انتقال نمونه های ماست به یخچال (دمای ۴ درجه سانتیگراد)

شکل ۳-۱- فرایند تولید ماست
۳-۱۱-۲- آزمونهای انجام شده بر روی ماست
الف- اندازهگیریی pH
این آزمون طبق استاندارد ملی ایران به شماره ۳۱۹۵ انجام گرفت. به این صورت که دستگاه pH متر به ترتیب با محلول بافر با ۷ pH= و محلول بافر با ۴ pH= کالیبره شد، سپس مقداری از نمونه در یک بشر خشک و تمیز ریخته و الکترود pHمتر درون آن قرار داده وپس از ثابت شدن عدد دستگاهpH نمونه دردمای اتاق (حدود ۲۰ درجه سانتیگراد) خوانده شد. این آزمون برای هر نمونه در سه تکرار انجام شد.

ب- اندازه‌گیری اسیدیته ماست
۱۰ گرم نمونه ماست همگن‌شده درون ارلن حاوی ۱۰ میلی‌لیتر آب مقطر ریخته شد و به آن ۳-۲ قطره محلول شناساگر فنل‌فتالئین ۱% اضافه شد. سپس نمونه‌ها با کمک هیدروکسید سدیم ۱/۰ نرمال تا پدیدار شدن رنگ صورتی پایدار به مدت ۱۵ ثانیه تیتر شدند. میزان اسیدیته بر حسب درصد اسیدلاکتیک گزارش شد. این آزمون برای هر نمونه در سه تکرار انجام شد (میرلوحی، ۱۳۸۸).
ج- اندازه‌گیری گرانروی
برای اندازه گیری گرانروی ماست از دستگاه ویسکومتر بروکفیلد DV2 استفاده شد. برای این منظور از ظروف بزرگ حاوی ۲۰۰ میلی‌لیتر ماست استفاده شد. قبل از اندازه گیری گرانروی ابتدا نمونه به وسیله یک میله شیشهای کاملا همگن شده ودر حمام آبی جهت رسیدن به دمای مورد نظر (^OC 13) قرار گرفت. سپس برای اندازه‌گیری اسپیندل شماره ۴ و سرعت ۵/۱ دور در دقیقه انتخاب شد. پس از گذشت مدت زمان ۹۰ ثانیه، یعنی پس از پایدار شدن وضعیت اسپیندل، عدد خوانده شده توسط دستگاه به عنوان گرانروی ماست ثبت شد. این آزمون برای هر نمونه در سه تکرار انجام شد (میرلوحی، ۱۳۸۸).
د- آزمون سفتی (نفوذ ناپذیری)
برای انجام این آزمون از دستگاه اینستران استفاده شد. قطر پروب مورد استفاده ۵/۲۴ میلی متر، سرعت حرکت آن ۱۰۰ میلی‌متر بر دقیقه و عمق نفوذ پروب به داخل ماست هم‌نزده ۲ سانتی‌متر بود. میزان استحکام بافت نمونه‌های ماست در برابر اعمال نیرو بر حسب گرم گزارش شد. این آزمون برای هر نمونه در سه تکرار انجام شد (میرلوحی، ۱۳۸۸).
۳-۱۱-۳- ارزیابی میزان بقا پروبیوتیکها درطول دوره نگهداری ماست
پایداری سلولهای پروبیوتیک در نمونه های آزاد و ریزپوشانیشده طی دورهی ۲۱ روزه بررسی شد. برای رهاسازی سلولهای ریزپوشینه، همانطور که در بخش ۳-۸ توضیح داده شد، از روش گنزالس و همکاران (۲۰۰۹) استفاده شد. در مورد پروبیوتیکهای آزاد، ml1 نمونه تحت شرایط استریل به لولههای حاوی ۹ میلیلیتر سرم فیزیولوژی ۸۵/۰ درصد استریل اضافه شد و به مدت ۱ دقیقه در شیکر قرار داده شد تا محلول سرم و ماست همگن شوند. سپس ۱۰۰ میکرولیتر از نمونه ها به میکروتیوب حاوی ۹۰۰ میکرولیتر سرم ۸۵/۰ استریل اضافه شدند و تا رقت ۷ از هر نمونه تهیه شد. در نهایت مشابه شرایط ذکر شده در قسمت۳-۴ کشت سطحی صورت گرفت و بعد از ۴۸ ساعت شمارش انجام شد (سلطانا و همکاران، ۲۰۰۰).
۳-۱۲- بررسی میزان بقاء سلولهای آزاد و ریزپوشینه شده در محیط شبیهسازی شده گوارشی
ارزیابی میزان بقاء سلولهای آزاد و ریزپوشینه شده باکتری لاکتوباسیلوس پلانتاروم A7 در ماست و به صورت جداگانه و بدون ماست تحت شرایط شبیهسازی شده گوارشی بر اساس روش گنزالس و همکاران (۲۰۰۹) انجام شد.
جهت بررسی مقاومت کشتهای پروبیوتیکی، سلول آزاد و ریزپوشینه شده قبل از افزودن به ماست و بعد از پایان دوره نگهداری ماست به مدت ۲ ساعت در pH برابر با ۳/۲ در انکوباتور اوربیتال با دمای ۳۷ درجه سانتیگراد و دور rpm100 قرار داده شد و به مدت ۲۴ ساعت در معرض محلول نمک صفراوی در انکوباتور با شرایط گفته شده قرار داده شد. دمای گرمخانهگذاری ۳۷ درجه سانتی‌گراد در نظر گرفته شد تا با شرایط بدن انسان شباهت بیشتری داشته باشد. سپس آنالیز تغییرات جمعیت سلولهای زنده در ریزپوشینهها همراه با رهایش سلول انجام شد. آزمایشات در سه تکرار و سه مشاهده انجام شد.
۳-۱۳- آماده سازی عصارههای شبیه‌سازی شده گوارشی
جهت تهیه عصاره شبیه سازی شده معده، ۹ میلیلیتر از محلول بافر سدیم فسفات ۰۵/۰ مولار تهیه شد و سپس به وسیله HCl 1/0 نرمال به pH برابر با ۳/۲ رسانده شد.
محلول نمک صفراوی با حل کردن پودر صفرا در MRS تا رسیدن به غلظت ۳/۰ درصد وزنی/حجمی تهیه شد.
تمامی محلولها روزانه تهیه شدند و توسط فیلترهای سرسرنگی ۲۲/۰ میکرومتر استریل شدند (گنزالس و همکاران، ۲۰۰۹).
۳-۱۴- ارزیابی پایداری سلولهای آزاد و ریزپوشینه شده در شرایط شبیه‌سازی شده گوارشی
سوسپانسیون میکروبی تازه بر اساس روش ذکر شده در بند ۳-۶ تهیه شد. ارزیابی سلولهای آزاد در محیط اسیدی به این صورت انجام شد که ابتدا ۱ میلی‌لیتر از سلول آزاد، به صورت جداگانه به ۹ میلی‌لیتر محلول بافر سدیم فسفاتی که توسط HCl 1/0 نرمال به pH برابر با ۳/۲ رسیده بود و ۹ میلی‌لیتر محلول MRS حاوی ۳/۰ درصد وزنی/حجمی محلول نمک صفراوی اضافه شد و به مدت ۲ ساعت در انکوباتور با دمای ۳۷ درجه سانتیگراد قرار داده شد.در مورد سلول ریزپوشینه شده قبل از افزودن به ماست و بعد از پایان دوره نگهداری نیز به همین روش انجام شد و به مدت ۲۴ ساعت گرمخانهگذاری انجام شد. بعد از طی شدن زمان لازم، طبق روش های گفته شده در بند ۳-۵ شمارش سلولی انجام شد (گنزالس و همکاران، ۲۰۰۹).
۳-۱۵- ارزیابی حسی
این روش‌ بر اساس ارزیابی و تجزیه و تحلیل یک دسته خصوصیات مواد غذایی و با بهره گرفتن از حواس بویایی، چشایی و بینایی و بر مبنای روش‌های آزمون کاملاً عملی که امکان ارائه نتایج قابل تکرار و تجزیه و تحلیل آماری را می‌دهد، انجام گرفت. به عبارت دیگر، این روش‌ها بر اساس نظرات و تمایلات افراد قرار دارد. ممکن است افرادی که در این ارزیابی شرکت میکنند، آموزش دیده و یا آموزش ندیده باشند.
ارزیابی خصوصیات حسی نمونه ها در انتهای دوره نگهداری ۲۱ روزه و به روش هدونیک ۵ نقطهای انجام شد. بدین منظور خصوصیات حسی نمونه توسط ۲۰ نفر از دانشجویان بررسی و در جدول مشابه جدول ۳-۲ ثبت گردید. خصوصیاتی که ارزیابی شدند شامل بافت، رنگ، اسیدیته، عطرو طعم و همچنین پذیرش کلی محصول بودند (لارموند و همکاران، ۱۹۸۲).
امتیازدهی به خواص حسی از ۱ تا ۵ انجام شد. امتیاز ۱ به نامطلوبترین و امتیاز ۵ به مطلوبترین نمونه داده شد.
جدول ۳-۲- جدول نظرسنجی خصوصیات حسی نمونه های ماست

