نقش ادراک و احساس در رانندگی بسیار حائز اهمیت است. همچنین اختلال در حواس می تواند منجر به مشکلات جدی در رانندگی شود.
به عنوان مثال بومیس (۱۹۸۱) به نقل از رستم زاده پس از بررسی داده های مربوط به ۲۰۳۶ تصادف دریافت که علل و عوامل حسی نظیر نگاه کردن اما ندیدن در ۱۷ درصد، حواس پرتی در ۱۶درصد ، بی توجهی در ۶ درصد ، تعبیر و تفسیر غلط و یا برداشت اشتباه در ۵ درصد و سرعت و فاصله نامناسب در ۵ درصد تصادف بوده است.(رستم زاده، ۱۳۷۸، ۷۸)
ویژگی­های رشدی
حسب ویژگی های رشدی میزان خطر پذیری و هیجان خواهی در دوران نوجوانی بیشتر از سایر دوران است.یکی از مهمترین ویژگی این سن خود محوری است. به طوری که نوجوان تجربه های خود را منحصر به فرد دانسته و اعتقاد دارد قوانین حاکم بر اجتماع شامل وی نمی شود. بنابر این اگر با سرعت غیر مجاز رانندگی کند هیچ وقت تصادف نخواهد کرد همین تفکر باعث بروز تصادفها در نوجوانان می گردد.
می کاک^[۱۳] (۱۹۹۷) بالاترین سن تصادفها را ۱۷ - ۲۴ سالگی دانسته است.. تصادف شایع ترین علت مرگ و میر در افراد ۱۵ تا ۲۴ سال در ایالت متحده آمریکا است و همین عامل علت شایع مرگ و میر در تمام ایالت متحده حساب می شود. (پورافکاری،۱۳۸۲، ۸۵).
در بررسی سوانح تصادفها در سال ۱۳۸۱ در نیروی انتظامی آشکار گردید که ۸/۴۰درصد از رانندگان دارای سن ۲۰تا ۲۴ سالگی بوده اند (تاجیک،۱۳۸۳، ۵۴).
دوران جوانی: جوانی دوره بین نوجوانی و بزرگسالی است که از سن ۱۸ سالگی شروع و تا سن ۲۵ سالگی خاتمه می یابد.دوره جوانی یکی از دوران مهم زندگی است که با تغییرات جسمانی، شناختی­، عاطفی­، اجتماعی و غیره همراه است. جوانان به طور معمول افکار پرشور­، تند و تیز و سر نترس دارند زیرا هنوز محدودیت های زندگی را نشناخته­اند. جوانان سعی می کنند قدرت و تسلط بزرگترها را از بین ببرند و خود به جای آنان قرار گیرند. رفتار خطرجویی در آنها علاوه بر مصرف دارو، دخانیات و غیره رفتار سانحه پذیر نظیر رانندگی با سرعت و غیره را شامل می شود.اکثر مرگ و میر جوانان در پی تصادف و ۴۰ درصد مرگ و میر آنان ناشی از تصادف می­باشد (پورافکاری،۱۳۸۲، ۸۵).
از نظر روان شناختی جوانان دچار دگرگونی­های چشمگیری می­شوند که برخی از صاحب نظران این دوران را طوفان و فشار نامیده­اند که از ویژگی های آن تشویش درونی و طغیان است. رشد شناختی در دوران جوانی باعث می­ شود که جوان مثل گذشته تابع مراجع قدرت نشود. وی از مراجع قدرت نظیر والدین­، معلمان و سایر افراد انتقاد می­ کند بدین خاطر ممکن است چندان توجهی به توصیه های پلیس نداشته باشد زیرا دیگر آنان را فاقد نقص نمی داند.
تفکر خود محوری در جوان باعث بروز حوادث رانندگی می شود به طوری که تصور می کند که قوانین حاکم بر جامعه شامل او نمی شود و اگربا سرعت زیاد رانندگی کند تصادف نخواهد کرد او تصور دارد که هر کاری را می تواند انجام دهد و خود را در مقابل صدمه ها و جراحت ها آسیب ناپذیر می داند. گاهی برخی از جوانان برای جلب توجه دست به مانور و حرکت های غیر عادی در رانندگی می زنند و احساس می کنند که دیگران نظاره گر رفتار آنها هستند بنابر این در رفتارهای اجتماعی سعی در مطرح کردن خویش دارند.

بزرگسالی شامل ۳ دوره جوانی­، میان سالی و پیری است. دوره جوانی رشد جسمانی به حداکثر خود میرسد. سن اوج قابلیت ها و توانایی ها در انسان ۳۰ سالگی است ولی با ورود به دوره میانسالی یعنی ۴۰ سالگی به بعد تغییراتی در توان جسمانی به وجود می آید و از این زمان به بعد نیاز به عینک و سمعک پدیدار می شود. سرعت واکنش کاهش یافته و بر خلاف دوران قبل تغییراتی در کارکرد اندامی در بدن به وجود می آید.
نظر به اینکه افراد جوان بیشتر در سوانح اتومبیل درگیر هستند لذا این موضوع اهمیت آموزش مسائل رانندگی را از اوان تحصیل روشن می سازد.زیرا وضع موجود نمایانگر آن است که آموزشی که توسط آموزش گاه های رانندگی داده می شود به هیچ وجه کافی نیست (همان منبع، ۸۵).
یکی از مواردی که در خصوص بی توجهی رانندگان به مقررات وجود دارد ضمانت اجرایی یا پاداش و تنبیهی است که رانندگان در صورت برآوردن یا عدم برآورد انتظارات متقابل نصیبشان خواهد شد.
مطابق نظریه یادگیری اجتماعی که بر کنش متقابل بین افراد تأکید دارد و طی آن فرد برای کنار آمدن با محیط بر اساس الگوهای رفتاری که یا تجربه مسقیم شخصی است و یا به واسطه مشاهده رفتار دیگران تجربه شده است رفتار خود را تنظیم می نماید. این رفتار تا حدودی تعیین کننده پاداش و تنبیهی می باشد که به نوبه خود بر تکرار رفتار اثر می گذارد.با توجه به قوه تشخیص ، فرد سرانجام الگوهای رفتاری موفقیت آمیز را برای انجام دادن انتخاب می کند. مثلا راننده می بیند که بارها از قوانین عبور و مرور تخلف ورزیده و هیچگونه مورد عتاب قانون قرار نگرفته، به ویژه آن که در اوضاع غیر کنترلی و هدایتی چنانچه فرد بخواهد از ضوابط مربوطه پیروی کند به علت در اقلیت بودن معلوم است که به این زودی ها نوبت او نخواهد شد. بنابراین علاوه بر نفوذ قاعده هم رنگی با جماعت بر رفتار فرد، نوعی توجیه درونی در اعمال نیز وجود دارد که به وضعیت بی نظمی در خیابان ها و معابر پر تردد دامن می زند.لذا از این قبیل موارد یکی از توجیحات رانندگان برای انجام تخلفات می­باشد (همان منبع، ۸۶).
۲-۹ راه و انواع آن
۲-۹-۱ مشخصات فنی و عمومی راه­، وسیله نقلیه و راننده
اجزای هر سیستم حمل و نقل مطابق شکل ۲-۱ شامل انسان^[۱۴] ، وسیله نقلیه^[۱۵] ، راه و محیط اطراف^[۱۶] می­باشد. و به طور کلی شناخت ارتباط بین این اجزاء پایه­ای برای تشریح علت و اثر عواملی است که منجر به بروز تصادف می گردند. بنابر این در طراحی عوامل هندسی شامل طرح راه­، وسیله نقلیه و انسان و نیز عوامل غیر هندسی ، شامل اقتصاد ، محیط زیست و اثرات اجتماعی مختلفی وجود دارند که ارتباط بین این عوامل نقش مهمی در شکل و چگونگی وضعیت ترافیک منطقه خواهند داشت (تن زاده ، ۱۳۹۰، ۱۴).

