نمودار مربوط به هر پارامتر نیز در شکل(۴-۸) ارائه شده است. همانطور که از این شکل مشخص است، بهترین مقادیر برای پارامترهای ، و به ترتیب برابر با ۰.۹، ۰.۰۱ و ۰.۰۰۰۰۱ خواهند بود.

شکل ۱۲ شکل ۴-۸. نمودار برای پارامترهای الگوریتم تبرید شبیه­سازی شده با رویکرد ابری.
۴-۶. ارزیابی عملکرد الگوریتم­ها
پیش­تر در بخش(۴-۴) اشاره شد که به دلیل ماهیت مسئله مورد بحث هیچ­یک از پژوهش­های موجود در ادبیات تحقیق قابل مقایسه با پژوهش پیش رو نیستند. از این رو، پس از تولید مسائل تصادفی در بخش(۴-۴)، عملکرد الگوریتم­های ارائه شده در این بخش مورد سنجش قرار خوهند گرفت.
به منظور مقایسه عملکرد دو الگوریتم ارائه شده از رویکرد موجود در تحقیقی که توسط آقای رمضانی و همکاران [۴۳] ارائه شده بود استفاده شده است. این رویکرد به صورت زیر عمل می­ کند: ابتدا با انجام آزمایشاتی زمان­ حل این الگوریتم­ها با هم مقایسه شد. براساس این مقایسه، الگوریتم سیستم ایمنی مصنوعی در تمام موارد زمان حل بیش­تری داشت که البته به دلیل ماهیت جمعیت محور بودن آن قابل حدس بود. پس از آن تمام مسائل به کمک الگوریتم سیستم ایمنی مصنوعی حل شده و زمان حل آنها ثبت شد و در مرحله بعد تمام مسائل آزمایشی در زمان حل آنها به وسیله الگوریتم سیستم ایمنی مصنوعی، این­بار توسط الگوریتم تبرید شبیه­سازی شده با رویکرد ابری حل گردید. از آنجا که زمان حل الگوریتم تبرید شبیه­سازی شده با رویکرد ابری کمتر از زمانی است که به عنوان شرط توقف آن مدنظر قرار گرفته است، این شرط لطمه­ای به همگرایی الگوریتم نخواهد زد.
لازم به ذکر است که به منظور کاهش تاثیر ماهیت تصادفی الگوریتم­های ارائه شده، هر مسئله موجود در جدول(۴-۲) پنج مرتبه توسط هریک از الگوریتم­ها حل شده است و به ازای هر بار حل مقدار درصد نسبی انحراف^[۱۳۱] مطابق رابطه(۴-۸) محاسبه می­گردد.

(۴-۸)

در این عبارت مقدار تابع هدف بدست آمده توسط الگوریتم را نشان می­دهد و بهترین جوابی است که برای آن مسئله بدست آمده است.
جهت مقایسه عملکرد الگوریتم­ها متوسط مقادیر درصد نسبی خطاها^[۱۳۲] () توسط رابطه(۴-۹) محاسبه می­گردد.

(۴-۹)

نتایج مقایسه الگوریتم­ها در جدول(۴-۶) و شکل(۴-۹) آمده است.
جدول ۱۶ جدول ۴-۶. نتایج الگوریتم­های سیستم ایمنی مصنوعی و تبرید شبیه­سازی شده با رویکرد ابری.

Time spent

CSA

AIS

مسئله

۷۵۷.۰۸۱۵۸۲۸

۱۱۶

۷۳.۷۷۷۷۷۷۷۸

۸۱

۱۵۲.۱۹۷۵۳۰۹

۸۱

۱

۸۳۶.۰۶۸۷۷۷۸

۱۹۵

۳۵.۲۷۵۱۶۷۷۹

• زمینه سازی خلق دانش جدید سازمانی

• تغییر پار ادایم های ارزیابی عملکرد سازمانی

• مدیریت آگاهانه‌ی دانش

• مدیریت دانش ضمنی در سازمان

• از بین بردن موانع یادگیری سازمانی

• افزایش رضایت شغلی

• کاهش درصد تغییر و تبدیلات در سازمان

۲-۱۱- سازمان دانش محور

عصر کنونی عصر دانش بیان می‌شود، عبارت زمان دانش محور حداقل در سه محیط می‎‏تواند استفاده شود: کار دانش محور، کارگران دانش و سازمان‏های دانش محور. به علاوه تفاوت بین سازمان‏های دانش محور یا غیر دانش محور خود به خود آشکار نیست. همه انواع کارها و سازمان‎‏ها به نظر می‏رسد با دانش مرتبط هستند. کارکنان به منظور کسب مزیت رقابتی به «دانستن-چه‏چیزی» و «دانستن –چگونه» نیاز دارند (Swart & Kinnie , 2003).
با جهانی شدن اقتصاد و شبکه‌های فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی، تولید دانش به سمت تخصصی شدن حرکت کرده است و مدیریت دانش و فناوری به طور فزاینده‌ای متنوع می‌شود. در چنین شرایطی پیدایش سازمان‌های دانش محور در سیستم اقتصادی الزامی می‌شود تا بتوانند دانش را نوآوری نمایند .(Wen & Yingchun, 2009)
سازمان‏های دانش‏محور به سرعت غیر قابل باوری در سال‌های اخیر رشد کرده‌اند. یاهو را در نظر بگیرید، ارزش سهام این شرکت در یک سال بیش از ده برابر شد و ارزش بازاری آن در حال حاضر تقریباً ده برابر ارزش دفتری آن می‌باشد. رشد سریع گوگل یک مثال برجسته‏تری از این پدیده است، در عصر صنعتی، زمین سرمایه و نیروی کار از مهم‌ترین عوامل کسب مزیت رقابتی بودند، لیکن در عصر کنونی اقتصاد دانش، دانش نقش حیاتی‌تری را بازی می‌کند آنقدر که یکی از با ارزش‌ترین دارایی‌ها در سازمان‌های دانش محور شده است (Wu et al , 2008) .
به طور کلی سازمان‌های دانش محور به طور عمده ارائه کننده داده‌های مبتنی بردانش برای فرایند های کسب و کار دیگر سازمان‌ها، ازجمله مشتریان بخش خصوصی و عمومی می‌باشند. مایلز و همکارانش سه ویژگی عمده برای سازمان‌های دانش محورشناسایی کرده‏اند (Muller& Doloreux, 2009) :

۱٫‏‏ سازمان به طور قابل ملاحظه‌ای مبتنی بر دانش حرفه‌ای می‌باشند.
۲٫‏آن‌ها یا خودشان منبع اولیه دانش و اطلاعات هستند یا اینکه از دانش خود برای تولید خدمات واسطه‌ای استفاده می‌کنند.
۳٫آن‌ها از مزیت رقابتی برخوردار هستند.
سازمان‎های دانش محور دارای ویژگی‏های زیر می‌باشند (OECD, 2000) :

• این‌گونه سازمان‏ها از حجم زیادی از دانش استفاده می‎کنند.

• اعضای حرفه‏ای این سازمان‏ها سطح بالایی از دانش را در اختیار دارند که نمی‌توان آن دانش را به گستردگی و سادگی به اشتراک گذاشت بدین مفهوم که اعضا دارای تخصص هستند و به راحتی نمی‌توان آن‏ها را جایگزین یکدیگر کرد.

• به استقبال تغییر می‌روند و در برابر آن مقاومت نمی‏کنند و سازماندهی مجدد امری رایج در این‌گونه سازمان‏ها می‏باشد.

• سرمایه اجتماعی از جمله تعامل، اعتماد و غیر رسمیت در سطح بالایی قرار دارد. «شما می‌توانید با هر کسی صحبت کنید، اگر ایده‏ای دارید حتماً آن را بیان کنید.”

• به کارکنان رده پایین به عنوان منابع غنی ایده‏های جدید نگریسته می‌شود.

• از هرکسی انتظار می‌رود در نوآوری مشارکت نماید.

