیماری بشمار می­آیند. این اکوسیستم­ها محیط­هایی بسیار متنوع و ناهمگن هستند. انواع و شدت شیوع بیماری­ها، نماتدها و پاتوژن­های ایجاد کننده­ بیماری در بیشتر موارد با مناطق جنگلی متفاوت است اکوسیستم­های شهری موقعیت خاصی برای کنترل بیماری­ها و آفات بویژه کنترل بیولوژیک ایجاد می­ کند تعریف اهداف مدیریتی در اکوسیستم­های شهری بسیار دشوار است زیرا ارزش اقتصادی، مباحث زیبا شناختی و خطرات بیماری باید بصورت همزمان در نظر گرفته شوند. با این وجود اصول ارزیابی بیولوژی و اکولوژی بیماری برای مدیریت و کنترل در اکوسیستم­های شهری ضروری است (آهومنش، ۱۳۷۹). بسیاری از بیماری­ها درختی در مناطق شهری وجود ندارند و بسیاری از بیماری­ها در این اکوسیستم­ها به ندرت طغیان می­یابند. بیماری­های درختی در مناطق شهری دو تفاوت عمده با بیماری­های مناطق جنگلی دارند نخست اینکه اکوسیستم­های نزدیک جمعیت­های بزرگ انسانی تخریب شده هستند بنابراین جز اکوسیستم­های فقیر و کم ارزش محسوب می­شوند بنابراین نیاز است تعریف جدیدی از این بیماری­های ارائه و تعاریف سنتی اصلاح شود. دوم ارزش اقتصادی و زیبا شناختی درختان در اکوسیستم­های شهری است که با جنگل متفاوت است. این اصلاحات، اقدامات کنترلی خاص را ممکن و توجیح می­ کند (اطهری­پور، ۱۳۸۱).

