و شگفت تر از آن، اینکه شب هنگام کسى ما را دیدار کرد و ظرفى سر پوشیده آورد. چیز پیچیده شده در ظرف کنایه از هدیه است و گفته شده است که آن فرد نوعى حلوا با خود آورده بود. (بحرانی ؛۱۳۷۳ : ۴/۸۶)
چون حضرت امیر "ع” آماده ى جنگ با “خوارج” شد، بدو گفتند آنان از پل “نهروان” گذشتند، فرمود: مَصَارِعُهُمْ دُونَ النُّطْفَهِ(نهج البلاغه، خطبه ۵۸) کشتنگاه آنان این سوى “نطفه” است.
شریف رضى مى گوید: منظور حضرت از “نطفه"، آب رودخانه است و نطفه فصیح ترین نوع کنایه از آب است هر چند فراوان باشد. ( ابن ابی الحدید ؛ ۱۳۷۹-۱۳۶۸: ۵/ ۳)
تَقُولُونَ فِی الْمَجَالِسِ کَیْتَ وَ کَیْتَ فَإِذَا جَاءَ الْقِتَالُ قُلْتُمْ حِیدِی‏حَیَادِ ( نهج البلاغه، خطبه ۲۹)
در بزم جوینده ى مرد ستیزید، و در رزم پوینده ى راه گریز.
“کیت و کیت” کنایه از سخن و گفتار است. “حادَ عَنِ الأمرِ” یعنى از آن عدول کرد. معنى عبارت نیز اینچنین است که إعزِلى عَنّا أیَّتُهَا الحَربُ. از ما دور شو اى نبرد!.. (بحرانی ؛۱۳۷۳: ۲/۵۱)
در تغییر بافت خلافت توسط “عمر“
:فَصَیَّرَها فى حَوزَهٍ خشناءَ( نهج البلاغه، خطبه ۳) سپس آن را به راهى درآورد ناهموار.
“حوزه خشناء” کنایه از طبع خشن “عمر بن الخطاب” است که به تندى و سختگیرى و خشونت در کلام و سرعت در عصبانیت مشهور و موصوف بوده است.(همان منبع: ۱/۲۵۸)در هنگام مشاهده ى جنازه ى “طلحه” در جنگ “جمل“:أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ کُنْتُ أَکْرَهُ أَنْ تَکُونَ قُرَیْشٌ قَتْلَى تَحْتَ بُطُونِ الْکَوَاکِبِ( نهج البلاغه، خطبه ۲۰۹)
به خدا خوش نداشتم “قریش” کشته زیر تابش ستارگان افتاده باشند.
عبارت “ تَحْتَ بُطُونِ الْکَوَاکِبِ ” کنایه ى لطیفى از صحراها و بیابانهاست. بدین معنى که مایل نبودم جنازه ى آنان را بدین حالت در بیابان بدون پوشش و سر پناه ببینم. (همان منبع: ۴/۵۲)
لا تَجْتَمِعُ عَزِیمَهٌ وَ وَلِیمَهٌ ( نهج البلاغه، خطبه ۲۱۱)نتوان هم نقش مهمترى بر صفحه ى اندیشه بست و هم بر خوان مهمانى آسوده نشست.
مراد از “ عَزِیمَهٌ “، کسب فضایل است و عزیمت، اراده ى قاطع براى انجام کارى پس از انتخاب آن است. “ وَلِیمَهٌ ” به معنى طعام و مهمانى عروسى و مانند آن و کنایه از رفاه و خوشگذرانى است. منظور این است که تصمیم بر تحصیل فضایل و مکارم با تنعم و خوشگذرانى سازگار نیست. (همان منبع : ۳۳۶)
وَ اعْلَمُوا أَنَّ دَارَ الْهِجْرَهِ قَدْ قَلَعَتْ بِأَهْلِهَا وَ قَلَعُوا بِهَا( نهج البلاغه- نامه ۱٫)
و بدانید که “مدینه” مردمش را از خود راند و مردم آن در شهر نماند.
به نظر برخى دارالهجره، کنایه از جهان اسلام در آن روزگار است و قلعت باهلها و قلعوا بها کنایه از تشتت اوضاع مردم و رخت بربستن امنیت از قلوب مردم در اثر جوشش فتنه است. (همان؛۳۴۱)
قسمتى از نامه ى امام (ع) به “شریح بن حارث” حاوى کنایات لطیفى است که در اینجا نقل مى کنیم:گفته اند “شریح پسر حارث” قاضى امیرمومنان (ع) در خلافت آن حضرت، خانه اى به هشتاد دینار خرید. چون این خبر به امام رسید او را طلبید و فرمود: وَ قَالَ لَهُ بَلَغَنِی أَنَّکَ ابْتَعْتَ دَاراً بِثَمَانِینَ دِینَاراً وَ کَتَبْتَ لَهَا کِتَاباً أَمَا إِنَّکَ لَوْ کُنْتَ أَتَیْتَنِی عِنْدَ شِرَائِکَ مَا اشْتَرَیْتَ لَکَتَبْتُ لَکَ کِتَاباً عَلَى هَذِهِ ٱلنُّسْخَهِ فَلَمْ تَرْغَبْ فِی شِرَاءِ هَذِهِ الدَّارِ بِدِرْهَمٍ فَمَا فَوْقُ
وَ ٱلنُّسْخَهُ هَذِهِ
َهذَا مَا اشْتَرَى عَبْدٌ ذَلِیلٌ مِنْ مَیِّتٍ قَدْ أُزْعِجَ لِلرَّحِیلِ اشْتَرَى مِنْهُ دَاراً مِنْ دَارِ ٱلْغُرُورِ مِنْ جَانِبِ الْفَانِینَ وَ خِطَّهِ ٱلْهَالِکِینَ وَ تَجْمَعُ هَذِهِ ٱلدَّارَ حُدُودٌ أَرْبَعَهٌ الْحَدُّ ٱلْأَوَّلُ یَنْتَهِی إِلَى دَوَاعِی ٱلْآفَاتِ وَ الْحَدُّ الثَّانِی یَنْتَهِی إِلَى دَوَاعِی ٱلْمُصِیبَاتِ وَ الْحَدُّالثَّالِثُ یَنْتَهِی إِلَى ٱلْهَوَى ٱلْمُرْدِی وَ ٱلْحَدُّ ٱلرَّابِعُ یَنْتَهِی إِلَى ٱلشَّیْطَانِ الْمُغْوِی وَ فِیهِ یُشْرَعُ بَابُ هَذِهِ ٱلدَّارِ( نهج البلاغه-نامه ۳)
به من خبر داده اند خانه اى به هشتاد دینار خریده اى و سندى براى آن نوشته اى… اگر آنگاه که این خانه را خریدى نزد من مى آمدى براى تو سندى مى نوشتم بدینسان، پس رغبت نمى کردى به خریدن خانه به درهمى یا افزون از آن، و سند چنین است:این خانه اى است که خریده است آن را بنده اى خوار از مرده اى که او را از جاى برخیزانده اند براى کوچ و بستن بار. از او خانه اى از خانه هاى فریب خریده است ، در کویى که سپرى شوندگان جاى دارند و تباه شوندگان روز بسر آرند. این خانه از چهارسو در این چهار حد جاى گرفته است: حد نخست بدانجا که آسیبها و بلاها در کمین است و حد دوم بدانجا که مصیبتها جایگزین و حد سوم به هوسى که تباه سازد و حد چهارم به شیطانى که گمراه سازد و در خانه به چهارمین حد گشاده است. دارالغرور، به اعتبار آنکه خلق خدا از آن فریب مى خورند و غفلت پیشه کنند، کنایه از دنیاست.
ب.کنایه از صفت
خطاب به “ابوموسى اشعرى“:
فَارْفَعْ ذَیْلَکَ وَ اشْدُدْ مِئْزَرَک‏َ(نهج البلاغه-نامه ۶۳)
دامن خود را به کمر در آر و کمرت را استوار دار! هر دو جمله کنایه از جدیت و اهتمام بالغ در انجام کار است و منظور، تشویق او به پیوستن به امام “ع” براى جنگ با اهل “بصره” است. ( ابن ابی الحدید ؛ ۱۳۷۹-۱۳۶۸: ۱۷/ ۲۴۷)
أَیُّهَا النَّاسُ أَلْقُوا هَذِهِ الْأَزِمَّهَ الَّتِی تَحْمِلُ ظُهُورُهَا الْأَثْقَالَ مِنْ أَیْدِیکُم‏.( نهج البلاغه-خطبه ۲۲۹)
اى مردم! مهار بارکشهایى را که بار سنگین گناهان مى برد دست بدارید!
منظور از “ظهور” در اینجا خود شترهاست و جمله کنایه از نهى از ارتکاب کار زشت و امورى است که سبب گناه و عقاب مى گردد. (همان منبع: ۱۳/ ۹۸)
خطاب به “عبدالله بن عباس” هنگام نصب او به ولایت “بصره": سَعِِ ٱلنَّاسَ بِوَجْهِکَ وَ مَجْلِسِکَ وَ حُکْمِک‏َ( نهج البلاغه- نامه ۷۶)
با مردم گشاده رو باش آنگاه که آنان را بینى، یا درباره ى آنان حکمى دهى، یا در مجلس ایشان نشینى!
امر به مدارا با مردم است، “بوجهک” کنایه از گشاده رویى، “بمجلسک” کنایه از توضع و “بحکمک” کنایه از عدل است. (بحرانی ؛۱۳۷۳ : ۵/۲۲۳)
مَنْ یُعْطِ بِالْیَدِ ٱلْقَصِیرَهِ یُعْطَ بِالْیَدِ ٱلطَّوِیلَهِ ( نهج البلاغه- حکمت ۲۲۴)
آنکه با دست کوتاه ببخشد او را با دست دراز ببخشند.
“شریف رضى” در شرح آن مى گوید: امام “ع” بین نعمت بنده و نعمت خداى تفاوت قایل شده و این یکى را قصیره و آن یکى را طویله خوانده چرا که نعمتهاى خداوندى هماره پرمایه تر و چند برابر نعمت بندگان است.
بنابراین در جمله فوق “ید طویله” کنایه از نعمت و بخشش فراوان و “ید قصیره” کنایه از انعام اندک و در مجموع یادآور معناى حدیث ذیل است:"من قرب منى شبرا قربت منه ذراعا".(همان منبع: ۹/ ۵۹) مَنْ أَبْدَى صَفْحَتَهُ لِلْحَقِّ هَلَکَ عِنْدَ جَهَلَهِ ٱلنَّاسِ ( نهج البلاغه-حکمت ۱۷۹) آن که با حق بستیزد، خون خود بریزد.