شکل۲-۱ عوامل هندسی تاثیر گذار در جریان ترافیک
راه و محیط اطراف آن به عنوان فاکتوری مهم در تعامل با انسان و وسیله نقلیه همواره در جهت افزایش ایمنی مورد بررسی قرار گرفته است. به همین علت در تمامی کشورها تحقیقات فراوانی در جهت شناسایی پارامترهای مؤثر بر ایمنی راه انجام شده به طوریکه طرح هندسی راه به عنوان یکی از مهمترین پارامترهای تأثیرگذار بر میزان تصادفات معرفی می گردد.
پارامترهایی همچون نوع و عملکرد راه­، عرض و شانه راه­، شعاع و طول قوس­ها­، شیب طولی و عرضی مسیر راه و ریسک خطر پذیری^[۱۷] (RHR) آن حائز اهمیت می­باشند(همان منبع، ۱۴).
۲-۹-۲ طبقه ­بندی و درجه­بندی راه ها^[۱۸]
هدف از طبقه ­بندی و درجه­بندی راه ها، تأمین نیازهای طراحی توسط مهندسان و به وجود آوردن الگوهای شخصی برای کلیه دستگاه­های اجرایی به منظور یکسان سازی مسیرهای مختلف جهت تعمیر و نگهداری است.
طبقه ­بندی راه ها بر اساس موقعیت توپوگرافی منطقه شامل راه های هموار­، تپه ماهور و کوهستانی می­باشد. زمین­های کاملا هموار با شیب متوسط کمتر از ۳٪ را مناطق دشتی می­نامند. که در آن راه دارای خاکریزی­هائی به بلندی حداکثر ۵/۲ متر و گاهی برش­های کم عمق می­باشد.همچنین مناطق ناهموار با شیب متوسط ۳٪ تا ۷٪ را تپه ماهور و مناطق با شیب عمومی زمین بیش از ۷٪ را کوهستانی می­نامند. همچنین طبقه بندی­های دیگری را هم می توان اشاره نمود:
۲-۹-۲-۱ طبقه ­بندی راه های برون شهری
بر اساس مصوبات شورای عالی فنی راه ایران، انواع راه عبارتند از­:
- آزاد راه­، بزرگراه­، راه اصلی­ (عریض، درجه یک یا معمولی)، راه فرعی (عریض­، درجه یک و درجه دو) و راه روستائی.
۲-۹-۲-۲ طبقه بندی راه های درون شهری
بر اساس آیین نامه وزارت مسکن و شهرسازی عبارتند از :
- راه های شریانی درجه یک (شامل آزاد راه ، بزرگراه و راه های عبوری)
- راه های شریانی درجه دو (شامل شریان اصلی و فرعی) و راه های محلی (شامل محل اصلی یا جمع و توزیع کننده و محلی فرعی ). در ادامه به بررسی و تعریف انواع راه های برون شهری می پردازیم(همان منبع، ۱۴)
- آزاد راه : راهی است که در هر جهت عبور آن حداقل دو خط حرکت جریان ترافیک بوده و ترافیک جهت رفت و برگشت آن کاملا از یکدیگر مجزا و تفکیک شده باشد. در طول مسیر فاقد تقاطع­های هم سطح بوده و کلیه تقاطع­ها به صورت غیر هم سطح می­باشند. دسترسی به آن منحصراً در نقاط معین و محدودی میسر می­باشد. سرعت طرح آزادراه­ها بین ۸۰ تا ۱۴۰ کیلومتر بر ساعت است. حریم آزادراه­ها برابر ۷۶ متر می باشد (۳۸ متر در طرفین محور راه­) و حریم آزاد­راه تهران­- کرج و چند آزاد راه دیگر استثنائاً بر اساس مصوبه هیئت دولت ۱۲۰ متر می­باشد­.
- وظایف پلیس در آزاد راه ­ها
۱- تسهیل ترافیک در سطح آزاد راه.
۲- رسیدگی به تصادفات حادث شده در آزاد راه.
۳- برخورد با تخلفات حادثه سازدر آزاد راه.
۴- هماهنگی با سایر ادارات و نهاد ها در رفع معایب و مشکلات آزاد راه به منظور کاهش تصادفات.
- بزرگراه­: راهی است که در جهت عبور آن حداقل دو خط عبور جریان ترافیک بود و جریان ترافیک رفت و برگشت آن از یکدیگر مجزا و تفکیک شده می­باشند. اما تقاطع های آن به صورت همسطح کنترل شده (با چراغ راهنمایی زمان بندی شده ) نیز می­باشند. سرعت طرح بزرگراه ها بین ۸۰ تا ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت است. حریم بزرگراه برابر ۷۶ متر (به فاصله ۳۸متر از طرف محور مرکزی راه ) می­باشد.
- راه اصلی عریض­: راه اصلی عریض یک راه اصلی جدا شده با دو خط عبور در هر جهت و عرض کل ۱۳ متر بوده که شامل ۳۰/۷ متر سطح آسفالتی بوده و عرض شانه در هر طرف راه برابر ۸۵/۲ متر انتخاب می گردد. سرعت طرح راه اصلی عریض بین ۸۰ تا ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت است. (همان منبع، ۱۵)
- راه اصلی درجه یک (معمولی): راهی است با عرض کل ۱۱ متر که شامل ۳۰/۷ متر سطح آسفالتی بوده و عرض شانه در هر طرف راه برابر ۸۵/۱ متر تا ۳ متر انتخاب می­گردد. سرعت طرح راه اصلی معمولی بین ۶۰ تا ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت است. حریم راه اصلی درجه یک به فاصله ۵/۲۲ متر از هر طرف محور مرکزی راه می­باشد.
- راه فرعی عریض­: راهی است با عرض کل ۹ متر که شامل ۷متر سطح آسفالتی بوده و عرض شانه در هر طرف آن برابر یک متر می­باشد. سرعت راه فرعی عریض بین ۶۰ تا ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت است.
- راه فرعی درجه یک­: راهی است با عرض کل ۸متر که شامل ۵/۶ متر سطح آسفالتی می­باشد. سرعت طرح راه فرعی درجه یک بین ۴۰ تا ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت است. حریم راه فرعی درجه یک به فاصله ۵/۱۷ متر از هر طرف محور مرکزی راه می­باشد.
راه فرعی درجه دو­: راهی است با عرض کل ۵/۶ متر با رویه شنی و یا آسفالتی که در صورت آسفالته بودن به عرض ۵/۵ متر می باشد. سرعت طرح راه فرعی درجه دو بین ۴۰ تا ۸۰ کیلومتر بر ساعت است.
راه روستایی: راهی است با رویه شنی که با عرض کل ۴ تا ۵/۶ متر احداث می­گردد. سرعت طرح راه روستایی بین ۴۰ تا ۶۰ کیلومتر بر ساعت است.حریم راه روستایی به فاصله ۵/۱۲ متر از هر طرف محور مرکزی راه می­باشد. (همان منبع، ۱۵)
۲-۱۰ سرعت­ها­: ­آیین­ نامه راهور ۱۳۸۴ ماده ۱۲۶
در راه ها و مناطقی که میزان سرعت رانندگی بوسیله تابلو یا علائم دیگر راهنمایی و رانندگی معین نگردیده است سرعت مجاز برای رانندگان وسایل نقلیه به قرار زیر می­باشد­:
۲-۱۰-۱ در شهرها و مناطق مسکونی
الف : معابر شریانی درجه یک
۱- آزادراه­ها حداقل ۷۰ و حداکثر ۱۲۵ کیلومتر در ساعت
۲- بزرگراه­ها حداکثر ۱۰۰ کیلومتر در ساعت

کنیم که هر یک از بخش های (ناحیه های ) مختلف برای سطح معینی از فعالیتهای خود چه سطحی از نهاده ها را استفاده می نماید. بر این اساس روش هایی برای ایجاد معیارهای مناسب ابداع شده است که از مهم ترین آنها می توان به روش تحلیل پوششی داده ها^[۷] اشاره نمود.

یکی از ابزارهای مناسب و کارآمد در زمینه اندازه گیری کارایی، تحلیل پوششی داده ها (DEA) می باشد که به عنوان یک روش غیر پارامتری^[۸] به منظور محاسبه کارایی واحدهای تصمیم گیرنده که در سال ۱۹۷۸ معرفی شده استفاده می شود. امروزه استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها با سرعت زیادی در حال گسترش بوده و در ارزیابی سازمانها و صنایع مختلف مانند صنعت بانکداری ، پست ، بیمارستانها ، مراکز آموزشی، نیروگاهها، پالایشگاه ها و … استفاده می شود.توسعه های زیادی از جنبه تئوری و کاربردی در مدلهای تحلیل پوششی داده ها اتفاق افتاده که شناخت جوانب مختلف آن را برای به کارگیری دقیقتر اجتناب ناپذیر می کند. استفاده از مدلهای تحلیل پوششی داده ها علاوه بر تعیین میزان کارایی نسبی ، نقاط ضعف سازمان را در شاخص های مختلف تعیین کرده و با ارائه میزان مطلوب آنها ، خط مشی سازمان را به سوی ارتقای کارایی^[۹] و بهره وری^[۱۰] مشخص می کند. همچنین الگوهای کارا که ارزیابی واحدهای ناکارا براساس آنها انجام گرفته است به واحدهای ناکارا معرفی می شوند. الگوهای کارا واحدهایی هستند که با ورودی های مشابه واحد ناکارا خروجی های بیشتر یا همان خروجی ها را با بهره گرفتن از ورودی های کمتر تولید کرده اند.
این تنوع وسیع در نتایج است که موجب شده استفاده از این تکنیک با سرعت فزاینده ای رو به گسترش باشد. همین امر موجب شده است که این تکنیک از بعد تئوری نیز رشد فزاینده ای داشته باشد و به یکی از شاخه های فعال در علم تحقیق در عملیات تبدیل شود.
با توجه به موارد ذکر شده در این تحقیق از دو روش تحلیل پوششی داده ها و رگرسیون چند مغیره به منظور ارزیابی کارایی وصول مطالبات بخشهای تابعه شرکت گاز استان اردبیل استفاده نموده و نتایج حاصله را مورد مقایسه قرار می دهیم.