• دانش و ایده‏ها به طور فعال مدیریت می‌شوند.

مایلز سازمان دانش محور را همچنین به عنوان سازمانی در نظر می‌گیرد که شامل فعالیت‌های اقتصادی هستند که منجر به تولید، جمع‏آوری و انتشار دانش می‌شود. تونینن^[۱۹] تعریف دیگری برای سازمان دانش محور ارائه کرده است که عبارت است از سازمان‌های خبره‌ای که خدمات به دیگر شرکت‌ها و سازمان‏ها ارائه می‌نمایند (Toivonen, 2006) .
دن هرتوگ^[۲۰](۲۰۰۰) تعریف دقیق‌تری از سازمان دانش محور پیشنهاد کرده است مبنی بر اینکه سازمان‏های دانش محور سازمان‌هایی هستند که به طور عمده‏ای مبتنی بر دانش حرفه‏ای از جمله دانش یا خبرگی مرتبط با یک رشته یا زمینه خاص می‌باشند که کالا و خدماتی را تولید می‌نمایند که دانش محور هستند.
سازمان‏های دانش‏ محور مزیت رقابتی خود را از سرمایه انسانی و اجتماعی به‎ دست می‎‏آورند که دارایی منحصر به فرد آن‌ها می‏باشد. سرمایه انسانی شامل دانش ضمنی و صریح فردی کارگران دانش می‏باشد، در حالی که سرمایه اجتماعی به دانشی که در روابط سازمانی و رویه‎‏های آن است اشاره دارد. سازمان‏های دانش محور به سازمان‏هایی اشاره دارند که بیشتر کارشان گفته می‏شود عقلانی است و در آن کارکنان تحصیل کرده و شایسته، بخش عمده نیروی کار آنجا را تشکیل می‏دهند. به علاوه اینکه سازمان مدعی این است که محصولات و خدمات برجسته ارائه می‏کند. مثالی از سازمان‏های دانش محور عبارتند از سازمان‏های حسابداری، مدیریت، کامپیوتر و مشاوره، نمایندگی‏های تبلیغات، شرکت‏های با فناوری پیشرفته و سازمان‌های تحقیق و توسعه می‏باشند (Swart& Kinnie , 2003).
بترکورت^[۲۱] و همکارانش (۲۰۰۲) سازمان دانش محور را به عنوان بنگاهایی تعریف کردند که فعالیت‌های اولیه با ارزش افزوده‌اش شامل جمع آوری، خلق و توزیع دانش به منظور توسعه خدمات و کالاهای سفارشی شده به منظور برطرف کردن نیاز های مشتریان می‌باشد.
ایده کسب و کار سازمان دانش محور فروش دانش ذخیره و توانایی حل مسائل است. تعدادی از سازمان‏های دانش محور هدف سود صفر دارند زیرا کسب و کار اصلی‌شان حمایت واحدهای سازمانی یا هدف تحقق محصولات جدید یا روش‏های جدید است. سازمان‏های دانش محور از دیگر سازمان‏ها یادگیری بهتری دارند. کارگران دانش و محیط‏های سازمانی دانش محور الزاماً در ساختارهای کمتر سلسله مراتبی فعالیت می‏کنند. در سازمان‏های دانش محور تصمیم گیری و دستور دهی به طور گسترده در سازمان توزیع شده است. خود کنترلی، خود ارزیابی و سیستم‏های مدیریت و تصمیم گیری جدید و … یک امر حیاتی در سازمان‏های دانش محور است. سازمان دانش محور به سازمانی اطلاق می‏شود که دارای جریان غیر منظم و ناپایدار از کار مبتنی بر پروژه می‏باشد که دانش مهم‌ترین داده در آن سازمان می‏باشد. (Jemielniak & Kociatkiewicz, 2009).

۲-۱۲- مدیریت دانش در سازمان دانش‏محور

در جامعه دانشی که دانش مهم‌ترین دارایی حیانی سازمان‌ها می‌باشد، سازمان‌ها نیاز دارند یک دیدگاه استراتژیک جدید نسبت به دانش داشته باشند. در این دیدگاه دانش به عنوان منبع مهم نوآوری و عنصر اصلی برای ایجاد مزیت رقابتی پایدار در سازمان‌ها می‌باشد. نظر با اینکه در سازمان‌های دانش محور دانش ارزش بالایی دارد، بنابراین مدیریت دانش نیز از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد (Akhavan et al , 2009) .
در قرن بیست و یکم سازمان‌های دانش محور در اقتصادی دانشی قرار گرفته و اهمیت زیادی برای افزایش سرمایه‌های فکری سازمانشان قائل می‌شوند. به همین دلیل در این سازمان‌ها مدیریت دانش که نقش اصلی را در تحقق این امر بازی می‌کنند به شکل گسترده‌تری توسعه یافته‌اند. به منظور یکپارچه کردن مدیریت دانش با سرمایه‌های فکری بایستی فرایندهای موجود در مدیریت دانش را با توجه به نیازهای استراتژیک سازمانی به سمت افزایش سازه‏های سرمایه فکری سوق داد (عالم تبریز، ۱۳۸۸). زمانی که سازمان‏ها با تغییرات بسیار سریع محیطی روبرو می‏شوند، مدیریت دانش سازمان را از طریق اشتراک‏گذاری و خلق دانش در مدیریت تغییرات کمک می‏کند. تغییرات محیطی مشکلاتی را برای سازمان ایجاد می‏کند و طراحی ساختار سازمانی برای مقابله با این مشکلات را الزامی می‏کنند. لیکن در عصر دانش محور، ایجاد عکس‌العمل‏های ساختاری به محیط بدون مدیریت دانش بسیار مشکل است (Liao, 2010).
مدیریت دانش نقش مهمی در سازمان‏های دانش محور برای بهبود کارایی و بهره وری و ارائه ارزش و منفعت در این گونه سازمان‌ها دارد (Numprasertchai & Igel, 2005). مدیریت دانش فرایند خلق ارزش در بیشتر سازمان‌ها به ویژه سازمان‌های دانش محور می‌باشد. مدیریت دانش موضوعی حیاتی برای سازمان‌های دانش محور می‌باشد. این سازمان‌ها از قبیل مؤسسات تحقیقاتی و سازمان‌های با فناوری پیشرفته می‌باشند که افراد با دانش سطح بالا را در استخدام خود دارند، بنابراین دارائی اولیه و مهم‌ترین منبع این سازمان‌ها دانش می‌باشد (Robertsonet al , 2000).
اگر سازمانی بخواهد سعی در کسب و نگهداری مزیت رقابتی داشته باشد دانش در آن سازمان از اهمیت زیادی برخوردار است. لیکن مبحث مدیریت دانش و اندازه گیری دانش در سازمان‌های دانش محور نسبت به سازمان‌های دیگر در عصر اقتصاد دانش مهم‌تر و حیاتی‌تر می‌باشد. بسیاری از مزیت‌های رقابتی ناشی از دارایی‌های غیر قابل لمس می‌باشد و قسمت عمده‌ای از ارزش کالاها و خدمات ارائه شده بسته به دانش غیر قابل لمس پشت آن‌ها می‌باشد (Wu et al , 2008).
بیشتر ویژگی‌های سازمان‌های دانش محور از ویژگی‌های دانش ناشی می‌شود؛ بنابراین مدیریت دانش در سازمان‌های دانش محور باید بر اساس ویژگی‌های این سازمان‌ها طراحی و استفاده شود. تعدادی از ویژگی‌ها عبارتند از (Yang , 2007) :
۱٫دانش به عنوان سرمایه فکری، دارایی غیرقابل لمس با پیچیدگی زیادی از تعامل از جمله منابع انسانی، پتنت ها، برندها و رویه‌های سازمانی ترکیب شده است.
۲٫ وجود درجه بالایی از دانش ضمنی و سرعت بالای نوآوری، بنابراین توجه به استراتژی باز نوآوری از عوامل موفقیت مدیریت دانش در این سازمان‌ها می‌باشد.
۳٫ مدیریت دانش در سازمان‌های دانش محور بر اشتراک گذاری، چرخه دانش و توسعه دانش تمرکز دارد. توسعه دانش به خودی خود اتفاق نمی‌افتد و مستلزم شناسایی مداوم دانش ضمنی و صریح و تبدیل آن‌ها به یکدیگر در فرایند های یادگیری اجتماعی می‌باشد.
۴٫همچنین در سازمان‌های دانش محور سطح بالایی از فناوری وجود دارد (Wen & Yingchun, 2009 ).
در سازمان‌های دانش محور مهم‌ترین دارائی سرمایه فکری است که هر روز به خانه خود می‌رود به همان اندازه تجربه به خارج از سازمان می‌رود و بر مبنای این واقعیت‌ها این سازمان‌ها نیاز به مدیریت دانش را احساس می‌کنند (Mohammadi et al, 2009).از این رو مدیریت دانش منبعی مهم و ابزاری برای کار تیمی و پروژه‌ای در این سازمان‌ها می‌باشد که وابستگی زیادی به دانش و خبرگی کارکنان خود دارد (Robertson et al, 2000 ; Wen & Yingchun, 2009 ).
مدیریت دانش در سازمان‏های دانش محور همچنین شامل مدیریت محققان، خبرگان و فرآیندهای نوآوری به عنوان فرایند سازماندهی و توانمند سازی مدیریت و کاربرد می‌باشد (Akhavan et al , 2009). مدیریت دانش در سازمان‌های دانش محور باید به گونه‌ای باشد که کارایی دانش را افزایش دهد و یادگیری دانش سازمانی و اشتراک گذاری را برای کشف و نوآوری دانش جدید ارتقاء دهد (Nunes et al , 2006).
سازمان‌های دانش محور در جمع آوری، توزیع و اشتراک گذاری دانش با سازمان‌های سنتی تفاوت دارند. مدیریت دانش در سازمان‌های دانش محور ترکیبی از منابع انسانی و فناوری است. به این صورت که دانش از طریق رویکردهای کدگذاری و شخصی سازی به اشتراک و تعامل گذاشته می‌شود. در سازمان‌های دانش محور ترکیبی از رویکرد فرآیندی و تعاملی در مدیریت دانش استفاده می‌شود. در مدل ترکیبی بیشتر تمرکز و تاکید بر رویکرد تعاملی می‌باشد که تبادل دانش بین کارکنان از طریق اجتماعات کاری^[۲۲] صورت می‌گیرد. لازم به ذکر است نظر به اینکه دانش در سازمان‌های دانش محور به کارکنان دانشی بسیار چسبیده و تخصصی می‌باشد و کدگذاری آن بسیار مشکل می‌باشد اتخاذ رویکرد تعاملی یکی از عوامل موفقیت مدیریت دانش در سازمان‌های دانش محور می‌باشد (Wen & Yingchun, 2009 ).