نمونه های ماست

ظاهر و رنگ

بافت

اسیدیته

عطر و بو

طعم

پذیرش کلی

ماست کنترل

ماست حاوی پروبیوتیک آزاد

ـ تدوین مقرراتى براى فروش بلیت‌هاى هوائى مسافرت‌هاى بین‌المللی.
سازمان‌هاى صنعتى و حرفه‌اى بخش اصلى صنعت جهانگردى را تشکیل مى‌دهند؛ براى نمونه مى‌توان به سازمان‌هاى حرفه‌اى مانند اتحادیهٔ مستقل متصدیان گردش‌هاى دسته‌جمعی، اتحادیهٔ بین‌المللى دفاتر جهانگردى و اتحادیهٔ جهانى آژانس‌هاى مسافرتى اشاره کرد.
۳-۵-۲٫ بازاریابى و همکارى‌هاى منطقه‌اى
از آنجا که جهانگردى بر پایهٔ حرکت افراد و روى آوردن به مکان‌هاى خاص جغرافیائى بستگى دارد، بنابراین همکارى‌هاى منطقه‌اى مى‌تواند مزایاى رقابتى دربرداشته باشد، به‌ویژه اگر از دیدگاه بازاریابى منطقه و محل یا مقصد مسافران به این موضوع توجه شود. نخستین و مهم‌ترین گام براى یک مکان (مقصد مسافر) افزایش آگاهى‌ها است. سازمان‌هاى منطقه‌اى براى افزایش آگاهى افراد، محل‌هاى بسیار خوبى هستند. زیرا این سازمان‌ها افراد محلى را در مبارزه‌هاى بازاریابى مشارکت داده و کارى انجام مى‌دهند که تقریباً یک فرد یا یک سازمان از عهدهٔ آن برنمى‌آید؛ از سوى دیگر، یک نوع هویت منطقه‌اى به‌وجود مى‌آید که موجب جلب‌نظر تعداد بیشترى از مسافران و جهانگردان مى‌شود.