۱-۲ بیان مسئله

اصولاً در تنظیم برنامه های توسعه اقتصادی توجه به انرژی گاز به علت تاثیر آن که در تامین و بهبود رفاه زندگی افراد جامعه به عنوان یک عامل زیر بنایی توسعه اقتصادی از یک سو و اثرات انرژی گاز در افزایش درآمدو رشد صنعتی کشور از سوی دیگر حائز اهمیت است. در نگاهی دیگر امنیت ملل به طور فزاینده ای وابسته به امنیت منابع طبیعی ملتهاست. بنابراین امنیت منابع طبیعی نهایتا به معنای وجود عرضه کافی، قابل اطمینان و قابل تامین مالی و پایدار منابع طبیعی به اقتصاد جهانی می باشد. جایگاه ویژه ای که انرژی گاز در مقایسه با سایر انواع انرژی ها پیدا کرده و توسعه قابل توجه شبکه های انتقال و توزیع شهری و روستایی در سالهای اخیر مصرف انرژی گاز را به نسبت زیادی افزایش داده است. در این میان شرکتهای گاز استانی با فلسفه شناخت نیازهای مشتریان و پاسخگویی مناسب به آن شکل گرفته اند و وظیفه توزیع و فروش و خدمات پس از فروش را بر عهده دارند.
شرکت گاز استان اردبیل با توجه به شرایط خاص جغرافیایی استان که در آن اختلاف درجه حرارت در فصول مختلف سال باعث می شود میزان مصرف در طول سال در دامنه وسیعتری تغییر یابد به طوری که نسبت بالاترین مصرف فصل سرد به بالاترین مصرف فصل گرم اختلاف فاحشی دارد،بعنوان یک شرکت فعال و موثر در ارائه خدمات انرژی به گروه های مختلف مشتریان اعم از تولید کنندگان کالاها و خدمات، بخش کشاورزی و مصرف کنندگان خانگی، در تلاش است تا با ارائه خدمات توزیع و فروش گاز طبیعی به مشتریان و وصول به موقع گازبهای مصرفی توسط مشترکین چرخه مالی شرکت را جهت توسعه طرحهای گازرسانی که خاستگاه استراتژیک شرکت می باشد برنامه ریزی کرده و با وصول به موقع بدهی ها فعالیتهای گازرسانی را در معرض ریسک قرار ندهد.در این میان با توجه به اجرای طرح هدفمندسازی یارانه ها و کاهش تدریجی سهم دولت در پرداخت بهای گاز توزیعی توسط شرکت ملی گاز ایران و افزایش سهم مصرف کنندگان در پرداخت بهای خدمت دریافتی،توزیع نحوه ی کسب درآمد و وصول مطالبات شرکت ملی گاز ایران از دریافت قسمت اعظم هزینه از دولت و قسمت اندک آن از میلیونها مشترک، به دریافت قسمت اعظم گازبهاء از مشترکین، اهمیت بسزایی به بخش وصول مطالبات شرکتهای گاز استانی داده و با توجه به ضریب نفوذ گسترده شرکتهای گاز استانی در مناطق شهری و روستایی، بیشترین تاثیر را بر عملکرد شرکت گازهای استانی چه در ارتباط با مشتریان و چه در رابطه با روش های اجرایی این شرکتها بر جای خواهد گذاشت و آنها را با مشکل بزرگ دریافت گازبهاء از مشترکینی که عادت به مصرف زیاد و پرداخت مبلغ اندک داشتند، روبرو نموده است.که با توجه به عدم رعایت الگوی مصرف توسط مشترکین؛ به روز نبودن تجهیزات گرمایشی به کار رفته ، وضعیت نامناسب اقتصادی و … شرکت گاز را ملزم به اتخاذ تدابیر مناسب جهت وصول گازبهاء نموده است. تشکیل کمیته های وصول مطالبات متشکل از نمایندگانی از شرکتهای گاز،آب،برق و تلفن که زیر نظر استانداری هر استان فعالیت می کنند و مسئولیت وصول مطالبات در قبال خدمات یا مصارف خانگی و تجاری و صنعتی را بر عهده دارند نمونه ای از این تدابیر است.
با توجه به اینکه درآمد ^[۱۱]ناشی از فروش انرژی به عنوان یک منبع اصلی تامین منابع مالی مورد نیاز برای صنعت گاز در زمینه تولید، انتقال و توزیع متناسب با افزایش رشد مصرف، از اهم موضوعات اساسی صنعت گاز است. لذا هرگونه تاخیر یا عدم پرداخت بهای گاز ، این صنعت را در جهت تامین گاز مورد نیاز کشور با مشکلات سنگین مواجه ساخته است.در این میان سنجش^[۱۲] میزان کارایی روش های اتخاذ شده در جهت افزایش وصول مطالبات همراه با رضایتمندی مشترکین با توجه به استراتژیک بودن مسئله و پیوند مستقیم آن با امنیت ملی کشور از دغدغه های اصلی شرکت می باشد همچنین برای پیشرفت در عرصه های منطقه ای و ملی نیازمند اطلاعات دقیقی از چگونگی کارایی سازمان و عوامل مؤثر در ارتقاء بهره وری سازمانی هستیم که نیاز مبرم به ارزیابی صحیح به وضوح نمایان می شود.
در این پایان نامه نیز به بررسی میزان کارایی وصول مطالبات گازبهاء در بخشهای تابعه شرکت گاز استان اردبیل به عنوان یکی از شرکتهای زیر مجموعه شرکت ملی گاز ایران با بهره گرفتن از تحلیل پوششی داده ها (DEA) و رگرسیون چند متغیره^[۱۳] می پردازیم.

۱-۳ اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

بهبود مستمر^[۱۴] عملکرد سازمانها ، نیروی هم افزایی^[۱۵] ایجاد می کند که این نیروها می تواند پشتیبان برنامه و رشد و توسعه و ایجاد فرصت های تعالی سازمانی شود.دولت ها و سازمان ها و مؤسسات تلاش جلو برنده ای را در این مورد اعمال می کنند. بدون بررسی و کسب آگاهی از میزان پیشرفت و دستیابی به اهداف و بدون شناسایی چالش های پیش رو سازمان و کسب بازخور و اطلاع از میزان اجراء سیاستهای تدوین شده و شناسایی مواردی که به بهبود جدی نیاز دارند،بهبود مستمر میسر نخواهد شد. تمامی موارد مذکور بدون اندازه گیری و ارزیابی امکان پذیر نیست. لرد کلوین^[۱۶] فیزیکدان انگلیسی در مورد ضرورت اندازه گیری می گوید (( هرگاه توانستیم آنچه درباره آن صحبت می کنیم را اندازه گرفته و در قالب اعداد و ارقام بیان نمائیم می توانیم ادعا کنیم درباره موضوع مورد بحث چیزهایی می دانیم . در غیر این صورت آگاهی و دانش ما ناقص بوده و هرگز به مرحله بلوغ نخواهد رسید)) علم مدیریت نیز مبین مطلب مذکور است. هر چه را که نتوانیم اندازه گیری کنیم نمی توانیم کنترل کنیم و هر چه را که نتوانیم کنترل کنیم مدیریت آن امکان پذیر نخواهد بود . در محیط های رقابتی امروزی، سازمانهایی می توانند به فعالیت خود ادامه دهند و در این محیط باقی بمانند که بنحو بهتری از منابع و داشته های خود بهره برداری نموده و بهره وری خود را افزایش دهند.
اوضاع و احوال بسیاری از مؤسسه ها و سازمانها نشان می دهد که در روند بهره گیری از عوامل تولید و ارائه خدمات از مطلوبیت چندانی برخوردار نیستند، وضعیت نامناسب این موسسات از سویی بیشتر به دلیل عدم ارتباط مناسب نهاده مورد نیاز به منظور تولید ستاده های مورد انتظار و از سویی دیگر عدم شناسایی و تعیین دقیق نهاده ها و ستاده ها می باشد. در بیانی دیگر ضرورت اندازه گیری ارزیابی و محاسبه کارایی و اثر بخشی به وضوح نمایان می شود.دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی نیازمند استفاده بهینه از منابع طبیعی و رشد و توسعه پایدار در گرو نهادینه نمودن استفاده صحیح و کنترل شده از این نعمات الهی می باشد.
گاز به عنوان اصلی ترین و مهم ترین منبع تامین انرژی محسوب می شود. توجه به روند رشد جمعیت در کشورهای جهان سومی و ترس از تمام شدن سوختهای فسیلی، دولتها را بر آن داشت که علاوه بر تلاش برای جایگزینی سوختهای فسیلی با سایر انواع سوختها در جهت اصلاح الگوی مصرف و مصرف بهینه این نعمت خدادادی گام بردارند.
در کشور ما نیز با توجه به افزایش چشمگیر سهم گاز در سبد انرژی و روند صعودی مصرف آن در بخشهای مختلف مصرف از جمله بخش صنعتی ، تجاری، خانگی و نیروگاهی از یکسو و پایان پذیر بودن ذخایر گازی از سوی دیگر ضرورت مصرف بهینه را در تمام بخشهای مصرف کننده بیش از پیش محسوس می نماید. مجموعه عوامل فنی ، اقتصادی و فرهنگی را می توان از مهم ترین عوامل مصرف بی رویه گاز طبیعی در ایران بر شمرد . در حال حاضر گاز به عنوان اصلی ترین منبع تامین انرژی در کشور ما از اهمیت حیاتی برخوردار است و نقشی اساسی را در زندگی روزمره مردم بازی می کند.
هدفمندسازی یارانه ها باعث افزایش هزینه های ناشی از استفاده از گاز طبیعی به طور مستقیم و چه غیر مستقیم در سبد هزینه ای خانوار شده و جامعه را با شوک افزایش ناگهانی گازبهاء روبرو نموده است که این امر موجب بروز تفاوتهایی در پرداخت گازبهاء از سوی مصرف کنندگان شده است. از طرفی افزایش گازبهای واحدهای صنعتی با توجه به تخصیص کم و یا دیر هنگام یارانه به آنها باعث افزایش هزینه های تولید شده و در نتیجه قدرت رقابت پذیری بسیاری از آنها را از بین برده و باعث تعطیلی بسیاری از کارخانجات شده که عدم پرداخت گازبهاء و یا تاخیر در پرداخت آن توسط واحدهای صنعتی به عنوان اصلی ترین مشتریان گاز شده است. در ضمن عدم وصول به موقع مطالبات شرکتهای گاز استانی از مشتریان عمده و خرده باعث رکود در پرداخت به پیمانکار و متعاقب آن تاخیر و یا عدم اجرای پروژه های جدید می شود.
حال با توجه به اینکه وصول مطالبات از مشترکین و صنایع به عنوان اصلی ترین چالش پیش روی شرکتهای گاز استانی پس از اجرای طرح هدفمندسازی یارانه ها مطرح شده لزوم تعامل همه جانبه با ذینفعان (مشترکین عمده و خرده) و نحوه تعاملات با مصرف کنندگان نیازمند بررسی و بهبود می باشد. کنتور خوانی دقیق و مدون که زمینه ساز وصول به موقع مطالبات گازبهاء و به تبع آن استمرار فعالیت در بخش گازرسانی را در پی خواهد داشت. با توجه به مسائل و مشکلات بوجود آمده در این زمینه؛ طراحی مکانیسم مناسب وصول مطالبات گازبهاء و نیز بررسی کارایی و اثر بخشی^[۱۷] آن از اهمیت بسزایی برخوردار است.
از دیدگاه مدیران ارشد و صاحبنظران صنعت گاز کشور نیز وصول بدهی گازبهاء ی شرکتهای گاز استانی پس از اجرای طرح هدفمندسازی یارانه ها از مشترکین گاز به یک معضل بزرگ مبدل گردیده است . عدم وصول مطالبات شرکتهای گاز استانی علاوه بر اینکه از یک سو بودجه اختصاص یافته بر شرکتها را با مشکل مواجه می سازد. باعث عدم اختصاص به موقع هزینه های سنگین تعمیرات و نگهداری شبکه های گازرسانی شهری و روستایی و عدم اجرای طرحهای جدید گازرسانی در شهرها و روستاها می شود.
اتخاذ تصمیمات مقطعی مانند تقسیط کردن قبوض و ارسال پیام کوتاه به مشترکین بدهکار و یا قطع کردن گاز مشترک از جمله سیاستهای کوتاه مدت شرکتهای گاز استانی می باشد که نشان دهنده تلاش مدیران ارشد این شرکتها به منظور وصول مطالبات گازبهاء می باشد. این اقدامات همگی مبین اهمیت بیش از پیش بخش وصول مطالبات شرکتهای گاز استانی می باشد، در گامی فراتر واگذاری فروش گاز و وصول مطالبات شرکتهای گاز استانی به بخش خصوصی با هدف تصمیم گیری سریع در حل مشکلات جاری و پرداخت هزینه از محل درآمدهای جاری نیز دلیل دیگری بر ضرورت و لزوم توجه ویژه به بخش وصول مطالبات را به روشنی نشان می دهد. در تحقیق حاضر با توجه به لزوم ارزیابی کارایی وصول مطالبات بخشهای تابعه شرکت گاز استان اردبیل، عوامل تاثیر گذار شناسایی و کارایی بخشهای مختلف شرکت مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.