۲-۱۳- ساختار و جو سازمانی برای سازمان‌های دانش محور

تخصیص رسمی نقش‏های کاری و مکانیسم‏های اداری برای کنترل و ترکیب فعالیت‏های کاری را ساختار سازمانی گویند. (Liao, 2010). ویژگی‏های ساختار سازمانی به عنوان یکی از عوامل حیاتی تأثیرگذار در بهره وری و نوآوری در سازمان‏ها شناخته شده است. ساختار سازمانی معمولاً در سه گروه طبقه‏بندی می‏شوند:رسمیت، تمرکزگرایی و ترکیب (Chen & Huang, 2007).
رسمیت به درجه‏ای اشاره دارد که شغل‏ها در سازمان استانداردسازی شده و اندازه‏ای که رفتار کارکنان به وسیله قوانین و رویه‏ها هدایت شده است. در سازمان‏های با رسمیت بالا قوانین صریح و رویه‏هایی وجود دارد که مانع انعطاف پذیری مورد نیاز برای نوآوری می‏شود. استانداردسازی امکان رفتارهای جایگزینی و تمایل کارکنان برای بحث در مورد آن‌ها را از بین می‏برد. برعکس در سازمان‏های با رسمیت کمتر، رفتار شغلی نسبتاً ساختار یافته نیستند و اعضا آزادی بیشتری در برخورد با وظایف مرتبط خود دارند. در نتیجه تعامل اجتماعی بین اعضای سازمان افزایش میابد.
تمرکز به مرکزیت اختیار تصمیم گیری در دستان مقامات رده بالای سازمان اشاره دارد. تمرکز محیطی غیر مشارکتی ایجاد می‏کند که ارتباط و تعهد میان اعضای سازمان را کاهش می‏دهد. لیکن در یک محیط پویا و رقابتی، کارگران دانش که مهارت و خبرگی زیادی دارند، به استقلال بیشتری نیاز دارند. اگر افراد دارای آزادی، استقلال و تشخیص اقدام مورد نیاز داشته باشند، آن‌ها تصمیم گیری‏های اخذ شده را قبول خواهند کرد زیرا آن‌ها فرصت ارائه پیشنهاد و ارتباط بیشتر عقیده‏هایشان را در فرایند تصمیم‏ گیری داشته‏اند.

همان‌طور که در جدول ۴-۹ دیده میشود با انجام آزمون پیرسون در سطح اطمینان ۹۵ درصد، مقدار ۰۰۱/۰Sig = به دست آمد. چون مقدار ۰۵/۰ Sig< می‌باشد، لذا فرض صفر رد و فرض مقابل را پذیرفته می شود. یعنی رابطه‌ی معناداری بین حس اجتماعی بودن و درگیری کارکنان در کار وجود دارد. و از آنجا که میزان ضریب همبستگی پیرسون برای این آزمون ۳۲۷/۰ می‌باشد، لذا نوع رابطه مثبت می‌باشد. بدین ترتیب فرضیه فرعی دوم تحقیق در سطح اطمینان ۹۵% تأیید می‌گردد.

۴-۲-۲-۳- فرضیه فرعی سوم
فرضیه فرعی سوم تحقیق به صورت زیر بیان شده است:
فرضیه فرعی سوم: بین تطابق با ارزش‌های سازمانی با درگیری کارکنان در کار رابطه وجود دارد.
شکل ریاضی فرض آماری به صورت زیر است:
آزمون فرضیه
در جدول ۴-۱۰ نتایج محاسبه ضریب همبستگی بین تطابق با ارزش‌های سازمانی و درگیری کارکنان در کار ارائه گردیده است:
جدول۴-۱۰: مقادیر ضریب همبستگی

فرضیه فرعی سوم

تعداد

نوع آزمون

ضریب همبستگی

Sig

نتیجه آزمون

رابطه بین تطابق با ارزش‌های سازمانی و درگیری در کار

۱۶۱

پیرسون

۴۱۲/۰

۰۰۱/۰

تایید فرضیه

همان‌طور که در جدول ۴-۱۰ دیده میشود با انجام آزمون پیرسون در سطح اطمینان ۹۵ درصد، مقدار ۰۰۱/۰Sig = به دست آمد. چون مقدار ۰۵/۰ Sig< می‌باشد، لذا فرض صفر رد و فرض مقابل را پذیرفته می شود. یعنی رابطه‌ی معناداری بین تطابق با ارزش‌های سازمانی و درگیری کارکنان در کار وجود دارد. و از آنجا که میزان ضریب همبستگی پیرسون برای این آزمون ۴۱۲/۰ می‌باشد، لذا نوع رابطه مثبت می‌باشد. بدین ترتیب فرضیه فرعی سوم تحقیق در سطح اطمینان ۹۵% تأیید می‌گردد.
۴-۲-۲-۴- فرضیه اصلی
فرضیه اصلی تحقیق به صورت زیر بیان شده است:
فرضیه اصلی: بین معنویت در کار با درگیری کارکنان در کار در کارکنان سازمان جهاد کشاورزی استان قم رابطه وجود دارد .
شکل ریاضی فرض آماری به صورت زیر است:
آزمون فرضیه
در جدول ۴-۱۱ نتایج محاسبه ضریب همبستگی بین تطابق با ارزش‌های سازمانی و درگیری کارکنان در کار ارائه گردیده است:
جدول۴-۱۱ : مقادیر ضریب همبستگی