۳-۵-۳٫ تهیه و ارائهٔ اطلاعات
یکى از راه‌هاى بهبود کیفیت جهانگردى در سطح بین‌المللى این است که شهرها یا کشورهائى که مى‌خواهند به تازگى از مزایاى این صنعت بهره‌مند گردند، از تجربه‌ها و تخصص شهرهائى که سابقهٔ طولانى در این زمینه دارند و سازمان‌هاى تخصصى و حرفه‌اى در این صنعت، استفاده کنند. به‌ویژه، این امر در مورد شهرها یا کشورهائى که از نظر فرهنگى و محیطى صدمه‌پذیر هستند، بیشتر صدق مى‌کند؛ زیرا در این مکان‌ها یک اشتباه کوچک گران تمام مى‌شود و تمام حیثیت و اعتبار این صنعت جدید از بین مى‌رود. سازمان‌هائى که در این صنعت فعال هستند، چه عمومى و چه خصوصی، به داده‌ها و خدمات مشاوره‌اى نیازمند هستند. این‌گونه خدمات براى تأمین هدف‌هاى زیر ارائه مى‌شود:
- جمع‌آورى و ارائه داده‌ها، سازمان را در راه برنامه‌ریزى معقول براى توسعه دادن و رونق بخشیدن به صنعت یارى مى‌کند.
- برنامه‌ریزان، سازمان‌هاى دولتى و سایر گروه‌ها به تحقیقات و نتیجه‌هاى آنها نیازمند هستند.
- دولت‌هاى محلى در امر برنامه‌ریزى و اجراء به راهنمائی، توصیه و ابرازنظرهاى آگاهانه نیازمند هستند.
برنامه‌ریزان صنعت جهانگردى براى ابرازنظرهاى صاحب‌نظران و خدمات مشاوره‌اى ارزش زیادى قائل هستند. همان‌گونه که در مبحث برنامه‌ریزى و جهانگردى و توسعهٔ مقصد جهانگردان بحث خواهیم کرد، برنامه‌ریزى یکى از ارکان اصلى توسعهٔ جهانگردى است.
۳-۵-۴٫ کمک‌هاى مستقیم
توسعهٔ جهانگردى مستلزم اقداماتى است که باید در زمینه‌هاى مختلف و متعدد سرمایه‌گذارى مانند ساختارهاى زیربنائی، آموزش نیروى انسانى و ساختمان‌سازى صورت گیرد. اغلب، سرمایه لازم براى این نوع فعالیت‌ها به‌گونه‌اى است که از حد و توان دولت‌هاى محلى و دست‌اندرکاران این صنعت فراتر مى‌رود. با وجود این، منابع زیادى در این زمینه‌ها به مصرف مى‌رسد، یرا چنین سرمایه‌گذارى‌هائى نمى‌تواند منافع زیادى به جامعهٔ محلى (از قبیل توسعهٔ جهانگردی) برساند. یکى از وظایف اصلى سازمان‌ها این است که براى اجراء طرح‌هاى مربوط به توسعهٔ جهانگردی، بودجهٔ لازم را تأمین کنند.
۳-۵-۵٫ پرداختن به مسئله‌هاى تجارى
عبور مسافر و جهانگرد از مرزهاى کشور اثرات اقتصادى زیادى بر کشور (در سراسر دنیا) دارد. اهمیت جهانگردی، در سطح بین‌المللی، رو به افزایش است، بنابراین مسئله‌هاى ذى‌ربط هم افزایش مى‌یابد و باید به آنها توجه بیشترى شود. دیرزمانى است که دنیا با مسئله‌هاى تجارت و بازرگانى دست و پنجه نرم مى‌کند. به سبب وجود رابطه‌اى تنگاتنگ بین اقتصاد و سیاست، تجارت بین‌المللی، همیشه نوعى فعالیت سیاسى به حساب آمده است.
جهانگردى (در سطح بین‌المللی) که یکى از بخش‌هاى اصلى تجارت به حساب مى‌آید، به سرعت وارد دنیاى سیاست خواهد شد. روابط سیاسى و بازرگانى جوامع جهانى در مرکز و کانون توجه جهانگردى (در سطح بین‌المللی) در سدهٔ بیست‌ویکم قرار خواهد گرفت. در صحنهٔ تجارت بین‌المللى و تقویت یا تضعیف روابط بازرگانى بین کشورها، جهانگردى و مسافرت‌هاى بین‌المللى از اهمیت زیادى برخوردار هستند.
براى مثال، کاهش قیمت بلیت هواپیما موجب جذب مسافر شده و لغو برخى از مقررات هواپیمائى و جهانگردى موجب تأسیس و ایجاد تعدادى سازمان‌هاى خدماتى گردید. روابط تجارى نه تنها بر کاهش یا افزایش مسافر و جهانگرد اثر دارد، بلکه موجب کاهش یا افزایش سرمایه‌هائى خواهد شد که از طریق جهانگردى به‌دست مى‌آید.
۳-۵-۶٫ مسئله‌هاى محیطى و اجتماعى
با رشد و توسعهٔ جهانگردى مسئله‌هاى بسیاری، در زمینه‌هاى محیطى و اجتماعى فراروى این صنعت قرار گرفته‌اند. برخى از مسئله‌هاى شناخته‌شده از این قرار هستند:
- قابلیت جهانگردى به‌عنوان یک صنعت که بتوان از طریق آن به توسعهٔ پایدار دست یافت.
- حفظ محیط ‌زیست و اهمیتى که این موضوع در مورد موفقیت صنعت مزبور دارد.
- اهمیت صلح، آرامش و امنیت که از طریق صنعت جهانگردى و مسافرت‌هاى بین‌المللى به‌دست مى‌آید و قابلیت این صنعت براى ترویج صلح و تفاهم بین ملت‌ها.
- توانائى این صنعت در ترویج شعار برابرى و مساوات یعنى ایجاد امکانات براى افراد معلول و گروه‌هاى اقلیت و تشویق آنها به مسافرت و بهره‌مند شدن از مزایاى این صنعت.
- سازمان‌هاى جهانگردى زمینه را براى طرح و بحث این پرسش‌ها آماده مى‌سازند و زمینه‌هاى مستعدى به‌وجود مى‌آورند که بتوان بدان‌وسیله صداى جامعه را به گوش دیگران برساند و محملى قدرتمند براى اقدامات گوناگون ایجاد کرد.
پى بردن به اهمیت رابطهٔ بین جهانگردى و محیط باعث شده است که صنعت مزبور به‌هنگام تعیین هدف‌ها، به عوامل محیطى و حفظ محیط ‌زیست اولویت بسیار بالائى بدهد و در مرحلهٔ عمل هم بدین‌گونه اقدام کند. به‌ویژه، در تعریف توسعهٔ پایدار این جنبه از ویژگى‌ صنعت به‌خوبى قابل مشاهده و آشکار است. توسعهٔ پایدار بر چیزهاى زیادى دلالت مى‌کند، ولى معمولاً مفهوم آن انتخاب استراتژى‌هائى است براى توسعهٔ اقتصادى و رونق بخشیدن به مکان یا محل خاص (مقصد مسافران است) به‌گونه‌اى که با محیط طبیعى و فرهنگى آن مکان هماهنگ باشد. بسیارى از سازمان‌هاى مسافرتى و جهانگردى نسبت به اثرات فرهنگى و اجتماعى (به‌ویژه در جوامع سنتی) حساسیت بسیار زیادى نشان مى‌دهند. همچنین بسیارى از سازمان‌ها هدف یا مأموریت اصلى خود را به‌صورت افزایش آگاهى‌هاى اجتماعى و تقویت پایدارى و ثبات بیان کرده‌اند.
از میان راه‌هائى که مسئله پایدارى به‌صورت جزئى از هدف‌هاى سازمان جهانگردى و مسافرتى درآمده‌اند، سه نمونهٔ زیر را ارائه مى‌کنیم:
- کمیسیون اروپا به‌عنوان بخشى از ‘برنامهٔ عملى براى کمک به جهانگردی، به طرح‌هاى محورى و اصلى جهانگردى پایدار کمک‌هاى مالى مى‌کند. همچنین این کمیسیون جایزهٔ اروپائى براى جهانگردى و محیط را تعیین مى‌نماید. در این عبارت، واژهٔ ‘محیط’ به‌گونه‌اى تعریف مى‌شود که دربرگیرندهٔ منابع فرهنگى نیز مى‌گردد. این کمیسیون در سال ۱۹۹۵ سمینارى در مورد ‘نقش اتحادیهٔ اروپا در رشتهٔ جهانگردى‌’ برپا کرد و از میان بحث‌هاى انجام‌شده، دربارهٔ فعالیت‌هاى کمیسیون در زمینهٔ جهانگردى پایدار مطالب زیادى ارائه داد.
- جهان سبز یکى از گروه‌هائى است که به‌وسیلهٔ سازمان جهانگردى و مسافرت‌هاى بین‌المللى به‌وجود آمد. این سازمان درصدد است تا همهٔ بخش‌هاى صنعت جهانگردى را در سراسر جهان در جهتى هدایت کند که حفظ محیط ‌زیست را در اولویت قرار دهند.
- سازمان جهانى جهانگردی. سازمان جهانگردى و مسافرت‌هاى بین‌المللى و شوراى جهانى در سپتامبر ۱۹۹۵، دستورالعمل‌ شمارهٔ ۲۱ را براى صنعت جهانگردى و مسافرت منتشر کردند که یک برنامهٔ عملى است. در این دستورالعمل یا شناسائى استراتژى‌هاى ویژه و زمینه‌هاى عملى که از اولویت بالائى برخوردار هستند، صنعت جهانگردى خود را به اصول توسعهٔ پایدار پاى‌بند مى‌کند و این اصول از بیانیهٔ ریو در مورد ‘محیط و توسعه’ ارائه شد که سازمان‌هاى جهانگردى باید در فرآیندهاى تصمیم‌گیرى آنها را رعایت کنند. (وای گی،۱۳۷۷،ص۴۱۲)
۳-۶٫ سازمان‌هاى مهم جهانگردى جهان
۳-۶-۱٫ سازمان‌ جهانى جهانگردى
سازمان جهانى جهانگردى از بزرگترین و مهم‌ترین سازمان‌هاى دولتى است که دفتر مرکزى آن در مادرید، اسپانیا قرار دارد. ۱۳۳ کشور در آن عضویت دارند و ۳۰۰ سازمان بخش عمومى و خصوصى به آن وابسته هستند. سازمان جهانى جهانگردى یک نهاد اجرائى از سازمان توسعهٔ متعلق به سازمان ملل است که تحت ریاست دبیر کل اداره مى‌شود. مأموریت سازمان جهانى جهانگردى عبارت است از: ‘توسعه و گسترش جهانگردى وسیله‌اى مهم براى تقویت صلح بین‌المللى و تفاهم، توسعهٔ اقتصادى و تجارت بین‌المللی’ .
۳-۶-۲٫ سازمان توسعه و همکارى اقتصادى
سازمان توسعه و همکارى اقتصادى^[۲۶] در سال ۱۹۶۱، به‌وسیلهٔ ایالات متحدهٔ آمریکا، کانادا و ۱۸ کشور اروپائى تشکیل شد. در سال ۱۹۹۶، ۲۷ کشور عضو این سازمان بودند. سازمان یادشده، برعکس سازمان جهانى جهانگردى تمام‌وقت خود را صرف مسئله‌هاى مربوط به جهانگردى نمى‌کند، بلکه به‌طور کلى به توسعهٔ اقتصادى توجه مى‌کند. هدف اصلى آن کمک به کشورها براى تدوین رویه‌ها و سیاست‌هاى محلى است، به‌گونه‌اى که با روند حاکم بر اقتصاد جهان سازگار باشد و موجب رونق اقتصادى کشور، در چارچوب اقتصاد جهانى شود.
۳-۶-۳٫ سازمان بین‌المللى هواپیمائى کشورى^[۲۷]
همان‌گونه که از عنوان این سازمان استنباط مى‌شود، یک سازمان بین‌المللى است که براى پروازهاى بین‌المللى استانداردهاى هوانوردى تعیین مى‌کند. سازمان مزبور در سال ۱۹۴۴ به‌وسیلهٔ ۵۲ کشور تشکیل شد و آنها معاهدهٔ بین‌المللى هواپیمائى کشورى را امضاء کردند. اعضاء این سازمان در سال ۱۹۹۶ به بیش از ۱۸۰ کشور رسید. سازمان مزبور در سال ۱۹۴۷ به‌صورت یک نهاد تخصصى از سازمان ملل درآمد که به شوراى اجتماعى و اقتصادى این سازمان تعلق یافت. هدف اعلان‌شدهٔ سازمان این است که هوانوردى بین‌المللى باید به شیوه‌اى منظم و بدون خطر انجام شود و خدمات مربوط به حمل‌ونقل هوائى براساس اصول برابری، از نظر دست‌یابى به فرصت‌ها انجام گیرد و پروازها، سالم و از نظر اقتصادى به صرفه باشند . (سازمان بین‌المللى هواپیمائى کشوری، ۱۹۹۶)
۳-۶-۴٫ اتحادیه‌ٔ بین‌المللى هواپیمائى (یاتا)
اتحادیهٔ بین‌المللى هواپیمائى^[۲۸] در سال ۱۹۴۵ با ۵۷ عضو از ۳۱ کشور اروپائى و آمریکائى تشکیل شد. از آن زمان تاکنون صنعت هواپیمائى رشد زیادى کرده است و در سال ۱۹۹۵ این اتحادیه ۲۳۰ عضو از ۱۳۰ کشور داشت. مأموریت اتحادیهٔ بین‌المللى هواپیمائى این است که نمایندهٔ شرکت‌ها در خدمت صنعت هواپیمائى باشد. هدف‌هاى آن عبارت‌‌اند از:
- ایمن نمودن و بى‌خطر کردن پروازها.
- شناساندن اهمیت یک سیستم سالم حمل‌ونقل هوائى در امر توسعهٔ اقتصادى و اجتماعی، در سطح جهانی.
- کمک کردن به صنعت هوائى در راه دست‌یابى به سطحى معقول از سودآور.
- ارائه خدمات ارزنده و باکیفیت (در ازاء پولى که مسافران مى‌دهند) براى تأمین نیازهاى مشتریان.
- جمع‌آورى آمار و اطلاعات دربارهٔ تصادف‌ها یا رویدادهاى هوائی و …
۳-۶-۵٫ شوراى جهانگردى و مسافرت‌هاى جهانى
شوراى جهانگردى و مسافرت‌هاى جهانى^[۲۹] از مدیران اجرائى شرکت‌هاى بزرگ بین‌المللی، که در زمینهٔ هواپیمائی، هتل، حمل‌ونقل و آژانس‌هاى مسافرتى فعالیت مى‌کنند، تشکیل مى‌شود. دفتر مرکزى آن در بروکسل، بلژیک قرار دارد. از جمله هدف‌هاى اصلى این شورا (که نوعى سازمان خصوصى است) توجه به تغییراتى است که در بخش عمومى رخ مى‌دهند. برخى از هدف‌هاى شورا عبارت‌اند از:
- شناساندن ارزش و اهمیت صنعت جهانگردی.