۱-۴ اهداف تحقیق

شناسایی عوامل موثر بر وصول مطالبات گازبهاء در استان اردبیل که از آن جمله می توان به تجهیزات ، نیروی انسانی ، وضعیت آب و هوایی، درآمد خانوار ، …. اشاره کرد.
تعیین کارایی وصول مطالبات گازبهاء توسط بخشهای تابعه شرکت گاز اردبیل.

۱- ۵ سوالات تحقیق

چه ورودی^[۱۸] هایی به منظور ارزیابی کارایی وصول مطالبات در شرکت گاز مد نظر است؟
چه خروجی ^[۱۹]هایی از سیستم وصول مطالبات شرکت گاز مورد انتظار می باشد؟
کارایی شرکتهای تابعه شرکت گاز استان اردبیل در زمینه وصول مطالبات چقدر است؟
چه راههایی برای افزایش انگیزه کارکنان شرکت گاز در وصول مطالبات وجود دارد؟

۱ – ۶ شرح واژه ها و اصطلاحات بکار رفته در تحقیق

۱ - ۶ -۱ کارایی

در حوزه علم اقتصاد کارایی به صورت نسبت ستاده به نهاده تعریف شده و مقدار آن همواره کوچکتر از یک است. در این حالت بنگاهی کاراتر تلقی می شود که برای تولید محصولات خود از نهاده های کمتری استفاده کرده باشد. به عبارت دیگر روی مرز تولید قرار گرفته باشد یعنی با حداقل نهاده ، مقدار معینی ستاده تولید کند. به عبارتی دیگر میزان موفقیت یک سازمان در استفاده بهینه از نهاده ها در جهت تولید ستاده های بیشتر به کارایی تعبیر می شود.
انواع کارایی
کارایی فنی^[۲۰] : کارایی فنی نشان دهنده ی میزان توانایی یک بنگاه برای حداکثر سازی میزان تولید با توجه به منابع و عوامل تولید مشخص شده است. به عبارت دیگر میزان توانایی تبدیل ورودی هایی مانند نیروی انسانی ، ماشین آلات و … به خروجی ها، در مقایسه با بهترین عملکرد، توسط کارایی فنی سنجیده می شود.(پیرس،۱۹۹۷)
کارایی تخصیصی^[۲۱] : این کارایی بر تولید بهترین ترکیب محصولات با بهره گرفتن از کم هزینه ترین ترکیب ورودی ها دلالت می کند. در ادبیات روش تحلیل پوششی داده ها ، میزان تخصیص بهینه ی عوامل تولید با توجه به قیمت های نسبی درجه کارایی تخصیصی را نشان می دهد. کارایی تخصیصی به یک عامل برون زا یعنی قیمت نهاده ها بستگی دارد و با تغییر قیمت های نسبی تغییر پیدا می کند.(چارنز، کوپر و رودز، ۱۹۷۸)
کارایی اقتصادی^[۲۲] : عبارت است از نسبت میزان محصول قابل استفاده به نسبت میزان منابع تولیدی که برای تولید آن محصول بکار رفته است. قابل استفاده بودن محصول و یا ارزش آن در جامعه به وسیله پول تعیین می گردد. کارایی اقتصادی به ترکیب کارایی فنی و تخصیصی نیز اطلاق می شود. یک سازمان در صورتی از نظر اقتصادی کارا خواهد بود که از نظر فنی و تخصیصی کارا باشد. کارایی اقتصادی از حاصل ضرب امتیاز کارایی فنی و تخصیصی به دست می آید.
کارایی ساختاری^[۲۳] : کارایی ساختاری یک صنعت از متوسط وزنی کارایی شرکت های آن صنعت به دست می آید. با بهره گرفتن از معیار کارایی ساختاری می توان کارایی صنایع مختلف با محصولات متفاوت را مقایسه کرد.(امامی میبدی،۱۳۸۰)
کارایی مقیاسی^[۲۴] : کارایی مقیاسی یک واحد از نسبت” کارایی مشاهده شده” آن واحد به ” کارایی در مقیاس بهینه” به دست می آید. هدف این کارایی تولید در مقیاس بهینه می باشد.(مهرگان،۱۳۸۳)

۱ –۶-۲ تحلیل پوششی داده ها (DEA)

بحث تحلیل پوششی داده ها با تز دکترای ادوارد رودز^[۲۵] و با راهنمایی کوپر^[۲۶] و چارنز^[۲۷] شروع شد. او در مورد ارزیابی مدارسی از آمریکا مطالعه نمود و نتایج مطالعات خود را در سال ۱۹۷۸ با همکاری چارنز و کوپر انتشار داد و این مقاله که نقطه شروعی برای تحلیل پوششی داده ها بوده و به عنوان مقاله (CCR) معروف گردید.تحلیل پوششی داده ها یک روش غیر پارامتریک برای اندازه گیری کارایی نسبی واحدهای تصمیم گیرنده می باشد که از ورودی های مشابهی برای تولید خروجی های مشابه استفاده می کند.
در مدلهای DEA امکان سه نوع جهت گیری با ماهیت ورودی،با ماهیت خروجی و بدون ماهیت وجود دارد. در مدلهای با ماهیت ورودی واحدهای تصمیم گیرنده در پی آن هستند که با کمترین میزان ورودی ممکن، مقدار مشخصی خروجی ایجاد کنند.در مدلهای با ماهیت خروجی واحدهای تصمیم گیرنده در پی آن هستند که با مقدار مشخصی ورودی، بیشترین مقدار خروجی ممکن را ایجاد کنند. در مدل های بدون ماهیت واحدهای تصمیم گیرنده در پی کاهش ورودی ها و افزایش همزمان خروجی ها هستند. از سال ۱۹۷۸ استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها با سرعت زیادی در حال گسترش بوده و تاکنون توسعه های زیادی از جنبه تئوری و کاربردی در مدلهای تحلیل پوششی داده ها اتفاق افتاده است. به عنوان نمونه مدل های DEA برای مقایسه و ارزیابی سازمانها و صنایع مختلف مانند بانکداری، پست،کشاورزی، بیمه، ورزش، ساخت، تولید، بهداشت و درمان (بیمارستانها و کلینیک ها)، آموزش (مدارس و دانشگاه ها) ، حمل و نقل، بورس،تولید برق(نیروگاهها)،نفت(پالایشگاهها)و بسیاری کاربردهای دیگر مورد استفاده قرار گرفته اند.
توسعه های زیادی در مدلهای تحلیل پوششی داده ها اتفاق افتاده است که شناخت جوانب مختلف آن را برای به کارگیری دقیقتر اجتناب ناپذیر می کند.استفاده از مدلهای تحلیل پوششی داده ها علاوه بر تعیین میزان کارایی نسبی،نقاط ضعف سازمان را در شاخصهای مختلف تعیین کرده و با ارائه میزان مطلوب آنها، خط مشی سازمان را به سوی ارتقای کارایی و بهره وری مشخص می کند. همچنین الگوهای کارا که ارزیابی واحدهای ناکارا براساس آنها انجام گرفته است به واحدهای ناکارا معرفی می شوند. الگوهای کارا واحدهایی هستند که با ورودی های مشابه واحد ناکارا خروجی های بیشتر یا همان خروجی ها را با بهره گرفتن از ورودی های کمتر تولید کرده اند. این تنوع وسیع در نتایج است که موجب شده استفاده از این تکنیک با سرعت فزاینده ای رو به گسترش باشد. همین امر باعث شده است که این تکنیک از بعد تئوری نیز رشد فزاینده ای داشته باشد و به یکی از شاخه های فعال در علم تحقیق در عملیات تبدیل شود.