تعبیر أَبْدَى صَفْحَتَهُ لِلْحَقِّ کنایه از اظهار وجود خویش و قرار دادن آن در برابر حکم خداوندى است. (همان منبع: ۳۴۱)
… و َ کِبْراً تَضَایَقَتِ ٱلصُّدُورُ بِهِ …( نهج البلاغه-خطبه ۲۳۴) با تکبرى بر دلها سنگینى کنان.
عبارت تَضَایَقَتِ الصُّدُورُ بِهِ کنایه از کثرت و فراخى کبر است. (همان منبع : ۴/۲۶۰)
در وصف منافقان:
یَمْشُونَ ٱلْخَفَاءَ وَ یَدِبُّونَ الضَّرَّاء.( نهج البلاغه-خطبه ۱۸۵)
پوشیده مى روند چون خزنده اى زیانمند و زهرناک.
هر دو جمله کنایه از مخفى نگاه داشتن حرکات و سکنات و اقوال خویش از فهم مردمان است و در توصیف کسى که قصد خدعه و نیرنگ به دیگران را دارد، بکار مى رود. در ادامه خطبه آمده است: لهم بکل طریق صریع- در هر راه یکى را به خاک هلاکت افکنده اند- “طریق” کنایه از هر مقصودى است که منافقان آهنگ آن را داشته باشند و یا هر چاره اى که بیندیشند که این مستلزم آزار و اذیت است و جمله، کنایه از کثرت کشته شدگان به دست آنان و به خدعه و نیرنگ آنان است. “لهم” لکل شجو دموع کنایه از تظاهر به درد و ناراحتى هنگام بروز هر غم و غصه اى براى جامعه است تا با اشک تمساح به اهداف خویش دست یابند گرچه واقعا ناراحت نیستند و اهل خوشگذرانى اند. (همان منبع : ۳/۴۲۹)
خطاب به اهل “مصر” آنگاه که “مالک اشتر” را به ولایت آنان منصوب گردانید: وَ قَدْ آثَرْتُکُمْ بِهِ عَلَى نَفْسِی لِنَصِیحَتِهِ لَکُمْ وَ شِدَّهِ شَکِیمَتِهِ عَلَى عَدُوِّکُم‏.( نهج البلاغه، نامه ۳۸)
در فرستادن او، من شما را بر خود برگزیدم چه او را خیرخواه شما دیدم و سرسختى او را برابر دشمنانتان پسندیدم.
“شکیمه” در اصل لگام آهنین در دهان اسب و “ شِدَّهِ شَکِیمَتِهِ ” کنایه از قدرت روحى و توانمندى او در برابر دشمنان است. (همان منبع: ۵/۸۵)
در توصیف مبارزه ى اعراب جاهلى با پیامبر:

استخر، چشمه

بی رنگ

ترش

منبع: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل
جاذبه های طبیعی سرعین :
سبلان (ساوالان)
کوه آتشفشانی سبلان در شمال غربی سرعین قرار گرفته است. رشته کوه سبلان از دره قره سو در شمال غرب اردبیل و در جهت شرقی و غربی به طول ۶۰ کیلومتر و عرض ۴۵ کیلومتر تا کوه قوشا داغ ادامه می یابد. قله سبلان با ۴۸۱۱ مترارتفاع از سطح دریا آتشفشانی خاموش است و قله آتشفشانی آن حدود ۵ کیلومتر مربع مساحت دارد که محفظه آتشفشانی در جنوب شرقی قله و در داخل این مخروط دریاچه ای با محیط بیضی شکل به اقطار ۱۴۵ و ۸۰ متر وجود دارد و در ردیف دریاچه های آتشفشانی محسوب می شود. این دریاچه قله ای یکی از زیباترین و منحصر به فردترین دریاچه های کوهستانی می باشد که همه ساله علاقه مندان زیادی برای دیدار از آن به سوی قله سلطان سبلان عروس قلل جهان روانه می شوند. میانگین بارندگی در ارتفاعات سبلان بیش از ۵۰۰ میلی متر است و در بلندهای ۴۰۰۰ متر و بالاتر ، برف ها و یخچال های دائمی وجود دارد.