آیا میزان رضایت مشتری در بازار GSM با و وفاداری مشتری مرتبط است؟
۶-۱٫ تبیین فرضیه های تحقیق:
فرضیه های تحقیق منطبق با مدل مفهومی ارائه شده به شرح ذیل است:
فرضیه اول : بین کیفیت خدمات و رضایت مشتری در بازار GSM همبستگی وجود دارد.
فرضیه دوم : بین تعرفه و رضایت مشتری در بازار GSM همبستگی وجود دارد.
فرضیه سوم : بین توجه به مشتری و رضایت مشتری در بازار GSM همبستگی وجود دارد.
فرضیه چهارم : بین تصویر ذهنی از شرکت و رضایت مشتری در بازار GSM همبستگی وجود دارد.
فرضیه پنجم : بین رضایت مشتری و وفاداری مشتری در بازار GSM همبستگی وجود دارد.
۷-۱٫ معرفی مدل مورد استناد در این تحقیق
۱-۷-۱٫ معرفی اجزای مدل
مدل مفهومی مورد استفاده در این تحقیق از تحقیقی با عنوان ” عوامل مؤثر بر وفاداری مشتری در بازار GSM نیجریه"(آدوپیجا،۲۰۱۲ ) استفاده شده است که در آن روابط بین رضایت و وفاداری مشتری، کیفیت خدمات، قیمت/ تعرفه ها، خدمات/ توجه به مشتری و تصویر ذهنی از شرکت بیان شده است.
کیفیت خدمات
توجه به مشتری
وفاداری مشتری
رضایت مشتری
تصویر ذهنی از شرکت
تعرفه
شکل ۱-۱٫مدل مفهومی تحقیق آدوپیجا (۲۰۱۲)
۲-۷-۱٫ تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای تحقیق:
۱-۲-۷-۱٫ وفاداری مشتری
وفاداری برای توصیف تمایل یک مشتری به ادامه حمایت از کالاها و خدمات یک شرکت در یک دوره زمانی طولانی و بر یک مبنای مکرر و ترجیحا منحصر به فرد، و توصیه داوطلبانه محصولات شرکت به دوستان و همکاران، مورد استفاده قرار می­گیرد. وفاداری به این دلیل مهم است که بطور مثبتی روی فروش، سهم خرید و حفظ مشتری اثر می­ گذارد. وفاداری مشتری نتیجه­ای از ایجاد سود یک سازمان برای مشتریان است به طوری که آنها کسب و کار با سازمان را حفظ خواهد نمود و به طور فزاینده ای تکرار خواهند کرد. وفاداری در بازار GSM با طول زمان و تعداد دفعاتی مرتبط است که مشتریان بر روی شبکه باقی می ماند. هرچه زمانی که مشتری باقی می ماند بیشتر باشد و هرچه یک مشتری با فراوانی بیشتری محصولات یک شبکه GSM را خریداری نماید، آن مشتری وفادارتر خواهد بود. بنابراین تمام شرکت های GSM به حفظ تعداد زیاد مشتریان خود در شبکه تمایل دارند.