۱ -۶-۲- ۱ مزایای تحلیل پوششی داده ها

امکان ارزیابی عملکرد کارایی کارایی واحدهای تصمیم گیرنده با چندین ورودی و چندین خروجی.
برخلاف برخی روش های عددی، مشخص بودن وزنها از قبل و تخصیص آنها به ورودیها و خروجی ها لازم نیست.
نیاز به شکل تابع توزیع از قبل تعیین شده (مانند روش های رگرسیون آماری) و یا شکل صریح تابع تولید(مانند برخی روش های پارامتری) نیست.
امکان به کارگیری ورودی ها و خروجی های مختلف با مقیاس های اندازه گیری متفاوت.
تحلیل پوششی داده ها فرصت های زیادی را برای همکاری میان تحلیل گر و تصمیم گیرنده ایجاد می کند. این همکاری می تواند در راستای انتخاب ورودی و خروجی واحدهای تحت ارزیابی و چگونگی عملکرد و الگویابی نسبت به مرز کارا باشد.
استفاده از کلیه مشاهدات گردآوری شده برای اندازه گیری کارایی. برخلاف روش رگرسیون که با میانگین سازی در مقایسه واحدها به بهترین عملکرد موجود در مجموعه واحدهای تحت بررسی دست می یابد، تحلیل پوششی داده ها هر کدام از مشاهدات را در مرز کارا بهینه می کند.
فراهم آوردن یک شیوه ی اندازه گیری جامع و منحصر به فرد برای هر واحد که از ورودی ها برای ایجاد خروجی ها استفاده می کند.

مشارکت­کننده­ ی شماره­ ۳:
«در خانواده کسی متوجه متفاوت بودن من نبود. شاید هم بود ولی اهمیتی نمی­دادند و این را به حساب بچه­گی من می­گذاشتند. به کارهای خانه علاقمند بودم».
کد ۱۲۲: تجربه­ ایفای نقش پدری در دوران کودکی
مشارکت­کننده­ ی شماره­ ۷:
«تو خاله­بازی همیشه نقش پدر خانواده رو بازی می­کردم. یعنی هیچ­وقت یادم نمی­یاد که نقش خاله یا مادرو بازی کرده باشم. عشق موتور بودم. شوهرخالم موتور داشت،‌ همش بهش می­گفتم که موتورسواری رو یادم بده. داییم خیلی تو کار ماشین و لوازم یدکی وارد بود. از همون بچه­گی همش ازش می­خواستم که قسمت­ های مختلف ماشین رو بهم یاد بده».
مشارکت­کننده­ ی شماره­ ۱۲:
«اون حس پسر بودن چیزی نبود که من بخوام بگم که علاقه داشتم که این­جوری باشم. من این­جوری بودم. همیشه خواهرهام رو کتک میزدم که بیاید با هم فوتبال بازی کنیم. اونا هم که بدشون می­اومد فوتبال. یه موقع­هایی هم که مجبورمی­شدم باهاشون خاله­بازی کنم، من می­شدم پدر خانواده و می­رفتم سر کار و خرید. از وقتی یادم میاد همینم که بودم».
مشارکت­کننده­ ی شماره­ ۹:
«من از همون بچه­گی احساس می­کردم که پسرم. از بچه­گی همه همبازی­هام پسرخاله­هام بودند. بازی­های پسرونه­رو خیلی دوست داشتم. چون بازیِ دخترها که خاله­بازی بود و من هم خیلی بدم می­اومد. اگر تو جمع دخترها قرار می­گرفتم و مجبور بودم باهاشون بازی کنم،‌ نقش پدر خانواده­رو بازی می­کردم. مثل بابام نقش می­گرفتم. در صورتی­که تو همه خاله­بازی­ها اگه پسر باشی نقش پدر خانواده رو به عهده می­گیری اگه دختر باشی نقش مادر خانواده­رو به عهده می­گیری. ولی من نقش پدر خانواده­رو داشتم که مثلا دو ساعتی برم بیرون خونه کار کنم و اینا بازیاشون تموم شه. تو جمع دخترها که این­جوری بازی می­کرد».

• • بررسی و تحلیل تم و مقایسه­ دو گروه مبتنی بر سیطره­ی جنسیت ( ۱۱۲ و ۱۲۲)

بررسی عبارت­های معنایی این تم نشان می­دهد، تفاوت جنسیتی آشکاری میان تجربه­ این دو گروه از تبدیل­خواهان وجود دارد: نکته­ی در خور توجهی که در این تفاوت مشهود است، تاکیدی است که این دو گروه از تبدیل­خواهان بر ایفای نقش در درون خانواده دارند. اینان ایفای نقش درون خانواده را با والد ناهمجنس (از نظر فیزیکی)، مطابقت می­ دهند. جالب آنکه در مصاحبه های تبدیل­خواهان زن به مرد، آنها با برشمردن و نقش­هایی همچون خرید خانه و نقش­های پدرگونه تاکید دارند که این نقش­ها، نقش­های پدری است اما در مقابل ترنس­های مرد به زن، از واژه­­ی مادری استفاده نکرده ­اند و با معادل­سازی کارهای خانگی با نقش­های زنانه، فاقد هم­ذات­پنداریِ مبتنی بر نقش زایش به مثابه­ی مهمترین تصویر مادری هستند. به بیان دیگر در ذهن این کنشگران نقش پدر محدود به کارهای بیرون از خانه و درآمدزایی و نقش زن کارهای خانگی است، اما از تحلیل نتایج تبدیل­خواهان مرد به زن، تقلیل مادریت به نقش­های خانگی صورت نگرفته است. بنابراین در تجربه­ دوران کودکی اینان، معادل­سازی مفهوم یا تصویر مرد با پدر صورت گرفته اما مادر با زن یکی پنداشته نشده است.

کد ۱۱۳: تجربه­ کودکی متمایز: ناهمانندی جنسیت و جنس تجربه شده
مشارکت­کننده­ ی شماره­ ۴:
«از همان دوران کودکیم رفتارهام کاملا دخترانه بود. یعنی این مشکل از بچه­گی در من وجود داشت ولی من نمی­دونستم که این یک بیماریه و من مشکل دارم».
مشارکت­کننده­ ی شماره­ ۵:
«واقعیتش اینه که من از وقتی یادم میاد،‌ یعنی از همون دوران کودکی ۵ یا ۶ سالگی اصلا شبیه پسرها نبودم و کارهام همگی دخترونه بود».
مشارکت­کننده­ ی شماره­ ۲:
«هنگامی ­که به مدرسه می­رفتم کاملا این حس را داشتم که مثل بقیه نیستند. همه بچه­ها در مدرسه شیطنت می­کردند، دنبال هم می­دویدند. بازی می­کردند ولی من بسیار گوشه­گیر و منزوی بودم. اصلا حس خوبی نسبت به محیط مدرسه نداشتم. رفتن به مدرسه برای من مانند کابوس بود. اصلا دوست نداشتم در محیط مدرسه باشم. همیشه زنگ­های تفریح در گوشه­ای می­ایستادم و به بچه­ها نگاه می­کردم. بسیار آرام بودم و شیطنت­های آنها را نمی­کردم. احساس خاص بودن می­کردم. بچه­ها هم متوجه این متفاوت بودن من شده بودند».
کد ۱۲۳: تجربه­ کودکی متمایز: ناهمانندی جنسیت و جنس تجربه شده
مشارکت­کننده­ ی شماره­ ۱۰:
«از زمانی که من تونستم که دست چپ و راستم را تشخیص بدم و خودم رو بشناسم همش می­گفتم که من یه پسرم. حس نمی­کردم که اختلالی دارم. واقعا فکر می­کردم که پسر هستم چون به سن بلوغم نرسیده بودم که جسمم بخواد تغییر کنه».
مشارکت­کننده­ ی شماره­ ۱۱:
«من ۷،۸ ساله بودم که تازه فهمیدم دختر یعنی چی، پسر یعنی چی همیشه با خودم می­دونستم که من دختر نیستم. من همیشه به این موضوع فکر می­کردم. از خیلی قبل­تر هم من همیشه می­دونستم که دوست ندارم با دخترها باشم».
مشارکت­کننده­ ی شماره­ ۸:
«من از همون بچگی همین­جوری بودم. همیشه فکر می­کردم که پسرم. اول کوچیکتر بودم که کلا قاطی دخترها نمی­شدم. همش با پسرها بودم».