از جمله جاذبه های دیگر سبلان علاوه بر جاذبه های طبیعی می توان به سنگ عقاب (قارتال داشی) نرسیده به قله سلطان در نزدیکی جان پناه غرب، سنگ محراب و تندیس زرتشت در کنار دریاچه اشاره کرد.
سبلان از نظر دانشمندان و مورخین و صاحب نظران نیز مورد احترام بوده و همواره از آن به نیکی یاد می کنند وآن را به منزله کوه سینای ایران که زرتشت درآنجا به عبادت و ریاضت مشغول شد و اوستا را دریافت کرد. زکریای قزوینی می نویسد: «زرتشت از شیز به سبلان رفت و در آنجا عزلت گزید و کتابی آورد به نام اوستا».
حضرت رسول اکرم (ص) فرمود: هر مسلمانی آیات (سبحان الله حین تمسون و حین تصجون … تخرجون) (آیات ۱۷ و ۱۸ و ۱۹ از سوره مبارکه روم) را بخواند به تعداد دانه های برفی که بر کوه سبلان فرود می آید پاداش نیک از خدا دریافت می کند. پرسیدند یا رسول الله این کوه سبلان کجاست ؟ حضرت فرمود: «کوهی است بین ارمن و آذربایجان چشمه ای از چشمه ساران بهشت در آن جاری است و یکی از انبیای حق در دل آن کوه مدفون است». (مغانلو، ۱۳۸۲: ۹۲)
دره جنگلی اردی موسی:
دره جنگلی زیبا و دیدنی در کنار روستای اردی موسی قرار گرفته است . دره جنگلی با چشم اندازی بسیار زیبا، نهرها و چشمه سارها، چمن زارهای انبوه، باغات میوه، قابلیت ویژه ای جهت گردشگری و استراحت و تفریح دارد. این دره جنگلی زیبا با بهاری سرسبز و با طراوت، تابستانی خنک با سایه های درختان بلند و پاییز الوان و زمستانی پوشیده از برف، تابلوی بدیعی از چهره فصول مختلف را به نمایش می گذارد. (مغانلو، ۱۳۸۲: ۱۰۷)
منطقه ییلاقی ویلادره:
وجود چشمه آب سرد معدنی ویلادره امروزه نظر جهانگردان و سیاحان خارجی را به خود جلب نموده است. این آب در روستای ویلادره و در ۳ کیلومتری سرعین و در داخل حریم شهر واقع شده است. وجود آّبشارهای طبیعی و چندین غار کوچک و همچنین دره های دیدنی با آب و هوای خنک و معتدل به زیبایی این منطقه ییلاقی افزوده است . این منطقه علاوه بر جاذبه های طبیعی دارای امکانات رفاهی ، رستوان، کافه سنتی و پلاژهای استراحتی می باشد. در بند زیبای روستای ورگه سران در ۹ کیلومتری سرعین با صخره های عظیم، غارها و آبشارهای دیدنی و چشمه های معروف به چهل چشمه در مسیر پیست اسکی آلوارس یکی دیگر از نقاط دیدنی سرعین است. (www.mun.sarein.ir )
چشمه آبشار گُرگُر :
این مکان در ۱۵ کیلومتری شهر سرعین و در مسیر پیست اسکی آلوارس قرار گرفته و دارای محیطی کاملاً بکر و طبیعی که آبی روان و زلال از دل تخته سنگی عظیم بیرون زده و در مسیر خود آبشار زیبایی را بوجود آورده است که به آبشار گُرگُر معروف است.
از دیگر مناطق دیدنی سرعین می توان به باغات زیبای دره ورنیاب و گلدشت کلخوران اشاره کرد که همواره مورد توجه گردشگران در این منطقه قرار گرفته است. (مغانلو، ۱۳۸۲: ۱۰۷)
جاذبه های ورزشی و تفریحی سرعین :
برخی از جاذبه های تفریحی و ورزشی سرعین به شرح زیر می باشد:
مجموعه تفریحی کوهستانی آلوارس مهرگان :
این مجموعه در ۱۲ کیلومتری روستای آلوارس و ۲۴ کیلومتری سرعین با راه آسفالته قرار گرفته است و از آنجا که در ارتفاع ۳۲۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد در زمستان به صورت پیست مدرن اسکی مورد بهره برداری قرار می گیرد و نیز در فصول بهار و تابستان با توجه به موقعیت آب وهوایی ممتاز و منحصر به فرد، به یک تفرجگاه ییلاقی تبدیل می شود. امروزه این مجموعه با نصب یک دستگاه تله سی ایژ به طول ۱۲۵۰ متر، احداث رستوران مدرن، پیست موتورسواری، پیست سرسره تیوپی، بازی های طنابی و بازی های بادی در جوار قله سر به فلک کشیده سبلان که چشم انداز زیبایی را ترسیم نموده در خدمت گردشگران و طبیعت گردان می باشد.
پارک شادی سرعین :
این پارک در زمینی به مساحت ۷/۲ هکتار در داخل شهر، با فضای سبز زیبا و طراحی مدرن با امکانات شهربازی ، پارک کودکان، زمین چمن مینی فوتبال، تونل گل ، کافی شاپ و مرکز صنایع دستی و زمین اسکیت می باشد.
جاذبه های تاریخی سرعین :
برخی از جاذبه های تاریخی و باستانی سرعین به شرح زیر می باشند:
تپه باستانی آناهیتا :
تپه باستانی آناهیتا که طی شماره ۱۹۷۶ به ثبت آثار ملی رسیده است در طی سالیان آز آن به اسامی آناهیتا، سارقین سرقین، زرتشت یاد می شده است که اکنون در بین اهالی شهر به آناهیتا معروف می باشد. این تپه باستانی که در قسمت غربی شهر قرار گرفته است ، بررسی جزئی انجام گرفته در آن و اشیاء و سفال های بدست آمده در بین لایه های خاک تپه و حوالی آن قدمت آن را به اواخر هزاره دوم و هزاره اول قبل از میلادی می رساند.
در مورد این تپه باستانی در کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ چنین آمده است : «چند سال پیش در آنجا دیوار قلعه ای کهنه پیدا شده است . در قسمتی از آن خشت هایی به طول ۴۰ سانتی متر و به عرض ۱۵ سانتی متر که با ملات های گلی برروی پایه های سنگی به کار رفته ظاهر گشته است که این خشت ها از حیث شکل و اندازه شبیه خشت هایی بوده است که در دیوار معروف کرمانشاه بین آن شهر و طاق بستان به چشم می خورد و و متعلق به دوره ساسانیان می‌باشد.» (صفری، ۱۳۷۰: ۱۳)
در اثر خاکبرداری از تپه جهت کاه گل مالی خانه ها به علت مرغوبیت خاک قسمتی از تپه و دامنه و حتی دیوارهای اشاره شده را از بین برده اند. ولی در اثنای همین خاکبرداری ها سکه و اشیاء و سفال های قدیمی زیادی پیدا شده است. مجموعه این موارد و مطالب حاکی از اهمیت و عظمت آثار موجود در سطح و دل خاک تپه بوده و از مناطق و مکان های مورد توجه ساکنان قدیم این دیار بوده است.
آتشکده آذر فریق :
آتشکده آذر فریق بر فراز تپه باستانی که امروزه خرابه هایی از آن باقی مانده است ، نشان و یادگاری از رونق این منطقه در دوران های تاریخی گذشته ایران و آذربایجان می باشد. در حال حاضر بر اثر عوامل طبیعی در کنار سایر عوامل نظیر ساخت و سازها برفراز تپه باستانی باعث از بین رفتن تدریجی بنای آتشکده شده است . ولی تپه باستانی آن به صورت تپه ای مرتفع در داخل روستا به خوبی نمایان است . براساس روایت ها و اسناد تاریخی این مکان از مراکز مهم و مقدس آئین زرتشتی خصوصاً در دوران ساسانیان بوده است و معبدی هم در آنجا بوده که از بین رفته و آثاری از آن باقی نمانده است ، بنا به روایاتی جز زنجیری از آن.
دهکده صخره ای ویند کلخوران :
در فاصله ۵/۴ کیلومتری سرعین روستای ویند کلخوران با آثار باستانی نظیر دهکده صخره ای استثنائی و شگفت انگیز، جاذبه ها و مناظر طبیعی در امتداد دره زیبای ورنیاب، روستای زلزله زده، گورستان هایی متشکل از سنگ قبور دیدنی مربوط به ادوار گذشته قرار دارد که مجموع موارد ذکر شده باعث شده این مکان به صورت موزه ای تاریخی ، هنری و طبیعی در آید.
از دیگر جاذبه ها و آثار تاریخی سرعین می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- معماری های صخره ای گنزق
- گورستان های تاریخی سرعین
- دهکده سنگی و زیرزمینی ویندکلخوران
- غار و پناهگاه نظامی گلستان
- آرامگاه امامزاده عبدالله (ع)
- مقبره امام زاده سید ابوالقاسم (ع)
مراکز و تسهیلات اقامتی سرعین:
هتل بین المللی لاله (۴ ستاره) : هتل لاله دارای ۹۷ واحد اقامتی می باشد که از این تعداد ۸ واحد سوئیت ۸ واحد اتاق تو در تو (کانکت) می باشد. از امکانات و تسهیلات ویژه این هتل می توان به سالن کنفرانس ، کافه سنتی، کافه تریا، کافی شاپ، رستوران، غرفه بازی های کامپیوتری ، صنایع دستی، لوازم آرایشی و بهداشتی، بانک رفاه کارگران با کد ۱۱۶۳، تاکسی سرویس، و اجرای موسیقی زنده در ایام گردشگری اشاره کرد.
هتل چالدران (۴ ستاره): هتل چالدران دارای ۶۰ واحد اقامتی که از این تعداد ۱۲ واحد سوئیت و بقیه به صورت اتاق می باشد. از امکانات و تسهیلات ویژه این هتل: آمفی تئاتر، کافی شاپ در داخل و بیرون هتل، انواع زمین ورزشی برای آقایان و بانوان، سالن کنفرانس ، پارک کودک، سینمای تابستانی ، کافه تریا، رستوران، غرفه های لوازم مورد نیاز مهمانان، سفره خانه سنتی، استخر آب معدنی، اجرای جنگ شادی و موسیقی زنده ونمایش مسابقات مهم جهانی و کشوری برروی پرده آمفی تئاتر.
برخی دیگر از مراکز و تسهیلات اقامتی این شهر عبارتنداز: هتل رز(۲ ستاره)، هتل سپید(۲ ستاره)، هتل هما (۲ ستاره)، هتل ساسان (۲ ستاره)، هتل دنیز(۲ ستاره)، هتل مرمر(۱ ستاره)، هتل آپارتمان ارشاد، هتل آپارتمان خیام، هتل آپارتمان دریا، هتل آپارتمان امید ارشاد، هتل آپارتمان سالار، هتل آپارتمان آرتا، هتل آپارتمان ماهان، هتل آپارتمان ارک، هتل آپارتمان مهدی، هتل آپارتمان آیلار، هتل آپارتمان نگین، هتل آپارتمان حمید. همچنین این شهرستان دارای ۹۴ مهمانپذیر می باشد که هر کدام با امکانات و تسهیلات ویژه در خدمت گردشگران می باشد. (مغانلو، ۱۳۸۲: ۱۲۰)
جدول ۲-۲- آمار تعداد گردشگران داخلی و خارجی وارده به استان اردبیل طی ده سال گذشته