از آنجائیکه وفاداری مشتری ارتباط تنگاتنگی با ادامه بقای شرکت و رشد قوی آن در آینده دارد و همچنین برای اینکه یک شرکت بتواند سطح سود پایدار خود را در هنگامی که سطح اشتراک پذیری به نقطه اشباع رسیده و رقابت شدید است حفظ نماید ، یک استراتژی دفاعی در تلاش برای حفظ مشتریان موجود مهم تر از یک استراتژی تهاجمی می­باشد. سطح اشباع فعلی رشد GSM و رقابت شدید دربازار برای اپراتورها هیچ گزینه ای به غیر از حفظ مشتریان موجود و وفادار نگه داشتن آنها باقی نگذاشته است. با استناد به مطالب بالا و ذکر این نکته که حفظ مشتریان ارزانتر از جذب مشتریان جدید است، بخش عمده­ای از هدف تلاش­ های بازاریابی کنونی توسط این شرکت­ها حفظ و ایجاد مشتریان وفادار است. (آدوپیجا ، ۲۰۱۲)
۲-۲-۷-۱٫رضایت مشتری
رضایت به عنوان یک حالت احساسی ناشی از تعاملات مشتری با ارائه دهنده خدمات در طول زمان تعریف شده است(Wu,2011). الیور(۱۹۹۷)، رضایت را بعنوان یک تابع از مقایسه شناختی انتظارات قبلی مصرف با تجربه واقعی تعریف کرده است.وقتی عملکرد واقعی بیش از انتظارات باشد، تایید مثیت رخ می­دهد و منجر به رضایت می­ شود. هنگامیکه عملکرد واقعی زیر انتظارات باشد، تایید منفی رخ می­دهد و منجر به نارضایتی می­ شود.
در صنعت مخابرات چالشهایی از قبیل تشدید رقابت، افزایش مستمر انتظارات مشتریان با توجه به تغییرات سریع در تکنولوژی ارتباطات، باعث شده است که شرکت­ها دیگر نتوانند بطور موثر نیازها و خواسته­ های مشتریان را برآورده کنند، بنابراین خطر از دست دادن مشتریان ناراضی و رفتن آنها بست رقبا و درنتیجه کاهش سود نهایی و ورشکستگی همواره آنها راتهدید می­ کند. برای برون رفت از این وضعیت، مدیران بازاریابی شرکت­ها ناگزیر به تدوین و اجرای برنامه­هایی هستند تا با ارتقای سطح رضایتمندی مشتریان، ضمن حفظ مشتریان فعلی و جذب مشتریان جدید، باعث افزایش سهم بازار و درنهایت ارتقای میزان سودآوری و بقای شرکت شوند.البته باید به این نکته ازتحقیق آقای Souitaris et al در سال ۲۰۰۷ اشاره کرد که: رضایت لازمه وفاداری است اما رضایت همواره به وفاداری منجر نمی­ شود.(همان منبع)
۳-۲-۷-۱٫کیفیت خدمات
کیفیت، انطباق با الزامات و مقررات است. کیفیت، مقایسه عملکرد ادراک شده و عملکرد مورد انتظار است. کیفیت خدمات، احساس کلی مشتری از پستی/ برتری یک سازمان و ارائه خدمات آن است. توانایی شرکت برای ایجاد و حفظ مزیت رقابتی به سطح بالایی از کیفیت خدمات ارائه شده توسط ارائه دهنده خدمات بستگی دارد. بنابراین، ارائه مداوم خدمات با کیفیت بالا می تواند یک ارائه دهنده GSM را از سایرین متمایز نماید.
ارائه خدمات با کیفیت بالا می تواند موجب شود که یک سازمان هزینه مزایا را مطالبه نماید. کیفیت بالای خدمات تصورات رفتاری مطلوب مشتریان را افزایش می­دهد و در عین حال به طور همزمان تصورات نامطلوب آنها را کاهش می دهد. مفهوم بحث بالا این است که با کیفیت بالای خدمات، مشتریان GSM جذب می­شوند، و هنگامی که خوشحال و راضی باشند، تمایل زیادی دارند تا به مدت طولانی­تر با ارائه دهنده خدمات GSM خود، باقی بمانند. بنابراین کیفیت خدمات موجب فروش های مکرر و افزایش سهم بازار و درنتیجه منجر به وفاداری مشتری می­ شود.
یافته های تجربی روابط مثبت موجود بین کیفیت خدمات و رضایت مشتری از یک طرف، و بین کیفیت خدمات و وفاداری مشتری از طرف دیگر را در تعدادی از صنایع نشان داده اند. به عنوان مثال، النان و اندرسن (۱۹۹۹) یک رابطه مثبت بین کیفیت خدمات و رضایت مشتری را در صنعت اتوبوس در نروژ نشان دادند.
کنر و گونگور (۲۰۰۲) دریافتند که کیفیت خدمات منجر به مشتریان وفادارتر در بازار خرده فروشی متروپولیتن ترکیه می­ شود. تورل و سرنکو (۲۰۰۶) دریافتند که کیفیت خدمات ادراک شده و ارزش ادراک شده، ساخت­های کلیدی موثر بر رضایت مشتری با خدمات تلفن همراه هستند. رضایت به نوبه خود منجر به وفاداری مشتری می­ شود.
زیتمال و همکاران (۲۰۰۸) یک مدل مفهومی را توسعه می­ دهند که کیفیت خدمات، رضایت مشتری و وفاداری مشتری را به هم مرتبط می­ کند. این مدل نشان می­دهد که کیفیت خدمات از قابلیت اطمینان، تضمین، پاسخگویی، همدلی و موارد ملموس، حاصل می­ شود. کیفیت خدمات با قابلیت اطمینان، پاسخگویی، تضمین، همدلی، و موارد ملموس، تعیین می­ شود. اینها می تواند به عنوان عوامل تعیین کننده کیفیت خدمات گسترده، در نظر گرفته است، اما عوامل تعیین کننده ویژه کیفیت خدمات مخابراتی چه هستند؟
جاهانزب و تاسنیم (۲۰۱۱) اینها را تحت عناوین گسترده زیر مورد بحث قرار می­ دهند: تضمین ارتباطات، خدمات پرداخت، خدمات ارزش افزوده (VAS)^[2] و نوآوری در فناوری. تضمین ارتباطات موجب می­ شود که کیفیت شبکه های ارائه دهنده خدمات رضایت بخش باشد و میزان ناچیزی از نارسایی تماس) پوشش شبکه، قطع تماس بطور ناگهانی) وجود داشته باشد. خدمات پرداخت به خدمات سریع و دقیق صورتحساب اشاره دارد که رضایت مشتری را نیز بهبود می بخشد. سطح رضایت مشتری می ­تواند تحت تأثیر VAS قرار گیرد، به عنوان مثال، GPRS^[3]، اشتراک گذاری فایل رسانه­ای^[۴] MMS ، به روز رسانی اخبار و غیره. در نهایت، نوآوری در فناوری به جنبه­ای اشاره دارد که در آن ارائه دهنده خدمات، تکنولوژی جدید را به صورت منظم به بازار معرفی می­ کند.(همان منبع)
۴-۲-۷-۱٫قیمت(تعرفه)
قیمت، مقدار پول مطالبه شده برای یک محصول یا خدمات، و یا مجموع مقادیری است که مشتریان برای بهره­مند شدن یا داشتن و یا استفاده از محصول و یا خدمات مبادله می­نمایند. در یک بازار رقابتی، برای ارائه دهندگان خدمات لازم است تا نیازها و انتظارات مصرف کننده را از نظر قیمت و کیفیت خدمات برآورده نمایند. امروزه، با توجه به رقابت نفس­گیر، ارائه دهندگان خدمات مخابراتی تمایل به ارائه خدمات نوآورانه و همچنین قیمت های رقابتی برای جلب تعداد انگشت شماری از مشتریان دارند.
قیمت نقش بسیار مهمی در بازار مخابرات به ویژه برای ارائه دهندگان خدمات مخابراتی تلفن همراه ایفا می­ کند. قیمت در اینجا به قیمت یک سیم کارت محدود نمی­ شود، بلکه قیمت شارژ مجدد، نرخ تماس، شارژ پیامک، شارژ اینترنت، قیمت تلفن، و غیره را پوشش می دهد. شبکه­ با قیمت­های پایین تر توانایی بالایی برای جذب تعداد زیادی مشترک و در نتیجه داشتن بازار قابل توجه و عملکرد مالی مناسب دارد.
کولمان (۲۰۰۰) بیان می کند که درآمد حاصل از تعداد دقیقه های مکالمه، تعیین کننده موفقیت تجاری برای ارائه دهندگان شبکه است. او همچنین اضافه می کند که موفقیت بخش مخابراتی در بازار تا حد زیادی به تداوم استفاده و سیاست­های قیمت گذاری بستگی دارد، که باید در سطوح مختلف در نظر گرفته شود. مفهوم این موضوع این است که ارائه خدمات با کیفیت بالا برای جذب و حفظ مشتریان در بازار مخابراتی کافی نیست؛ و ارائه خدمات در یک قیمت جذاب و مقرون به صرفه برای دستیابی به یک مزیت رقابتی در بازار، به همان اندازه ضروری است.
در بازارآینده تلفن همراه ایران که با حذف دوره انحصار تکنولوژی نسل سوم شرکت رایتل و ورود اپراتور چهارم و تجهیز اپراتورهای موجود به تکنولوژی های نوین امکان رقابت برابر اپراتورها را فراهم می آورد ، درک هر گونه تفاوت معنی داری در کیفیت خدمات شرکت های GSM دشوار، بنابراین رقابت قیمت گسترده و به یک ابزار مهم رقابتی تبدیل می شود. با این حال، واقعیت رقابت قیمت در بازار، وجود جنگ قیمت­ها با مشترکینی است که از یک شبکه به شبکه دیگر عبور می­ کنند تا از آخرین کاهش قیمت بهره­مند شوند، در نتیجه هیچ مجالی را برای ایجاد هر گونه وفاداری باقی نمی گذارند.
پرسش دشوار این است که آیا قیمت می ­تواند برای دستیابی به وفاداری مشتری در بازار مخابرات مورد استفاده قرار گیرد؟ در مطالعه مربوط به رفتار مصرف کنندگان مخابراتی تلفن همراه، مشخص شد که وفاداری هریک از مشتریان تحت تأثیر ملاحظات قیمت قرار می­گیرد. این یافته توسط آتاناسوپولوس (۲۰۰۰) و وارکی و کلگیت (۲۰۰۱) نیز مورد تأیید قرار گرفت، که به موجب آن مشخص شد که رضایت مشتری از قیمت گذاری، اثر مثبتی بر رضایت کلی مشتری دارد.
مشتریان هنگامی که احساس می کنند قیمتی که پرداخت کرده ­اند با کیفیت خدماتی که دریافت کرده ­اند مطابقت دارد راضی و وفادار می­شوند. چوی و همکاران (۲۰۰۶) دریافتند که مشتریان بی­وفا به قیمت حساس­تر هستند، به این معنا که تغییر در قیمت موجب میشود آنها به سازمان های دیگر حرکت نمایند، در حالی که مشتریان وفادار تحت تاثیر قیمت قرار نمی­گیرند. مارتین-کنسوئگرا و همکاران (۲۰۰۷) نیز نشان دادند که انصاف قیمت ادراک شده بر رضایت مشتری تاثیر می گذارد و منجر به وفاداری می­ شود. بنابراین با توجه به رابطه بین سطح وفاداری مشتری و حساسیت به قیمت ، شرکت های GMS باید با توجه به شناخت حساسیت مشترکین به قیمت تعرفه­ای را از آنها مطالبه کنند که برای آنها منصفانه و قابل قبول باشد. (همان منبع)
۵-۲-۷-۱٫خدمات / توجه به مشتری
خدمات به مشتری فرآیندی است بین خریدار ، فروشنده و شخص ثالث (شرکت هایی که از فروشنده برای ارائه خدمات به مشتری مجوز میگیرند. مثل دفاتر خدمات) که می تواند تقاضا در بازار را تحت تاثیر قرار دهد. خدمات به مشتری یک مجموعه از فعالیتها شامل سیستم های حمایت از مشتری، پردازش شکایت، سرعت پردازش شکایت، سهولت گزارش شکایت، و مساعدت در هنگام گزارش شکایت، است. خدمات به مشتری یکی از مهم­ترین ملاحظات در ارزیابی یک عرضه کننده کالا است.
شهرت یک عرضه کننده کالا برای خدمات خوب، مشتریان بالقوه را جذب می­ کند و مشتریان وفادار فعلی را حفظ می­نماید. علاوه بر این، خدمات خوب حفاظت از رقابت قیمت را فراهم می­ کند. خدمات به مشتری می ­تواند رفتارهایی از مشتری را به معرض نمایش بگذارد که نشان میدهد آیا مشتری باقی می­ماند و یا اینکه سازمان را ترک می­ کند.
به طور خاص، سطح بالای رقابت میان ارائه دهندگان خدمات دربازار تلفن همراه، پذیرش تکنیک های مختلف خدمات به مشتریان را به منظور راضی کردن و حفظ مشتری، ایجاب می­نماید. اثربخشی سطح خدمات به مشتریان، حفظ مشتری را افزایش می­دهد و تعویض در بین ارائه دهندگان خدمات را کاهش می­دهد.
ارائه دهندگان GSM، علاوه بر ارائه خدمات با کیفیت بالا و ارائه یک قیمت جذاب و منصفانه، باید از طریق راه اندازی سیستم مدیریت ارتباط با مشتری به ارائه خدمات مناسب و موثر به مشتری اقدام نمایند. آنها باید منابع قابل توجهی را در زیرساخت­ها، فناوری اطلاعات (IT) و منابع انسانی سرمایه ­گذاری نمایند تا بتوانند سیستمی برای مراقبت موثر و با کیفیت از مشتری ارائه نمایند. در حال حاضر ارائه دهندگان GSM در ایران از طریق ایجاد خط رایگان، وب سایت، دفاتر خدمات و… خدمات به مشتری را برای مشتریان تأمین می­ کنند.(همان منبع)
۶-۲-۷-۱٫ تصویر ذهنی از شرکت
تصویر ذهنی از شرکت مجموع برداشتهای افراد از یک سازمان است که در حافظه مصرف کننده، نقش می­بندد. این تصاویر ذهنی و برداشت ها از طریق حواس پنج گانه و احساسات تجربه شده ناشی از استفاده از محصول، خدمات به مشتری، محیط تجاری و ارتباطات سازمانی به خصوص ویژگی­هایی مانند رفتار و نگرش کارکنان، سطح ارتباطات، پوشاک و غیره ایجاد می­شوند. نقش تصویر ذهنی از شرکت، به خوبی در محیط کسب و کار امروز مشاهده می­ شود. یک تصویر ذهنی مثبت و تقویت­کننده از شرکت، قادر به ایجاد رضایت و وفاداری مشتری در سازمان است.
به بیان دیگر تصویر ذهنی از شرکت ، درک خارجی از تمام منابع انسانی و فیزیکی یک سازمان است. مشتری تحت عنوان ادراک از سازمان آن را در حافظه خود حفظ کرده­ و به مثابه یک فیلتر تمام عملیات شرکت را درک میکند. بنابراین می توان بیان کرد که تصویر ذهنی از یک شرکت نشان دهنده اعتبار و قدر و منزلت کلی شرکت است.
نقش تصویر ذهنی از شرکت، به خوبی در محیط کسب و کار امروز مشاهده می­ شود. یک تصویر ذهنی مثبت و تقویت­کننده از شرکت، قادر به ایجاد رضایت و وفاداری مشتری در سازمان است. هویت شرکتی که به خوبی مدیریت می­ شود، ناخودآگاه به مشتریان اطمینان می­دهد تا با ساختن یک تصویر ذهنی مثبت از شرکت، ضمن بالا بردن سطح رضایت مشتری، منجر به افزایش وفاداری مشتری از سازمان نیز بشود.
از آنجائیکه تصویر ذهنی از شرکت بر خرید اولیه و تکرار خرید اثر ­گذاراست ، ضرورت دارد اپراتورهای GSM به شیوه­ای که توسط انواع ذینفعان از جمله کارکنان، مشتریان، سهامداران، دولت، رسانه ها، و عموم مردم ادراک شده اند توجه نمایند.(همان منبع)