فرضیه اصلی

تعداد

نوع آزمون

ضریب همبستگی

Sig

نتیجه آزمون

اقدامات پرستاری
در صورت وقوع حالت فوق پرستار باید فوراً اقدام به خارج نمودن آنژیوکت نماید و با فشار آرام بر ناحیه توسط گاز خشک و استریل ناحیه را پانسمان نماید. از دیگر اقدامات شامل قرار دادن کیف یخ به مدت ۲۴ ساعت در ناحیه، بالا بردن اندام انتهایی جهت جلوگیری از گسترش هماتوم همچنین اندام های انتهایی را از نظر اختلال عملکرد عصبی، حرکتی و گردش خون بررسی نماید[۱۳].
۲-۱-۹-۳٫عفونت در محل جایگذاری آنژیوکت
عفونت ناحیه تزریق در غیاب فلیبت نیز می تواند رخ دهد محل تزریق دائما در حین تعویض پانسمان از نظر علائم موضعی عفونت که شامل تورم، درد و قرمزی می باشد مورد بررسی قرار گیرد[۱۳].
اقدامات پرستاری شامل شستشوی دقیق دست ها قبل از داشتن هر گونه تماس با قسمت های مختلف سیستم تزریق وریدی، رعایت نکات استریل، محکم بستن کانولای IV به منظور جلوگیری از حرکت آن به جلو عقب، بازدید روزانه ناحیه تزریق وریدی و تعویض پانسمان های مرطوب یا آلوده با پانسمان های خشک، تعویض هرچه زودتر آنژیوکت هایی که در شرایط اورژانس قرار داده شده اند و خارج کردن کانولا به محض مشاهده اولین علائم مربوط به عفونت موضعی، همچنین نمونه کشت جهت تعیین منبع آلودگی ارسال گردد[۱۴].
۱٫Hematoma
۲-۱-۹-۴ . ارتشاح^۱
ارتشاح در واقع وارد شدن محلول تاول زا یا دارو به بافت های اطراف می باشد[۳۷و۷۱]. این عارضه زمانی پدید می آید که کانولا از جای خود خارج شده یا دیواره رگ را سوراخ کرده است که با بروز ادم در ناحیه تزریق، نشت مایع از محل ورود کانولا، احساس ناراحتی سردی در محل، رنگ پریدگی موضعی، احساس فشار در محل، کندی سرعت جریان و با فقدان بازگشت خون همراه است[۷۲].
ناراحتی که بیمار در اثر نشت مایع تجربه می کند بستگی به غلظت مایع و PH محلول تزریقی دارد. معمولا مایعات ایزوتونیک درد کمتری را ایجاد می کنند. در حالی که مایعاتی با PH پایین(اسیدی) همچنین مایعات هایپرتونیک سبب آسیب بیشتری در ورید می شوند[۱۳].یکی از روش های معتبر و قابل اعتماد در تائید بروز ارتشاح ، به کار بردن تورنیکه در بالا یا نزدیک محل تزریق و محکم کردن آن در حدی باشد که فقط برگشت خون وریدی را محدود سازد چنانچه علیرغم مسدود کردن ورید شاهد ادامه جریان مایع به صورت قطره قطره باشیم در آن صورت وجود ارتشاح تائید خواهد شد[۱۲و۷۰].
اقدامات پرستاری
به محض آنکه پرستار به وجود ارتشاح پی برد تزریق باید متوقف شود. با توجه به نوع مایع تراوش شده اقدام درمانی متفاوت خواهد بود. اگر علت اصلی خروج مایع ایزوتونیک از رگ باشد، می توان از کمپرس گرم برای کاهش درد و جذب مایع تراوش شده استفاده نمود. اندام انتهایی آسیب دیده را نیز می توان بالاتر قرار داد[۸و۷۰]. اگر ارتشاح به تازگی پدید آمده باشد و محلول هایپرتونیک یا محلولی با PH پایین و بالا مانند کلراید پتاسیم^۲ عامل زمینه ای باشد در آن صوررت می بایست از کمپرس سرد برای موضع استفاده نمود[۱۳]. از اقدامات دیگر می توان به بالاتر قرار دادن عضو و نپوشاندن محل تزریق و آموزش به بیمار جهت زیر نظر داشتن محل تزریق وگزارش درد، ناراحتی و تورم به پرستار را اشاره نمود[۷۲].