درختان برای آشیان­های اکولوژیکی در اکوسیستم­های مختلف سازگار شده ­اند. در حالی که برای زندگی در اکوسیستم­های شهری تمایز نیافتند. در واقع امکان کسب تمایز برای آنها وجود ندارد زیرا پراکنش و استقرار پایه­ های جدید عمدتا از طریق کاشت نهال از جمعیت­های خارجی صورت می­گیرد تا کاشت بذر و استقرار طبیعی. بنابراین درختان در یک اکوسیستم بیگانه هستند که برای ادامه حیات در شرایط جدید بطور اختصاصی سازگاری کسب نکرده اند. یک اکوسیستم شهری نتیجه تعامل و برهم کنش دراز مدت موجودات زنده درون محیط زیست که در آن زندگی می­ کنند نیست بلکه نتیجه تخریب اکوسیستم­های تکامل یافته قبلی یا ایجاد یک اکوسیستم کاملا طرح ریزی شده (اکوسیستم مصنوعی) هستند (خداشناس و اطهری­پور، ۱۳۸۹).
یک اکوسیستم پایدار وابسته به چرخه­ی عناصر غذایی ضروری و زنجیره­های انرژی است. در یک اکوسیستم شهری این چرخه­ها شدیدا تحلیل یافته­اند. فعالیت­های ساختمان­سازی، سنگفرش و آسفالت جاده­ها و فشردگی خاک مانع نفوذ آب در خاک می­ شود. برگ­ها و دیگر بخش­های درختی با تجزیه شدن درخاک مقادیری از آن را به خاک انتقال می­ دهند. در اکوسیستم­های شهری با خود تنظیمی پایین یک کاهش مداوم انرژی و مواد غذایی وجود دارد. بنابراین درختان بویژه درختان بدلیل فقدان مواد غذایی و انرزی در شرایط تنش­زای دائمی قرار دارند.
درختان در اکوسیستم­های شهری در معرض تنش­های بسیار متفاوتی با آنچه درختان در مناطق جنگلی با آن روبرو می­شوند هستند تنش­های ذکر شده در این پژوهش باید به عنوان معیارهای گزینشی در برنامه ­های اصلاح درختان شهری استفاده شوند برخی ویژگی­های اساسی درختان مانند سازگاری به شرایط اقلیمی، مقاومت در برابر بیماری­ها و انعطاف پذیری بالای فنولوژی آنها است. ویژگی­های مربوط به اکوسیستم­های شهری مربوط به تنش­های هستند که بوسیله­ی عوامل اجتماعی، محدود کننده­ حجم خاک و فضای تاج، آلاینده­های خاک، آلاینده­های هوا، نمک­های یخ­زدا، باد و خشکی ایجاد می­شوند. همواره طول عمر نسبتا پایین درختان در اکوسیستم­های شهری شدید مورد توجه قرار گرفته است (گیلبرتسون و بردشاو^[۱۲]، ۱۹۸۵؛ مول^[۱۳]، ۱۹۸۹؛ بردشاو و همکاران^[۱۴]، ۱۹۹۵؛ هاریس و همکاران^[۱۵]، ۱۹۹۹) رابطه­ بین موقعیت­های مکانی و تنش موضوع بسیاری از مطالعات بوده است (فورست و همکاران^[۱۶]، ۱۹۹۹؛ کونیجنندیک و همکاران^[۱۷]، ۲۰۰۰). نیلسون^[۱۸] (۲۰۰۰) اظهار داشت درختان در حاشیه­ خیابان­ها شهری در معرض سطح بالایی از تنش قرار دارند بنابراین طول عمر آنها بسیار کوتاه است. درختان در پارک­ها نسبت به درختان حاشیه­ خیابان در معرض سطح کمتری از تنش هستند و بنابراین طول عمر نسبتا بیش­تری دارند. در جنگلکاری­های شهری درختان در معرض تنش­های نسبتا پایینی هستند و ممکن است به سن قابل ملاحظه­ایی نیز برسند. تنش در این مناطق بیش­تر ناشی از شرایط اقلیمی، شرایط خاک، الگوهای تفریحی و خسارات زیستی ناشی از فعالیت­های انسانی است. اقدامات حمایتی از درختان در اکوسیستم­های شهری شامل: سیاست­گذاری، برنامه­ ریزی و طراحی مسائل فنی مانند برنامه ­های انتخابی و تکنیک­های استقرار و جنبه­ های مدیریتی است (کونیجینندیک و راندراپ^[۱۹]، ۲۰۰۲). موفقیت درختکاری­های شهری وابسته به عملکرد درختان منتخب حتی در شرایط پرتنش است. بنابراین انتخاب و استفاده­ از گونه­ ها و ژنوتیپ­های مناسب عوامل مهمی در یک استراتژی در جهت بهبود کیفیت و کاهش هزینه­ها در استقرار و مدیریت فضاهای سبز شهری هستند.
پائولیت و همکاران^[۲۰] (۲۰۰۲) نشان دادند که در اروپا تنها از چهار جنس Platanus ، Aesculus، Acer و Tilia استفاده می­ شود در کشورهای مدیترانه­ایی مانند اسپانیا ۵۶ درصد از درختان کاشته شده در مناطق آسفالت شده تنها شامل چهار جنس فوق هستند (گارسیامارتین و گارسیاوالدکانتوس^[۲۱]، ۲۰۰۱). استفاده از دامنه­ ­ژنتیکی متنوع علاوه بر بهبود چشم اندازهای زیبا شناختی باعث افزایش سلامتی درختان در مناطق شهری خواهد شد. استفاده از طیف وسیعی از گونه­ ها می ­تواند یکی از مهم­ترین روش­های مبارزه در برابر بیماری­های در حال انتشار و بیماری­های که ممکن است در آینده تهدید کننده باشند در اکوسیستم­های شهری است (سانتامور^[۲۲]، ۱۹۹۰؛ سان^[۲۳]، ۱۹۹۲؛ تلو و همکاران^[۲۴]، ۲۰۰۵؛ رائوپ و همکاران^[۲۵]، ۲۰۰۶؛ باسوک و همکاران^[۲۶]، ۲۰۰۹). بیماری به هر عاملی که باعث ایجاد اختلال در عملکرد طبیعی درخت گردد گفته می­ شود بیماری ممکن است یا زیستی، یعنی عامل ایجاد کننده­ اختلال یک موجود زنده­ مثل قارچ یا باکتری باشد و یا غیرزیستی، یعنی عامل ایجاد کننده­ اختلال هر عامل غیرزیستی­ که در محیط اطراف است مانند افزایش یا کمبود یک یا چند عنصر غذایی باشد (وست^[۲۷]، ۲۰۰۶). امروزه بیشتر رستنی­های شهری در اکوسیستم­های کاملا مصنوعی کاشته می­شوند. این بخصوص برای درختانی که در پیاده­روها و معابر کاشته می­شوند صادق است. کنترل بیماری در محیط های مصنوعی محاسن و معایبی دارد. رعایت اصول بهداشتی به­عنوان یک اقدام پیش­گیرانه در اکوسیستم­های مصنوعی به طور موثرتری انجام می­ شود. بزرگترین مشکل در یک اکوسیستم مصنوعی ناتوانی در ایجاد شرایط طبیعی برای رشد و توسعه درخت است. بنابراین بیشتر درختان در اکوسیستم­های مصنوعی تحت شرایط تنش­زا رشد می­ کنند (سعیدنیا، ۱۳۸۲).
فضای سبز شهری بخشی جاندار از سیمای شهر می­باشد که از انواع پوشش ­های درختی تشکیل شده و دارای بازدهی اکولوژیکی و اجتماعی است. امروزه فضای سبز شهری با دارا بودن کارکرد موثر و سازنده در بهبود بیوکلیمای شهر و تامین سلامت روانی شهروندان، به عنوان جز تعیین کننده از کالبد شهرها شناخته شده است. پوشش درختی بکار رفته در فضای سبز شهری به میزان زیادی در معرض انواع تنش­های محیطی وارگانیزم­های مضر هستند که این امر، سلامت درختان و رشد بهینه آنها را تهدید می­ کند (خداشناس و اطهری­پور، ۱۳۸۹). از میان فاکتورهای تاثیر گذار بر سلامت فضای سبز یک شهر، آفات و بیماری­های درختی از عوامل مهم تهدید کننده درختان هستند که شناخت دقیق این عوامل و دسترسی به ساز و کارهای مدیریت تلفیقی آنها ضمن حفظ سلامت درختان، از مصرف بی­رویه سموم و در نتیجه آثار مخرب زیست محیطی و برهم زدن تعادل اکولوژیک موجود، جلوگیری می­ کند. در این تحقیق سعی شده با معرفی شایع­ترین بیماری­های درختان فضای سبز شهری و مهم­ترین روش­های مبارزه با این بیماری­ها با کاهش هزینه­ های اجرایی و کنترل بیماری متناسب با ویژگی­های اکوسیستم­های شهری به مدیریت بهتر فضاهای سبز شهری کمک شود.
فصل دوم:
بیماری­های غیرزیستی