• • بررسی و تحلیل تم و مقایسه­ دو گروه مبتنی بر سیطره­ی جنسیت (۱۱۳ و ۱۲۳)

در این تم نیز، عبارت معنایی برای هر دو گروه از تبدیل­خواهان یکسان است. اینان تاکید دارند که ازهمان دوران کودکی، هم خودشان و هم اطرافیان بر جنبه­ های ناهماهنگی میان حرکات، رفتارها و حالات تاکید داشته اند. به بیان دیگر، این ناهمانندی میان آنچه از کودک انتظار می­رود با آنچه در عمل هست، از همان دوران دیده می­ شود؛ پسرهایی که همه می­گویند مانند دخترها رفتار می­ کنند و دخترهایی که شیطنت­ها و رفتارهایِ عادتا پسرانه دارند. علت استفاده از واژه­ی «متمایز» به جای متفاوت، تاکیدی است که بر ابعاد تمایزگونه­ی تجربه­ کودکی مشارکت­کنندگان، وجود داشته­است. در واقع میان «تجربه­ متفاوت» و «تجربه­ متمایز» این فرق وجود دارد که در تجربه­ متفاوت یک فرد، تنها بر غیرمعمول بودن تجربه تاکید می­ شود، حال آنکه واژه­ی متمایز، ناظر بر وجه های­لایت ­کننده­ تجربه­ یک شخص است. بنابراین محقق تاکید دارد که تجربه­ اینان متمایز کننده است؛ درست همانگونه که تولد یک پیرمرد در فیلم «سرگذشت غریب بنجامبن باتن^[۱۵۸]» اثر دیوید فینچر^[۱۵۹] (۲۰۰۸)، او را از دیگر کودکان متمایز می­سازد. در واقع همان­گونه که تماشاگران و کاراکترهای فرعی این فیلم از دیدن کودکی با این ظاهر متعجب می­شوند، اطرافیان تبدیل­خواه نیز تعجب می­ کنند وقتی این حد از تمایز را، با کودک مورد انتظار ادراک می­ کنند.
کد ۱۱۴: بازنمایی جنسیت متفاوت با جنس در بروز جنبه­ های بیرونی زنانگی: لباس و لوازم آرایشی
مشارکت­کننده­ ی شماره­ ۵:
«گاهی لباس­های مادرم رو تنم می­کردم. کفش پاشنه­دار خیلی دوست داشتم».
مشارکت­کننده­ ی شماره­ ۱:
«من از بچه­گی این حس رو داشتم حتی مدرسه نمی­رفتم، کاملا یادمه که بچه بودم و خواهر داشتم لباس­های خواهرم که کهنه می­شد را می­پوشیدم. در آن زمان والدینم نمی­دانستند که همچین چیزی وجود دارد می­گفتند بچه­ست دیگه دوست داره لباس­های دخترونه بپوشه. یا مثلا کفش­های پاشنه بلند مادرم را که تو عروسیش پوشیده بود پام می­کردم و مثلا خیلی علاقه داشتم وقتی بابام می­گفت برو آب بیار من با همون کفش­ها تق­تق برم واسش آب بیارم».
مشارکت­کننده­ ی شماره­ ۳:
«به مدرسه که رفتم مدرسه ما دخترها و پسرها با هم در یک کلاس درس می­خواندیم. من اصلا دوست نداشتم کنار پسرها بنشینم و درونم احساس می­کردم که نباید در ردیف پسرها باشم. از بودن در کنار پسرها خجالت می­کشیدم. وقتی می­دیدم دخترها مقنعه سرشان کردند من هم دوست داشتم مقنعه سرم کنم. این حس از همان دوران ابتدایی با من بود».
کد ۱۲۴:  بازنمایی جنسیت متفاوت با جنس در بروز جنبه­ های بیرونی مردانگی: لباس و عدم استفاده از لوازم آرایشی
مشارکت­کننده­ شماره­ ۸:
« همه لباس­هام پسرونه بود. اصلا از لباس­های دخترونه چندشم می­شد».
مشارکت­کننده­ شماره­ ۹:
«تو بچه­گی تیپم همیشه پسرونه بود، بلوز آستین کوتاه و شلوارک. همیشه تیپم اسپرت بود. البته مهمونی­ها که می­رفتیم مامان پیرهن تنم می­کرد ولی اگه قرار بود به انتخاب خودم باشه یه بلوز شلوارک داشتم که عکس بانی خرگوشه روش بود. چون نه دخترونه بود و نه پسرونه. البته اون موقع عقلم نمی­رسید که نه دخترونه­س و نه پسرونه. اون موقع می­دیدم که ازون لباسه بیشتر از همه خوشم میاد. می­رفتم بیرون با اون لباسه دیگه اطرافیان به چشم یه دختر نگاهم نمی­کردن یا حتی یه پسر. به چشم یه بچه نگاهم می­کردن که داره بازی می­کنه. این­جوری برام بهتر بود تا بخوان بهم لقب یه دخترو بدن».
مشارکت­کننده­ شماره­ ۷:
«من از همون بچه­گی کلا همه چیزم فرق می­کرد با بقیه دخترها. اولین دست لباسی که به سلیقه­ی خودم خریدم یه جلیقه شلوار کاملا پسرونه­س، عکسش هم دارم،‌ با یک جفت کفش کت که البته یکی دو سایز از پام بزرگتر بود ولی چون پسرونه بود خوشم اومد. چقدرم بابام­اینا دعوام کردند که نخر ولی من کار خودم رو کردم».

• • بررسی و تحلیل تم و مقایسه­ دو گروه مبتنی بر سیطره­ی جنسیت (۱۱۴ و ۱۲۴)

اگر تم قبلی بر ابعاد متمایز کننده تاکید دارد، این تم دقیقا بر تفاوت­ها انگشت می­ گذارد: تفاوت­های ظاهری مانند پوشیدن لباس­های دخترانه/ زنانه و علاقه به لوازم آرایش در پسران دخترسرشت و بی­علاقگی دختران پسرسرشت به انجام آرایش و علاقه به پوشیدن لباس­هایی که معمولا بر تن پسربچه­ها دیده می­ شود، در دختران پسرسرشت. به همان میزان که گروه اول به پوشیدن دامن علاقه دارند، گروه دوم از آن اعلام انزجار می­ کنند.

Tīr ī abāxtarīg «تیرِ اباختری: ۱) سیارۀ تیر؛ ۲) تیر بد نهاد»
abāxtarīgān «اباختریان، سیارات، کواکب سبعه».

• • §§

abāz-rawišn [ˀpˀc’ lwbšn’]
(نجوم: سیارات)
* بازگشت (رجوع)، پسرفت، جنبشِ پسرفت
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: طبق بندهشن (۵-الف: ۱۰)، حرکت سیارات در دایرهالبروج، از دید ناظر زمینی، بسته به اینکه در کجای مدار خود باشند، دارای دو حالت اولیه (پیشرونده [=(frāz)-rawišn]، پسرونده [=abāz-rawišn]) و سه حالت ثانویه (تند [=tēz]؛ کند [=dagrand]؛ ساکن [=ē̌stādag]) می‌باشد. شکلهای ۵ و ۶، این حالات و مسیر حرکت ظاهری سیارات مختلف را نشان می‌دهد. هنگامی که سیاره‌ای مقابل کره زمین قرار می‌گیرد به علت تفاوت سرعت زمین با سیاره دیگر، آن سیاره از زمین عقب می‌افتد؛ در نتیجه، از دید یک ناظر زمینی چنین به نظر می‌رسد که آن سیاره در حال عقب نشینی است. به این پسرفت، در نجوم سنتی، «بازگشت» یا «رجوع» (بیرونی، ۱۳۵۲: ۴۷۵) و در انگلیسی retrograde motion «جنبش پسرفت» می‌گویند (مور، ۲۰۰۲: ۳۴۲؛ حیدری ملایری، ۲۰۰۷). ساخت معناشناختی واژه retrograde بطور کامل با واژه abāz-rawišn مطابقت دارد؛ چراکه از دو جزء retro- پیشوند فعلی به معنی «پس» (مطابق abāz) بعلاوه فعل grade به معنی «گام برداشتن» (مطابق rawišn «جنبش، حرکت») تشکیل شده است. (برای توضیحات بیشتر و ترکیبات آن رک. rawišn)

ریشه شناسی: اسم مرکب abāz-rawišn «بازگردنده» (بهار، ۱۳۴۵: ۱۱) از دو جزء تشکیل شده است: حرف اضافه abāz (که در زیر مورد بررسی ریشه شناسانه قرار می‌گیرد) + اسم rawišn (رک. rawišn). اگرچه فعل مرکب abāz raftan به معنی «پیش رفتن، جلو رفتن» نیز هست اما abāz-rawišn معنای عکس آن را دارد. در جمله مربوطه در بندهشن (۵الف: ۱۰)، نویسنده در حال برشمردن تفاوتهای حرکت ثوابت با سیارات است و سخن او این است که حرکت ثوابت یکنواخت و ثابت است اما سیارات گاهی بی حرکت، گاهی تند، گاهی کند، و گاهی از پس می‌روند. بنابراین، منظور او صرفاً عمل طلوع و غروب و چرخش ظاهری بدور زمین نیست، چراکه این عمل در ثوابت و سیارات مشترک است. بررسی ریشه شناسی abāz در زیر آمده است؛ هند و ایرانی آغازین: *Hapa-Ha(n)k- «پس، عقب» (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۱۲)؛ سانسکریت: ápāñc- (مایرهوفر، ۱۹۹۲: ۸۵؛ پوکورنی، ۱۹۵۹: ۵۳-۵۵)؛ اوستایی: مرتبط با قید apąš ؛ apaši ؛ apaša «به پشت» (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۱۲)؛ فارسی باستان: مشتق از apā (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۲۰)؛ فارسی میانه: abāz «باز، دوباره، عقب» (مکنزی، ۱۳۷۳: ۲۹)؛ فارسی میانه ترفانی: abāz [ˀbˀc] (مکنزی، ۱۳۷۳: ۲۹؛ بویس، ۱۹۷۷: ۴)؛ فارسی میانه اشکانی ترفانی: abāz (بویس، ۱۹۷۷: ۴)؛ فارسی میانه کتیبه ای: abāz (ژینیو، ۱۹۷۷: ۲۶)؛ پازند: awāz (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۲۰)؛ فارسی نو: باز، وا ؛ معادل انگلیسی: پیشوند retro- «پس» در retrograde (انکلساریا، ۱۹۵۶: ۶۴).