خروج مایع از رگ: در خروج مایع از جدار رگ، محلول های تاول زا و داروها سهواً به بافت های اطراف وارد می شوند داروهایی نظیر دوپامین^۳، فرآورده های کلسیم و داروهای شیمی درمانی، کلراید پتاسیم، نور اپی نفرین و سدیم بی کربنات در صورت خروج از ورید سبب بروز درد، سوزش، قرمزی، می شوند[۵۳].همچنین ایجاد تاول، بروز التهاب و نکروز بافتی ازجمله عوارض می باشد .
۱٫Infiltration 2.KCL3. Dopamine
علائم اولیه بافت دچار التهاب شامل : سوزش، درد در محل جایگذاری کانولا که به سمت ادم و قرمزی پیش می رود. تاول بافتی ا الی ۴ هفته بعد ظاهر می شود[۱۳].
وسعت ناحیه تخریب و صدمات بافتی (عضله، تاندون، استخوان) با توجه به غلظت دارو، میزان مایع خارج شده، مکانی که ناحیه تزریق در آن واقع شده، واکنش بافت و مدت زمانی که فرایند خروج مایع ادامه داشته تعیین می گردد[۷۲].
مداخلات پرستاری
در اولین مرحله تزریق باید خیلی سریع قطع گردد. بلافاصله به پزشک اطلاع داده می شود و با پروتکل موجود برای هر شرایط درمان خاصی را در نظر گرفته می شود اقدامات شامل استفاده از پادتن مناسب برای تزریق بعد از معاینه پزشک، همچنین خارج نمودن کانولا، استفاده از کمپرس گرم برای مناطقی که در آنها الکالوئید های وینکا از رگ خارج شده اند و کمپرس سرد بر ای مناطقی که آنتی بیوتیک های تاول زا و مواد الکیه کننده از رگ خارج شده اند استفاده می شود[۷۲]. بررسی کامل عصبی و عضلانی اندام انتهایی آسیب دیده باید به دفعات زیاد صورت گیرد[۷۲].
نظارت دقیق و مکرر بر ناحیه تزریق وریدی اجتناب از جایگذاری وسایل تزریق وریدی در مناطقی با قابلیت انحنا یا خمیدگی، محکم و ثابت نگه داشتن مسیر IV و استفاده از کوچکترین نمره آنژیوکت در صورت امکان از جمله اقداماتی هستند که وقوع و شدت این عارضه را به حداقل می رسانند[۷۰].
در مواردی که دارو های تاول زا باید بصورت سریع و با فشار تزریق شوند بهتر است که دارو از دریچه یا مدخل کناری (سه راهی ) ست به بدن وارد شود تا در حین عبور توسط محلول دیگری مانند نرمال سالین رقیق گردند تا در صورت خروج اتفاقی دارو از رگ از شدت صدمات بافتی کاسته شود. بر اساس درجه بندی مربوط به ارتشاح و فلبیت, نشت دارو به بافت زیر جلدی همیشه در جه ۴ در نظر گرفته می شود[۱۲].
۲-۱-۹-۵٫ فلبیت
فلبیت به التهاب ایجاد شده در رگ در اثر تحریک شیمایی، مکانیکی و باکتریال گفته می شود [۱۳و۱۴]. گاهی اوقات دو نوع از این تحریکات یا بیشتر، بطور همزمان اتفاق می افتند التهاب ایجاد شده نتیجه آسیب به لایه آندوتلیال سلول های لایه اینتیما می باشد که سبب ایجاد یک سطح زبر در دیواره سلول می گردد که باعث تجمع پلاکت ها در آن ناحیه می گردد[۱۴].
فلیبت با علائمی چون درد، حساسیت در طول رگ، قرمزی و تورم همراه با گرمی در محل تزریق مشخص می شود. عواملی که سبب افزایش خطر ایجاد فلیبت در اتباط با مایع درمانی شامل موارد زیر می باشد[۱۲و۱۳].
- جنس، طول و نمره (سایز) آنژیوکت - عدم انتخاب صحیح محل کانولاسیون
- عدم مهارت کافی در جایگذاری آنژیوکت - طولانی شدن زمان کانولاسیون
- تعویض مکرر پانسمان محل انفوزیون - فاکتورهای مربوط به خود بیمار
- ناسازگاری، نوع دارو، و PH داروها یا مایع تزریقی
۲-۱-۹-۵-۱ . فلبیت شیمیایی
از عوامل موثر در ایجاد فلبیت شیمیایی می توان به داروها یا محلول های تحریک کننده که سبب ایجاد پاسخ های التهابی می گردند اشاره کرد همچنین محلول های دارای PH پایین(اسیدی)، اسمولالیتی زیاد، سرعت بالای تزریق و ناسازگاری داروئی، نوع یا جنس کانولا و طولانی شدن زمان کانولاسیون از عوامل تاثیرگذار در ایجاد فلبیت شیمایی می باشند[۱۴].
دارو ها و محلول هایی که دارای PH بالا همراه با اسمولالیتی زیاد، استعداد بالقوه برای آسیب زدن به ورید را دارند که البته PHپایین (اسیدی) خطر بالاتری برای ایجاد فلبیت محسوب می شود. داروهایی که برای تغذیه کامل وریدی استفاده می شوند با توجه به اینکه دارای ترکیبات گلوکزی می باشند (آمینواسید، امولسیون های لیپیدی) دارای خصوصیات اسیدی می باشند، در اغلب موارد توانایی ایجاد فلبیت را دارند [۱۲و۱۳].
افزودنی هایی مانند کلراید پتاسیم، آنتی بیوتیک های گروه بتا لاکتاماز، آمفوتریپسین B و ونکومایسین همچنین بنزودیازپین ها (دیازپام ، میدازولام ) و بسیاری از داروهای شیمی درمانی مانند گروه الکیله کننده می توانند سبب التهاب وریدی شوند[۱۳و۱۴].
اضافه نمودن بعضی از داروهای خاص می توانند سبب تغییر در PH خون گردند برای مثال اضافه نمودن ویتامین ث به مایع تزریقی سبب کاهش PH خون می شود. همچنین اضافه نمودن سدیم سبب افزایش PH خون شده که به ندرت سبب فلبیت می شود[۷۲].لایه اینتیمای ورید در اثر تجویز مایعات هایپرتونیک با غلظت بالای mosm/L300 دچار آسیب و تروما می شود [۱۳].
وقتی به مایعات ایزوتونیک دارو های خاصی مانند آنتی بیوتیک ها، الکترولیت ها و مواد تغذیه ای اضافه می شود دچار تغییر غلظت شده و به مایعات هایپراسمولار تبدیل می شوند مخصوصاً اگر محلول ایزوتونیک کمتر از ۱۰۰ سی سی باشد لذا عدم مخلوط کردن مناسب دارو یا رقیق سازی می تواند سبب افزایش ایجاد فلبیت گردد[۶و۷۲].
از دیگر عوامل مهم در توسعه فلبیت شیمیایی سرعت تزریق مایعات محرک می باشد که بوسیله فراهم نمودن غلظت بالایی از محلول و داروها در طی تزریق، سبب ایجاد آسیب به عروق می گردند[۷۲]. همچنین ذرات ریزی که در حین مخلوط کردن داروها و محلول ها ایجاد می شوند توانایی ایجاد فلبیت را دارند[۱۲].
از عوامل مستعد کننده برای ایجاد فلبیت شیمیایی جنس خود کاتتر می باشد. کاتتر هایی با جنس پلی اورتان^۱ دارای سطح صاف تر، قابل ارتجاع و آب دوست می باشند که سبب شده انعطاف پذیری بیشتری در دمای بدن نسبت به کاتتر های تترا فلئوروتیلین داشته باشند[۱۲].
اصول اولیه شامل اقدامات پیشگیرانه در ایجاد فلبیت شیمیایی می باشد بسیاری از مشکلات در ارتباط با فلبیت شیمیایی را می توان با اجرای صحیح اقدامات مناسب رفع نمود.به بعضی از این اقدامات می توان در زیر اشاره نمود.

• • استفاده از فیلتر در تزریق مواد شیمیایی

• • رقیق سازی داروها براساس پروتکل های توصیه شده

• • استفاده از عروق بزرگ در حین تزریق مایعات هایپرتونیک یا محلول های اسیدی

• • مایعات وداروهای تزریقی با کمترین سرعت تجویز شوند

• • تغییر محل تزریق بر اساس فاصله توصیه شده

• • استفاده از آنژیوکت با کوچکترین اندازه در صورتیکه که قادر به فراهم نمودن تزریق کافی را داشته باشد

• • در بعضی شرایط اضافه نمودن عوامل بافری و سایر ترکیبات به داروهای شیمی درمانی در جلوگیری از فلبیت شیمیایی کمک کننده است[۷۲].

نشان داده شده در بیماران تحت درمان در بخش مراقبت ویژه که داروهایی مانند کلراید پتاسیم، لیدوکائین و آنتی بیوتیک دریافت می کنند استفاده از هپارین و هیدروکورتیزون وریدی به صورت قابل ملاحظه ای سبب کاهش شیوع فلبیت در این بیماران گردیده است[۱۲].
۱٫Polyurethane
۲-۱-۹-۵-۲٫ فلبیت مکانیکی
فلبیت مکانیکی ارتباط مستقیمی با محل جایگذاری کاتتر دارد. قرار دادن کاتتر در مناطق قابل خم شدن، حرکت عضو دارای کاتتر، بزرگتر بودن قطر کاتتر از مجرای رگ، کانولاسیون طولانی مدت و محکم نبستن کاتتر در محل رگ گیری ارتباط مستقیمی با ایجاد فلبیت مکانیکی دارد[۱۲و۳۷]. تمام عوامل فوق به نوک آنژیوکت موجود در رگ اجازه حرکت می دهد و سبب آسیب رساندن به لایه اینتیمای رگ می گردد که در نهایت منجر به فلبیت مکانیکی می شود[۱۲]. مهارت فرد در قرار دادن آنژیوکت از عواملی می باشد که به طور قابل ملاحظه ای در کاهش ریسک فلبیت مکانیکی موثر می باشد. همچنین فراهم نمودن یک فضای مراقبتی بسته به میزان دو برابر در کاهش فلبیت مرتبط با انفوزیون موثر می باشد[۱۴].
۲-۱-۹-۵-۳٫ فلبیت باکتریایی
بروز فلبیت باکتریال را می توان به عدم رعایت مناسب بهداشت دست ها، عدم استفاده از تکنیک ضدعفونی، عدم کنترل وسایل قبل از استفاده، عدم شناسایی به موقع علائم و نشانه های زود هنگام فلبیت اشاره کرد [۱۲و۳۷و۷۰]. شستن دست ها قبل و بعد از انجام پروسیجر یکی از عوامل مهم در جلوگیری از انتقال عفونت می باشد. تمام تجهیزات و محلول های تزریقی حتما از نظر تاریخ مصرف چک شوند همچنین از نظر وجود ذرات کوچک و کدری رنگ مایع تزریقی، سلامت بسته ها یا هر علامتی که نشان دهنده آلودگی باشد باید مورد بررسی قرار گیرد[۳۷].