ابطحی و صلواتی عنوان می‌دارند که: اگر چه مرز بین دانش و اطلاعات روشن نیست، لیکن چند ویژگی دارد که این دو را از هم جدا می‌کند(ابطحی و صلواتی، ۱۳۸۵، ۸-۷).
سطح ظرافت: اطلاعات غالباً به موقعیت‌ها، شرایط، فرآیندها و یا هدف‌های خاص اشاره دارد. در این صورت در بر گیرنده سطحی از دقت و ظرافت است که آن را برای کار مورد نظر مناسب می‌کند. ورای موقعیت یا کار خاص، اطلاعات تا زمانی که به دانش تبدیل نشود کم ارزش خواهد بود.

زمینه: اطلاعات در برگیرنده داده‌ها در این زمینه است. زمینه ممکن است محصول مشتری یا فرایند کسب و کار باشد و شکل اولیه داده‌ها را تا سطح اطلاعات ارتقاء دهد. زمینه، اطلاعات را برای مدیریت جهت تصمیم ­گیری و برنامه­ ریزی مفید می‌کند. مدیر نتایج معناداری را در خصوص معاملات با بررسی و بازبینی داده‌ها استخراج می‌کند. برای اینکه داده مفید واقع شود باید در درجه اول در زمینه قرار گیرد.
دامنه: اطلاعات کلاً محدود به زمینه‌ای است که در آن ایجاد می‌شود. اطلاعات فروش به مدیران در خصوص فروش مطالبی ارائه می‌دهد، دانش دراین خصوص فراتر عمل می‌کند و در موقعیت‌های گوناگون کاربرد دارد.
به­هنگام بودن: اطلاعات بر زمان مبتنی است و بنابراین، بهطور مداوم در حال تغییر است. به مجرد اینکه داده جدید، اخذ شود اطلاعات جدیدی مورد نیاز خواهد بود. دانش به علت بار معنایی زیاد خود، حساسیت زمانی کمتری دارد. دانشی که از اطلاعات دیروز به دست آمده، می‌تواند برای درک اطلاعات فردا به کار رود.
۲-۱-۳-۳ دانش
دانش، از اطلاعات و اطلاعات از داده‌ها ریشه می‌گیرند. دانش شکل غنی شده و بارور شده اطلاعات می‌باشدکه همراه با فهمیدن چگونگی و چرایی است(سرلک وفراتی، ۱۳۸۷، ۱۰). فرهنگ لغت لانگمن کلمه دانش را این گونه معرفی کرده است: حقایق، اطلاعات، مهارت‌ها و دریافت‌هایی که یک شخص می‌تواند از طریق یادگیری یا تجربه کسب نماید (یانگ، ۲۰۰۷). دانش، اطلاعاتی است که تفسیر شده و به اقدامی مؤثر منجر می‌شود(هاشمیان بجنورد و منهاج، ۱۳۸۶). دانش عبارت است از افکار و پندارها، فهم و درس‌های آموخته شده در طول زمان. دانش فهمیده می‌شود و فرد آن را از طریق تجربه، استدلال، بصیرت، یادگیری، خواندن و شنیدن بدست می‌آورد. هنگامی که دیگران دانش خود را با افراد سهیم می‌شوند، دانش گسترش می‌یابد و هنگامی که دانش فرد با دانش دیگران ترکیب می‌شود، دانش جدیدی بهوجودمی‌آید. دانش، ماهیتی فردی دارد، زیرا با ارزش‌ها و باورهای افراد و ادراک آن‌ها از جهان و دیگران، در ارتباط متقابل قرار دارد. به علاوه دانش در بافت و زمینه روابط بین فردی ظاهر می‌شود. دانش،غنی‌تر و معنادارتر از اطلاعات است(نوروزیان، ۱۳۸۴، ۲۵). «دانش» مخلوط سیالی از تجربیات، ارزش‌ها، اطلاعات موجود و نگرش‌های نظام یافته استکه چارچوبی برای ارزشیابی و بهره گیری از تجربیات و اطلاعات جدید به دست می‌دهد. دانش، در ذهن دانشور بهوجودمی‌آیدو به کار می‌رود. دانش در سازمان‌ها نه تنها در مدارک و ذخایر دانش بلکه در رویه‌های کاری، فرآیندهایسازمانی، اعمال و هنجارها نیز مجسم می‌شود. دانش در درون افراد وجود دارد و بخشی از پیچیدگی ندانسته‌های انسانی است. تبدیل داده به اطلاعات و سپس دانش، محور اصلی مدیریت دانش است(جعفری مقدم، ۱۳۸۵).بنابراین، دانش ترکیب سازمان یافته‌ای از «داده‌ها»است که از طریق قوانین، فرآیندها و عملکردها و تجربه حاصل شده است. به عبارت دیگر «دانش» معنا و مفهومی است که از فکر پدید آمده است و بدون آن اطلاعات و داده تلقی می‌شود. تنها از طریق این مفهوم است که «اطلاعات» حیات یافته و به دانایی تبدیل می‌شود(ریچز، ۲۰۰۰، ۱۱-۱۰).
۲-۱-۳-۴ خرد
آخرین مرحله، حرکت از دانش به خرد و کمال است. خرد همان کاربرد دانش است، در واقع از درک دانش، خرد حاصل می‌شود. اگر شخصی اثر منفیعمل و یا حرکتی را بداند اما بدون توجه به آن، حرکت یا عمل را مرتکب شود، فرد خردمندی نیست، چرا که از دانشی آگاهی داشته که آن را به کار نگرفته است خرد درک همراه با قضاوت و اساس جستجو و پرسشگری فلسفی است. خرد وقتی در سازمان بدست می‌آید که دانش جدید را همراه با تحولات، تجربیات و تخصص‌های گروهی به کار گیرد و از دانش به وجود آمده برای رسیدن به هدف‌های برنامه ریزی شده با اشتراک مساعی همهبخش‌ها در سازمان استفاده کنند(حق نظر، ۱۳۸۸). به طور خلاصه داده، اطلاعات، دانش و خرد چهار مرحله زنجیره اطلاعات هستند. داده‌هابهخودی خود عاری از مفهوم هستند و شامل مشاهدات، حقایق یا اعدادی هستند که اطلاعات را به دست می‌دهند. وقتی که داده‌ها به منظور خاصی سازماندهی شده و در یک متن قرار می‌گیرند تبدیل به اطلاعات می‌شوند. وقتی که اطلاعات برای آشکارساختنالگوهای غیرمعمول یا گرایشات نهان مورد تحلیل قرار می‌گیرندبه دانش تبدیل می‌شوندو وقتی که دانش برای تصمیم ­گیری در موقعیت‌های واقعی زندگی به کار گرفته می‌شود تبدیل به خرد می‌شود(گاندهی، ۱۳۸۴).
خرد
دانش
اطلاعات
داده
شکل ۲-۱-۱ هرم دانش: (نوروزیان، ۱۳۸۴، ۲۴)
۲-۱-۴ ارتباط بین داده، اطلاعات و دانش
دیدگاه‌های متفاوتی در مورد ارتباط بین داده، اطلاعات و دانش وجود دارد، دیدگاه اول (دباغی و همکاران، ۱۳۸۹) عنوان می‌کندکه داده‌ها؛ حقایق ساده‌ای هستند که به اطلاعات تبدیل می‌شوند؛ به عبارت دیگر، اطلاعات ترکیبی از داده‌ها در ساختارهای نامفهوم هستند. زمانی که این نوع ساختارها در زمینه‌ای خاص قرار می‌گیرند، به دانش تبدیل می‌شوند. این دیدگاه فرض می‌کند که در یک نظم خطی، داده‌ها، اطلاعات را تولید می‌کنند و اطلاعات، دانش را به وجود می‌آورد. دیدگاه دوم (تومی، ۱۹۹۹) که با دیدگاه اول کاملاً متفاوت است ودر تقابل با آن قرار دارد ادعا می‌کند که داده، بعد از دانش و اطلاعات، در آخر کار شکلمی‌گیرد. این دیدگاه عنوان می‌کند که قطعات جداگانه‌ای از حقایق ساده وجود ندارند، مگر اینکه فرد، خودش آنان را به وجود آورد. چنانچه یک ساختار با مفهوم جهت ارائه اطلاعات به وجود آید و به کار رود، داده‌هامی‌تواندشکل گیرند (سرلک و فراتی، ۱۳۸۷، ۱۳-۱۱). بنابراین تمایز بین اطلاعات و دانش به دیدگاه کاربر بستگی دارد (باقرنژاد و قهاری، ۱۳۸۶).
اطلاعات