• • §§

āb-čihrag [ˀp̄ cyhlk’, MYA cyhlk’ | Av. afš.čiϑra-]
(تنجیم: طبایع ستارگان)
* آب-سرشت، آب طبع، آبی.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: (رک. čihrag)
ریشه شناسی: این ترکیب متشکل است از: āb + čihrag (برای بررسی ریشه شناختی قسمت دوم این ترکیب رک. čihrag). بررسی ریشه شناختی āb در زیر آمده است: هند و ایرانی آغازین: *Hap- (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۱۱)؛ سانسکریت: apā́-, ā́paḥ-, apā́m- «آب، آبها» (رایشلت، ۱۹۱۱: ۲۲۱)؛ اوستایی: afš- در ترکیب afš.čiϑra- «آب-چهره: آب-نطفه» (بارتولومه، ۱۹۰۴: ۱۰۳-۱۰۴؛ رایشلت، ۱۹۱۱: ۲۱۶)؛ فارسی باستان: āpa- (کنت، ۱۹۵۳: ۱۶۸)؛ فارسی میانه: āb در āb-čihrag (بهار، ۱۳۴۵: ۲۸۸؛ مکنزی، ۱۳۷۳: ۲۹؛ نیبرگ، ۱۹۷۴: ۲۷)؛ فارسی میانه ترفانی و پهلوی اشکانی ترفانی: āb (بویس، ۱۹۷۷: ۴)؛ فارسی میانه کتیبه ای: āb (ژینیو، ۱۹۷۲: ۲۹)؛ پازند: āv, āw (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۲۰)؛ فارسی نو: آب؛ معادل انگلیسی: aqua در aquatic .
ترکیبات:
āb-čihrān «آب-سرشتان، ستارگان آب-سرشت»
urwar-čihrag «(ستارۀ) گیاه-سرشت».

• • §§

Abdom [Paz. avdəm | MP ˀp̄dwm]
(منازل قمر)
* اَبدوم، به معنی «آخر»: خانه دوازدهم ماه. از ۲۶ درجه و ۴۰ دقیقه از برج شیر تا ۱۰ درجه از برج خوشه.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بسامد، خوانش، و معنی: این واژه به عنوان منزل قمر فقط یکبار در بندهشن (۲: ۲) آمده و در تمام نسخه ها املای پازند آن (avdəm) نوشته شده است (پاکزاد، ۲۰۰۵: ۳۵پ۴۱). وست (۱۸۸۰: ۱۱) بی هیچ توضیحی آنرا Avdem خوانده است. یوستی (۱۸۶۸: ۱۲۷) آنرا avdem و به معنی «آخرِ …» می‌خواند؛ او معتقد است نام اصلی این منزل قمری افتاده است. هنینگ (۱۹۴۲: ۲۴۳) آنرا abdum به معنی «آخر» گرفته است و بهار (۱۳۷۵: ۵۹) نیز همین نظر را دارد. معنای این واژه به وضوح «آخر» است که به پهلوی abdom می‌شود. دلیل این انتخاب این است که درازای صورت اسد، سه منزل قمری دهم، یازدهم و دوازدهم را گرفته است. از آنجا که منزل قبل از Abdom ، Mayān به معنی «وسطی، میانی» نام دارد، طبیعی است که منزل بعدی «آخری» نامیده شود. از طرفی منزلی که سر و پنجه های اسد را در خود دارد، Naxw (پاکزاد، ۲۰۰۵: ۳۵) نام دارد که به وضوح قسمت نخستین از واژۀ Naxust [nhw-st’] و به معنی «اولی» است.
توضیحات: نام دوازدهمین منزل قمر در بندهشن، Abdom نام دارد که در نجوم سنتی معروف به «صَرفَه» است. نام این منزل قمری برگرفته از نام ستارۀ شاخص این منزل یعنی ستارۀ ۲۷م از اسد (β اسد) بنام «ذَنَبُ الاَسَد» است (بیرونی، ۱۳۵۲: ۱۰۴؛ بهار، ۱۳۷۵: ۵۹). نام لاتین این ستاره Denebola به معنی «ذَنَب = دُمب» است و تازیان آنرا ستاره ای بر نری اسد نیز محسوب می‌کنند و به همین دلیل آن را قُنب الاسد یعنی «کیسۀ نرۀ شیر» هم نامیده‌اند (بیرونی، ۱۳۵۲: ۱۰۴). در نجوم هندی، این منزل برابر Úttara-phalgunī است (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۱۷۸).
ریشه شناسی: هند و ایرانی آغازین: این واژه مرکب است از: صفت *Hapa- «پس» + پسوند صفت عالی ساز *-tama «-ترین» (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۱۲، ۱۰). نیبرگ (۱۹۷۴: ۳۷)، این واژه را وام گرفته از آرامی مقدس [ˀppᵉṯom] می‌داند؛ سانسکریت: صفت ápa- (مایرهوفر، ۱۹۹۲: ۸۲؛ مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۴۷)+ پسوند -tama «-ترین» (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۴۳۸)؛ اوستایی: *apatəma- : متشکل از صفت apa- (مایرهوفر، ۱۹۹۲: ۸۲) + پسوند -təma (جکسون، ۱۸۹۲: ۲۳۱-۲۳۲)؛ فارسی باستان: *apatama- : متشکل از apa- در ترکیب apataram (کنت، ۱۹۵۳: ۱۷۰) + -tama در ترکیب fratama- (کنت، ۱۹۵۳: ۱۹۷)؛ فارسی میانه: abdom «آخر، آخرین» (مکنزی، ۱۳۷۳: ۲۹)؛ avdom (بهار، ۱۳۴۵: ۲۵، ۴۰۰؛ بهار، ۱۳۷۵: ۵۹؛ نیبرگ، ۱۹۷۴: ۳۷)؛ abdom (بهزادی، ۱۳۶۸: ۵)؛ abdum (هنینگ، ۱۹۴۲: ۲۴۳)؛ avdem «آخر» (یوستی، ۱۸۶۸: ۱۲۷)؛ فارسی میانه ترفانی: abdom (بویس، ۱۹۷۷: ۵)؛ فارسی میانه مانوی: [ˀbdwm], [pd], [ˀbdwmyy] (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۳۷)؛ پازند: awadum, awadim (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۳۷)؛ انگلیسی: مرتبط با قید after «سپس» از صورت هندوایرانی *Hapatara؛ معادل عربی: ذَنَبُ الاسد، صَرفَه، قُنبُ الاسد.

• • §§

ābīg [ˀp̄yk’, MYA-yg | N ābī]
(تنجیم: طبایع ستارگان)
* آبی: آب-سرشت
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: (رک. čihrag)
ریشه شناسی: مرکب از اسم āb + پسوند صفت ساز -īg . (برای بررسی ریشه شناختی āb رک. āb-čihrag)؛ فارسی میانه: ābīg (بهار، ۱۳۴۵: ۲۹۰، ۲۵؛ مکنزی، ۱۳۷۳: ۳۱؛ دورکین-مایسترارنست، ۲۰۰۴: ۱۶)؛ āpīk (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۲۷)؛ فارسی میانه ترفانی: ābīg (بویس، ۱۹۷۷: ۷)؛ فارسی نو: آبی؛ معادل انگلیسی: aquatic .
ترکیبات:
Karzang ī ābīg «خرچنگ آب-سرشت».

• • §§

abr pāyag [ˀbl pˀd(y)k’]
(تنجیم: تقسیمات آسمان)

ز سوز سینه خود تا کنام باور خلق / لباس سوخته ات را گواه خواهم برد
سزای پیشکشت در حضور وصل، تنی / - چو آهوان حرم، بیگناه - خواهم برد
اگر زمانه نخجیر گر، امان دهدم / شبی به امن حریم تو راه خواهم برد
( مجموعهی اشعار، خطی ز سرعت واز آتش، شبی به امن حریم تو…، صفحه ۵۳۴ )
عبارت ” امن حریم تو” کنایه است از آغوش یار، ” زینهار دو چشم” کنایه از آرامش نگاه یار، تشبیه دیدگان یار به ” پیشگاه ” در شکوه و نوازش، ” آستان ” استعاره از چشم یار، ” چشم شکوه گستر” استعاره از چشم اشک بار شاعر، ” عریضه ای به دو سطری سیاه ” استعاره به سرمه سایی چشم شاعر، تشبیه ” نگاه یار ” به دو طاقهی اطلس در نرمی و لطافت، تشبیه محل استقرار خورشید و ماه به ” حجله خانه “، تشبیه چشم یار به ” حُقه ” ( صندوقچه ) و سیاهی و سپیدی چشم یار به طرفه های زمرد در درخشندگی، تشخص قائل شدن برای پگاه و تصور آن به انسانی که شرم و حیا دارد. ” سوز سینه ” استعاره از عشق، عبارت ” کنام باور خلق ” اذهان خلق را به کنام ( آرامگاه و آشیانه ) مانند کرده است که لبان سوختهی یار را گواه عشق، نزد آنان خواهد برد.