 

1. 1. بیماری­های غیرزیستی درختان در فضاهای سبز شهری

 

علاوه بر عوامل زنده، عوامل محیطی (غیرزیستی) نیز می­توانند منجر به ایجاد بیماری دردرختان شوند. به اختلال در روند عادی فعالیت­های فیزیولوژیکی درخت در اثر عوامل غیر زنده، بیماری فیزیولوژیکی گفته می­ شود (جهان­آرا و هاشمی، ۱۳۸۲). بیماری­های غیرزیستی (بیماری فیزیولوژیک) در واقع نوعی از بیماری­های درختی هستند که بوسیله­ی یک عامل بیماری­زای غیر زنده یا غیر زیستی بوجود می­آیند. که تظاهر آن در درخت اغلب به صورت کلروز (زردی برگ در اثر تخریب یا تشکیل نشدن کلروفیل)، نکروز (مرگ سلول­ها و قهوه­ای شدن ناحیه مرده در برگ)، رنگ پریدگی برگ­ها، توقف در رشد و خشکیدگی قسمت­ های مختلف درخت بروز می­نماید. درختان بهترین وضعیت رویشی خود را در دامنه­ای از عوامل مختلف غیرزیستی دارند که محیط اطراف آنها را تشکیل می­دهد این عوامل شامل دما، رطوبت خاک، مواد غذایی، نور، آلاینده­های هوا و خاک، رطوبت هوا هستند. هرچند این عوامل برای درختانی که در اکوسیستم­های طبیعی رشد می­ کنند نیز تاثیرگذارند اهمیت آنها روی درختان موجود در اکوسیستم­های شهری به­ طور قابل توجهی مهم­تر است، زیرا این درختان معمولا در خارج از اکوسیستم­های طبیعی خود کاشته می­شوند که نیازهای طبیعی رویشی آنها فراهم نمی­ شود. درختان در فضاهای سبز شهری در محیط­های کاملا مصنوعی رشد می­ کند و تحت فشار وتنش­های محیطی بسیاری هستند (سیمون^[۲۸]، ۱۹۸۹). از مهم­ترین بیماری­های غیرزیستی در درختان می­توان به کمبود عناصر غذایی، مسمومیت ناشی از سموم شیمیایی، سرمازدگی، گرمازدگی، عوارض ناشی از آلودگی هوا و صدمات ناشی از عملیات ساختمانی، تنش­های آبی (کمبود یا افزایش آب مورد نیاز درخت)، تنش­های نوری، تنش ناشی از وزش­ مداوم باد، آسیب­های ریشه­ای و باران­های اسیدی هستند.
۲-۱- ویژگی بیماری­های غیرزیستی
صفات عمومی بیماری­های غیرزیستی که جز بیماری­های غیر عفونی در درختان محسوب می­شوند، ناشی از کمبود یا افزایش عوامل محیطی تامین کننده­ زندگی آنها است. بیماری­های غیر عفونی در غیاب بیمارگر ایجاد می­شوند و نمی ­توانند از درخت بیمار به درخت سالم انتقال پیدا کنند این گونه بیماری­های غیر عفونی ممکن است در تمام مراحل زندگی یک درخت ایجاد شوند ویژگی­های بیمار­های غیر عفونی با توجه به عوامل محیطی خاص و انحراف این عامل از حالت طبیعی، متفاوت است این نشانه­ها ممکن است خفیف تا شدید باشد و حتی ممکن است موجب مرگ درخت شوند.
در یک اکوسیستم، هر عامل اختلال می ­تواند باعث ایجاد یکسری تغییرات زنجیره­ای شود. این تغییرات ممکن است تا جایی پیش بروند که تعداد محدودی از گونه­ ها بتوانند در اکوسیستم زنده بمانند تعدادی از این نیروهای مخرب در یک اکوسیستم شهری هستند که می­توانند محیط را برای ادامه حیات درختان نامناسب کنند.
عوارض زمینی شهری عمدتا در نتیجه جاده­سازی و فعالیت­های ساختمان­سازی تغییر می­ کنند. که به همراه آن تغییرات شدیدی در رطوبت موجود در خاک و الگوهای زهکشی ایجاد خواهد شد. کاشت یا قطع گروهی از درختان در یک مسیر گاه می ­تواند تغییرات حادی را در میزان رطوبت موجود بوجود آورد. تغییرات عوارض زمین در نتیجه سنگفرش کردن یا فشردن خاک در اثر عبور وسائط نقلیه، ساختمان خاک که بر نفوذ پذیری موثر است را تخریب می­ کند. این تغییرات نه تنها بر فیزیولوژی ریشه درختان تاثیر می­گذارند، بلکه بر فیزیولوژی فلور میکروبی اطراف ریشه­ها نیز اثر می­گذارند. به­عنوان مثال بیماری زوال بلوط سفید ^[۲۹] در مناطق شهری ایالات متحده ناشی از تخریب سطوح رطوبتی در نتیجه فعالیت­های ساختمان­سازی بود. در برخی موارد کاهش سطح آب­های زیر زمینی شرایط رطوبتی را برای فعالیت و گسترش مایکوریز­ها نامساعد می­سازد. کاهش جمعیت مایکوریز­ها می ­تواند منجر به زوال بلوط گردد.
۲-۲- تشخیص بیماری­های غیر زیستی
تشخیص بیماری­های غیرزیستی، گاهی با نشانه­هایی مشخص که بر اثر کمبود یا افزایش عامل خاصی در درخت ایجاد می­ شود بوجود می ­آید، بسادگی امکان­ پذیر است. در برخی موارد تجزیه و تحلیل عواملی مانند شرایط آب و هوایی قبل و بعد از شیوع بیماری، تغییرات اخیر در مواد آلاینده­ی خاک و هوای منطقه­ایی که درخت در آن رشد می­ کند، مقدور است. غالبا نشانه­ های بیشتر بیماری­های غیرزیستی مانند سایر بیماری­های غیر عفونی بسیار نامشخص و مشابه نشانه­ های است که بر اثر ویروس­ها و بسیاری از بیمارگرهای ریشه تولید می­شوند. بنابرین تشخیص این بیماری­ها پیچیده­تر است. زیرا باید ثابت کرد که هیچ بیمارگری باعث ایجاد بیماری نشده است و باید بیماری را روی درخت سالم که تحت شرایطی که نشانه­ها در آن ایجاد شده است به وجود می ­آید برای تمایز بیشتر بین عوامل محیطی که قادر به ایجاد نشانه­ها مشابه هستند تشخیص بیماری­های غیرزیستی غالبا مانند بیماری­های زیستی دشوار است. اگر