وقتى نفس انسان از دار دنیا منقطع شده و روح از بدن جدا مى‏شود و صور اعمال انسان ولو مجرد باشند، به تناسب ملکات او، به او نمایان مى‏شود همان گونه که خواب دیدن هر کسى مناسب با اخلاق اوست و ممکن نیست اشخاص بدکردار خوابهاى اولیا و اتقیا را ببینند و هکذا بالعکس.^[۲۶۳] این مسأله بالجمله برای نفس وجود دارد، چرا که آنچه در آن عالم و بعد از مفارقت از ماده برایش محقق می گردد، تنها حاصل اراده خود اوست و اراده اش خارج از حدود و اختیارات ملکات نفسانی اش نیست.

لذا هرآنچه ملکه نفسانی او باشد، پس از مفارقت از بدن، بر اساس همان ملکات ادارک و مشاهده خواهد داشت. و ادراکات هنگام خواب نیز بر سبیل همین ملکات است. لذا مثلا کسى که از صنف طلبه‏هاست، ابداً در خواب نمى‏بیند که دزدى مى‏کند؛ چون ملکه آن کار در او نیست، و آدم کشتن را در خواب نمى‏بیند، بلى مثلاً مى‏بیند که با هم مباحثه مى‏کنند و ادله اقامه مى‏نمایند و مثلاً بر طرف بحث غلبه مى‏کند و از این چیزها مى‏بیند، چون نفس به اینها عادت کرده است و هر وقت هم از اشتغال طبیعى تقریباً فارغ مى‏شود، طبق ملکه شروع به فعالیت مى‏نماید.^[۲۶۴]
و البته اگر شیخ انصارى در خواب باشد، خواب نمى‏بیند که دزدى مى‏کند، و اگر کسى در خواب هم غیبت کند او جلویش را مى‏گیرد، محال است که حضرت امیر (علیه السلام) خواب چرند و پرند ببیند، چرا؟ چون تا این درِ قلب یعنى درِ توجه به عالم طبیعت بسته شد آن درِ ملکه‏اى و عالم برزخى باز مى‏شود، همان درى که با خروج نفس از دهان باز مى‏شود و لوح نفس هر چه ملکات دارد شروع به فعالیت و بروز مى‏کند؛ به نحوى که ملکه است و در آنجا دیگر نمى‏شود جلویش را گرفت، اگر در لوح نفس، خدا و علم به خدا با قلم عقل ثبت و ملکه شده باشد مؤمن است و یاد خدا و حظّ از این ملکه را دارد و اگر در این قلب چیزى از خدا ملکه نشده باشد در آن عالم هم نخواهد بود.^[۲۶۵]
در نتیجه هر نفسى مناسب ملکه خود، خواب مى‏بیند. اگر نفس، نفسى باشد که اعمال صالحه کرده و خُلقهاى حسنه داشته باشد، در خواب هم تخیلاتش مناسب با ملکاتش مى‏باشد، و شاید شیخ مرتضى رحمه الله هم با آن علمیتى که داشت در خواب مى‏دیده که چیزى مى‏نویسد و یا مسأله شرعى را مورد دقت قرار مى‏دهد و از آن چیزهایى که ما در خواب مى‏بینیم ایشان در خواب نمى‏دیده است.^[۲۶۶]
۳-۳-۴-۲-۴-۱ نکته
مسأله ای که دقت در آن خالی از لطف نیست، نوع ادراک و تفاوت آن با ادراک در عالم ماده است. حضرت امام (رحمهالله علیه) ادراکات را در طول و عرض هم معرفی می نمایند. و از محدودیت های ماده، عدم درک محسوسات را در عرض هم معرفی می نمایند. و این مسأله را در عالم مجردات منتفی دانسته و بی حد و حصر بودن درک عرضی امور را بسته به میزان تجرد نفس متفاوت می دانند. ایشان در همین ارتباط می فرمایند:
در آن مرتبه، حواس و لو حس بصر و ذائقه باشد به گونه‏اى قوى مى‏شود که مى‏تواند همه لذایذ یا مولمات را در عرض هم و متمایز از یکدیگر درک کند، ولى در اینجا چون درک ضعیف است چنین چیزى ممکن نیست. مثلًا نمى‏تواند در عرض هم ترشى و شیرینى را درک کند و از آنها به علت ضعف درک، طعم دیگرى حاصل مى‏شود ولى آنجا چون تمام حواس قوى مى‏شود ترشى و شیرینى در عرض هم و بدون اینکه از آنها طعم ثالثى حاصل شود درک مى‏شوند.
و الحاصل: آنجا ممکن است مولمات بسیارى را در یک آن درک کند و سامعه هم ممکن است تمام اصوات حسنه یا قبیحه را در مرتبه واحده به نحو جزئیت و تشخص ادراک کند، نه به نحو علم که از آن مسرور یا مشمئز نشود؛ زیرا انسان با صرف علم متألم نمى‏شود. پس چون آنجا درک قوى است حرارت و برودت و شیرینى و ترشى و تلخى را در عرض هم و در آنِ واحد و متمایز از یکدیگر درک مى‏کند.^[۲۶۷]
۳-۳-۴-۳ بیان آیات و روایات
در آیات قرآن کریم، به طور کلی، به دو نوع ادراک اشاره شده است؛ ادراک ظاهری و ادراک باطنی، و از مجموع آیات اینگونه بدست می آید که ادراک ظاهری مربوط به عالم ماده و بدن مادی است و ادراک باطنی مخصوص عالم مجردات و مراتب دیگر وجود انسانی، لکن به طور کلی ادراک در همه مراتب وجودی انسان، محققا ثابت است.
و همانطور که در این عالم، گروهی هستند که از ابزار ادراکی برخودار نیستند و به طبع آن، علوم برگرفته از آن حس را ندارند؛ به فرموده قرآن کریم گروهی نیز در عالم دیگر ار نعمت قوای ادراکی برخوردار نخواهند بود. همچنانکه قرآن کریم فرموده است: «وَ مَنْ کانَ فی‏ هذِهِ أَعْمى‏ فَهُوَ فِی الْآخِرَهِ أَعْمى‏ وَ أَضَلُّ سَبیلا»^[۲۶۸] طبق تصریح آیه این گروه در این دنیا نیز کور بودند. در حالیکه ممکن است نعمت چشم ظاهری را داشته باشند، « قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنی‏ أَعْمى‏ وَ قَدْ کُنْتُ بَصیرا»^[۲۶۹] لکن در جائیکه مناسبات عالم متفاوت می شود، این چشم ظاهری دیگر قدرت بینایی ندارد و در حقیقت آقن قوای باطنی اکتسابی است که نفس را در ادراکاتش یاری می دهد.
آنچه در قرآن به عنوان حوداث بعد از مرگ بیان شده است، عموما اشاره به احوالات آخرت و نعیم و عذاب اخروی دارد، لکن آن چیزی که مسلم و قطعی است، وجود ادراک و مشاهده و رؤیت امور اخروی، توسط نفس یا همان روح است. در قرآن کریم آیات بسیاری درباره چشیدن عذاب ها و التذاذ از نعیم و همچنین رؤیت اعمال نیک و زشت، آمده است، که بیان و بررسی آن ها، هرچند بطور مختصر از فرصت این پژوهش خارج است.
اما در ارتباط با رؤیت و ادراک بعد از مرگ به صورت محدود، بعضا به این امر اشاره می نماید. بطور مثال در آنجا که می فرماید: «یَوْمَ یَرَوْنَ الْمَلائِکَهَ لا بُشْرى‏ یَوْمَئِذٍ لِلْمُجْرِمینَ وَ یَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُورا»^[۲۷۰] این آیه مبارکه که به هنگامه احتضار و مرگ مجرمین اشاره می نماید، ایشان را در مواجهه با عالم غیب، دارای قوه باصره و سامعه می داند، و صریحا از دیدن ملائکه توسط مجرمین و گفتگوی ملائکه با ایشان، صحبت می کند. این مسأله به خوبی نشان دهنده وجود قوای فوق مادی و فوق حسی بعد از مرگ، و ادراک و کشف امور همسنخ با نفس است.