دانش
داده
شکل ۲-۱-۲ روابط مفاهیم داده، اطلاعات و دانش: (شریف زاده و بودلایی، ۱۳۸۷، ۱۵)
در کل می‌توان گفت داده‌ها صرفاً شامل حقایق عینی خام است، در حالی که اطلاعات به عنوان داده‌های ساختار یافته و سازماندهی شده بوده و دانش می‌تواند به عنوان ارزش و معنایی که به اطلاعات از طریق ذهن افراد داده می‌شود، در نظر گرفته شود. تمایز بین داده، اطلاعات و دانش عمدتاً، فقط در ادبیات موضوع است که به چشم می‌خورد. در حالی که این سه اصطلاح در عمل به جای هم به کار می‌روند. با وجود این درک ارتباط بین اطلاعات و دانش مهم است؛ به خصوص در هزاره‌ای که با وفور داده و اطلاعات مواجه هستیم و دسترسی آسان به حجم عظیمی از اطلاعات، آن‌ها را ظاهراً بی اهمیت جلوه می‌دهد. با این اوصاف آنچه مهم است تمرکز روی الگوهایی از اطلاعات است که دانش می‌آفرینند و از این طریق به خلق شگفتی می‌پردازند(سرلک و فراتی، ۱۳۸۷).
۲-۱-۵ سیر مراحل تبدیل داده به دانش و خرد سازمانی
با توجه به فرایند تبدیل داده‌ها در درون سازمان به دانش(نمودار ۲-۱-۱)، آن چیزی که حائز اهمیت است این است که ما بتوانیم با کاربردی کردن دانش به خرد رسیده و با ایجاد ارزش افزوده از طریق دانش، برتری و مزیت رقابتی ایجاد نماییم.
اطلاعات
دانش
خرد
داده
نمودار ۲-۱-۱ فرایند تبدیل داده به دانش و خرد سازمانی: (خیراندیش و افشارزاده، ۱۳۸۳، ۲۵).
۲-۱-۶ سلسله مراتب دانش(هرم دانش)
تا زمانی که سازمان تعریف خود را از دانش تعیین نکرده و نوع دانشی که از نظرسازمانی اهمیت دارد، را شناسایی ننموده است، قادر به مدیریت دانش عملیاتی نخواهد بود. واضح است که همه دانش‌ها ارزش یکسانی ندارند. نمودار(۲-۱-۲) مراتب یا پیوستار دانش را نشان می‌دهد. در سطوح بالاتر سلسله مراتب دانش، پهنا، ژرفا، معنا، مفهوم و ارزش آن افزایش می‌یابد(اجتهادی، ۱۳۸۶).
داده: شامل متون، رخدادها، تصاویر تفسیر شده و کدهای عددی تفسیر نشده بدون زمینه و بنابراین بدون معنی است.
اطلاعات: عبارت از داده‌هایی است که با زمینه و معنی ترکیب شده است به گونه‌ای که شکل و محتوای آن می‌تواند بعد از تدوین، طبقه ­بندی، پردازش و چارچوب­دهی شود و برای وظیفه خاصی به کار رود.
دانش: شامل مجموعه‌ای از اطلاعات، اصول و تجربیاتی است که به طور فعال اجرا و مدیریت، تصمیم ­گیری، و حل مسئله را هدایت می‌کند. از طریق دانش می‌توان به طور هوشمندانه منابع اطلاعاتی موجود را کسب کرده و آن‌ها را به کار بست.
تخصص: به کارگیری مناسب و مؤثر دانش برای دست‌یابی به نتایج و بهبود عملکرد است.
قابلیت: شامل ظرفیت و تخصص سازمانی برای ایجاد محصول، خدمت یا فرایند در سطوح بالای عملکرد است. قابلیت، نیازمند یکپارچه سازی، هماهنگی و همکاری بسیاری از افراد و تیم‌ها است. قابلیت بیش از صرف عملکرد فعلی است، این جزء دانش بیانگر توانایی یادگیری، نوآوری و خلق کردن است(اجتهادی، ۱۳۸۶).
قابلیت
اطلاعات
داده
دانش
تخصص
نمودار ۲-۱-۲ سلسله مراتب دانش: (اجتهادی، ۱۳۸۶، ۱۰۲)
۲-۱-۷ انواع دانش
یکی از اولین تقسیم بندی‌ها در مورد دانش در سال ۱۹۴۸ توسط پولانی ارائه شد، وی دانش را به دو دسته تقسیم بندی نمود؛ اولی دانش آشکار است که قابلیت کدگذاری دارد و می‌توانآن را به صورت مکتوب و مستند بیان نمود. این دانش را می‌توان به شکل اعداد و کلمات و نیز به شکل خصوصیات کالا، دستورالعمل‌ها و قواعد کار تبدیل کرد؛ودومی دانش نهفته، که دانش شخصی است که به سختی می‌توان آن را مستند وکدگذاری نمود، به همین دلیل انتقال آن بسیار مشکل است. این نوع از دانش بیشتر ناشی از تجارب و مهارت‌های کارکنان است (شریف زاده و بودلایی، ۱۳۸۷،۱۶). بررسی طبقه بندی‌های ارائه شده در خصوص دانش این نکته را آشکار می‌سازدکه فصل مشترک اکثرصاحبنظران در مورد انواع دانش حول محورهای دانش نهفته، دانش آشکار، دانش فردی و دانش گروهی متمرکز شده است. بنابراین دانش می‌تواند آشکار، نهفته، فردی و یا جمعی (سازمانی) باشد(ابطحی و صلواتی، ۱۳۸۵، ۱۹). محققان و صاحب نظران مدیریت دانش با توجه به ماهیت و شرایط خاص سازمان‌ها تعاریف زیادی از این چهار نوع دانش را ارائه کرده‌اند که به چند نمونه از آن‌ها اشاره می‌گردد:
۲-۱-۷-۱دانش نهفته (ضمنی)
دانش نهفته، دانشی انتزاعی است و دست‌یابی به آن آسان است، دانشی که منابع و محتوای آن در ذهن نهفته است و به آسانی قابل دست‌یابینبوده و ساختارمند نیست. این دانش از راه تجربه و یادگیری عملی کسبمی‌شود و کدگذاری شده نیست(دانش فرد و ذاکری، ۱۳۸۸). دانش ضمنی ذهنی و مبتنی برتجربه است دانشی که سخت است در واژه‌ها، جمله‌ها و سایر رفتار سیستماتیک بیان می‌شود. آن چارچوب خاصی دارد و عمیقاً در عمل و تعهد ریشه دارد. اغلب شامل مهارت‌های شناختی مانند باورها، چشم‌اندازها، شهود و مدل‌های ذهنی و نیز مهارت‌های فنیمانند صنعت و معلومات خاص است. بنابراین رسمی کردن، جذب، ذخیره و انتقال دانش نهان به دیگران می‌تواندمشکل باشد(لی، ۲۰۰۷، ۱۲). در مورد دانش ضمنی تلاش بر این است که این دانش به شکل قابل تسهیم تبدیل شود. اما دانش ضمنی به طور منظم و تدوین شده وجود نداشته و طبق تعریف همیشه در حال تغییر، رشد، پیشرفت و شکل گیری مجدد به وسیله آخرین تجارب دارنده دانش است. این وظیفه مدیریت دانش است که دانش تدوین نشده را به صورت تدوین شده و صریح تبدیل کند و فرهنگ تسهیم دانش را تقویت کرده و باعث گسترش آن شود(سیف الهی و همکاران، ۱۳۸۷، ۵۳).
۲-۱-۷-۲ دانش صریح(آشکار)
در نقطه مقابل دانش ضمنی، دانش صریح وجود دارد که عبارت است از دانش ضمنی که در فرایند پردازشی، مستند شده و به صورت واضح در قالب زبان رسمی بیان شود، و به راحتی بین افراد به اشتراک گذاشته شود(فرهودی و درودی، ۱۳۸۷). دانش صریح به صورت آشکار و کدگذاری شده است(جورنا، ۲۰۰۱) و در مقایسه با دانش نهفته عمومیت بیشتری داشته و به راحتی قابل انتقال است (دباغی و همکاران، ۱۳۸۹). حرکت سازمان‌ها در راستای دانش ضمنی درون زایی دانش و توسعه داخلی آن را سبب می‌شود و حرکت از دانش ضمنی به دانش صریح سبب برون زایی و توسعه فعالیت‌های سازمان می‌شود(باقرنژاد و قهاری، ۱۳۸۶).
جدول ۲-۱-۲ ویژگی دانش ضمنی و صریح