ترکیبی از یک یا چند بیماری غیرزیستی و زیستی روی یک درخت یا در کل منطقه بروز کند تشخیص بیماری و اهمیت هر یک از اجزای آن بسیار مشکل است و اغلب ناممکن است. کوچ^[۳۰] (۱۹۸۹) اظهار داشت گمان اینکه هر بیماری تنها یک عامل دارد اشتباه است. در اکوسیستم­های شهری درختان معمولا هدف چندین عامل مخرب و بیماری­های مرکب قرار می­گیرند. این پیچیدگی­ها ممکن است ناشی از انباشته شدن اثرات صدمات مختلف بر درختان یا بر هم خوردن توازن اثر یکی از صدمات بر دیگر صدمات است. به­عنوان مثال، یک درخت ممکن است علائم کمبود عناصر غذایی را نشان دهد که ناشی از مجموعه ­ای از اثرات پوسیدگی­های ریشه، کاهش فعالیت­های مایکوریز، کاهش رطوبت وغیره باشد. هم چنین این احتمال وجود دارد که آلودگی هوا می ­تواند صدمات قارچی به برگ­ها بوسیله قارچ­کش­ها در سطوحی که به درخت آسیبی وارد می­ کنند را کاهش دهد. از سوی دیگر آلودگی­های هوا می­توانند پاتوژن­های برگی را کاهش دهند.
زمانی که درختان در اثر عوامل محیطی مانند کاهش رطوبت، کمبود مواد غذایی، آلودگی­های هوا یا سرمازدگی تحت تاثیر قرار گرفته باشند، معمولا ضعیف خواهند شد و نسبت به یک یا چند عامل بیمارگر مستعد آلودگی می­شوند. برای مثال، سرمای دیررس باعث آلودگی گل­ها و جوانه­ ها به Alternaria و Botrytis می­ شود استفاده از علف کش­ها آلودگی با فوزاریم (fozarium spp ) را افزایش می­دهد. بسیاری از تنش­های محیطی باعث بروز بیماری­های زیستی می­شوند. در ادامه مهمترین عوامل تنش­زای محیطی که باعث بوجود آمدن بیماری­های فیزیولوژیک در درختان شهری می­شوند مورد اشاره قرار می­گیرد.
۲-۳- کمبود عناصر غذایی
خاک در صورتی شرایط مطلوب رشد درخت را فراهم می­ کند که حاوی تعادل صحیحی از عناصر غذایی مورد نیاز درخت باشد. عناصر غذایی ضروری درختان به دو گروه عناصر پر مصرف و کم مصرف تقسیم می­شوند (خداشناس و اطهری پور، ۱۳۸۹) عناصر کم مصرف شامل آهن، منیزیم، روی، سدیم، کلر، روی، نیکل، مس، مولیبدم، بورن به مقدار بسیار کمی مورد نیاز درختان می­باشند ولی نیاز درختان به عناصر پر مصرف شامل نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، گوگرد، منیزیم زیاد است. البته باید توجه داشت که علی­رغم نیاز ناچیز عناصر کم مصرف، نقش آنها در فعالیت­های حیاتی درخت، کمتر از عناصر پر مصرف نیست­(وست^[۳۱]، ۲۰۰۶؛ خداشناس، ۱۳۸۹).
رشد بهینه درخت، مستلزم وجود میزان کافی از هر دو گروه از عناصر مذکور در خاک است. قابل ذکر است که تغییرات pH یا میزان اسیدیته بستر رشد، حضور فرم قابل جذب عنصر و همچنین غلظت سایر یون­های موجود در خاک، در جذب یک عنصر توسط درخت بسیار موثر است (خداشناس و اطهری پور، ۱۳۸۹) به عنوان مثال براساس گزارشات موجود، pH خاک در اغلب نقاط شهر تهران در محدوده ۱/۸-۴/۷ می­باشد و این امر باعث تاثیر منفی در جذب عناصری نظیر آهن، مس، منگنز و روی توسط درختان می­گردد.
نشانه­ های بیماری که بر اساس کمبود برخی از مواد غذایی ایجاد می­شوند عمدتا به عملکردی بستگی دارد که آن عنصر در درخت به عهده دارد. بیشتر نشانه­ های کمبود عناصر غذایی اختصاصی هستند اما برخی نشانه­ها وقتی یک یا چند عنصر کم هستند مشابه­اند. بیماری های زیادی وجود دارند که دلایل آنها کمبود یا در دسترس نبودن یک یا چند عنصر غذایی لازم در خاک است. اگر میزان کمبود خیلی پایین­تر از حد بحرانی باشد درخت نشانه­ های حادی تولید می­ کند و در نهایت از بین می­رود.
۲-۴-۱- کمبود آهن
یکی از شایع­ترین کمبودهای عناصر غذایی در درختان شهری، کمبود آهن است که باعث زردی بین رگبرگ­ها (رگبرگ­ها سبز می­مانند)، کاهش رشد و سرانجام توقف رشد درخت خواهد شد. باید توجه داشت که به علت عدم تحرک آهن در درخت، کمبود این عنصر ابتدا به صورت زردی برگ­های جوان­تر بروز می­ کند و در ادامه برگ­های پیرتر زرد می­شوند.
احتمال بروز کمبود آهن عمدتاً در خاک­های قلیایی و آهکی بیشتر است. زیرا آهن در این خاک­ها رسوب می­ کند و به فرم غیرقابل جذب برای درختان تبدیل می­گردد. قدم اول در کنترل کمبود آهن، پیشگیری از بروز این کمبود است و بنابراین باید شرایط محلولیت و قابلیت جذب آن را فراهم نمود. برای معالجه کمبود آهن در ایران از سولفات و سایر ترکیبات معدنی نمی­ توان استفاده کرد. زیرا این ترکیبات در خاک آهکی یا قلیایی هیدرولیز شده و آهن آنها به­طورکلی
رسوب می­ کند (آهومنش، ۱۳۷۹) ترکیبات شیمیایی به نام کلات (به­عنوان کود حاوی عناصر کم مصرف) مدت­ها است که به بازار عرضه گردیده و نتایج جالبی برای درمان کمبود آهن و سایر عناصر کم مصرف به همراه داشته است. کلات عبارت است از مجموعه یک ترکیب آلی کمپلکس و یک فلز که در بین آن احاطه شده است (لاربی^[۳۲] و همکاران، ۲۰۰۱). در ایران سه نوع کلات به شرح ذیل به بازار عرضه می­ شود که:
جدول ۱ نام تجاری، نوع خاک و مقدار مصرف سه نوع کلات مهم در ایران