این مسأله که نفس پس از مرگ باقی است، و حیاتی برتر از حیات مادی و محسوس دارد، از مسایل مسلم قرآن است، و البته بر طبق آیات و شواهد قرآنی، مراتب نفوس و ادراک آن ها پس از مرگ، متفاوت و مختلف نیز خواهد بود، همچنانکه در آیات سوره مبارکه تکاثر به زیبایی ادراک جحیم را دارای مراتب و درجاتی معرفی می کند و به فرموده اکثر مفسرین، «علم الیقین» و «عین الیقین» مراتب ادراک جحیم اند.
۳-۳-۴-۳-۱ خواب و رؤیا در قرآن و حدیث
در روایتی شریف، از آقا رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) اینگونه آمده است که ایشان خواب را به سه قسم تقسم می نمایند: «الرُّؤْیَا ثَلَاثَهٌ رُؤْیَا بُشْرَى مِنَ اللَّهِ وَ رُؤْیَا تَحْزِینٍ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ رُؤْیَا یُحَدِّثُ بِهَا الْإِنْسَانُ نَفْسَهُ فَیَرَاهَا فِی النَّوْم‏» که هر یک از این سه قسم در عالم رؤیا تحت ادراک نفس قرار می گیرد و البته بر اساس نوع ادراک رؤیا یکی از این سه مورد خواهد بود. اما آنچه در قرآن کریم به عنوان رؤیا، یا همان ادراکات نفس در خواب بیان شده است را می توان در یک تقسم بندی ظاهری و کلی به سه دسته تقسیم کرد:
خوابی که نفس عین واقعیت محقق در دنیا را می بیند و در حقیقت، دخل و تصرفی در آن داده نمی شود.
خوابی که نفس عین واقعیت را رؤیت نمی کند، اما معانی آن را ادراک می نماید.
خوابی که به دلایل مختلف هیچ خبری از حقایق و وقایع نمی دهد، و تنها تخیلات و پریشانی های نفس است.
هر سه دسته این خواب ها در قرآن مثال هایی دارند، که با مراجعه به آن ها، امر تبیین خواهد شد:
دسته اول، خواب هایی هستند که تحت ادراک کسانی قرار می گیرد که از عالم خیال مجرد شده باشند، این دسته از نفوس، حقیقت امر بدون هیچ دخل و تصرف نفس و قوه مخیله و شیاطین، ادراک خواهند نمود. نمونه آن خواب حضرت ختم المرسلین (صلی الله علیه و آله وسلم) در ارتباط با فتح مکه است، که خداوند آن را به اسم رؤیای صادقه یاد می کند: «لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ…».^[۲۷۱] و یا خواب حضرت ابراهیم خلیل الرحمن (علی نبینا و آله و علیه السلام) در ارتباط با ذبح فرزند عزیزشان، که در این جا نیز خداوند به نام رؤیای صادقه از آن یاد می کند و می فرماید: «قَدْ صَدَّقْتَ الرُّءْیَا إِنَّا کَذَالِکَ نجَْزِى الْمُحْسِنِین»^[۲۷۲] این مسأله نشان دهنده وجود ادراکات حقیقی و کاملا مطابق با واقع دارد، که در عالم رؤیا یا همان عالم خواب برای نفس قابل دسترسی و درک است.
دسته دوم خواب هایی که به دلیل حضور نفس در عالم مثال یا برزخ، ادراکات در پرده ها و حجب آن عالم در لایه های معنایی قرار گرفته و البته تصویر شفافی از واقعیت نشان نمی دهند، این خواب ها نیاز به تأویل و تفسیر دارند، از این دست رؤیا می توان به سوره مبارکه یوسف اشاره کرد که در آن سه مورد از این رؤیا و ادراک در خواب ذکر شده است، اول خواب خود جناب حضرت یوسف (علی نبینا و آله و علیه السلام) که فرمود: «إِذْ قَالَ یُوسُفُ لِأَبِیهِ یَأَبَتِ إِنىّ‏ِ رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَبًا وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ رَأَیْتهُُمْ لىِ سَاجِدِین»^[۲۷۳] دوم خواب آن دو زندانی که تحت هدایت حضرت ایشان قرار گرفتند: «قَالَ أَحَدُهُمَا إِنىّ‏ِ أَرَئنىِ أَعْصِرُ خَمْرًا وَ قَالَ الاَْخَرُ إِنىّ‏ِ أَرَئنىِ أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسىِ خُبزًْا تَأْکلُ‏ُ الطَّیرُْ مِنْهُ نَبِّئْنَا بِتَأْوِیلِهِ»^[۲۷۴] و سوم خواب عزیز مصر که وسیله نجات آنجناب از زندان شد، آنجا که فرمود: «وَ قَالَ الْمَلِکُ إِنىّ‏ِ أَرَى‏ سَبْعَ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ یَأْکُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَ سَبْعَ سُنبُلَتٍ خُضْرٍ وَ أُخَرَ یَابِسَات».^[۲۷۵]
دسته سوم خواب های پریشان هستند که در اصطلاح قرآنی، اضغاث احلام نامیده شده اند. اضغاث احلام ناشی از تخیلات نفس و دخل و تصرف شیاطین در نفوس است، لذا آندسته از نفوسی که مجرد از عالم خیال اند، ابدا چنین ادراکاتی در عالم خواب نخواهند داشت. «در روایتی از حضرت جعفر بن محمد صادق (علیهما السلام) علت اضغاث احلام چهار امر عنوان شده است: ۱-فساد و بیماری در مزاج، ۲-مستی، ۳-خوردن غذای سنگین و غلیظ، ۴-عدم بلوغ.»^[۲۷۶]
۳-۴ تحلیل فلسفی رابطه نفس و بدن در هنگام مرگ
۳-۴-۱ نیاز نفس به بدن
۳-۴-۱-۱ نظر صدرالمتألهین
نفس از همان آغاز پیدایش و خلقتش در عالم شهادت احتیاج به بدنی دارد که از طریق تصرف در آن، امور و افعال خویش را انجام دهد. لذا به محض پیدایش، بدنی متناسب با خود انشاء می کند و ملازم خویش می گرداند. نفس انسان گرچه در حد ذات جوهری مجرد است، لیکن در تأثیر و تأثرات نیازمند تن مادی است. چون همانطور که اشاره خواهیم کرد^[۲۷۷] نفس، در آغاز پیدایش، موجودی تام نیست و وجودش، قوامی بدون بدن ندارد و به بدن تعلق دارد، بدنی که به منزله مرکب اوست، ولی در سیر استکمالی خود، نهایتا با وقوع مرگ، تام و مستقل می گردد. «الموت أمر طبیعی منشؤه حرکه النفس من عالم الطبیعه إلى نشأه باقیه و إعراضها عن هذا البدن و خروجها عن غبار هذه الهیآت البدنیه»^[۲۷۸]
بر این اساس و بنابر قول شریف جناب صدرالمتألهین (رحمه الله)، بدن ماده نفس و علت قابلی نوع انسان است؛ و در حقیقت آنچه که زمینه و استعداد پذیرش صورت نوعیه انسانیه، را برای جسم فراهم می کند، همین ماده یا بدن است.^[۲۷۹] تفاوت این عقیده با نظر مشائین در آنجایی رو شن می شود که آن ها ماده بودن بدن برای نفس را بطور مطلق نفی کرده اند، و تنها وجه ترجیحی در بدن برای نفس نسبت به اندان دیگر قایل می شوند.
این تعلق و وابستگی به بدن از آن جهت است که در ابتدا وجودش در نهایت ضعف است و از خود هیچ استقلال و قوامی ندارد و بدن به منزله مرکب است برای او و او را در سیر استکمالی اش به سوی حق یاری می رساند. «(البدن) هو بمنزله المرکب فی طریق الآخره و صیانته عن الآفات العارضه لیمکن لها الاستکمالات العلمیه و العملیه إلى أن یبلغ کمالها الممکن‏».^[۲۸۰] از این رو نفس در آغاز کار و فعالیتش به بدن توجه دارد و آن را می طلبد و اول گامی که در حرکت استکمالی خود بر می دارد، عبارت است از اشتغال به عمران و آبادانی سرزمین تن و قوای جسمانی موجود در آن و تکمیل ساحت ظاهری و حسی خویش.