فضای حاکم دراین شعر تصور معشوق و یار به پادشاهی است که در نخجیر روزگار پیشگاه و آستان دارد، عریضه ها دریافت می دارد و گواه می طلبد و شاعر در خور حضرتش می گوید:
سزای پیشکشت در حضور وصل، تنی
چو آهوان حرم، بیگناه - خواهم برد
مشروط بر این که زمانهی نخجیر گر مجالی برای راه یافتن به امن حریم یار بدهد.
در این غزل سیمین باز با سوار خویش سخن می گوید و این گونه می آغازد که:
نگاه دار
نگاه دار! که عمری به راه چون تو سواری / فشانده چشم سرشکی، نشانده اشک غباری
به لوح سینه خیالم کشیده نقش عزیزی / بدان عزیز نماید نشانه ها که تو داری
کرم نما و فرود آ که پیش دیدهی حیرت / همان خیال محالی که در کناری و یاری
چو واگذاشته ام خلق را ز خویش به عمری / دمی سزد که به خلقم ز خویش وا نگذاری
دلم گریخته از دست تو، نشسته به پایت / که از حصار وفایت نجُسته راه فراری
چنان به بوی تو دارد تنم هوای شکفتن / که گل ز سنگ بر آرم گرَم به خاک سپاری
به خنده گفتی:« اگر جز تو را عزیز بدارم / مرا عزیز بداری؟» به گریه گفتمت:« آری!»
( مجموعهی اشعار، یک دریچه آزادی، نگاه دار، صفحه ۸۵۸ )
بیان احساسات عاشقانه و تأکید بر پایداری و وفا داری درمسیر عشق در این شعر دوسویه است مضمون شعری در این بیت:
کرم نما و فرود آ که پیش دیدهی حیرت / همان خیال محالی که در کناری و یاری
یاد آور آن بیت حافظ است که گفت:
« رواق منظر چشم من آشیانهی توست / کرم نما و فرود آ که خانه خانهی توست»^۱۲
تشبیه وفای یار به ” حصار” که گریزگاه ندارد و اگر از دست یار بگریزی به پای او درافتی نشان وفای سوار شاعر بیان می دارد و اذعان به این که در آرزوی وصال تن همچون گل هوای شکفتن دارد چندان که اگر به خاکش بسپاری از سنگ مزار او گلی خواهد رُست. و در پایان اقرار گرفتن یار از شاعر بر عمق وفاداری او در قالب مزاح و مطایبه که:
به خنده گفتی:« اگر جز تو را عزیز بدارم / مرا عزیز بداری؟» به گریه گفتمت:« آری!»
نکته ای که در خصوص واژهی « سوار » می توان یادآور شد این است که می توان آن را تغییر به روز شدهی واژه هایی چون « توسن» و « سمند »، انگاشت که در قلم نوگرای سیمین بدین شکل خود را نشان داده است.
بیان احساسات زنانه در مواجهی با محبوب سرایش عاشقانه همراه با حس شکایت در غزل « با تو بودن » قابل احساس و مشاهده است:
با تو بودن
آه، من بی تو می میرم! کاش می داشتی باور/ روز و شب دیده بر راهم، سوی کاشانه ام بگذر
آن دل سخت و سنگین را حالی از سینه بیرون کن / من دلی مهربان دارم؛ می گذارم تو را در بر
عشق در بازوان دارم؛ خسته از ره که می آیی / شانه را می کنم بالین، سینه را می کنم بستر
خسته از ره که می آیی، سردِ سرد است آغوشت / غم مخور کاتشی دارم خفته در زیر خاکستر
گر به صحرا گذر کردی، تشنگی را خطر کردی / زان شرابی که می دانی بر لبت می نهم ساغر
روزگاری به سامانت چون گل خُفته با شبنم / لذّت باتو بودن را داشت هر ذره ام باور
گرم و مشتاق می چیدی سیب شیرین حوّا را / پوستش ملتهب می شد زیر خورشید شهریور
طاقی از گوشوارهی من در سرای تو جا مانده / بی تو آن طاق بی جفتم؛ طاقتم طاق شد دیگر
طاق های جدا مانده جفت خواهند شد روزی / گوشوار مرا با خود سوی کاشانه باز آور
( مجموعهی اشعار، یکی مثلا این که، با تو بودن، صفحه ۹۹۵ )
در بیت نخست غزل بی شک شکایت از مهجوری است اذعان به ” بی تومردن"، ” روز و شب دیده بر راه ماندن “، “گذر از سوی کاشانه “، ” سخت و سنگین دلی"، ” در بر گذاردن “، ” عشق در بازوان داشتن “، ” شانه بالین کردن “، ” سینه بستر کردن” نشانه های عمق مهر ورزی زن را به نمایش می گذارد. تشبیه ” شانه ” به “بالین” در نرمی و برجستگی، تشبیه ” سینه ” به ” بستر” در فراخی و گستردگی، ” آتش در سینه ” استعاره از عشق، ” شراب ” استعاره از لعل لب، تشبیه همبستری به ” گل خفته با شبنم” در مقارن بودن و همجواری، ” سیب شیرین حوّا ” استعاره از زنخدان، ” خورشید شهریور” استعاره از یار، مانند کردن ِ جدا یی خود از یار به جدا ماندن طاقی از گوشوار از طاق دیگر، و تقاضای جفت کردن طاق ها و طلب یار و گوشوار با هم در بیت آخر تصاویر بیانی ساخته شده در این غزل است.
در شعر« نوشیدنی، گرم یا سرد؟ » سیمین بهبهانی به خوبی یک اقدام زنانه را به تصویر کشیده است پاره ای زنان به فال و تفأل به انحاء مختلف آن توجه و امعان نظر دارند. سیمین ضمن بیان این خصوصیت علت این تفأل زدن را به فنجان قهوه همان چیزی تصویر می کند که در اغلب این اقدامات صورت می گیرد یعنی ” عشق “، پاره ای زنان یا دختران برای دریافتن از این که آیا کسی به آنان عشق می ورزد یا خیر اقدام به فال گرفتن با فنجان قهوه می کنند این شیوهی زنانه در ابیات به خوبی پرداخته شده است. « بهبهانی خیلی راحت ولی هنرمندانه از گفت و گوی عینی و روزمره الهام می گیرد و از امکانات موجود زبان ماهرانه بهره می برد و از آن جا که به ایجاد ارتباط عاطفی با خواننده بسیار تأکید دارد از همین اصطلاحات و ارتباطات رایج مردمی برای دست یابی به این هدف سود می جوید… دگرگونه نویسی و گسسته نویسی مصراع ها، نشانه های آشکارتری از تلاش بهبهانی در نزدیک شدن به شعر آزاد است…. »^۱۳
کاووس حسن لی در مقالهی خود با عنوان ” بررسی عناصر زندگی معاصر در شعر سیمین بهبهانی ” ذیل عنوان ” بهره گیری از امکانات روایی، نمایش نامه ای، سینمایی و … ” این غزل سیمین را یادآور شده و غزل او را ” گفتگوی نمایشی ” نام نهاده و آورده است. « تغییر و تنوع لحن شعر و تلفیق زبان محاوره ای در متن زبان رسمی یکی از شگرد های بهبهانی است. گاهی نیز شاعر به شکل گفتاری و محاوره ای، صحنهی نمایش را ترسیم می کند. »^۱۴ قریب به همین مضمون را محمد علی حق شناس در مقالهی خود تحت عنوان ” دوباره می سازمت، غزل!” دارد که اذعان می دارد این خصوصیت سیمین را از تحولات غزل دانسته « سرشت روایی غزل او به کنار؛ زبان غزل او اینک معاصرترین زبان فارسی ماست؛ زبانی است چندان اُخت و آشنا با ما که انگار، نه در فضای اثیری غزل، بلکه از درون پنجرهی باز اتاقی در رهگذری به گوش می رسد.» ^۱۵ این غزل آن قدر ساده و ملموس سروده شده که آرایه ای بهتر از همان هنرمندی در استفاده از زبان محاوره برای آن نمی توان جویا شد اگر چه توصیفات و تشبیه ها به جای خویش هست؛ بیت:
می گویم از دیده رفتی اما ز خاطر نرفتی / در نقش فنجان نظر کن نیروت اگر با نظر هست…
(مجموعه ی اشعار، یکی مثلا اینکه، نوشیدنی گرم یا سرد؟، صفحه ۹۹۹)
یادآور این ضرب المثل است که عموماً می گویند ” از دل برود هر آن چه از دیده برفت ” و اینجا شاعر خطاب به محبوب می گوید اگرچه از دیده نهان گشتی ولی یاد تو از خاطر ما سترده نشده است؛ به شهادت نقشی که از ته فنجان نسترده ام و نگاه داشته ام و نیز بیت آخر:
این همچو ما دیر مانده / با نقش خود پیر مانده
گوید که تصویر عشق است / نقشی به عالم اگر هست
یاد آور بیت معروف حافظ شیرازی است که فرمود:
« از صدای سخن عشق ندیدم خوشتر
یادگاری که در این گنبد دوار بماند»^۱۱
همچنین خصوصیات شعری که در تحلیل شعر فوق یادآور شدیم را می توان در شعر ساده و بی تکلف « نان و پنیر و صداقت » نیز مشاهده کرد. اینجا سخن از عشق دو دوست درمیان است و یاد ایام کودکی و مدرسه؛