پس از اینکه مدل مفهومی تهیه شد، شبکه و ابعاد آن طراحی می‌شود‌‌. کد MODFLOW برای حل مسائل، از شبکه سلول‌مرکزی تفاضل محدود^[۷۲] استفاده می‌کند.

انتخاب اندازه شبکه، تابعی از اندازه کل محدوده مدل، گستردگی داده‌ها (داده‌های پیزومتری، داده‌های حفاری، نتایج آزمون پمپاژ و …)، گرادیان آب زیرزمینی، ایجاد قابلیت تعریف خصوصیات فیزیکی و هیدرودینامیکی بر روی شبکه منفصل در انطباق با خصوصیات آبخوان و همچنین امکان تعریف منابع تغذیه – تخلیه به شکلی مناسب بر روی شبکه می‌باشد (افتخاری، ۱۳۸۹).
با توجه به وسیع بودن دشت مورد نظر، کم بودن داده‌ها و استفاده از تجارب محققین گذشته شبکه‌ای با سلول‌هایی به ابعاد ۲۰۰×۲۰۰ متر مربع برای محدوده مورد نظر در یک لایه تهیه شده ‌است. نتیجه حاصله ایجاد تعداد ۲۹۳۵ سلول بود که از این میان ۱۳۷۲ آن‌ها فعال بودند (شکل ۴-۳).
شکل (۴-۳): شبکه بندی منطقه مورد مطالعه
۴-۳-۴-اعمال توپوگرافی سطح و کف آبخوان به محدوده مدل
اطلاعات رقومی توپوگرافی سطح زمین از داده ­های DEM^[73] و با بهره گرفتن از نرم افزار GIS استخراج گردید و توسط فایل shp به مدل وارد شده ‌است. سپس با بهره گرفتن از درون­یابی، کلیه نقاط به طور مستقیم به شبکه مدل نسبت داده‌ شد. نقشه مدل رقومی سنگ کف آبخوان نیز به کمک داده‌های ژئوفیزیک و نقشه تغییرات ضخامت آبخوان ساخته‌ شد. شکل ۴-۴ نقشه DEM توپوگرافی سطح زمین و شکل ۴-۵ نقشه DEM رقوم ارتفاعی سنگ بستر را نمایش می‌دهد. همان طور که در نقشه توپوگرافی سطح زمین مشاهده می‌شود بالادست دشت در ارتفاعات است و به تدریج به سمت پایین دست ارتفاع کاهش می‌یابد.
شکل (۴-۴): نقشه DEM توپوگرافی سطح زمین منطقه مورد مطالعه
شکل (۴-۵): نقشه DEM رقوم ارتفاعی سنگ بستر منطقه مورد مطالعه
۴-۳-۵-اعمال شرایط مرزی به محدوده مدل
شناخت ناحیه مدل و مرزهای آن، یکی از اعمال مهم در مدل‌سازی آب زیرزمینی می‌باشد. در تعریف ناحیه مدل، کاربر مدل می بایست ناحیه مورد مطالعه را از سیستم­های آب زیرزمینی مجاور آن متمایز سازد. در نتیجه مرز مدل، فصل مشترک بین ناحیه مدل و محیط اطراف آن می‌باشد. جهت مشخص نمودن شرایط مرزی^[۷۴]، بار هیدرولیکی، نرخ جریان و یا ترکیبی از آن­ها به سلول­های مرزی تخصیص داده‌ می‌شود‌‌.
از جمله راه‌های تعیین نوع مرز استفاده از نقشه‌های هم تراز آب زیرزمینی و نقشه خطوط جریان می‌باشد. مرزهایی که خطوط جریان به صورت عمود بر آن‌ها قرار دارد (و یا نزدیک به عمود) را بسته به جهت جریان می‌توان به عنوان مرز ورودی و یا خروجی در نظر گرفت. هر کجا خطوط جریان با مرز موازی باشد را می‌توان به عنوان مرز نفوذناپذیر دانست.
شرایط مرزی می‌تواند به صورت زیر باشد:
مرز با بار هیدرولیکی معلوم^[۷۵] مانند جایی که ارتباط بین توده­های آب سطحی مانند رودخانه و دریاچه با آبخوان وجود دارد، تعریف می‌شوند.
مرز با شدت جریان معلوم^[۷۶] مانند سطوح ایستابی در آبخوان­های آزاد و ورودی- خروجی جانبی از محل تماس بین آبخوان­های مختلف.
شرایط مرزی ترکیبی^[۷۷] که در آن شدت جریان به بار هیدرولیکی وابسته می‌باشد. در این مطالعه کلیه مرزها از این نوع می‌باشد چرا که سازندهای نفوذپذیر رسوبات عهد حاضر، آسماری- جهرم، ساچون و تربور می‌توانند به عنوان مرز خروجی و یا ورودی عمل کنند و به دلیل تغییرات بار هیدرولیکی شدت جریان می‌تواند متفاوت باشد.
شرایط مرزی فاقد جریان^[۷۸] که در آن به دلیل وجود تشکیلات نفوذ ناپذیر جریان آب وجود ندارد.
۴-۳-۶-اعمال سطح آب مشاهده­ای
بیشتر داده ­های مورد نیاز مدل به وسیله نرم ­افزارهای GIS و Excel آماده می‌شوند و بعد از تبدیل به فرمت فایل­های (Text Files) و یا (Shape Files) به GMS، در سطح مدل مفهومی (در ماژول نقشه) وارد و پس از آن به مدل شبکه­ ای سه ­بعدی MODFLOW تبدیل می‌شوند. سطح آب مشاهده­ای در چاه‌های مشاهده‌ای نیز به همین صورت برای یک دوره­ دلخواه (واسنجی و صحت ­سنجی) برای مدل آماده و به نقاط مشاهده­ای که از قبل تعیین شده بودند، تخصیص داده می‌شود‌‌. در این مطالعه از آمار سال‌های آبی ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ برای واسنجی و سال آبی ۱۳۹۰-۱۳۹۱ برای صحت سنجی استفاده گردید. لازم به ذکر است که در حالت پایدار^[۷۹] با توجه به مطالعه هیدروگراف واحد دشت ایج از اطلاعات سطح آب مهرماه ۱۳۸۸ به دلیل کمترین میزان تغییر در تراز سطح آب دشت، استفاده گردید و برای حالت ناپایدار^[۸۰] از داده‌های سایر ماه‌های این سال استفاده شد (شکل ۴-۶). نرم افزار با بهره گرفتن از روش درون‌یابی اطلاعات را به سایر نقاط بسط می‌دهد. شکل ۴-۷ نقشه تراز سطح آب زیرزمینی منطقه مورد مطالعه در مهرماه ۱۳۸۸ را نمایش می‌دهد. با توجه به این شکل به نظر می‌رسد مرزهای شمالی (بالادست) و شرقی دشت ورودی جریان و مرزهای غربی و جنوب غربی (پایین‌دست) خروجی جریان آب زیرزمینی باشند.
شکل (۴-۶): هیدروگراف واحد دشت ایج طی سال‌های ۱۳۷۵-۱۳۹۱
شکل (۴-۷): نقشه سطح آب (متر) مهرماه ۱۳۸۸ دشت مورد مطالعه
۴-۳-۷-هدایت هیدرولیکی و آبدهی ویژه آبخوان
الف) هدایت هیدرولیکی:
سرعت جریان آب زیرزمینی (V) در تناسب با گرادیان هیدرولیکى است و ضریب تناسب عدد ثابت آن مى‌باشد:
(۴-۴)
مقدار K را ضریب هدایت هیدرولیکى مى‌نامیم. علامت منفی نقشى در مقدار سرعت ندارد و فقط از نظر تعیین جهت جریان است. مقدار هدایت هیدرولیکی را می‌توان با بهره گرفتن از آزمون پمپاژ محاسبه نمود.
برای مقداردهی هدایت هیدرولیکی به سلول­های شبکه مدل می‌توان با در دست داشتن قابلیت انتقال محاسبه شده در محل تعدادی از چاه‌های اکتشافی و درون­یابی آن در کل منطقه منفصل مدل و پس از تعیین نقشه هم ضخامت اشباع آبخوان، به کمک تراز متوسط آب زیرزمینی منطقه و نقشه سنگ کف، اقدام کرده و یک برآورد اولیه هدایت هیدرولیکی در مدل مقدار دهی و اعمال می‌شود‌‌. در روش مذکور، برآورد اولیه مقدار هدایت هیدرولیکی تابع پارامترهایی نظیر صحت آزمون پمپاژ و آنالیز آن­ها، پراکندگی مکانی محدود نتایج آزمون­های پمپاژ در دسترس، صحت برآوردهای توزیع مکانی تراز آب زیرزمینی و بالاخره توپوگرافی سنگ کف می‌باشد که خود از عدم قطعیت زیادی برخوردارند و تلفیق آن‌ها، برآوردی از هدایت هیدرولیکی را که به نظر غیر واقعی می­رسد، نتیجه می‌دهد (لاله زاری، ۱۳۸۷).