نفس، فاعل و مدیر قوای بدن و حافظ مزاج آن و افاضه کننده حرارت غریزی است، وقتی این ساحت حسی -که همگی از این عالم طبیعت است- کامل شد و مملکت تن، آباد گشت و نیاز های قوای بدنی برآورده شد، نفس آرام آرام شروع می کند در پرداختن به ساحت دوم وجودش. در واقع نفس در ارتباط با بدن به سمت کمال و استکمال در حرکت است.^[۲۸۱]
۳-۴-۱-۲ نظر حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه)
حضرت امام نیز با قبول نظریه جناب صدرالمتألهین (علیهما الرحمه)، مبنی بر جسمانیه الحدوث بودن نفس، رابطه تعلقی نفس و بدن را در یک نگاه رابطه صورت و ماده دانسته و با رد نظریه شیخ الرئیس مبنی بر وجود ارواح، قبل از خلق ابدان و مصاحبت اتفاقی آن ها،^[۲۸۲] تعلق نفس به بدن را قهری و طبیعی و نحوه وجود نفس می دانند، که در اول مرتبه خلقتش صورت ضعیفه ای است، که کم کم به سیر طبیعی قهری، سیر کرده و ترقی می نماید و وجه تجردی پیدا می کند و نفس می شود.^[۲۸۳]
بدن چون ماده نفس است و نفسیت هم که با بدن است، پس ماده، دخیل در موجودیت نفس است مادامى که صورت نفسیت دارد و زمانى که مجرد و مستقل شد، نفس نیست، و بدن، شرط وجود نفس با حفظ مقام نفسیت مى‏باشد و اما با زوال نفسیت و تبدل آن به یک موجود مجرد، بدن، شرط موجود مجرد من حیث هو مجرد نمى‏باشد.^[۲۸۴]
جناب شیخ الرئیس (علیه الرحمه) نیز از بدن به عنوان لباس انسان یاد می کند و می فرماید: این اعضای ما در حقیقت چیزی جز لباسهای ما نیست، که پیوستگی همراهی با ما، آن را جزئی از ما نموده است ، و وقتی خویش را تخیل می نماییم برهنه تخیل نمی کنیم، بلکه خود را دارای اجسامی پوشیده تخیل می کنیم، سبب آن پیوستگی و ملازمت آن هاست، جز اینکه ما در لباسهای خود عادت کردیم که آن ها را درآورده و به کناری می اندازیم ولی در اعضاء چنین عادتی نکردیم، سپس به گمان ما چنین افتاد که اعضاء بسان اجزاء ما هستند و این ظن مؤکد تر از ظن به جزء بودن لباسهای ما برای ماست.^[۲۸۵]
در حقیقت، همانطور که انسان لباسش را به کناری می گذارد و یا عوض می کند، نفس انسان نیز بدن را که مانند لباس است برایش، به کناری می گذارد و بدنی جدید یا به عبارت دیگر لباسی جدید بر می گزیند. لذا آن بدن، که نفس از آن اعراض می نماید، دیگر هیچ ارتباطی با نفس، و تعلقی به او ندارد.
حضرت علامه حسن زاده (دام الظله الشریف) نیز به مانند حضرت امام ضمن پذیرش جسمانیه الحدوث بودن نفس و اقامه ادله بر آن، بدن را برای نفس به مانند دژی می دانند که در سیر استکمالی، نفس را یاری می کند.^[۲۸۶] ایشان همچنین می فرمایند: بدن عنصری مرتبه نازله نفس است،^[۲۸۷] به عبارت دیگر، بدن روح متنزل و متجسم است^[۲۸۸] و نفس ناطقه انسانی مجرد و قائم به ذاتش و خارج از بدن و مستولی بر آن است و تعلق تدبیری و تصرف در بدن دارد،^[۲۸۹] لذا نفس مادام که به بدن نظر داشته باشد نفس است و نفس یعنی مجرد مدبر بدن.^[۲۹۰]
۳-۴-۲ نیاز بدن به نفس
۳-۴-۲-۱ نظر صدرالمتألهین
نفس در انسان حامل بدن است، نه بدن حامل نفس، بسیاری چنین گمان دارند که نفس، عصاره و چکیده عناصر مادی و برگزیده و برآمده از طبیعت است، پس چنین پنداشته اند که، نفس که در انسان از جسم مادی بدست آمده با قوت و غذای طبیعی قوی می گردد و با کم یا نبودن آن ضعیف می شود. درحالیکه نفس، محصل جسم و موجد آن است و نفس است که جسم را مدیریت می کند، و جسم را تا افق های بالا که برایش امکان داشته باشد می برد.^[۲۹۱]
در واقع نفس در آغاز تکونش در دوران نقص نیز از جلوگیری از فساد و زوال و بقاء مزاج و ترکیب بدن و حفظ قوای آن از انحلال و اضمحلال عاجز و ناتوان نیست، بلکه از همان آغاز پیدایش، بر بدن و قوای آن مدیریت دارد و حافظ مزاج و ترکیب اجزاء است و کارش تکمیل و رشد بدن از راه تغذیه تا سر حد مطلوب و کفایت است.
وقتی نفس در آغاز و در زمان نقص، چنین توان و نقشی را داشته باشد، آنگاه که از حیث ذات و جوهر تقویت یافت و تکامل وجودی پیدا کرد چگونه ممکن است عاجز باشد از انجام آن کار هایی که در دوران طفولیت و حتی در دوران جنینی انجام می داده، و چگونه می توان تصور کرد که نفس در زمان تکامل، از آنچه در آغاز پیدایش انجام می داده، از قبیل افزایش کمیت بدن و اعضاء در حال رشد و حفظ و نگهداری مزاج و ترکیب های مزاجی، عاجز و ناتوان باشد. «إن النفس عند أوان نقصها و أول تکونها، لم یکن عاجزه عن حفظ المزاج عن الفساد و الزوال… فإذا قویت فی التجوهر و کملت فی الوجود، کیف عجزت عما قویت علیه نفس الطفل و الجنین»^[۲۹۲]
بنابر این اگر نفس، در دوران تکامل، اندک اندک بدنش رو به فرسودگی، پوسیدگی، تباهی و مرگ می رود، بخاطر ضعف و عجز نفس در مدیریت تن نیست، بلکه به خاطر استقلال نفس و سیر استکمال و انتقال او از عالم دنیا به عالم آخرت است. ^[۲۹۳]
بر همین اساس بدن در رشد و ترقی و تکامل محتاج نفس است، و این احتیاج از اول مرتبه وجودی اش تا نهایت کارش پیوسته وجود دارد، و با مفارقت نفس از بدن، آن دسته از ویژگی ها و خصوصیاتی که به واسطه پیوندش با نفس برایش ایجاد شده بود،‌ زائل می گردد و به جسمی بیجان و غیر نامی تبدیل می شود، و نسبتش با همه نفوس و مجردات یکسان خواهد بود.
۳-۴-۲-۲ نظر امام خمینی (رحمه الله علیه)
حضرت امام (رحمه الله علیه) با تبیین این مطلب که نسبت بین نفس و بدن، نسبت صورت و ماده است، بر همین اساس وجود و هویت و هذیت بدن را به تبع نفس و در پرتو وجود نفس می دانند، لذا آنچه بدن، فی نفسه آن است، تنها مجموعه ای از گوشت و پوست و استخوان است که تفاوتی با دیگر اجسام و عناصر موجود طبیعت ندارد، و ناطقیت و عقل در آن به واسطه نفس شریف انسانی و نمو و حساسیت و حرکت ارادی نیز در مرتبه پایین تر به جهت وجود روح بخاری در وی بوجود می آید.