سینوس ماگزیلاری : حفره ای هرمی شکل است که کف آن به سمت دیواره طرفی بینی و نوک آن به سمت زائده کونه ای می باشد.مدخل این حفره در قسمت داخلی آن یا به عبارتی دیکر در سمت دیواره حفره بینی است و به آن انتروم گفته می شود. در قسمت تحتانی مجاور ریشه دندان های فک بالا می باشد. همچنین از قسمت خلفی آن عروق و اعصاب آلوئولار فوقانی عبور می نمایند (تصویر ۲) (۴).
زائده گونه ای : این زائده از استخوان ماگزیلا به استخوان گونه جوش می خورد و در تشکیل قوس گونه شرکت می نماید(۴).
زائده پیشانی : این زائده به سمت بالا حرکت نموده و در تشکیل دیواره داخلی حفره کاسه چشمی شرکت می نماید(۴).
زائده آلوئولار : این زائده اسفنجی ترین و ضخیکم ترین این اسخوان است. این زوائد دارای هشت حفره در هر سمت می باشند که پذیرای ریشه دندان ها ی فک بالا می باشند. این زوائد برای دندان نیش عمیقترین می باشند و برای آسیای بزرگ عریضترین. عضله بوکسیناتور به قسمت خارجی این زائده متصل می شود(۴).

زائده کامی : یک زائده ضخیم که به صورت افقی قرار گرفته و سقف حفره دهان و کف حفره بینی را شکل می دهد. در قسمت قدام به یک استخوان مثلثی تحت عنوان پیش ماگزیلا متصل می شود و در خلف به کام نرم می چسبد. دارای دو سوراخ است : سوراخ ثنایایی در قدام و دو سوراخ در خلف که یکی سوراخ کامی بزرگ و دیگری سوراخ کامی کوچک می باشد (تصویر ۳) (۴).