نام تجاری

۳
مهندسی کاربردی

 

 

 

۲
مهندسی توسعه

 

۴
ترکیب تکنیک های فنی با بازار

 

 

 

زیاد
عدم قطعیت در مورد
نتیجه
کم
زیاد عدم قطعیت در مورد راه های رسیدن به هدف کم
شکل ۲-۱٫انواع عدم قطعیت و نو آوری های متناسب آن

 

 

• فعالیت های ربع اول، آن دسته از فعالیت هایی است که شکل صادره آن فعالیت و راه های رسیدن به آن مشخص نمی باشد. این قبیل کارها را اکتشافی^[۳۴] می خوانیم که انجام آن در صلاحیت دانشمندان و تکنولوژیست ها می باشد. بازخور عملکرد چنین فعالیت های نوآوری، کند است و چندان قابل رؤیت و لمس در دنیای خارج نیست. معمولاً در نوع بندی نوآوری، این قبیل فعالیت ها، نوآوری بنیادی نامیده می شود که اکثراً نظری می باشند.

 

 

 

• فعالیت های ربع دوم، آن دسته از فعالیت هایی است که اهداف و صادره ها به روشنی تعریف شده، اما راه های رسیدن به آن چنانکه باید تعریف نشده است و آن را مهندسی توسعه^[۳۵] می نامند.