در این تحقیق به دلیل تنوع محدود سازندهای زمین شناسی، کل محدوده به ۴ زون تقسیم شد. لازم بذکر است که زون بندی در جهت حرکت جریان انجام گرفته است. جدول (۴-۶) مقدار هدایت هیدرولیکی تشکیلات مختلف را نشان می‌دهد.
جدول (۴-۶): مقدار هدایت هیدرولیکی تشکیلات مختلف (Morris and Johnson, 1967)
ب) آبدهی ویژه:
به نقل از وایت میزان آب موجود در فضاهای متخلخل را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد (Weight, 2004). آبی که آزادانه می‌تواند در اثر گرانش از سازند زهکشی شود و آبی که در اثر زهکشی گرانشی نمی‌تواند از ســـازند خارج شود. به حجم آبی که از واحد حجم آبخوان در اثر گرانش می‌تواند خارج شود، آبدهی ویژه (  ) می­گویند. آن حجمی هم که در واحد حجم آبخوان باقی می­ماند، نگهداشت ویژه (  ) نامیده می‌شود‌‌. حاصل جمع نگهداشت ویژه و آبدهی ویژه، برابر است با تخلخل.
(۴-۵)
اغلب از آبدهی ویژه برای تخمین تخلخل موثر (  ) استفاده می‌شود‌‌. با این حال در برخی موارد مقدار آبدهی ویژه، نشانه تخلخل موثر نمی‌باشد، زیرا برخی از آب‌ها حتی پس از زهکشی نیز در آبخوان باقی می­مانند. مقدار آبدهی ویژه را نیز می‌توان با بهره گرفتن از آزمون پمپاژ به دست آورد. جدول ۴-۷ مقدار آبدهی ویژه برخی تشکیلات را نشان می‌دهد.
جدول (۴-۷): مقدار آبدهی ویژه تشکیلات مختلف (Morris and Johnson, 1967)
۴-۳-۸-برآورد میزان تغذیه سطحی
نفوذ بارندگی و آب برگشتی کشاورزی از مهمترین منابع تغذیه سطحی آبخوان می‌باشد و در مدل توسط بسته­ی تغذیه^[۸۱] شبیه‌سازی می‌گردد. با توجه به مقدار بارش و ضریب نفوذپذیری مقدار تغدیه از بارندگی مشخص شد. پس از آن چاه‌های کشاورزی دشت مشخص گردید. بر اساس تحقیقات چانگ و همکاران که بر روی محاسبه آب برگشتی کشاورزی در دشتی در کره جنوبی انجام شد، بین ۲۰% تا ۳۰% از آب آبیاری به آب زیرزمینی می‌رسد (Chung et al., 2005). بر این اساس ۲۵% از نرخ برداشت چاه‌های کشاورزی کاهش داده شد و سپس وارد نرم افزار گردید.
۴-۳-۹-ایجاد لایه اطلاعاتی مربوط به پیزومترها
برای بررسی صحت نتایج شبیه‌سازی و واقعی و همچنین محاسبه­ معیارهای آماری خطا در نتایج مدل، موقعیت و مقادیر تراز آب مشاهده­ شده برای نقاط موجود در محدوده­ مورد مطالعه به صورت لایه شاخص^[۸۲] در نرم ­افزار GMS وارد گردید.
۴-۴-اجرا و واسنجی مدل
پس از تعیین تمام داده ­های مورد نیاز کد MODFLOW-2000، مدل آماده اجرا می‌باشد. در ابتدا با بهره گرفتن از Model Checker خطاهای احتمالی بررسی می‌شود‌‌ و تصحیح می‌گردد. در مرحله بعد یکی از روش‌های محاسباتی MODFLOW (مانند:SOR1, GMG LMG, SIP1, PCG2, ) را انتخاب و مدل اجرا می‌شود‌‌ که در این مطالعه از روش تکرار PCG2 استفاده گردید. معمولاً در اولین اجرا، برازش مناسبی بین بار هیدرولیکی محاسبه شده و اندازه ­گیری شده به ­دست نخواهد آمد. بنابراین برای رسیدن به یک برازش قابل قبول باید خطاهای احتمالی موجود در فرایند مدل‌سازی شناسایی و تا حد ممکن رفع گردد و مدل واسنجی شود.
مرحله واسنجی مهمترین و مشکل­ترین عمل در مطالعات مدل‌سازی می‌باشد. واسنجی عبارت است از فرایند پیدا کردن مجموعه ­ای از شرایط مرزی، تنش­ها و پارامترهای هیدروژئولوژیک که نتایج به دست آمده از آن به صورت بسیار نزدیکی بر اندازه ­گیری­های بار هیدرولیکی و جریان‌های صحرایی برازش دارد (Kresic, 1997). هر مدل، پیش از واسنجی، باید دارای یک مبنای کمّی از خطای قابل قبول باشد که در این مطالعه ۱ متر در نظر گرفته شده‌ است.
واسنجی معمولاً در ابتدا برای شرایط پایدار به ­منظور بهینه کردن پارامترهای آبخوان مانند هدایت هیدرولیکی، آبدهی ویژه، تغذیه سطحی و شرایط مرزی انجام می‌شود‌‌. پارامترهای تعیین شده در طی واسنجی مدل برای شبیه‌سازی­های پیش ­بینی­کننده، استفاده می‌شوند. عدم قطعیتی که در مدل واسنجی شده و تنش­های هیدرولوژیک وجود دارد، باعث نگرانی در مورد دقت پیش بینی مدل می‌شود‌‌. معمولاً این عدم قطعیت­ها از منابع زیر ناشی می‌شوند (لاله زاری، ۱۳۸۷):
عدم قطعیت در داده ­های مدل
خطاهای مفهومی
وضعیت انحرافی در واسنجی مدل
دو روش واسنجی که در مدل‌های ریاضی به کار می‌رود عبارتند از (لاله زاری، ۱۳۸۷):
الف. واسنجی خودکار^[۸۳]
ب. واسنجی دستی (سعی و خطا)^[۸۴]
واسنجی خودکار فناوری است که برای به حداقل رساندن عدم قطعیت‌های مرتبط با ذهنیت^[۸۵] استفاده کننده از مدل، بسط یافته ‌است. اغلب کدهای رایانه‌ای مربوط به واسنجی خودکار به دنبال مجموعه پارامترهای بهینه‌ای هستند که مجموع مربعات انحراف بین مقادیر محاسباتی و اندازه‌گیری شده در آن­ها به یک حداقل کاهش می‌یابد. PEST,UCODE, PES کدهای مورد استفاده در GMS در تخمین پارامترها در روش واسنجی خودکار می‌باشند.
واسنجی سعی و خطا، اولین روشی بود که در مدل‌سازی آب زیرزمینی به کار گرفته شد. روند و نتایج حاصل از این روش تا حد زیادی متأثر از تجربه کاربر می‌باشد. در این روش مفروضات اولیه خصوصیات آبخوان، شرایط مرزی و تنش­ها (در یک محدوده قابل قبول) برای هر اجرای متوالی مدل تغییر داده می‌شوند تا بهترین برازش بین بارهای هیدرولیکی مشاهده­ای و محاسبه­ای به ­دست آید.
برای ارزیابی نتایج واسنجی از امکانات نرم افزار GMS مانند هدف واسنجی^[۸۶] ، خطای میانگین^[۸۷] ، خطای میانگین مطلق^[۸۸] ، جذر متوسط مربعات خطاها^[۸۹] ، نمودار پراکندگی بین داده ­های محاسبه­ای و مشاهده­ای، نمایش مقادیر باقی ­مانده (مشاهده‌ای منهای محاسبه‌ای) در مقابل داده ­های مشاهده‌ای و بیلان تهیه شده توسط مدل، استفاده شده‌ است. هدف واسنجی در نرم افزار GMS ابزاری برای نمایش بصری میزان خطا (تفاوت بین بار هیدرولیکی مشاهده­ای و محاسبه­ای)، پس از هر اجرای مدل در مجاورت هر پیزومتر می‌باشد (شکل ۴-۸). میله ‌رنگی^[۹۰] نمایانگر خطای واسنجی بوده و مرکز آن منطبق بر مقادیر مشاهده‌ای می‌باشد؛ اگر خطا در محدوده خطای قابل قبول قرار گیرد میله به رنگ سبز خواهد بود، اگر خطا در محدوده خطای قابل قبول و کمتر از ۲۰۰% خطای قابل قبول باشد، میله رنگی زرد و در صورتی که مقدار خطا بیشتر از ۲۰۰% خطای قابل قبول باشد میله رنگی قرمز خواهد شد.