تصویر ۳: نمای کامی ماگزیلا

۱-۲-۲ ترومای ناحیه فک و صورت
ترومای ناحیه صورت موجب صدمه به بافت نرم، دندان، اجزای استخوانی عمده صورت از جمله ماندیبل، ماگزیلا، زایگوما، کمپلکس نازواوربیتال اتموئید و ساختمان های سوپرااوربیتال می گردد. به علاوه اغلب این صدمات همراه با صدمات سایر نواحی بدن هستند. در این موارد قبل از کامل نمودند شرح حال و معاینه کامل فیزیکی، بایستی ابتدا صدماتی که نیازمند اقدامات فوری هستند کشف گردند (۵).
۱-۲-۳ علل شکستگی های صورت
عمده ترین علت شکستگی های صورت در کشور های در حال توسعه تصادفات و سوانح وسایل نقلیه موتوری می باشد. این در حالی است که در کشور های توسعه یافته، نزاع ها و خشونت در رتبه نخست علل شکستگی های دهان و فک و صورت هستند. سایر علل موجود در شکستگی ها عبارت است از: سقوط، حوادث ورزشی و حوادث شغلی (۶-۸).
۱-۲-۴ طبقه بندی شکستگی های صورت
در طبقه بندی شکستگی ها به بررسی ماندیبل و ناحیه میانی صورت به صورت جداگانه می پردازیم:
شکستگی های ماندیبل
این شکستگی ها را می توان بر اساس محل آناتومیک شکستگی به انواع شکستگی کوندیل، کرونوئید، راموس، زاویه فک، تنه، سمفیز، پارا سمفیز و دنتوآلوئولار تقسیم نمود. از طرفی می توانیم شکستگی های ماندیبل را به شکستگی های چوب ترکه ای، ساده، خرد شده و مرکب تقسیم نمود (۹).
وضعیت شکستگی ماندیبل نیز به دو نوع مطلوب و غیر مطلوب قابل تقسیم است. در نوع مطلوب خط شکستگی و کشش عضلانی جلو جابجایی قطعات شکسته را می گیرند. در حالی که در نوع نامطلوب کشش عضلانی موجب جابجایی قطعات شکسته می شود (۹).
شکستگی های قسمت میانی صورت
شکستگی های قسمت میانی صورت عبارت اند از شکستگی هایی که بر ماگزیلا، زایگوما و کمپلکس نازواوربیتال اتموئید تاثیر می گذارند. بر این اساس این شکستگی ها را به انواع لفورت I،II،III، شکستگی های زایگوماتیکوماگزیلار، شکستگی های قوس زایگوما، یا شکستگی های نازواوربیتال اتموئید می توان تقکیک نمود (۹).
شکستگی لفورت I زمانی رخ می دهد که قشار افقی به ماگزیلا وارد شده و ماگزیلا را از میان سینوس و در طول کف بینی بشکند. در صورتی که نیرو در جهت فوقانی تر به ماگزیلا وارد شود موجب می شود که ماگزیلا و کمپلکس بینی از ساختمان های اوربیت و زایگوما جدا شده و شکستگی لفورت II رخ دهد. اگر نیرو به قدری بالا وارد شود که کمپلکس نازواوربیتال اتموئید، زایگوما و ماگزیلا را از قاعده جمجمه جدا سازد، شکستگی لفورت III رخ می دهد (تصویر ۴) (۹).
شایعترین نوع شکستگی در این ناحیه شکستگی کمپلکس زایگوما می باشد می باشد که در حالتی رخ می دهد که نیرو به سطح طرفی گونه برخورد نماید (۹).

تصویر ۴: انواع شکستگی های لفورت ( Le Fort)
۱-۲-۵ درمان شکستگی های ناحیه میانی صورت
در مان شکستگی های ناحیه میانی صورت را می توان براساس در گیری یا عدم درگیری اکلوژن تقسیم نمود (۹).
در شکستگی های منفرد قوس زایگوما، زایگوما و نازواوربیتال اتموئید هدف درمان عمدتا بازیابی عملکرد طبیعی چشم، بینی و عضلات جونده به همراه زیبایی صورت می باشد (۹).

• فعالیت های آموزشی و پژوهشی ( منابع حاصل از مشارکت بنگاه ها ، سازمان ها، افراد و خانواده ها به صورت پرداخت هزینه دوره، شهریه و بهای سایر خدمات موسسات آموزشی )؛

• دارایی و ثروت ( درآمد حاصل از دارایی ها و سرمایه های واحدهای آموزشی )؛

• کمک های مردمی ( به صورت موقوفات، هدایا و بخشش ها )؛

• وام و استقراض؛

• منابع بین المللی ( کمک ها یا وام های موسسات بین المللی ).

در یک تقسیم بندی کلی تر، منابع تامین مزبور را می توان به دو دسته، یعنی منابع دولتی ( اعم از دولت مرکزی و دولت های منطقه ای- محلی ) و دیگری،منابع غیردولتی تقسیم کرد. سهم و مشارکت هر یک از این گروه ها از جامعه ای به جامعه دیگر متفاوت است و در طول زمان نیز دچار تغییر و تحول شده است. با این حال، طی چند دهه گذشته، منابع دولتی همواره نقش اصلی را در تامین منابع مالی داشته است. (همان منبع )
برای یافتن راه های تامین منابع مالی هزینه های رو به رشد آموزش و پرورش ( یعنی امکان ها )، به طور کلی دو رویکرد عملی یعنی ایجاد منابع مالی جدید و صرفه جویی در مصرف منابع موجود، پیش روی تصمیم گیران قرار دارد.