 

 

 

• فعالیت های ربع سوم فعالیت هایی است که در آن تکنولوژی نسبتاً شناخته شده است، اما موضوع اساسی عبارت از چگونگی استفاده و کاربرد آن می باشد. به این جهت فعالیت های این حوزه را مهندسی کاربرد^[۳۶] می نامند.

 

 

 

• فعالیت های ربع چهارم آنهایی است که اهداف و صادره ها مشخص و راه های رسیدن به آن نیز نسبتاً مشخص می باشد. فعالیت های این حوزه حول سرعت ترکیب تکنیک های فنی و شناسایی بازارهای متناسب با آن است.

 

 

بادن فالر^[۳۷] (۱۹۹۵) با دیدگاهی دیگر و از بعد استراتژیک، نوآوری را در دو دسته کلی طبقه بندی می نماید:

 

 

• نوآوری هایی که تعادل قدرت در یک صنعت یا بخش از بازار را تغییر می دهد: مواردی از قبیل تجدید مهندسی فرایند و مدیریت کنترل جامع در این طبقه می گنجد.

 

 

 

• نوآوری هایی که مرزهای جغرافیایی کالا یا خدمات را تغییر می دهد: نوآوریها در جهت بین المللی کردن تجارت در این طبقه می گنجد.

 

 

در برخی از مطالعات مربوط به نوآوری، بر انواع نوآوری مانند محصول /فرایند، اداری/ فنی، بنیادی/ تدریجی تمرکز کرده اند. از انواع دیگر نوآوری، نوآوری اداری و نوآوری فنی است . نوآوری فنی در ارتباط با محصولات، فرآیندها یا خدمات جدید می باشد در حالی که نوآوری اداری به تغییرات در ساختار اجتماعی سازمان مانند سیاستهای جذب، اختصاص منابع، ساختار وظایف و پاداشها اشاره دارد.از انواع دیگر نوآوری که بسیار استفاده می شود و اغلب با فرصتهای پیشرو ارتباط دارد نوآوری فناوری است که این نوع از نوآوری شامل نوآوری هایی است که با بهره گرفتن از فناوری آغاز می شود. نوآوری محصول / فرایند از انواع دیگر نوآوری است. نوآوری محصول، به محصول و خدمات جدید یا بهبود یافته برای مشتریان خود اشاره دارد و نوآوری فرایند شامل روشهایی است که سازمان از طریق آنها امور را تغییر داده و یا بهبود می بخشد.

نوآوری بنیادی و نوآوری تدریجی طبقه بندی دیگری است که بر مبنای میزان تغییرات و جدید بودن نوآوری می باشد.نوآوری بنیادی به تغییرات اساسی و ریشه ای اشاره دارد در حالی که نوآوری تدریجی به نوآوری های قبلی بدون تغییر در زمینه اصلی آن اضافه می گردد. از انواع دیگر نوآوری می توان به نوآوری بازار، نوآوری رفتار، نوآوری راهبردی، نوآوری معماری، نوآوری مکان و نوآوری در دیدگاه غالب اشاره نمودکه در ادامه به صورت مختصر تعریف می شود (رضوانی و گرایلی نژاد، ۱۳۹۰):

 

 

• نوآوری بازار : شامل رویکرد های جدید شرکت برای تطبیق، ورود و گسترش در بازار های مورد نظر می باشد.

 

 

 

• نوآوری رفتار: در میان افراد و تیم ها نشان داده می شود و مدیریت را قادر می سازد تا فرهنگ نوآوری و قدرت و پذیرش ایده های جدید و نوآوری ها را به وجود آورد.

 

 

 

• نوآوری راهبردی: به توانایی سازمان در اداره کردن اهداف سازمانی، آرزوها و تمایلات سازمان و همچنین مشخص کردن ناهماهنگی های موجود میان این آرزوها و منابع موجود به منظور گسترش منابع محدود اشاره دارد.

 

 

 

• نوآوری اکتشافی: که از نوع نوآوری بنیادی است، که طراحی جدیدی را پیشنهاد می کند، بازار جدید را ایجاد می نماید و کانال های توزیع جدید را به وجود می آورد و خدمات جدیدی را به مشتریان می دهد.

 

 

 

• نوآوری استسماری : از نوع نوآوری تدریجی است و طراحی شده تا بتواند موقعیت موجود را بهبود دهد.

 

 

 

• نوآور معمارانه: نوآوری است که معماری محصول را بدون تغییر در ترکیبات آن تغییر می دهد.

 

 

 

• نوآوری پیمانی : به تغییر در مفهوم مرکزی بدون تغییر در معماری آن اشاره دارد.

 

 

 

• نوآوری مکان: این نوع از نوآوری به مفهومی که محصولات و خدمات را معرفی می کند را تغییر می دهد.

 

 

 

• نوآوری در دید گاه غالب: در مدل های اساسی ذهنی سازمان که بر اساس آن امور انجام می شود ، تغییر ایجاد می کند.

 

 

سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (۲۰۰۵) چهار نوع نوآوری را که دامنه وسیعی از تغییرات در فعالیت های شرکت را در بر می گیرد را شناسایی می کند که عبارتند از:
نوآوری تولید – نوآوری فرایند- نوآوری سازمانی و نوآوری بازاریابی.