در پیوست(ب) محاسبات آماری مربوط به آلفای کرونباخ منتج از نرم افزار SPSS به طور کامل آورده شده است.

روایی ابزار گردآوری
در این پژوهش با توجه به ماهیت تحقیق و بکارگیری پرسشنامه استاندارد برای اطمینان بیشتر از روایی محتوایی از نظر خبرگان و صاحبنظران استفاده شد. به این ترتیب که ابتدا پرسشنامه مقدماتی در اختیار چند تن از کارشناسان، متخصصان، اساتید و اعضاء هیات علمی دانشگاه قرار گرفت و ضمن نظرخواهی از ایشان اصلاحات لازم صورت پذیرفت.

روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها
در این پژوهش از روش آمار توصیفی به منظور دسته بندی صفات مختلف و توصیف ویژگی جامعه آماری استفاده گردید. آمار توصیفی مورد استفاده در این پژوهش شامل فراوانی، درصد، میانگین، نما، کمینه، بیشینه وانحراف معیار متغیرهای پژوهش و تفسیر آنها بود. در بخش آمار استنباطی این تحقیق، برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، با توجه به روابط میان سازه های تحقیق که به صورت علت و معلولی می­باشد، از مدل­یابی معادلات ساختاری^[۱۵۷] توسط نرم­افزار لیزرل^[۱۵۸] استفاده شده است. در تحقیقاتی که هدف، آزمودن مدل خاصی از رابطه بین  متغیرها است، از تحلیل مدل معادلات ساختاری یا مدل های علّی استفاده می‌شود. در این مدل داده ها به صورت ماتریس های کواریانس یا همبستگی درآمده و یک مجموعه معادلات رگرسیون بین متغیرها تدوین می‌شود. چنانچه در مدل برای هر متغیر از بیش از یک نشانگر استفاده شود، مدل شامل مولفه اندازه گیری نیز می‌شود. تحلیل مدل معادلات ساختاری برآوردهایی از پارامترهای مدل (ضرایب مسیر و جملات خطا) و چند شاخص نیکویی برازش فراهم می آورد(سرمدی،۱۳۷۶).
مسیر این پژوهش به این صورت بوده است که در ابتدا، تدوین کلیات تحقیق و تعریف عملیاتی صورت پذیرفته تا چارچوب کلی کار تعیین گردد. در مرحله دوم ضمن نگارش مبانی نظری و ارائه مدل نظری تحقیق، پیشینه مطالعات داخلی و خارجی موضوع مورد تحقیق، به منظور دستیابی به روش علمی نظام مند، بررسی و تدوین گردیده است. سپس در مرحله سوم، روش شناسی پژوهش، تعیین دقیق جامعه و نمونه آماری، پیش آزمون پرسشنامه های مقدماتی و ارسال جهت تکمیل توسط مشارکت کنندگان انجام شده است. در مرحله چهارم، ورود داده ها به رایانه و انجام تجزیه و تحلیل داده ها در بخش آمار توصیفی و استنباطی صورت پذیرفته و نهایتا داده ها جمع بندی و نتیجه گیری گردیده و پیشنهادات پژوهش ارائه شده است.
۳-۶-۱٫ برازش مدل
به طور کلّی در ارزیابی مدل­های اندازه ­گیری، روایی با رویکرد کلّی تعیین شاخص­ های نیکویی برازش^[۱۵۹] مورد بررسی قرار می­گیرد. شاخص­ های برازش، شاخص­ هایی هستند که نشان می­ دهند یک مدل مشخّص تا چه حد قادر است ماتریس کوواریانس بین متغیرهای شاخص را باز تولید کند(رامین مهر و چارستاد،۱۳۹۲). پس از معیّن شدن مدل، راه­های متعدّدی برای نیکویی برازش آن وجود دارد (سرمد، بازرگان، حجازی،۱۳۸۵). با آن که انواع گوناگون آزمون­ها که به گونه­ کلّی شاخص­ های برازندگی نامیده می­شوند پیوسته در حال مقایسه، توسعه و تکامل­اند، امّا هنوز درباره حتّی یک آزمون بهینه نیز توافق همگانی وجود ندارد (هومن، ۱۳۸۸). در این تحقیق برای تعیین برازش مدل، از شاخص برازش ، و RMSEA استفاده شده است.
(جدول۳-۳) خلاصه آزمونهای برازندگی مدل در معادلات ساختاری

ردیف

نام آزمون

معیار اصلی

نشان برازندگی

توضیحات

۱

χ۲

تفاوت فراوانی مشاهده شده و مورد انتظار

معنادار باشد(بزرگتر از میزان جدول)

حساس به حجم نمونه

۲

RMR

واریانس باقیمانده و کوواریانس

هرچه به صفر نزدیکتر باشد

Root Mean Square Residual

۳

GFI

ارزیابی مقدار نسبی واریانس و کوواریانس

بین صفر و یک.
باید برابر یا بزرگتر از ۹/۰ باشد

Goodness of fit index

۴

AGFI