به طور کلی، نیازهای مالی ناشی از تقاضای روزافزون آموزش و پرورش، مستلزم منابع مالی جدید است. در این رابطه، در درجه اول باید به منابع فعلی ( موجود ) توجه کرد از این منظر که هر یک از منابع مزبور تا چه میزان قابل افزایش است و تا چه حد می توانند در تامین هزینه های آتی نقش داشته باشند. منابع فعلی شامل منابع دولتی و منبیع غیردولتی هستند. منابع دولتی متشکل از بودجه اختصاص یافته به واحدهای آموزشی دولتی، کمک های مالی دولت به دانش آموزان ( به صورت وام، بورس تحصیلی و … ) و کمک های مالی دولت به واحدهای آموزشی غیردولتی می باشد؛ در همه کشورها، منابع مالی دولتی بیشترین سهم را در تامین هزینه های آموزش و پرورش داشته است. (همان منبع )
منابع مالی غیردولتی شامل مشارکت دانش آموزان و خانواده ها ( شهریه پرداختی برای بازیافت تمام یا بخشی از هزینه ها توسط متقاضیان )، منابع پرداختی توسط موسسات برای دوره های آموزشی خاص، سایر درآمدهای واحدهای آموزشی از ناحیه خدمات غیرآموزشی ( مانند بوفه، چاپ و تکثیر )، کمک های بلاعوض و هدایا، وام و کمک موسسات بین المللی، و درآمد حاصل از دارایی ها و موقوفات واحدهای آموزشی هستند. ( همان منبع )
در گذشته، شهریه و مشارکت برخوردار شوندگان آموزش در تامین هزینه ها نقش و جایگاه برجسته ای در بسیاری از نظام های آموزش و پرورش نداشته، اما امروزه این مشارکت ها به یک پدیده متعارف و بلکه رو به رشد تبدیل شده است. از همین رو، انتظار می رود منابع مالی از ناحیه مشارکت ها سهم بیشتری در تامین مخارج آموزشی داشته باشد.
علاوه بر افراد، موسسات ( بنگاه ها، سازمان ها و وزارتخانه ها ) نیز می توانند در تامین مالی هزینه ها مشارکت داشته باشند؛ کم و کیف این نوع مشارکت به ارتباط بین موسسات و نظام آموزشی مربوط می شود. هر چقدر ارتباط بین موسسات و نظام آموزشی قوی تر باشد، نقش نظام آموزشی در تامین نیازهای آموزشی واقعی آن جامه نیز بیشتر خواهد بود. البته باید دقت شود که موسسات با توجه به نوع نیازمندی های آن ها، متقاضی هر نوع خدمات آموزشی نخواهند بود، بلکه خدماتی که متناسب با نیازهای واقعی آن ها باشد برایشان اولویت و ارجحیت دارد؛ چنین خدماتی، به طور معمول از درجه تخصصی به نسبت بالایی برخوردارند یا بسیار “ویژه” هستند، به این معنا که فقط برای تامین نیازهای یک یا چند موسسه خاص مناسب هستند. (همان منبع )
واحدهای آموزشی در مواردی فعالیت هایی غیر از ارائه خدمات آموزشی ( مانند اجاره بخشی از فضای فرهنگی- آموزشی، عرضه خدمات غذا و نوشیدنی، تکثیر و نوشت افزار، منابع درسی، چاپ و نشر، حق مالکیت معنوی و خدمات مشاوره ای ) نیز انجام می دهند. بدون شک، این قبیل خدمات درآمدزا هستند. بنابراین، درآمدها از ناحیه ارائه چنین خدماتی که فقط به عملکرد جاری غیرآموزشی واحدها مربوط است نیز می تواند در تامین مخارج آموزشی کمک کند. هر چند که سهم این قبیل منابع غالب و قابل توجه نبوده اما با تنوع بخشی خدمات غیرآموزشی، می توان سهم آن را در تامین مخارج فعالیت های اصلی یعنی آموزش، بهبود بخشید.
در گذشته، واحدهای آموزشی دارایی هایی متنوع و موقوفات گسترده ای را در تملک داشتند که با درآمدهای حاصل از آن، بخش اصلی مخارج فعالیت های خود را تامین مالی می کردند. میزان این قبیل درآمدها طی دهه های اخیر به شدت کاهش یافته و در آینده نیز، بعید است که به وضعیت پر رونق سابق برگردد. بنابراین منابع مالی از ناحیه درآمدهای حاصل از دارایی ها و موقوفات متعارف نمی تواند در آینده چندان قابل اتکا باشد. اما اگر واحدهای آموزشی به سمت ایجاد دارایی های جدید گرایش پیدا کنند ( مانند حق مالکیت معنوی مربوط به اختراعات، اکتشافات و فناوری های نوین)، درآمدهای حاصل از چنین دارایی هایی می تواند قابل اتکا و بلکه بسیار تعیین کننده باشد.
کمک های بین المللی ( به صورت بلاعوض یا وام )، یکی دیگر از منابع تامین است که موجبات رشد و توسعه آموزش را در برخی از کشورها فراهم کرده است. البته، این امکان برای همه کشورها وجود نداشته و تنها معدودی از کشورهای در حال توسعه از آن سود جسته اند. از آن جا که اعطای چنین کمک هایی اهداف خاصی را تعقیب می کند ( مانند توانمند سازی کشورها برای حضور موثرتر در جامعه جهانی، و کمک به رشد و توسعه محلی، منطقه ای و ملی )، اعطای آن ها مشروط است و همچنین شرایط برای برخورداری از این قبیل کمک ها همیشه و برای همه کشورها فراهم نیست؛ از همین رو، نمی تواند به عنوان یک منبع با ثبات و مطمئن در نظر گرفته شود.
سهم منابع دولتی و غیردولتی در تامین هزینه های آموزش
در یک نظام آموزشی، منابع مالی مورد نیاز باید توسط تمام عناصر جامعه ( اعم از دولت و غیردولت ) تامین شود؛ منابع دولتی و غیردولتی در واقع مکمل یکدیگرند. با توجه به محدودیت منابع دولتی و تنوع موجود در وظایف و مسئولیت های دولت، دولت ها تلاش می کنند که حداکثر مشارکت بخش غیردولتی را داشته باشند و این مسئله در راستای امور آموزشی نیز صادق است.
با عنایت به این که منابع تخصیص یافته به آموزش، از دو منشا اصلی یعنی دولت و غیردولت تامین می شود، بررسی میزان و سهم هر یک در کل منابع اختصاص یافته به آموزش و پرورش، می تواند جایگاه و اهمیت نسبی آن ها را مشخص کند. در این ارتباط دو نکته کلیدی یعنی میزان سرمایه گذاری و سهم هر گروه قابل بحث و تحلیل هستند. باید اذعان کرد که در طول زمان “میزان” سرمایه گذاری آموزشی دولتی و غیردولتی افزایش یافته اما طی نیم قرن گذشته، از سهم غالب دولت کاسته شده و تنها سهم بخش خصوصی در تامین هزینه های آموزشی ( به ویژه آموزش عالی ) افزایش پیدا کرده است.
بر مبنای شواهد آماری چند دهه گذشته مربوط به طیف گسترده ای از کشورها، دولت ها بخش اعظم مخارج آموزشی را تامین مالی کرده اند. همانگونه که داده های جدول ۲۰-۴و نمودار۲-۴ نشان می دهند، این سهم بیش از چهار- پنجم مخارج آموزشی بوده است. نکته اساسی در رابطه با این سهم بالا، معطوف به ضرورت تامین نیازهای آموزشی در هر جامعه ای است؛ به این معنا که در هر حال، این نیازها باید تامین شوند. در موارد و مناطقی که شرایط نسبی برای فعالیت بخش غیردولتی فراهم است، این بخش نیز به ارائه خدمات آموزشی می پردازد. اما، بخش باقیمانده نیازهای آموزشی ( که میزان آن قابل توجه است )، به طور مستقیم یا غیر مستقیم توسط دولت تامین می شود.
در ارتباط با تغییر نقش دولت، این نکته کلی را می توان مطرح کرد که طی دو سه دهه اخیر، نقش غالب دولت هم در کشورهای پیشرفته ( مانند کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه ) و هم در کشورهای در حال توسعه ( مانند کشورهای تحت بررسی در شاخص های جهانی آموزش )، قدری کاهش و در مقابل، سهم و نقش بخش غیردولتی، افزایش یافته است( رجوع کنید به: جدول ۲۰-۴، ۴و نمودار ( )۱-۴ ) علت اصلی این مسئله را باید در تغییر شرایط یا ویژگی های حاکم بر کارکرد بازار برای آموزش جستجو کرد. یکی از مهمترین این تغییرات، آگاهی افراد نسبت به منافع و هزینه های آموزش است؛ به ویژه اینکه بازده آموزش و در نتیجه، تقاضا برای آموزش ( به ویژه در زمینه آموزش های فنی و دانشگاهی؛ ناشی از دانایی محوری انجام فعالیت ها ) متحول شده و افراد علاقه و توانمندی لازم برای پرداخت بخشی از هزینه های آموزشی را یافته اند. از همین رو، زمینه های مساعدتری برای مشارکت افراد و خانواده ها در تامین بخشی از هزینه های آموزشی فراهم شده است. در این میان، تغییر سهم و نسبت مشارکت ها در آموزش عالی ( بر اساس آنچه که انتظار می رود ) ملموس تر خواهد بود.
جدول (۴-۲۰ ): سهم منابع خصوصی و منابع عمومی در تامین مالی مخارج آموزشی جدول

کشورها
ابتدایی، متوسطه و
فوق متوسطه غیردانشگاهی^۱
دانشگاهی
تمام سطوح آموزشی

سال
منابع عمومی
منابع خصوصی^۲
منابع عمومی
منابع خصوصی^۲
منابع عمومی
منابع خصوصی^۲

متوسط کشورهای مشمول
WEI³
۱۹۹۵
۸۵
۱۵
۷۹
۲۱
۹/۸۳
۱/۱۶

۱۹۹۹