 

 

• نوآوری تولید شامل تغییرات مهم در ظرفیت های کالا و خدمات صورت می گیرد. یعنی هم کالاها و خدمات جدیدی که تولید میشود را در بر می گیرد و هم بهبود هایی که در تولیدات و خدمات فعلی ایجاد می شود را در بر می گیرد.

 

سوز سینه: سوزش دل و کنایه از محبت و شوق، اضطراب و آشفتگی دل (فرهنگنامه شعری، شاهد خود بیت)
سلمان: اشاره به سلمان فارسی است که از یاران مشهور پیامبر (ص) بوده است. اصل وی به قولی از جی اصفهان و به قولی از رامهرمز بود. سلمان از ادیان و مذهب آگاهی فراوان داشت و مردی پرهیزگار و زیرک بود. در غزوه‌ی خندق بنا به مشهور، وی بود که مسلمانان را به حفر خندق راهنمایی کرد، و در همین میانه بود که حدیث «سلمان منا اهل البیت» نشأت یافت. صوفیان او را از پیشگامان طریقه می دانند.(۱۷)
درد بودردا: عویمر بن‌عامر از کبار صحابه و فقها و برادر خوانده سلمان بود … و درد بودردا ظاهراً به مناسبت مشابهت جزئی از کنیه‌ی او شهرت یافته است و وفات او را از سال ۳۱ تا ۳۹ نوشته اند، در بعضی از شهرهای ایران آشی به عنوان نذر برای بهبود بیماران بپزند و به خانه‌ها پخش کنند که به آش بودردا مشهور است و حضرت رسول او را حکیم امت خود خواند و از گردآورندگان قرآن بود و عمر او را قاضی دمشق کرد… شیخ عطار در مناقب او گوید:

از این مشتی ریاست جوی رعنا هیچ نگشاید مسلمانی ز سلمان جوی و درد دین ز بودردا
( دیوان عطار، تفضلی، ص ۷۲۶، به نقل از همان)
بین بوذر، سلمان، اویس و بودردا مراعات‌النظیر وجود دارد و نیز بیت تلمیح و اشاره‌ای به سرگذشت آنان دارد. بین مسلمان و سلمان جناس زاید و بین درد و بودردا صنعت اشتقاق یا اقتضاب وجود دارد.
معنی بیت: به راستی گفتار ابوذر غفاری صحابه پیامبر،به بوی خوش انفاس رحمانی و بهشتی اویس، به محبّت و شوق و آشفتگی دل سلمان و به درد دینی حکیم بودردا صحابه پیغمبر قسم می‌خورم.
۵۲)به مفتیان شریعت به مبدعان سخن به سالکان طریقت به رهروان صفا
مفتیان شریعت: عموماً به فقهاء دین اسلام، خصوصاً به ائمه چهارگانه اهل سنت گفته می‌شود:
۱-ابوحنیفه نعمان بن ثابت موسّس مذهب حنفی (متولّد ۸۰ هجرت، متوفی ۱۵ هجرت).
۲-ابوعبدالله مالک بن انس مؤسس مذهب مالکی (متولّد ۱۰۱ هجرت، متوفی ۱۸۲).
۳-ابوعبدالله محمدبن ادریس شافعی مؤسس مذهب شافعی (متولّد ۱۵۰ هجرت، متوفی ۲۰۳ هجرت).
۴-ابو عبدالله احمد بن محمد بن حنبل مؤسس مذهب حنبلی (متولّد ۱۶۴ هجرت، متوفی ۲۴۱ هجرت) (تعلیقات دیوان مجیر).
مبدعان سخن: کنایه از شاعران و سخن سرایان.
رهروان صفا: سالکان کوی صفا، کنایه از صوفیه.
در بیت موازنه رعایت شده است./ بین طریقت و شریعت و نیز سالکان و رهروان تناسب وجود دارد.
معنی بیت: به فقهاء دین اسلام ( و یا ائمه چهارگانه اهل سنّت) و شاعران و سخنوران سوگند و به رهروان طریقت عرفان و سالکان و صوفیان سوگند.
۵۳)به خضر و علم لدنّی و مجمع البحرین به طور و انّی اناالله ز حد طور ندا
خضر:  بیت ۱۷، و نیز برای توضیح بیشتر  تعلیقات دیوان مجیر، صص ۴۷۸-۴۷۷ .
علم لدنّی: علم لدنّی علمی است که بنده از خدا آموزد بدون واسطه بشر یا ملک و این اصطلاح مأخوذ از قرآن است که فرمودند:« فوجد عبداً من عبادنا آتیناه رحمه من عندنا و علّمناه من لدنّا علماً» (آیه ۶۵، کهف ۱۸).
ترجمه: پس یافتند بنده ای از بندگان ما را، که ما از جانب خویش او را رحمت داده بودیم و از نزد خودمان به وی دانش آموخته بودیم. (تعلیقات دیوان مجیر) و نیز برای توضیح بیشتر  همان، ص ۴۷۹.
مجمع‌البحرین: این اصطلاح عرفاست و عبارت از حضرت قاب قوسین است بعضی گفته اند حضرت جمع وجود است. بعضی گویند مجمع‌البحرین دل است (همان).
«و اذ قال موسی لفتاه لا ابرح حتی ابلغ مجمع البحرین امضی حقباً» (آیه ۶۰، کهف ۱۸).
خلاصه تفسیر ابوالفتح رازی در مورد این آیه  تعلیقات دیوان مجیر.ص ۴۷۹.
در فرهنگ مجمع‌البحرین آمده که: منظور از بحرین عبارت است از خضر و موسی است که موسی بحر علم ظاهر و خضر بحر علم باطن بود(همان. ص.۴۸).
انّی اناالله:  قصیده ۱۱، بیت ۹
حد: حایل میان دو چیز (معین).
بیت تلمیح و اشاره‌ای به داستان خضر(ع) و زندگانی و علم لدنی او و به ماجرای موسی(ع) و کوه طور (در قرآن) دارد.
معنی بیت: به خضر(ع) و علم لدنی او و مجمع‌البحرین (احتمالاً میعادگاه موسی و خضر) سوگند. به کوه طور و به ندای انّی اناالله که از میان طور به گوش موسی(ع) رسید سوگند.
۵۴)به عارفان حقیقت گزین غم پرور که نیستشان ز غم حق، به خویشتن پروا
غم پرور: غم پرورده: آنکه پیوسته در غم و اندوه باشد، کنایه از دلداده (فرهنگنامه شعری).
معنی بیت: به عارفان و خداشناسانی که حق را برگزیده و غم پرورند و از فرط توجه به حق، اعتنایی به خود ندارند سوگند.
۵۵)به اهل صفّه که چون عود خام سوخته‌اند ز تف مجمره سینه در مقام رضا
اهل صفّه: این دسته جماعتی بودند زاهد فقیر و غریب از مهاجرین صحابه که در حدود هفتاد نفر بوده و گاهی کمتر و بیشتر می‌شده اند و این جماعت به واسطه نداشتن مسکن و مال و اولاد در صفّه مسجد نبوی منزل داشته‌اند… معاریف اهل صفّه عبارتند از: بلال بن رباح، سلمان فارسی، عمار یاسر، صهیب بن سنان، زید بن خطاب برادر عمر، مقدادبن الاسود، ابوذر، ابوعبیده عامر جراح( تعلیقات دیوان مجیر)، نیز  کشف المهجوب هجویری، تصحیح ژوکوفسکی، ص ۹۷.
عود: چوب درختی که در هند روید و چون بسوزانند بوی خوش از آن برخیزد و بهترین نوع آن، سیاه کبود است که سپیدی در آن نباشد.
عود خام: عود خالص ( فرهنگ نامه شعری)
تا شعاع صبح سوزد هر سحر چون عود خام گوهری کان را بر این سربسته مجمر بسته اند
(دیوان مجیر، ص، ۷۱)
مجمره: آتشدان
بین عود، سوخته و مجمره تناسب وجود دارد.
معنی بیت: به صحابه خاص رسول که همچون عود از گرمی آتشدان سینه در مقام رضا و خرسندی سوخته‌اند سوگند.
۵۶)به رنج خاطر خاصان به خام کاری دهر به صبر کردن و تسلیم پختگان بلا.
خام کاری: ناآگاهی، نپختگی، کم تجربگی (فرهنگنامه شعری).
پختگان بلا: آنان که در بلا پخته و آزموده شده اند و کنایه از خاصان و اولیاءالله (همان).
بین صبر و تسلیم (که از مقامات سلوک هستند) تناسب وجود دارد.
معنی بیت: به در دل بندگان حق و به کارهای نسنجیده ایام و به بردباری و خرسندی آزمودگان دست بلا سوگند.
۵۷)به سقف خانه معمور و چار حد حرم به رکن کعبه و زنجیر مسجدالاقصی
خانه معمور؛ بیت معمور: خانه آباد، البیت المعمور در قرآن سوره طور آیه ۴ آمده، خانه‌ای هست در آسمان چهارم برابر کعبه (فرهنگ لغات و تعبیرات)
چارحد: چهار جهت، چهار طرف (همان).
حرم: حریم، پناهگاه: خانه شخصی و اطراف آن که از تعرض دیگران در پناه است، جای محترم و محفوظ از تعرض، گرداگرد خانه کعبه، گرداگرد کعبه و مکه (فرهنگ لغات و تعبیرات).
رکن: ستون، ستونی که بدان چیزی دیگر تکیه کند (معین).
مسجدالاقصی: لفظ مسجدالاقصی در اولین آیه سوره اسراء موجود است و مراد از آن بیت المقدس می‌باشد که به اعتبار دوری آن از مکه، اقصی خوانده شده و به اعتبار آنکه بعداً از مساجد بزرگ مسلمانان خواهد بود به عنوان مسجد، موصوف گردیده و این خود از معجزات و اخبار غیبیّه قرآن مجید است… (تعلیقات دیوان مجیر، ص، ۴۸۲).